Archives for April 2023

VDIQ AVOKATI DHE USHTARI I UÇK-së BAJRAM KRASNIQI

April 5, 2023 by s p

Skënder Karaçica

Në Prishtinë sot ka vdekur avokati dhe ushtari i UÇK-së Bajram Krasniqi,i cili tërë jetën ia kushtoi çështjes shqiptare dhe,në kohën më të rëndë të okupimit të regjimit të Serbisë në vitet `90 ai ishte në krah të mbrojtjes të veprimtarëve shqiptarë para gjykatave serbe dhe të logjistikës së UÇK-së.

Deri në përfundim të luftës,Bajram Krasniqi ishte pjesë e logjistikës dhe në krah të luftës së drejtë të UÇK-së për lirinë e Kosovës.

Avokati Bajram Krasniqi ,të enjtën,do të varroset në vorrezat e vendlindjes në Tërpezë të Llapushës.

UÇK-ja në gjyqin e turpit të shekullit 21

April 5, 2023 by s p

Nga Keze Kozeta Zylo/

Pavarësia e Kosovës po kërcënohet dhe po vihet në rrezik.Nuk kam ndërmend të shkruaj qoftë dhe një paragraf se çfarë trishtimi më dha kur pashë sot nga ekrani im në New York vëllezërit shqiptarë të Kosovës, udheheqësit trima te UÇK–së në bankën e të akuzuarve në gjyqin special të Hagës, sepse ne se je shqiptar patjetër që ke ndjerë trishtim dhe dhimbje, dhimbje gjer në asht nga gjyqi i turpit të shekullit 21. Une dua t’ju drejtohem bashkëkombasve të mi, shteteve dhe dy parlamenteve të Kosovës dhe të Shqipërisë për t’i drejtuar notë të fuqishme proteste Hagës dhe OKB-së që lejojnë këtë gjyq maskaradë kundër luftëtarëve të UÇK-së. Natyrshëm që u be demonstrata më e madhe deri më sot ne Kosove në mbrojte të udhëheqësve të UÇK-së si të akuzuar, por kjo nuk mjafton…Prokurorët e gjyqit të turpit të Hagës kërkojnë dënimin kapital me çdo kusht për këta luftëtarë trima si për Presidentin e Kosovës, Hashim Thaçin, ish-kryetarin e Kuvendit të Kosovës, Jakup Krasniqin, deputetin e Lëvizjes Vetëvendosje, Rexhep Selimi, anëtarin e Shtabit të Përgjithshëm të UÇK-së, Salih Mustafa, ish-eprori i lartë i UÇK-së. Dhe e gjitha kjo është se pas dënimit të tyre duan ta nxjerrin UÇK-në si organizatë terroriste. Gjykata speciale me seli në Hagë duan ta paraqesin luftën me Serbinë se ka qenë luftë fetare midis katolikëve dhe myslymanëve dhe jo luftë për të mbrojtur tokën tonë si autokton që kur ka lindur njerëzimi. Lojërat e ndyra të serbit, rusit dhe të fqinjëve i ka ndjerë shekull pas shekulli mbi kurriz populli shqiptar. Sot Diaspora, F/B dhe gjithë rrjetet sociale, mediet duhet të zjenin nga protestat me shkrim dhe me gojë, natë e ditë kundër këtij gjyqi të paprecedent që ka ndërmend të dënojë vëllezërit tanë, për rrjedhoje dhe Kosovën. Diaspora shqiptare, shoqatat atdhetare duhet të ngrihen në këmbë për poshtërimin dhe mohimin e vlerave atdhetare që i bën kjo gjykatë speciale në Hagë, UÇK-së. Kjo gjykatë speciale qe ka të punësuar një ekip prej 170 personash dhe harxhon 44 milionë euro në vit duhet të nxirret jashtë lojës së ndyrë dhe ato 44 milionë euro t’i jepen dëmshpërblim nënave që rritën dhe po rrisin femijët jetima në fshatra dhe qytete të tëra. Nuk ka shqiptar dhe bir shqiptari të mos tronditet dhe krenohet, kur dëgjoi z.Hashim Thaci para trupit gjykues duke thënë se: “Deklaroj se jam i pafajshëm! Ne besuam në veten tonë, në vendosmërinë tonë, për të qenë të lirë. Të gjithë ne në Kosovë e dinim që gjatë gjithë kohës, se pa ndihmën e bashkësisë ndërkombëtare, në veçanti të SHBA-së, nuk do të ishim kurrë të lirë dhe të pavarur. Ne në Kosovë gjithmonë kemi mbështetur drejtësinë, e drejtësinë ndërkombëtare në veçanti”.Si bijë shqiptare shqetësoshem se Pavarësia e Kosovës po kërcënohet dhe po vihet në rrezik. Këtë lojë të drejtuar nga lobi serb dhe bashkëpunëtorët e tyre përfshi dhe tradhtarë të Kombit i duhet dhënë fund njëherë e përgjithmonë, pasi Kosova është e pavarur dhe askush s’ka të drejtë ta gjykojë dhe terrorizojë. 5 Prill, 2023New York

Si sot më 5 prill 1873 lindi Nderi i Kombit Hafëz Ali Korça

April 5, 2023 by s p

Bledi Filipi/

“O Mëmëz o halle-madhe ç’gjëmë e zezë të ka zënë Bijt ‘e tu s’mentohen fare rrugëvet të kanë lënë Të pamëshirçmit s’të shohin , nuk kujdesen për ty fare Të kanë lënë të shkretë, xhveshur,zbathur e pa ngrënë.” Hafëz Ali Korça (1873-1956). Veprimtar i Lëvizjes Kombëtare, mësues, poet e publicist. Lindi në Korçë, më 5 prill 1873 ku kreu shkollën e mesme (idadije). Studimet e larta i kreu për Teologji e Filozofi në Stamboll. U kthye si myfti në Korçë, ku u përkujdes për hapjen e një shkolle të mesme (idadije), ku dha mësim në gjuhën shqipe edhe vetë. Mori pjesë në kongresin e Manastirit (1908) dhe në kongresin e Dibrës (1909).Në vitin 1908 shpallet Kushtetuta (Konstitucioni) dhe Hafiz Aliu, në Korçë qe i pari që mbajti fjalimin e rastit për Kushtetutën. Më 1909, në Kongresin e Elbasanit u vendos formimi i shoqërisë “Përparimi”. Udhëheqja e parë e kësaj shoqërie u zgjodh në Korçë më 18 shtator 1909. Kontributi i Hafiz Aliut në këtë shoqëri ishte i madh për shkak të personalitetit dhe figurës së tij të rrallë. Me rastin e ardhjes së Princ Vidit (1914), mbajti një fjalim në gjuhën frënge. Kreu detyrat e kryemyftiut të Këshillit të Naltë të Sheriatit në Shkodër (1918) dhe kryetarit të Këshillit të Naltë të Sheriatit në Tiranë (1918-1924). Në vitin 1900 botoi: “Historia e shenjtë dhe katër halifete”, “Treqind e tri fjalët të I mam Aliut”, “Jusufi me Zelihanë e Mevludi shqip”. Në vitin 1914 botoi “Alfabeti Arabisht” për mësimin e gjuhës arabe; “Gramatika”,” Syntaksa shqip-arabisht” dhe “Fjalime për shkollat e mesme” (1916);” Myslimanija për shkollat fillore”; “Shtatë ëndrat e Shqipërisë” (1924), “Kurani i Madhënueshim e thelbi i tij “(1926) etj. Përktheu:” Gjylistani” (Trëndafilishte) të Sadiut (1925) dhe “Rubaijati” Katroret e Omer Khajamit (1942) etj.Me vendosjen e diktaturës, Hafiz Ali Korça u burgos dhe u internua, si pasojë e bindjeve të tij vdiq në Kavajë, më 31.12.1956.Më 15 shkurt 2017, Presidenti Bujar Nishani e vlerësoi pas vdekjes me dekoratën “Nderi i Kombit”.

Pëllumb Nako: Siguria dhe ndjenja e pasigurisë

April 5, 2023 by s p

Ky libër merr përsipër të trajtojë vetëm disa aspekte të rëndësishme të sigurisë së individit në përditshmëri. Kjo, nisur nga fakti se vetë koncepti “siguri” ka një karakter polisemantik, pra me kuptime të shumta të cilat përfshijnë fusha të panumërta të aktivitetit njerëzor. Me krijimin e shteteve kombe, dalja në skenë e shtetit për të ushtruar autoritetin e tij brenda kufijve të një vendi, bëri që së pari ai të marrë përsipër përgjegjësitë e sigurisë në përfitim të individit dhe komunitetit, po ashtu edhe për të garantuar pronën private e publike. Realizimi i një misioni të tillë u shoqërua natyrshëm me ndërtimin e institucioneve qeverisëse si zbatuese dhe ndjekëse të rregullave e ligjeve normative të garantuar nëpërmjet të përdorimit të forcës legjtime, duke i dhënë në këtë mënyrë sigurisë një dimension publik. Pra gradualisht u kalua në ndërtimin e konceptit “siguri publike”.Siguria e konceptuar si atribut i shtetit-komb, ka dominuar për shekuj mbarë vendet e globit, por në këto dekada të fundit koncepti është vënë më pikëpyetje për shkak të hovit që ka marrë globalizmi. Për shkak të tij, kufijtë si sinore të ushtrimit të autoritetit të një shteti po zbehen gjithmonë e më shumë e bashkë me ta edhe vetë konceptet klasike të sigurisë, pa folur këtu për Bashkimin Europian, vendet anëtare të të cilit kanë hequr dorë nga sovraniteti lidhur me disa komponentë të sigurisë siç janë kufijtë. Kjo do të thotë ndër të tjera që Spanja kontrollon sigurinë e Danimarkës nëse dikush nga Maroku kërkon të shkojë në këtë vend duke hyrë nga vendi Iberik. Polarizimi në tërësi i vendeve të botës për shkak të globalizmit ka sjellë nga njëra anë dobësi në sigurinë e popullsisë së vendeve ekonomikisht të varfër dhe nga ana tjetër ka shtuar hulumtimet për të krijuar standarde të tjera të sigurisë, në kushtet e humbjes gjithmonë e më shumë të sovranitetit. Akt ky pranishëm në realitetin shoqëror të çdo vendi. Këto kërkime, siç do ta shohim në vazhdim, kanë ridimensionuar edhe vetë konceptin e sigurisë së individit dhe të komunitetit.Megjithatë pavarësisht nga kuptimet e shumta që ka koncepti “siguri”, rreziqet që kërcënojnë shoqërinë njerëzore në tërësi dhe individin në veçanti mund të grupohen në tre drejtime, një prej të cilëve i shtuar në doktrinë dekadat e fundit. Pra bëhet fjalë për aktivitetin keqbërës të shkaktuar me dashje nga njeriu, fatkeqësitë e shkaktuara nga natyra si dhe aksidentet urbane. Siç do ta shohim në vazhdim, ndarja e kërcënimeve që i vijnë sigurisë si më sipër, ka sjellë si rrjedhim që në linja të përgjithshme kur kemi të bëjmë me kërcënimin e qëllimshëm të individit jemi në kontekstin e sigurisë publike dhe kur kemi të bëjmë me fatkeqësi natyrore jemi në kushtetet e sigurisë civile. Të dy konceptet janë ende një kantier i hapur debatesh në konceptimin e përmasave që kanë. Vetë siguria është një kërkesë themelore, e përhershme e shoqërisë njerëzore. Sa më shumë zgjerohet aktiviteti i saj, aq më shumë shtohen kërcënimet e rreziqet për to, ndaj dhe paralelisht rriten edhe kërkesat për siguri duke sjellë për rrjedhim të drejtpërdrejt zgjerimin e kuptimeve të vetë konceptit. Mjafton këtu të kujtojmë se vetëm disa dekada më parë shoqëria njerëzore nuk ishte e preokupuar për krimin kibernetik, pra për sigurinë e sistemeve informatike. Futja e këtyre të fundit në thuajse çdo qelizë të komunikimit, të financave ka sjellë për pasojë të parë kërkesa të reja sigurie me qëllim neutralizimin e rreziqeve që godasin privatësinë e komunikimit dhe sigurinë e parave. Siguri kjo e kërcënuar jo vetëm nga aktiviteti keqdashës njerëzor, por edhe natyror. Kjo do të thotë që standardet e sigurisë nuk janë të përcaktuara një herë e për gjithmonë, por ato shtohen dhe zhvillohen paralelisht me zhvillimin e shoqërisë apo më saktë me mënyrën se si zhvillohet shoqëria.Nisur nga ndryshimet e ndodhura si pasojë e shkaqeve të përmendura më sipër, automatikisht koncepti “siguri” karakterizohet edhe nga një zhvillim historik i cili ka kaluar nëpër epoka të ndryshme kohore. Kjo ka ardhur si rezultat i zhvillimit të teknologjisë, të kërkesave të individit për standarde më të larta jetese, të ndryshimit në përgjithësi të organizimit social të të jetuarit. Kërkesat e shoqërisë aktuale për siguri nuk janë të njëjta me ato të disa shekujve më parë. Mund të specifikojmë në këtë kontekst duke bërë krahasimin ndërmjet fortesave të dikurshme, kalatë, kështjellat, muret e tyre të larta, shkëmbinjtë e thepisur mbi të cilët ndërtoheshin ato me lagjet e qyteteve dhe të fshatrave ku jetohet aktualisht.Shembulli i mësipërm sjell në vëmendje edhe një faktor tjetër mjaft të rëndësishëm i cili është përcaktues në ndryshueshmërinë e konceptit të sigurisë në shoqërinë njerëzore. Ai ndryshon gjithashtu edhe në bazë të sistemeve politike që drejtojnë një vend të caktuar. Të tjera koncepte kanë diktaturat e majta dhe të djathta për sigurinë dhe të tjera kanë ato të vendeve demokratike. Në këtë kontekst konstatohet se ndryshimi themelor ndërmjet dy sistemeve në fjalë qëndron ne faktin se tek diktaturat, fokusi kryesor qëndron në drejtim të sigurisë së shtetit ku gjithë aktiviteti i shoqërisë është i lidhur ngushtë me politikën ndaj dhe cënimi i njërës është automatikisht edhe cënim i tjetrës. Ndërkohë, në sistemet demokratike, siguria e shtetit është në funksion të sigurisë së individit dhe shoqërisë për të qenë të lirë. Kjo sepse siguria e ofruar për individin në një shoqëri demokratike nuk ka të njëjtin dimension me atë të individit në diktaturë. Nëse në diktaturë ajo për individin mbetet në kufijtë e neutralizimit të rreziqeve që kërcënojnë jetën dhe pronën, në sistemet demokratike siguri për individin konsiderohet krijimi i të gjitha kushteve reale për të qenë i lirë, pra tej standardit të neutralizimit të rrezikut për jetën dhe pronës. Me fjalë të tjera, siguria konsiderohet si kushti kryesor për të garantuar lirinë dhe lulëzimin e plotë jo vetëm të individit, por edhe të shoqërisë.Ndërkohë në një plan më afatgjatë, shtetet demokratike janë shumë të përqëndruara në zhvillimin e demokracisë dhe në funksionimin e tyre, duke krijuar një shtrat të gjerë social sigurie ku mbështetet aksioni afatshkurtër i saj. Me fjalë të tjera demokracitë fokusohen jo vetëm në garantimin e sigurisë në përputhje me gjithë dimensionet e saj nga institucionet kompetente sipas standardeve që përmendëm më sipër, por ato përsosin qeverisjen duke nxitur dhe faktorizuar pjesmarrjen e mbarë popullatës në të, gjë që e bën më të përgjegjshme këtë të fundit gjithnjë e më shumë. Kjo do të thotë që gjithmonë në bazë të profilit politik që ndërton një shteti në fushën e sigurisë, rritet edhe numri i aktorëve të cilët e ofrojnë atë, krahas asaj shtetërore. Nëse në fillim të shekullit të kaluar shteti demokratik ishte ofertuesi i vetëm i sigurisë, aktualisht ai nuk është më i vetëm, por ka lejuar edhe aktorë të tjerë të ofrojnë shërbimet e tyre siç është sektori privat i sigurisë, pushteti vendor etj. Në këtë mënyrë shteti kthehet në koordinator të këtyre aktorëve ku sigurisht për vete ruan të drejtën e përdorimit të forcës. Pra jemi në kontekstin e një sigurie mikste.Në libër, një vend i rëndësishëm i është kushtuar edhe shpjegimit të plotë të fenomenit të “ndjenjës së pasigurisë” që kap jo vetëm individët e cënueshëm, por edhe komunitete të tëra. Aty jepen shpjegime për të kuptuar se çfarë është konkretisht ndjenja e pasigurisë. Cilët janë faktorët që e lindin atë si dhe cilat janë shtresat sociale të cilat preken më shumë nga ky fenomen shkatërrues për sigurinë i individit në jetën e tij të përditshme. Tek faktorët që ushtrojnë presion në zhvillimin e jetës në përditshmëri, nuk përmenden të gjitha ngjarjet krimimale të parashikuara nga kodi penal, madje vendin me kryesor e zënë sjelljet incivile penalisht të padënueshme nga drejtësia e shumë vendeve, por që ushtrojnë më shumë presion se edhe mjaft krime të rënda të cilët nuk kanë në thelbin e tyre përdorimin e dhunës. Pra libri në këtë drejtim, bazuar mbi studime të shumta sociologësh ndërkombëtarë , merr përsipër të analizojë dhe të bëjë të njohur jo vetëm për një publik profesional, por edhe më të gjerë, efektet e dhunës në të gjithë dimensionet e saj, në kushtet e një shoqërie e cila bëhet gjithmonë e më shumë e dhunshme. Me fjalë të tjera, nuk trajtohen krimet në përgjithësi sipas renditjes që bën kodi penal, por vetëm ato të cilat kanë në thelbin e tyre ushtrimin e dhunës fizike ndaj individit dhe vjedhjet si shprehje e dhunës. Të dyja këto fenomene shqetësojnë në përditshmëri individin dhe komunitetet duke i kufizuar njerëzit në ushtrimin e lirive të tyre themelore siç është qarkullimi, pra që cënojnë sigurinë në jetën e tij të përditshme.Lidhur me këtë tematikë, konkluzionet e disa sociologëve të njohur në botë, janë ilustruar me shembuj nga realiteti konkret në Shqipëri. Analiza e konceptit të “ndjenjës së pasigurisë” përbën thelbin e këtij libri. Kjo niset edhe nga fakti që në vetvete “ndjenja e pasigurisë” shënon direkt kapërcimin nga koncepti fillestar i sigurisë për individin nëpërmjet neutralizimit dhe kërcënimeve ndaj integritetit të tij fizik, tek siguria që nënkupton neutralizimin e frikës si ndjesi e eksperiencës së përjetuar nga dhuna apo nga ndikimi i saj duke qenë ose jo direkt viktimë. “Nuk mund të kuptohet liria. kur njeriu ka frikë”, citohet në libër. Përveç “ndjenjës së pasigurisë”, në libër shtjellohet konkretisht edhe në tërësi koncepti maksimalist afatgjatë i garantimit të sigurisë për individin dhe shoqërinë nëpërmjet kohezionit social si dhe rolit të madh që mund të luajë policia në krijimin e këtij kohezioni. Koncepti në këtë rast zgjerohet në maksimumin e tij. Ai përfshin aktorë të shumtë shoqërorë e shtetërorë dhe jo vetëm ata klasikë siç janë policia e forca të tjera të sigurisë. Koncepti, i trajtuar gjerësisht nga Këshilli i Europës presupozon adoptimin e politikave integruese nga ana e shteteve në mënyrë që siguria të mos arrihet vetëm duke ndëshkuar kriminelët, por sidomos duke prerë rrënjët sociale që kriminalizojnë individët.Në përgjithësi kudo flitet për sigurinë dhe rendin publik. Ndaj dhe përveç shpjegimit të dimensioneve të saj, në libër flitet edhe për konceptin e rendit publik. Ka vende që këtë koncept e kanë të shkrirë në një me konceptin e sigurisë ku kjo e fundit konceptohet si me dimensione më të gjera e rendit publik, ka të tjerë që i shohin si të ndara. Nëse do t’i referoheshim legjislacionit shqiptar, do të shohim se në ligjin “Për Policinë e Shtetit“, flitet për siguri dhe rend publik. Ajo që bie në sy, edhe në vendin tonë, është fakti se koncepti “rend publik” nuk ka ndonjë përkufizim ligjor pasi nisur nga gjerësia e kuptimit të tij, është i pamundur përkufizimi në pak rreshta. Koncepti “rend publik” është vetëm një prodhim jurisprudence. Për fat të keq, në vendin tonë jurisprudenca lidhur me problemet e sigurisë e të rendit publik apo të tubimeve me karakter kontestues është shumë e varfër (me përjashtim të rastit të shfuqizimit të nenit 262 të Kodit Penal që parashikon dënim për mosmarrje leje në ushtrimin e se drejtës për tubim) e për rrjedhim për të shpjeguar ndryshimin e koncepteve “siguri publike dhe rend publik,” janë marrë për bazë jurisprudenca në disa vende të tjera perëndimore. Koncepti “rend publik” është i lidhur ngushtë me natyrën e ndërtimit të shtetit. Në vendin tonë, në kohën e diktaturës komuniste, “rendi publik” ishte i lidhur pazgjidhshmërisht me “rendin ideologjik” njëlloj si në vendet me rregjim fashist.Siguria e cila parandalon kërcënimet që vijnë nga natyra (tërmetet, zjarri, përmbytjet etj) në tërësi është e zgjidhur nëpërmjet akteve ligjore dhe nënligjore me natyrë administrative. Mosrespektimi i tyre pasohet nga ndëshkime administrative apo edhe ndjekje penale. Ndërkohë komponentët e tjerë mjaft të rëndësishëm të lidhur me “sigurimin” nga aksidentet në punë apo me automjete, i sigurimit të shëndetit etj, (të cilat përbëjnë aspekte të ndryshme sigurimi ku përfshihen marrëdhëniet kontraktore të parashikuara në të drejtën administrative dhe në atë penale), nuk përbëjnë objekt të këtij libri. Ky i fundit do të përqëndrohet tek shpjegimi i mjaft fenomeneve e koncepteve doktrinore e ligjore të lidhura me neutralizimin e kërcënimeve, që i vijnë sigurisë së individit dhe të komunitetit nga veprimtaria keqbërëse e njeriut. Po ashtu, tematika që do të prezantojë ky libër ka të bëjë me një nga shqetësimet më të mëdha të shoqërive në vendet demokratike, përfshi edhe shoqërinë Shqiptare, siç është siguria në përditshmëri. Pra siguria e shtresave të ndryshme sociale, kryesisht atyre modeste, të cilat kërcënohen në përditshmëri nga veprimtaria keqdashëse e njeriut nëpërmjet përdorimit të dhunës. Libri do të trajtojë problemet që has popullata më masive e shoqërisë në raport humbjen e sigurisë për shkak të dhunës dhe që nuk ka mundësi financiare për t’a kompensuar atë nëpërmjet shërbimeve private, krahas asaj të ofruar nga shteti. Siguria e individit në përditshmëri përbën një nga sfidat më të mëdha të shoqërisë demokratike pikërisht për faktin se, veprimtaria keqbërëse e individit është e pamundur të parandalohet me tekste administrative dhe kushtëzohet nga fenomene të shumta me natyrë të lidhur me psikologjinë sociale, me psikologjinë e individit dhe të ndërtimit të shtetit.Pjesa e dytë e librit i kushtohet analizës dhe prezantimit të aktorëve të sigurisë në vendin tonë duke i parë ata sipas këndvështrimit të doktrinave të përshkruara në kapitullin e parë. Aty del qartë që legjislacioni shqiptar për sigurinë në përditshmëri i njeh në thelb disa nga doktrinat e përshkruara dhe disa të tjera jo. Po ashtu, rezulton se edhe në kushtet e Shqipërisë, Policia e Shtetit nuk është i vetmi aktor që ofron siguri në përditshmëri, por të tillë ka edhe të tjerë të cilët kanë rol jo pak të rëndësishëm, pavarësisht se në perceptimin publik ato nuk shihen si protagonistë për sigurinë. Pra, publiku shqiptar nuk është i familiarizuar me efikasitetin dhe rëndësinë e tyre. Mbetet vetëm fuqizimi i këtyre shërbimeve dhe evidentimi në sytë e publikut për të treguar forcën dhe rolin që luajnë.Nëse do të merreshin si shembull ligjet qe parashikojnë ndërtimin dhe funksionimin e pushtetit vendor, do të dilte si konkluzion i parë që në raport me sigurinë, pushteti vendor në Shqipëri ka kompetenca dhe detyrime ligjore të cilat janë shumë të rëndësishme për të eleminuar incivilitetin dhe presionin e ambientit të degraduar mbi sigurinë e qytetarit. Po ashtu do të shihej qartë se çfarë roli madhor kanë shërbimet e policive private në përballimin e incivilitetit në hapësira private të hapura për publikun si qëndrat tregëtare, bizneset apo edhe spitalet publikë e privatë si dhe roli parësor i policive bashkiake në ruajtjen e hapësirave në pronësi të bashkive duke luftuar incivilitetin.Ndërkohë një analizë e plotë do t’i bëhet funksioneve të policisë, profilit të saj, pikat ku një shërbim policor duket se ka karakter demokratik dhe mënyrat e matjes së tyre. Meqenëse Policia është organizmi i cili përfaqëson përdorimin e forcës legjitime të shtetit, do të analizohet edhe koncepti i ushtrimit të autoriteti i saj. Nëse nga njëra anë organi i policisë shtrëngimin apo ushtrimin e forcës e ka mjaft të kontrolluar dhe me kohë të kufizuar, nga ana tjetër aksioni i saj karakterizohet nga një marzh mjaft i gjerë i nismave që ndërmerr. Pikërisht kjo diferencë do të jetë objekt i analizës në tekst. Pa dyshim rol të rëndësishëm në këtë drejtim luan formimi etik i Policisë. Pra këndvështrimi i analizës së policisë nuk do të jetë vetëm në raport me krimin, por sidomos me mënyrën e organizimit të shërbimeve që ajo ofron ndaj publikut të gjerë, cilësia e tyre. Në thelb libri kërkon të identifikojë dhe në fund të përputhë doktrinat botërore të sigurisë me legjislacionin korrespondues të vendit tonë, duke bërë edhe sugjerimet e mundshme atje ku ka boshllëk, si dhe duke evidentuar pikat ku përputhshmëria është e plotë. Informacioni i dhënë me një gjuhë të thjeshtë dhe të kuptueshme nga libri i bën më të qarta konceptet për sigurinë edhe për qytetarin e thjeshtë, por mbi të gjitha u jep profesionistëve të fushës një njohje solide të gjithë filozofisë ku bazohet policimi për të cilin ata formohen në shkollat tona. Të kuptuarit e kësaj filozofie do t’a bëjë punonjësin e sigurisë më të përgjegjshëm dhe sidomos më realist në konceptimin e detyrave të tij. Kjo kuptueshmëri do t’i japë atij ide të qartë se ligjet mbi të cilat ai vepron dhe i ka mësuar në shkollë, nuk janë thjesht vullnet i një klase politike të një vendi të caktuar, as tekste që ai t’i interpretojë sipas dëshirës, por ligjshmëri universale mbi të cilat mbështetet ndërtimi i një shteti demokratik, siguria dhe prosperiteti i një shoqërie në demokraci.

EPOSI I KRESHNIKËVE – THESAR MONUMENTAL I TRASHËGIMISË KULTURORE SHQIPTARE: PROJEKTI E5, 2012-2016

April 5, 2023 by s p

Prof. Dr. Zymer Ujkan Neziri/

Ligjëratë për Eposin e Kreshnikëve, si dhe përurimi i librit Wild Songs, Sweet Songs, the Albanian Epic (botim i Harvardit, 2021), më 28.3.2023, në Universitetin e Harvardit, Kembrixh, SHBA, organizues Shoqata e Studentëve Shqiptarë të Universitetit të Har¬vardit.Ligjëratë për Eposin e Kreshnikëve, më 31.3.2023, si dhe përurimi i librit Wild Songs, Sweet Songs, the Albanian Epic (botim i Harvardit, 2021), në Universitetin Columbia, Nju-Jork, SHBA, organizues Shoqata e Studentëve Shqiptarë të Universitetit Columbia.Ligjërata mbajtur në Federatën Pan-Shqiptare të Amerikës VATRA.Shkurtore (Abstrakt)Eposet heroike gojore janë pasuri e madhe poetike e popujve. Por, shumica prej tyre në Ev-ropë e kanë përfunduar jetën e vet aktive, që nga Gjibraltari e deri në veri të kontinentit. Ndër të ve¬tmit, që ende bën jetë aktive edhe në fillim të këtij shekulli, është eposi heroik legjendar shqiptar. Por, duke e ditur se edhe këtë vlerë monumentale të epikës go¬jore shqi¬p¬tare e pret fati i epo¬seve evropiane, më 2012 projektova Projektin E5, në IAP, për gjendjen e Eposit të Kreshnikëve sot, në viset shqiptare të Ballkanit, përkatësisht të Gadishullit Ilirik. Qëllimi më i rëndësishëm ishte konstatimi i gjendjes së sotme të Eposit të Kreshni¬këve në Ballkan, ku jetojnë shqiptarët: Kosovë e Shqipëri, si dhe në Malin i Zi: Kraja, Ana e Malit, pjesa e Malësisë së Madhe dhe pjesa e Sanxhakut të Pazarit; Maqedoni e Veriut: ana perë¬nd-imore, nga Kuma¬no¬va deri në Kërçovë; si dhe viset nën Serbi: Lugina e Preshevës me pjesën e San¬xhakut të Pa¬¬zarit. Projekti E5 u realizua në vitet 2012-2016 dhe në vitet vijuese, deri më 2020, krye¬s¬isht në Maqedoninë e Ve¬ri¬ut, në Sanxhakun e Pazarit, në Evropën Perëndimore, në SHBA e në Ka¬nada. Lloji i Projektit E5: Kërkimor-shkencor, me rreth treqind ditë pune ekspeditash në terren, me Baton Z. Nezirin, nga 15 km deri në 500 km në pesë shtete të Ga¬dishullit Ilirik, apo Ballkanik. Janë, së paku, edhe dyfish e më shumë ditë pune në Institut, për përpunimin e materialit. Vendet e kërkimit dhe rezultate të Projektit E5: Kërkime janë kryer në mijëra vendbanime krye¬sisht me anë të rreth 9 mijë pyetësorëve, por vendbanimet e gjetura shqiptare me Epos të Kreshnikëve, nga kërkimet në terren, në pesë shtete të Ballkanit, janë gjithsej 374 sosh: Ko¬¬¬s-ovë (200), Shqipëri (72), Maqedoni (40), Mal i Zi (57), Serbi (5). Rapsodët dhe rezultate të Projektit E5: Kam evidencuar 148 lahutarë, si dhe 197 jolahutarë, e ndër ta ka edhe rapsodë pa vegla mu¬zi¬kore, kryesisht në Maqedoninë Perëndimore. Para vitit 2012 kam evidencuar edhe 329 lahu¬tarë, që janë shumica edhe lahutapunues. Janë nga 20 deri në 100 vjeҫ, myslimanë e të krishterë, burra, por ka edhe gra. Me lahutë, vegël e la¬shtë kor¬do¬fone me një tel, shoqërohen këngët e kre¬sh¬ni¬këve, po edhe këngë të tjera. Për¬dorej edhe në raste të luftës dhe të vdekjes. Ka dy sim¬bo¬le të lashta ilire: kryet e dhisë dhe gjar¬prin. Ėshtë vegla më e adhuruar nga shqip¬ta¬rët. Synimi i kërkimit të Projektit E5: Synimi kryesor ishte mbledhja e dëshmive për dosjen e Eposit të Kreshnikëve, për par¬aq¬itje në UNESCO, dosje e nisur më 2008 në IAP dhe e kryer më 2012, me studiuesit Sh. Sinani e V. Tole. Ekspertë e bashkëpunëtorë të Projektit E5: Në realizim më kanë ndihmuar 5 ekspertë nga Pri¬shti¬na, Ti¬rana e Shkupi: profesorët Sha. Sinani, Ze. Neziri, Be. Baliu, Ba. Lajçi, Al. Sadiku, Vl. Fetaj-Be¬ri¬sha, shumica në vitin 2013-14, në cilësinë pjesëtarë të projektit, që kanë punuar nga disa ditë ose javë edhe në terren, si dhe rreth 90 bashkëpunëtorë të terrrenit, në cilësinë vullnetarë. Ishin edhe dy ekspertë të jashtëm: pro¬fe¬so¬rët Da. Elmer, Univ. i Harvardit, dhe Ni. Scaldaferri, Univ. i Mi¬la¬nos. Financimin e ka kryer pjesërisht Mini¬stria (MASHT), kurse pje¬s¬ën tjetër, nga vera 2014 e tutje, e kreu familja Neziri. Metodologjia e kërkimit të Projektit E5: Metodologjia e zbatuar në terren ishte e shkallës së lartë. Për shkak të kohës, unë do të përmendja vetëm skedën e këngës, që ka: të dhë¬na të ho¬llë¬si¬sh¬me për rapsodin, ve¬n¬d¬in e këndimit, datën, min¬u¬ta¬zhin, nu¬¬mrin e vargjeve, temën, motivin, personazhet, to¬poni¬m¬i¬në, llojet e ar¬mëve, dy¬luf¬ti¬min, fundin e ndo¬dhi¬së, legje¬nd¬a¬r¬i¬-tetin, qeniet mitike, numrat mi¬ti¬kë, po¬e¬ti¬kën e ko¬hës, po¬e¬t¬i¬kën e hapësirës, formulat e fillimit, të mesit e të fundit në kë¬¬ngë, fi¬¬guracionin poetik, pamjet poetike, portretet e kreshnikëve, tiparet eti¬ke e morale, ko¬de¬ksin e nderit, rrëfimin epik, digresionin, lek¬sikun ve¬n¬d¬or, shpe¬jtë-sinë e këndimit të vargjeve në mi¬¬nutë, pu¬sh¬imet mu¬¬zi¬ko¬re, pushimet teknike etj. Pikësynime në kërkime të Projektit E5: Pikësynim ishte kërkimi i llojeve të kënd¬imeve: individ, duet, grup; mënyrat: këndim, recitim, tregim; llojet e veglave; lahuta dhe shtrirja e saj; lahutarët dhe lahutapunuesit; polifonia dhe këndimi pa vegla muzikore; trashëgimia fa¬mi-ljare e këndimit; he¬ro¬nj¬të tanë dhe kundërshtarët e tyre; kryeheronjtë Muji e Halili; shtyllat ndër¬ti¬mo¬re: le¬gjendarja, fantastitkja e mitikja; fillimi i zbehjes së besimit në orë dhe zana; rrudhja e repertorit; ndër¬timi formulaik; rrë¬fi¬mi i gjatë epik; vargu dhe rima; ba¬sh¬kë¬jetesa e dy ep¬o¬¬se¬ve tona heroike; elemente të përa¬fri¬¬¬mit të dy epikave; ele¬m¬e¬nte të tje¬tërsimit ko¬hor të heroit; gjurmë të shkollës serbe në terren për ori¬gji¬nën. Legjendariteti, mi¬ti¬¬kja e fantastikja dhe Projekti E5: Legjendariteti ru¬het ende në këngë të kreshnikëve e në tregime, krahas qe¬ni¬eve mitike, si¬do¬mos të Orës dhe të Zanës. Krahas legjendaritetit, edhe mi¬ti¬¬kja e fantastikja po ashtu janë ndër shty¬¬¬llat qe¬ndrore të kë¬saj epike heroike legjendare. Temat e motivet dhe Projektit E5: Vazhdojnë të ruhen, sidomos ato për ku¬llotat, ba¬¬gë¬t¬inë, kullat, pasurinë dhe familjen, si dhe fuqinë e kresh¬ni¬k¬ut nga zanat, martesat, zilitë e lakmitë, sakrificat për tjetrin etj. Ku¬ndër¬sh¬tarët e 30 kre¬sh¬nikëve ende qu¬hen shkje e shkije, kudo që jetojnë. Tri të veçantat kryesore të këndimit të këngëve të kreshnikëve në Maqedoninë e VeriutNë rrethinat e Dervenit, të Tetovës, të Gostivarit e të Kërcovës janë: këndimi grupor i ra-psodëve, këndimi poli¬fo¬nik dyzërësh, si dhe këndimi pa përdorimin e veglave muzikore. Këtyre do shtuar edhe tre¬gi¬min gojor të përmbajtjes dhe këndimin duke e mbajtur dorën në vesh, du¬ku¬ri etno¬mu¬zi¬ko¬logjike shumë interesante. Rezultatet kryesore të Projektit E5: Janë evidencuar 865 njësi, këndim e proze. Janë shkruar 502 këngë e motërzime, me 114 016 vargje, si dhe janë shkr¬u¬ar 123 tregime me 2 777 rreshta. Janë kryer incizime me kamerë, nga kameramani Baton Z. Neziri: 5 438 minuta e 27 sekonda. Janë incizuar 32 tregime dhe 225 këngë, që kanë rreth 63 834 vargje. Vëllime të Projektit E5: Këto 502 këngë dhe 123 tregime janë shtruar në 15 vëllime A4, kurse sasisë me 5oo mijë vargje të fondit kombëtar, iu shtuan edhe rreth 1oo mijë vargje me Projektin E5. Sasia e dalluar e vargjeve të Projektit E5: Kanë kënduar mbi 3 700 vargje: Kapllan Dauti, Imer, Brahim e Asman S. Gashi, Asllan Adem Shala; mbi 4 500 vargje: Sylë e Januz Mu¬shk-o¬laj; mbi 5 500-6 000 vargje: Aj¬et Shala; mbi 6 000-6500 vargje: Halil Kuliqi; mbi 6 500-7 000 vargje: Isë El¬ezi-Lekëgjekaj, Fe¬hmi Nishefci. Ndo¬në¬se dy të fu¬ndit, ka¬në në repertor mbi 10 mijë vargje, kjo është pak në krahasim me gje¬ndjen pa¬ra gjysmë shekulli, kur mbi 10 mijë vargje i kanë kënduar shu¬më lahutarë e jolahutarë.Vle¬rësime në përurime të Projektit E5: Janë dhënë lavdata në përurimet e këtij projekti në Pri¬shtinë: En. Mehmeti, Ar. Bajrami, Ba. Lajçi; Tiranë: Ar. Marashi, Mu. Korkuti e Sha. Sinani; Shkup: Ze. Neziri, Bu. Mustafa e Iz. Murtezani, Tuz: Ba. Brisku e Is. Doda; Cyrih: Ib. Neziri e Va. Sejdiu. Vle¬rësime të jashtme të Projektit E5 (frag.): – Prof. David Elmer, Harvard: ’’… Projekti i dr. Nezirit ka rëndësi të madhe, si për studimin e drejtë të epi¬kës shqi¬¬ptare, ashtu edhe për stu¬dimin e traditave epike evropiane në për¬gjithësi….’’ – Prof. Nikolla Skalldaferi (Nicola Scaldaferri), Milano, Itali: ’’ Për¬¬do¬rimi i do¬ku¬mentacionit të regjistrimit audiovizual të këngëve, in¬tegron dhe plotëson mënyrën tra¬di¬ci¬onale dhe përfaqëson një kontribut kryesor metodologjik për kërkime shke¬nc¬o¬re.’’- Prof. Işik Aydemir, Europa Nostra, ’’Juria në veçanti ka vle¬rë¬suar origjinalitetin e hu¬¬¬lu¬-mtimit në trashëgiminë jomateriale të Ba¬ll¬k¬a¬nit.’’Çmime për Projektin E5: Projekti E5 ka fituar edhe ҫmimin ndërkombëtar për kërkime në etnokulturë, Mendim Spe¬ci¬al, nga Eu¬ropa Nostra, Madrid 2016.Paralele krahasuese: Projekti i Milmen Perit dhe Projekti E5Janë dy projekte të ndryshme, por edhe të njëjta. Në realizim kanë rreth një shekull ndry¬shim. Për studime krahasimtare të vlerave poetike të epikës gojore kanë shumë rëndësi. Për evoluimin e këndimit eoik po ashtu. Që të dy kanë vlerë historike për trashëgiminë kulturore të Gadishullit të Ballkanit e të Evropës.Rëndësia e rezultateve Rezultatet e Projektit E5 kanë rëndësi për thellimin e njohjes së tra¬di¬tave gojore të këndimit epik dhe të inter¬pretimit të këngëve të kreshnikëve. Ato kaë rëndësi edhe për ngritjen e vetëdijes vlerësuese për këto këngë dhe për ndër¬gje¬gjës¬imin e gjeneratave, për ndry¬¬shi¬min e mendësisë dhe për një respekt më të madh ndaj kësaj trashëgimie jo¬¬ma¬te¬ri¬ale. Ato rezultate kanë peshë të ma¬dhe edhe për ruajtjen e për zhvillimin e që¬ndrueshëm të këtij këndimi epik, për po¬pu¬lla¬rizimin e vlerave artistike, për rritjen e pjesëmarrjes së ko¬mu¬ni¬tetit. Vlera e tyre është e madhe edhe për forcimin e ndjenjës për këngën epike dhe për identitetin etnik, për dia¬lo¬gun ndër¬kul¬tu¬ror, për promovimin e diver¬si¬tetit, për respektin e kreativitetit njerëzor në nivelet ndër¬ko¬mbë¬tare për vlerat që ka eposi shqiptar për tra¬shë¬gi¬m¬inë kulturore jomateriale të njerëzimit.Përfundime për Projektin E5: Edhe me Projektin E5 u dëshmua se Eposi i Kreshnikëve është krye¬vlerë poetike e fol¬klorit shqiptar. I takon edhe vendi te kryevlerat në UNESCO. Është viji¬më¬si e këndimit epik ilir-arbëror dhe cikël me fill historik nga koha e ardhjes së fiseve sllave në Gadishullin Ili¬rik (M. Lambertz) dhe jehonë (term i Q. Haxhihasnit) e ndeshjeve dhe e be¬te¬jave me ta. Ba¬sh¬kë¬je¬t¬on me ciklet epike heroike historike, nga Beteja I e Kosovës, 1389, e de¬ri te lufta e Ush¬trisë Çli¬rimtare, 1997-2001. I takon vend i rëndësishëm edhe në fo¬¬l¬klorin bo¬¬¬¬tëror. Duhet të konsi¬de¬rohet i madh ndër më të mëdhenjtë e botës. Për krahasim me ep¬osin Gesar të Kinës, me një milion vargje, por me vetëm 400 mijë vargje të mbledhura (deri më 2012), këndej, ndër ne, në Evropë, janë 600 mijë vargje të mbledhura të Eposit nga rapsodët shqi¬¬ptarë. Nga materialet e Pro¬je¬ktit E5 mund të shkruhen studime e diser¬ta¬cione, nga aspekti epi¬k¬ologogjik, etno¬mu¬zi¬ko¬logjik, dia¬le¬k¬to¬logjik, fo¬ne¬ti¬k, leksi¬ko¬lo-gj¬ik, mor¬fo¬logjik, sinta¬kso¬lo¬¬¬¬gjik, etnokulturor, etnopsikologjik, etnosociologjik, etnojuridik e fusha të tjera.Kontakti: Zymer U. Neziri, +383 44 149 256; zneziri@hotmail.com; Instituti Albanologjik, rr. ‘’Eqrem Çabej’’, nr. 93, 10 000 Prishtinë, Kosovë.Prof. Dr. Zymer Ujkan NeziriTHE EPOS OF KRESHNIKS (SONGS OF THE WARRIORS OF FRONTIERS)- A MO-NUME¬NT¬AL TREASURE OF ALBANIAN CULTURAL HERITAGE: PROJECT E5, 2012-2016A guest lecture on Albanian Epic: Epos of Kreshniks (Songs of the Warriors of Frontiers), and the book launch Wild Songs, Sweet Songs, the Albanian Epic (Harvard edition, 2021), on March 28, 2023, at Harvard University, Cambridge, USA, organized by the Harvard Albanian Students Association.Introduction: Oral heroic epics are a treasure of a nation. Until today, most of oral heroic poetry in Europe, from Gibraltar to the north of the continent, have not survived. Nonetheless, the Albanian heroic legendary epic is still active even in this century. However, it is a known fact that the fate of the Albanian oral epic will follow the same path. This is why in 2012 I have developed the project call E5, to provide an overview of the state of our epic today, in the territories where Albanians live today, namely the Illyrian Peninsula. E5 Project Type: an exploratory scientific research project, with about three hundred working days of field expeditions. Together with Baton Z. Neziri, we have spent up to 500 km (310 miles) in five states of Western Balkans. Twice as many working days were spent processing the materials collected at the Institute of Albanology. E5 Project Timeline: The E5 Project was carried out in the years 2012-2016, intermittently until 2020, mainly in North Macedonia, in Sanjak of Pazar, in Western Europe, in the USA and Canada. Research locations and results of the E5 Project: Research has been carried out in thousands of cities and villages, mainly through 9 thousand questionnaires. The territories where Albanians live and where the epic is still alive, from the field research, in five Balkan countries, are a total of 374: Kosova (200), Albania (72), North Macedonia (40), Montenegro (57), and Serbia (5). Lahuta-players and results of the E5 Project: I have documented 148 lahuta-players, as well as 197 non-players of lahuta, including rhapsodes without musical instruments, mainly in Western Macedonia. Before 2012, I have also documented 329 lahuta-players, and most of them happen to be lahuta-makers too. They are of different age groups, from 20 to 100 years old, Muslim and Christian, men and women. The Epos of Kreshniks were accompanied by a lahuta, an ancient one-stringed chordophone instrument. Lahuta was also used to perform in cases of war and death. Lahuta includes two ancient Illyrian symbols: the head of a goat and the snake. It is the most worshiped musical instrument by Albanians. Purpose of the E5 Project research: The purpose of the project was to document the state of the Albanian heroic poetry in Balkans, where Albanians live: Kosova, Albania, and Monte¬ne¬gro. Areas include Kraja, Ana e Malit, Malësia së Madhe, Sanxhakut i Pazarit. North Mace¬do¬nia: from Kumanova to Kërçova. In addition, areas in Serbia: Presheva Valley and Sanjak of Pazar. Aim of the E5 Project research: The main goal was to collect evidence and submit the materials to UNESCO to be included in the Lists of Intangible Cultural Heritage, a research work started in 2008-2012 at the Institute of Albanology in Prishtina, in cooperation with researchers Shaban Sinani and Vasil Tole. E5 Project experts and associates: 5 experts from Prishtina, Tirana and Skopje have supported me to carry out the work: professors Sinani, Neziri, Baliu, Lajçi, Sadiku, and Fetaj-Berisha, most of them have contributed during 2013-2014, in the capacity of project members, who worked for several days or weeks in the field, as well as about 90 field collaborators, in the capacity of volunteers. There were also two external experts: professors David Elmer, Harvard University, and Nicola Scaldaferri, University of Milano. The financing was partially carried out by the Ministry of Education, while the rest, from summer 2014 onwards, was carried out by the Neziri family. E5 Project Research Methodology: due to the limited time, I would only mention the methodology implemented in the field in song collections: detailed information about the rhapsodist or lahuta-player, place of singing, date, minutes in length, number of verses, theme, motif, characters, toponymy, types of weapons, dueling, the end of the event, legendary aspect, mythical beings, mythical numbers, the poetics of time, the poetics of space, the formulas of the beginning, the middle and the end in songs, poetic figuration, poetic images, portraits of Kreshniks (Warriors of Frontiers), ethical and moral features, the code of honor, epic narrative, digression, local lexicon, speed of singing verses per minute, musical breaks, and technical breaks.Research objectives of the E5 Project: The focus was on researching the types of singing: individual, duet, or group; ways: singing, reciting, telling; types of tools; the lahuta and its extension; lahuta-players and lahuta-makers; polyphony and singing without musical instruments; the family legacy of singing; our heroes and their adversaries; the protagonists Muji and Halili; building blocks: the legendary, the fantastic and the mythical aspects; the beginning of the fading faith in fairies; the reduction of the repertoire; formulaic construction; epic long story; verse and rhyme; the coexistence of our two heroic epics; elements of the alignment of the two epics; elements of the hero’s temporal alienation; traces of the Serbian school related to the origin of the Epic. Legendary, mythical, and fantastic elements in Project E5: The legend is still preserved in the songs of the Kreshniks and in the stories, alongside the mythical beings, especially fairies. In addition to the legendary aspect, the mythical and the fantastic aspects are also among the central pillars of this legendary heroic epic. Themes and Motives of E5 Project: Themes and motives continue to be preserved, especially those for pastures, cattle, towers, wealth, and family, as well as the power of the Kreshniks deriving from fairies, marriages, envy, and greed, and sacrifices for others. Opponents of the 30 Kreshniks are still called shkje and shkije, wherever they live. The three main specialties of singing the songs of the Kreshniks in North Macedonia: In the surroundings of Derven, Tetova, Gostivar and Kercova are: group singing of rhapsodes, two-part polyphonic singing, as well as singing without the use of musical instruments. To these, we add the oral narration of the content and singing while holding the hand to the ear, which is a very interesting ethnomusicological phenomenon. Main results of the E5 Project: a total of 865 units, singing and prose, have been recorded. 502 songs and sister songs were written, with 114,016 verses, and 123 stories were written comprising 2777 lines. Recordings were made with a camera by Baton Z. Neziri: 5438 minutes and 27 seconds. 32 stories and 225 songs. About 63,834 verses, in total. Volumes of the E5 Project: These 502 songs and 123 stories have been included in 15 A4 volumes, while about 500 thousand verses of the E5 Project were added to the existing amount of 100,000 verses of the national fund of the Albanian epic. Distinguished number of verses of the E5 Project: Over 3700 verses were sung by the following lahuta-players Kapllan Dauti, Imer, Brahim and Asman S. Gashi, Asllan Adem Shala; over 4,500 verses by Sylë and Januz Mushkolaj; over 5,500-6,000 verses by Ajet Shala; over 6000-6500 verses by Halil Kuliqi; over 6500- 7000 verses by Isë Elezi-Lekëgjekaj, Fehmi Nishefci. Although the last two have over 10,000 verses in their repertoire, this is little compared to the situation half a century ago, when over 10,000 verses were sung by many lahuta-players and non-lahuta players.Reviews of the E5 Project: The project has received great reviews when it was launched in Prishtina by En. Mehmeti, Ar. Bajrami, Ba. Lajçi. When launched in Tirana by: Ar. Marashi, Mu. Korkuti and Sha. Sinani. When launched in Skopje by: Ze. Neziri, Bu. Mustafa and Iz. Murtezani, Tuz: Ba. Brisku and Is. Doda; Zurich: Ib. Neziri and Va. Sejdiu. – Prof. David Elmer, Harvard University: The project of Dr. Neziri is of great importance, both for the fair study of Albanian epic and for the study of European epic traditions in general…’’ – Prof. Nicola Scaldaferri, Milan, Italy: “The use of audiovisual recording documentation of songs integrates and complements the traditional way and represents a major methodological contribution to scientific research.”- Prof. Işik Aydemir, Europa Nostra, “The jury in particular appreciated the originality of the research in the intangible heritage of the Balkans.”Awards for the E5 Project: The E5 project has also won the international award for ethnocultural research “Special Mention” from Europa Nostra, Madrid (2016).Comparative parallels: Millman Parry Project and E5 Project: These are two different projects, but also very similar. Both projects have about a century of time difference. The two projects are very important for comparative studies of the poetic values of oral epics and for the evolution of epic singing as well. Both have historical value for the cultural heritage of the Balkan Peninsula and Europe.Importance of results: The results of the E5 Project are important for deepening the knowledge of oral traditions of epic singing and interpretation of songs of Kreshniks (Warriors of Frontiers). The results are also important for raising awareness about these songs, for changing mindsets and for a greater respect for this intangible heritage, especially among the younger generations. Those results have great weight for the preservation and sustainable development of this epic singing, for popularizing artistic values, and for increasing community participation on its preservation. The value of these songs aims to strengthen the attachment and appreciation for the epic song and for the ethnic identity, for the intercultural dialogue, for the promotion of diversity, for the respect of human creativity at international levels, for the values that the Albanian epic has for the intangible cultural heritage of mankind.Conclusions for the E5 Project: The E5 Project has proven that the Epos of Kreshniks is a poetic masterpiece of Albanian folklore. It is also ranked at the top values in UNESCO. It is the continuation of the epic Illyrian-Arberian singing and cycle with a historical thread from the time of the arrival of the Slavic tribes in the Illyrian Peninsula (M. Lambertz) and echo (term of Q. Haxhihasani) of clashes and battles with them. It coexists with the epic heroic historical cycles, from the First Battle of Kosovo, 1389, to the war of the Kosova’s Liberation Army (1997-2001). Albanian Epic also has an important place in the world folklore. It must be considered among the greatest of the world. Compared to the Gesar epic of China, with a mi¬llion verses, but with only 400 thousand verses collected (until 2012), here, among us, in Eu¬rope, there are 600 thousand verses of the epic collected by the Albanian rhapsodists and lahuta-players. From the materials collected by the E5 Project, studies and dissertations can be wri¬tten from various fields, including epicology, ethnomusicology, dialectology, phonetic, lex¬ico¬logy, morphology, syntaxology, ethnoculture, ethnopsychology, and ethnosociology. Contact: Zymer U. Neziri, 383 44 149 256; zneziri@hotmail.com; Albanological Institute, str. “Eqrem Çabej”, no. 93, 10 000 Prishtina, Kosova.BibliographyDESNICKAJA, Agnija Vasilevna (1975). «Mbi lidhjet boshnjake-shqiptare në lëmin e poezisë epike», në: ’’Gjurmime alba¬no¬lo¬gji¬ke, Folklor dhe etnologji’’, 5, Prishtinë, Instituti Albanologjik i Prishtinës, f. 41-62.BUDA, Aleks (1986). «Eposi dhe historia jonë», në: Çështje të folklorit shqiptar, 2, Tiranë, Akademia e Shkencave e RPS e Shqipërisë, In¬stituti i Kulturës Popullore, f. 46-55.BUTUROVIĆ, Đenana (1976). Studija o Hormannovoj zbirci muslimanskih narodnih pjesama, Sarajevo, ’’Svjet¬lost’’. COCHIARA, Giuseppe (1977). Storia del folklore in Europa, Torino, Editore Paolo Boringhieri. ÇABEJ, Eqrem (1975). «Për gjenezën e literaturës shqipe. Themelet kulture-historike: populli dhe poezija e tij», në: Hylli i Dritës, XV. Shkodër, 1939; në: Eqrem Çabej, Studime gjuhësore, V: Gjuhë, Folkor, Letërsi, Disku¬ti¬me, ’’Rilindja’’, Prishtinë, f. 101-135. ELSIE, Robert and MATHIE-HECK, Janice (2004). Song the Frontier Warriors. Këngë Kreshnikësh. Albanian epic verse in a bilingual English-Albanian edition. Edited, introduced, and translated from the Albanian by Robert Elsie and Janice Mathie-Heck. Bolchazy-Carducci Publishers, Inc. Wauconda, Illinois USA. GJERGJI, Andromaqi (1986). «Etnosi ynë në epikën legjendare», në: Çështje të folklorit shqiptar, 2, Tiranë, Akademia e Shkencave e RPS e Shqipërisë, Instituti i Kulturës Popullore, f. 103-119.HAXHIHASANI, Qemal (1983). «Vështrim kritik i disa koncepteve antishkencore rreth epikës sonë heroike le-gjendare, në: ’’Ku¬ltu¬ra popullore’’, 2, Tiranë, Akademia e Shkencave e RPS e Shqipërisë, Instituti i Kulturës Po¬pullore, f. 31-46……………………………………. (1991). «Mendësi zotëruese në ciklin e kreshikëve», në: ’’Gjurmime albanologjike, Folklor dhe etnologji’’, 21, Prishtinë, Instituti Albanologjik i Prishtinës, f. 33-50.HOXHA, Hysni (1987). Struktura e vargut të këngëve kreshnike, Prishtinë, ’’Rilindja’’. KADARE, Ismail (1987). «Eposi dhe kultura shqiptare» (diskutim), në: Çështje të folklorit shqiptar, 3, Tiranë, Akademia e Shkencave e RPS e Shqipërisë, Instituti i Kulturës Popullore, f. 328-331.KATIÇIQ, Radosllav (1988). «Mbi gjuhën e ilirëve», në: rev. Fjala, nr. 21-22, Prishtinë, dhjetor 1988, f. 1 e 7.KOLIQI, Ernesto (1937). Epica popolare albanese. Tesi di laurea in lingua e letteratura albanese di Ernesto Ko¬liqi. Rel¬a¬tore: Prof. Carlo Tagliavini. R. Università di Padova. Facoltà di Lettere e Filosofia. Anno Acca¬de-mi¬co 1936-37. Gruppo universitario fascista, Padua.KOLSTI, John (1990). The Bilingual Singer: A Studi in Abanian and Serbo-Croatian Oral Epic Traditions. Harvard Dissertationes in Folklore and Oral Tradition. Edited by Albert B. Lord, Harvard University, Garland Publishing. New York and London, 1990.LAMBERTZ, Maximilian (1917). Die Volkspoesie der Albaner. Eine inführende Studie. Sarajevo, Institut für bal¬kanforschung in Sarajevo.…………………………….. (1922). Albanische Märchen und andere Texte zur albanischen Volkskunde. Gesa-m¬melt und mit Übersetzung herausgegeben von Maximilian Lambertz. Schriften der Balkankommission. Li-nguistische Abteilung XII. Akademie der Sprachwissenschaft in Wien. Alfred Hölder, Vienna.……………………………… (1998). Epika popullore e shqiptarëve, në: Çështje të folklorit shqiptar, 6, Tiranë, Akademia e Shkencave e RPS e Shqi¬pë¬r¬i¬së, Instituti i Kulturës Popullore, f. 5-95.LORD, Albert B. (1995). The Singer Resumes the Tale. Myth and poetics. Edited by Mary Louise Lord. Coronell University Press, New Haven & London.…………………(2001). The Singer of Tales, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, 1960; The Singer of Tales, Second Edition. Stephen Mitchell and Gregory Nagy, Editors. Harvard University Press, Ca-mb¬ri¬dge, Massa¬chusetts; London, England.MARETIĆ, T. (1909). Naša narodna epika, Zagreb, Akademija Znanosti i Umjetnosti, reprint 1966. MEDENICA, Radoslav (1974). «Arbanaške krešničke pesme i naša narodna epika», në: Rad XIV kongresa Saveza folk¬lo¬ri¬sta Ju¬goslavije u Prizrenu 1967, Beograd. MEHMETI, Enver (1996). Studime në fushën e letërsisë gojore. Tetovë.MURKO, Matthias (1951). Tragom srpskohrvatske narodne epike. Putovanja u godinama 1930-32, I-II, Zagreb, Jugoslavenska Aka¬dem¬ija Znanosti i Umjetnosti.MISO, Pirro. (1987). «Roli dhe funksioni etnoartistik i lahutës», në: Çështje të folklorit shqiptar, 3, Akademia e Shkencave e RPS e Shqipërisë, Instituti i Kulturës Popullore, f. 27-44.NEZIRI, Zymer Ujkan (1999). Këngë të kreshnikëve, Prishtinë, shtëpia botuese Libri Shkollor.………………………..(2006). Studime për folklorin, I: Eposi i Kreshnikëve dhe epika historike, Pri¬sh¬ti¬në, Instituti Albanologjik i Prishtinës. ………………………(2008). Studime për folklorin, II: Epika go¬jore dhe etnokultura, Prishtinë, Ins¬tituti Albanologjik i Pri¬shtinës………………………………..(2018). Studime për folklorin III: Ndihmesa për Eposin e Kreshnikëve, Pri¬shtinë, Instituti Albanologjik. ………………………..(2021). Studime për folklorin IV: Eposi i Kreshnikëve në Ba¬ll¬kan: Indeksi i Projektit E5, 2012-2016. Dëshmi dokumentare për UNESCO, Pri¬sh¬ti¬në, Instituti Albanologjik. ………………………..(2023). Studime për folklorin, V: Gjurmime për Eposin e Kreshnikëve në Ballkan.Kërkime në fonde arkivore të Harvardit dhe në disa vise të Ballkanit, Tiranë, Akademia e Studimeve Alba¬no¬lo-gjike, Instituti i Antropologjisë Kulturore dhe i Studimit të Artit.PALAJ, Bernardin dhe KURTI, Donat (1937). «Hymje», në: Visaret e Kombit, vëllimi II, Kangë Kreshnikësh dhe Legenda. Mble¬dhë e redaktuem nga At Bernardin Palaj dhe At Donat Kurti, Tiranë, shtypshkronja Nikaj, f. III-VII.PARRY, Milman (1971). The making of Homeric verse. The collected papers of Milman Parry. Edited by Adam Parry. Cla¬re¬n¬don, Oxford.PIPA, Arshi (1978). Albanian folk verse, structure and genre. Albanische Forschungen 17. Triologia Alba¬nica 1. Dr. Dr. Rudolf Tro¬fenik, Munich.PULAHA, Selami (1987). «Fshatarësia e lirë e Shqipërisë së Veriut gjatë shek. XV-XVIII dhe cikli i kre¬sh¬ni¬kë-ve», në: Çështje të fo¬lklorit shqiptar, 3, Tiranë, Akademia e Shkencave e RPS e Shqipërisë, Ins¬tituti i Kulturës Popullore, f. 174-189.SAKO, Z. e HAXHIHSANI, Q. e FICO. A. (1974). Folklor shqiptar, I, II, Tiranë, Universiteti i Tiranës.SAKO, Zihni e HAXHIHASANI, Qemal (1966). «Hyrje», në: Epika legjendare (Cikli i kreshnikëve), vë¬¬llimi i parë, Tiranë, Instituti i Fo¬lk¬lorit, f. 7-49.SCHMAUSS, Alois (1934). «Nekoliko podataka o epskom pevanju u pesmama kod Arbanasa (Ar¬na¬u¬ta) u Staroj Srbiji», në: Pri¬lozi proučavanja narodne poezije, 1, Beograd, f. 107-112…………………………… (1970). «Poezija epike shqiptare». në: Shejzat/ Le Pleiadi, 14.4-6. Rome, f. 115-130.SEJKO, Veis (2002). Mbi elementet e përbashkëta në epikën shqiptaro-arbëreshe dhe se¬rb¬ok¬ro¬ate, Tiranë, Bargjini.SHALA, Demush (1985). Prishtinë, Rreth këngëve kreshnike shqiptare, ’’Rilindja’’.SINANI, Shaban (1993), «Rreth kohës dhe vendit të formimit të eposit të kreshnikëve», në: ’’Ku¬ltu¬ra popullore’’ 1-2, Tiranë, Instituti i Kul¬tu¬rës Popullore, f. 11-24. ………………………(2000). Mitologji në Eposin e Kreshnikëve, Tiranë, SFAR.SKENDI, Stavro (1954). Albanian and South Slavic Oral Epic Poetry, American Folklore Society, Philadelphia, 1954. Kraus re¬p¬r¬int co. New York, 1969.SOKOLI, Ramadan e MISO, Pirro (1991). Veglat muzikore të popullit shqiptar, Tiranë, Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë, In¬st¬ituti i Kulturës Popullore.The Dictionary of Folklore, Mithology and Legend, I, II (!949-1950). Editor Maria Leach, New York, Funk &Wagnals. TIRTA, Mark (2004). Mitologjia ndër shqiptarë, Tiranë, Akademia e Shkencave e RPS e Shqipërisë, Instituti i Kulturës Popullore.UÇI, Alfred (1986). «Epika heroike dhe roli i saj në folklorin shqiptar», në: Çështje të folklorit shqiptar, 2, Tiranë, Akademia e Shkencave e RPS e Shqipërisë, Instituti i Kulturës Popullore, f. 5-45.XHAGOLLI, Agron (1984). «Vendi që zënë këngët e kreshnikëve në realitetin folklorik bashkëkohor», në: ’’Ku¬ltu¬ra popullore’’, 2, Tiranë, Aka¬demia e Shkencave e RPS e Shqipërisë, Instituti i Kulturës Popullore, f. 97-104. ZHEJI, Gjergj (2000). Tiranë, Folklori shqiptar, SHBLU. BiographyProf. Dr. Zymer Ujkan Neziri (1946) comes from Shtupeq i Vogël, Rugovë. He completed his BA studies at the Pedagogical School in Prizren and at the Department of Albanian Language and Literature at the Faculty of Philosophy, University of Prishtina. In addition, he pursued his MA and PhD studies at the University of Prishtina focused on Albanian oral epic. Work experienceProfessor Neziri has been working at the Institute of Albanology, Folklore Branch, from 1971. Professor Neziri is one of the founders and the secretary of the Reconciliation of Blood Feuds Campaign 1990-1991, led by Professor Çetta. Collector of folkloreSince 1967, he has been collecting folklore, and his work have been published in several publications of the Institute of Albanology in Prishtina. He is mainly a collector of historical epic song and legendary epic song. He continues the work of research and collecting folklore in Albania, North Macedonia, and Montenegro. (1) In the region of Rugova, he collected and recorded the legendary epic poetry (1979-1988). The material collected is composed of 15 separate volumes and is considered among the largest archival collections of the last century with songs from the Epos of Kreshniks (Eposi i Kreshnikëve). Over 100,000 verses have been collected. This collection of songs from Rugova is in the archive of the Institute of Albanology of Prishtina. (Out of 15 volumes, only three have been pub¬li¬shed). (2) The second collection, recorded and written, also in 15 volumes of Kreshnik songs, was a re¬gional project conducted in five countries of the Balkans, where Albanians live: Albania, Kosova, Ma¬cedonia, Montenegro, and Serbia. This project was partially financed by the Ministry of Education and carried out in the period 2012-2016. The main purpose of this project was to have UNESCO identify the Epos of kreshniks as an intangible cultural heritage in need of protection. Kosova is not a member of UNESCO, therefore this collection has been stored in the Archive of the Ko¬sova’s Ministry of Education, as well as in the Archive of the Center for Studies of Albanology in Ti¬rana. There are over 100 thousand verses collected. Teaching experienceHe has received all academic titles, scientific and educational, from assistant to scientific advisor, to full-time pro¬fess¬or. Moreover, he has been a professor during 1998-2015 in the following academic institutions – the Pedagogical School in Pri¬zren, Fa¬culty of Philology and Faculty of Education, University of Prishtina, Faculty of Philology, in Pri¬z¬r¬en, Faculty of Philosophy, University of Tetova, and Faculty of Philology, Shkup/Skopje (North Macedonia). In 2004, Professor Neziri has been a vi¬siting professor at three universities in Poland (Warsaw, Torun, Poznan) and in Italy, at the University of Cosenza, where he lectured in the field of oral epics. In 2005, he lectured in Paris (France), at the Saint Denis Center, and in 2008, he delivered a lecture in Vienna (Austria), at the Lalish Center, and at the University of Vienna. In 2011, he was a guest professor at the University of Torunj, Poland. 2012: Albania, University ‘’Vitrina‘’ Tirana. 2013: Albania, University of Tirana, Tirana. 2014: Albania, University of Shkodra ‘Luigj Gurakuqi’, Shkodër. 2015: Albania, University of Gjirokastra ‘Eqrem Çabej’, Gjirokastër. 2018: Italy, Intercultural Institute of Musical Studies, Venice. 2022: Italy, Central Institute for Sound and Audiovisual Heritage, Rome (ICBSA).Research fellowshipsIn addition to the long-term research work in the archives of Tirana, Albania, Professor Neziri completed two research fellowships in at Harvard University (September-October 2002, and February 2007) and one in Austria, in Vienna (November 2005). (1) At Harvard University, within the framework of inter-institutional cooperation, he examined the Albanian Epic in the Collections of Milman Parry, collected and recorded in 1934-1935 in the northern part of Kosovo, specifically in Sanxhak of Pazar. This Collection is valued in the U.S.A. as the largest of its kind from the Western Balkans, for which many doctoral dissertations and other studies have been written. He also examined the collection of Parry’s assistant, Albert Lord, composed of epic songs from Northern Albania, recorded in 1937. This collection, too, with about 20 thousand verses of the Albanian epic. It is estimated to be the largest of its kind collected by a foreigner. (2) Moreover, he was a scholarship recipient of the Federal Ministry of Education, Science, and Culture of the Government of Austria. In Vienna he carried out the project “Albanian folklore manuscripts of Maximilian Lambertz, at the Academy of Sciences of Austria-Archive, as well as in the Austrian Federal Library – Manuscripts, Autographs and Heritage Collection. He examined and analyzed Lambertz’s writings in about 60 files: folklore, folkloristics, mythology, ethnology, linguistics, literature, and history.Published articles and research papersFrom 1969 – present, he has been the au¬thor and the press editor of 30 books and research papers. He has pub¬¬li-sh¬ed over 500 bibliographic articles, focused on folklore, literature, ethnology, and history. His work was published in “Gjurmime albanologjike” (Prishtinë), “Kultura popullore” (Tiranë), “Çështje të folklorit shqiptar” (Tiranë), and has presented his work on numerous international con¬ferences including Albania, North Mace¬do-nia, Montenegro, Romania, Italy, Japan, Poland, Austria, U.S.A., and China. For many years his work was cen-sored. Published books include “The Legendary Epic of Rugova”, V (1997); the anthology “Songs of Kresh-niks”, (1999, 2001, 2003, 2009, 2011, 2013); mo¬¬nography “Poetics of comparison. The figure of comparison in our lyrical love songs” (2004); “Studies for folklore, I: The Epos of Kreshniks and historical epics” (2006); “Folklore Stu¬¬dies, II: Oral Epics and Ethnoculture” (2008); “Legendary Epic of Rugova”, I (2009); “Legendary Epic of Rugova”, II (2011); the collection “Studies for folklore, III: The Epos of Kreshniks” (2018); “Studies on Folklore, IV: The Epos of Kreshniks in the Balkans” (2021), “Studies on Folklore, V: Research of the Epos of Kreshniks in the Balkans” (2023).Membership in international associationsHe is a member of the International Society for Ethnology and Folklore based in Amsterdam, the Ne¬ther¬lands. He is also a member of the International Society for Epic Studies, Chinese Academy of Social Sci¬ences. Moreover, he is a member of the Kosova Writers’ Union and Association of Kosova Ex Po¬li¬ti¬cal Prisoners. Awards and AcknowledgmentsIn 2008, he has received an official acknowledgment for his contribution for the Demonstrations of 1968. He is the winner of the “Pjeter Bogdani” Award (2009), from the Kosova Writers’ Union, for the work “Studies of fol¬klore”. In 2012: Winner of the Gold Medal, for research-scientific work, by the US Institute of Biography, Northern Carolina, USA. In 2016, he won the international Special Award, from Europa Nostra, Madrid, for his work on Epos of Kre¬sh¬niks.