Prof. Dr. Zymer Ujkan Neziri/

Ligjëratë për Eposin e Kreshnikëve, si dhe përurimi i librit Wild Songs, Sweet Songs, the Albanian Epic (botim i Harvardit, 2021), më 28.3.2023, në Universitetin e Harvardit, Kembrixh, SHBA, organizues Shoqata e Studentëve Shqiptarë të Universitetit të Har¬vardit.Ligjëratë për Eposin e Kreshnikëve, më 31.3.2023, si dhe përurimi i librit Wild Songs, Sweet Songs, the Albanian Epic (botim i Harvardit, 2021), në Universitetin Columbia, Nju-Jork, SHBA, organizues Shoqata e Studentëve Shqiptarë të Universitetit Columbia.Ligjërata mbajtur në Federatën Pan-Shqiptare të Amerikës VATRA.Shkurtore (Abstrakt)Eposet heroike gojore janë pasuri e madhe poetike e popujve. Por, shumica prej tyre në Ev-ropë e kanë përfunduar jetën e vet aktive, që nga Gjibraltari e deri në veri të kontinentit. Ndër të ve¬tmit, që ende bën jetë aktive edhe në fillim të këtij shekulli, është eposi heroik legjendar shqiptar. Por, duke e ditur se edhe këtë vlerë monumentale të epikës go¬jore shqi¬p¬tare e pret fati i epo¬seve evropiane, më 2012 projektova Projektin E5, në IAP, për gjendjen e Eposit të Kreshnikëve sot, në viset shqiptare të Ballkanit, përkatësisht të Gadishullit Ilirik. Qëllimi më i rëndësishëm ishte konstatimi i gjendjes së sotme të Eposit të Kreshni¬këve në Ballkan, ku jetojnë shqiptarët: Kosovë e Shqipëri, si dhe në Malin i Zi: Kraja, Ana e Malit, pjesa e Malësisë së Madhe dhe pjesa e Sanxhakut të Pazarit; Maqedoni e Veriut: ana perë¬nd-imore, nga Kuma¬no¬va deri në Kërçovë; si dhe viset nën Serbi: Lugina e Preshevës me pjesën e San¬xhakut të Pa¬¬zarit. Projekti E5 u realizua në vitet 2012-2016 dhe në vitet vijuese, deri më 2020, krye¬s¬isht në Maqedoninë e Ve¬ri¬ut, në Sanxhakun e Pazarit, në Evropën Perëndimore, në SHBA e në Ka¬nada. Lloji i Projektit E5: Kërkimor-shkencor, me rreth treqind ditë pune ekspeditash në terren, me Baton Z. Nezirin, nga 15 km deri në 500 km në pesë shtete të Ga¬dishullit Ilirik, apo Ballkanik. Janë, së paku, edhe dyfish e më shumë ditë pune në Institut, për përpunimin e materialit. Vendet e kërkimit dhe rezultate të Projektit E5: Kërkime janë kryer në mijëra vendbanime krye¬sisht me anë të rreth 9 mijë pyetësorëve, por vendbanimet e gjetura shqiptare me Epos të Kreshnikëve, nga kërkimet në terren, në pesë shtete të Ballkanit, janë gjithsej 374 sosh: Ko¬¬¬s-ovë (200), Shqipëri (72), Maqedoni (40), Mal i Zi (57), Serbi (5). Rapsodët dhe rezultate të Projektit E5: Kam evidencuar 148 lahutarë, si dhe 197 jolahutarë, e ndër ta ka edhe rapsodë pa vegla mu¬zi¬kore, kryesisht në Maqedoninë Perëndimore. Para vitit 2012 kam evidencuar edhe 329 lahu¬tarë, që janë shumica edhe lahutapunues. Janë nga 20 deri në 100 vjeҫ, myslimanë e të krishterë, burra, por ka edhe gra. Me lahutë, vegël e la¬shtë kor¬do¬fone me një tel, shoqërohen këngët e kre¬sh¬ni¬këve, po edhe këngë të tjera. Për¬dorej edhe në raste të luftës dhe të vdekjes. Ka dy sim¬bo¬le të lashta ilire: kryet e dhisë dhe gjar¬prin. Ėshtë vegla më e adhuruar nga shqip¬ta¬rët. Synimi i kërkimit të Projektit E5: Synimi kryesor ishte mbledhja e dëshmive për dosjen e Eposit të Kreshnikëve, për par¬aq¬itje në UNESCO, dosje e nisur më 2008 në IAP dhe e kryer më 2012, me studiuesit Sh. Sinani e V. Tole. Ekspertë e bashkëpunëtorë të Projektit E5: Në realizim më kanë ndihmuar 5 ekspertë nga Pri¬shti¬na, Ti¬rana e Shkupi: profesorët Sha. Sinani, Ze. Neziri, Be. Baliu, Ba. Lajçi, Al. Sadiku, Vl. Fetaj-Be¬ri¬sha, shumica në vitin 2013-14, në cilësinë pjesëtarë të projektit, që kanë punuar nga disa ditë ose javë edhe në terren, si dhe rreth 90 bashkëpunëtorë të terrrenit, në cilësinë vullnetarë. Ishin edhe dy ekspertë të jashtëm: pro¬fe¬so¬rët Da. Elmer, Univ. i Harvardit, dhe Ni. Scaldaferri, Univ. i Mi¬la¬nos. Financimin e ka kryer pjesërisht Mini¬stria (MASHT), kurse pje¬s¬ën tjetër, nga vera 2014 e tutje, e kreu familja Neziri. Metodologjia e kërkimit të Projektit E5: Metodologjia e zbatuar në terren ishte e shkallës së lartë. Për shkak të kohës, unë do të përmendja vetëm skedën e këngës, që ka: të dhë¬na të ho¬llë¬si¬sh¬me për rapsodin, ve¬n¬d¬in e këndimit, datën, min¬u¬ta¬zhin, nu¬¬mrin e vargjeve, temën, motivin, personazhet, to¬poni¬m¬i¬në, llojet e ar¬mëve, dy¬luf¬ti¬min, fundin e ndo¬dhi¬së, legje¬nd¬a¬r¬i¬-tetin, qeniet mitike, numrat mi¬ti¬kë, po¬e¬ti¬kën e ko¬hës, po¬e¬t¬i¬kën e hapësirës, formulat e fillimit, të mesit e të fundit në k묬ngë, fi¬¬guracionin poetik, pamjet poetike, portretet e kreshnikëve, tiparet eti¬ke e morale, ko¬de¬ksin e nderit, rrëfimin epik, digresionin, lek¬sikun ve¬n¬d¬or, shpe¬jtë-sinë e këndimit të vargjeve në mi¬¬nutë, pu¬sh¬imet mu¬¬zi¬ko¬re, pushimet teknike etj. Pikësynime në kërkime të Projektit E5: Pikësynim ishte kërkimi i llojeve të kënd¬imeve: individ, duet, grup; mënyrat: këndim, recitim, tregim; llojet e veglave; lahuta dhe shtrirja e saj; lahutarët dhe lahutapunuesit; polifonia dhe këndimi pa vegla muzikore; trashëgimia fa¬mi-ljare e këndimit; he¬ro¬nj¬të tanë dhe kundërshtarët e tyre; kryeheronjtë Muji e Halili; shtyllat ndër¬ti¬mo¬re: le¬gjendarja, fantastitkja e mitikja; fillimi i zbehjes së besimit në orë dhe zana; rrudhja e repertorit; ndër¬timi formulaik; rrë¬fi¬mi i gjatë epik; vargu dhe rima; ba¬sh¬kë¬jetesa e dy ep¬o¬¬se¬ve tona heroike; elemente të përa¬fri¬¬¬mit të dy epikave; ele¬m¬e¬nte të tje¬tërsimit ko¬hor të heroit; gjurmë të shkollës serbe në terren për ori¬gji¬nën. Legjendariteti, mi¬ti¬¬kja e fantastikja dhe Projekti E5: Legjendariteti ru¬het ende në këngë të kreshnikëve e në tregime, krahas qe¬ni¬eve mitike, si¬do¬mos të Orës dhe të Zanës. Krahas legjendaritetit, edhe mi¬ti¬¬kja e fantastikja po ashtu janë ndër shty¬¬¬llat qe¬ndrore të kë¬saj epike heroike legjendare. Temat e motivet dhe Projektit E5: Vazhdojnë të ruhen, sidomos ato për ku¬llotat, ba¬¬gë¬t¬inë, kullat, pasurinë dhe familjen, si dhe fuqinë e kresh¬ni¬k¬ut nga zanat, martesat, zilitë e lakmitë, sakrificat për tjetrin etj. Ku¬ndër¬sh¬tarët e 30 kre¬sh¬nikëve ende qu¬hen shkje e shkije, kudo që jetojnë. Tri të veçantat kryesore të këndimit të këngëve të kreshnikëve në Maqedoninë e VeriutNë rrethinat e Dervenit, të Tetovës, të Gostivarit e të Kërcovës janë: këndimi grupor i ra-psodëve, këndimi poli¬fo¬nik dyzërësh, si dhe këndimi pa përdorimin e veglave muzikore. Këtyre do shtuar edhe tre¬gi¬min gojor të përmbajtjes dhe këndimin duke e mbajtur dorën në vesh, du¬ku¬ri etno¬mu¬zi¬ko¬logjike shumë interesante. Rezultatet kryesore të Projektit E5: Janë evidencuar 865 njësi, këndim e proze. Janë shkruar 502 këngë e motërzime, me 114 016 vargje, si dhe janë shkr¬u¬ar 123 tregime me 2 777 rreshta. Janë kryer incizime me kamerë, nga kameramani Baton Z. Neziri: 5 438 minuta e 27 sekonda. Janë incizuar 32 tregime dhe 225 këngë, që kanë rreth 63 834 vargje. Vëllime të Projektit E5: Këto 502 këngë dhe 123 tregime janë shtruar në 15 vëllime A4, kurse sasisë me 5oo mijë vargje të fondit kombëtar, iu shtuan edhe rreth 1oo mijë vargje me Projektin E5. Sasia e dalluar e vargjeve të Projektit E5: Kanë kënduar mbi 3 700 vargje: Kapllan Dauti, Imer, Brahim e Asman S. Gashi, Asllan Adem Shala; mbi 4 500 vargje: Sylë e Januz Mu¬shk-o¬laj; mbi 5 500-6 000 vargje: Aj¬et Shala; mbi 6 000-6500 vargje: Halil Kuliqi; mbi 6 500-7 000 vargje: Isë El¬ezi-Lekëgjekaj, Fe¬hmi Nishefci. Ndo¬në¬se dy të fu¬ndit, ka¬në në repertor mbi 10 mijë vargje, kjo është pak në krahasim me gje¬ndjen pa¬ra gjysmë shekulli, kur mbi 10 mijë vargje i kanë kënduar shu¬më lahutarë e jolahutarë.Vle¬rësime në përurime të Projektit E5: Janë dhënë lavdata në përurimet e këtij projekti në Pri¬shtinë: En. Mehmeti, Ar. Bajrami, Ba. Lajçi; Tiranë: Ar. Marashi, Mu. Korkuti e Sha. Sinani; Shkup: Ze. Neziri, Bu. Mustafa e Iz. Murtezani, Tuz: Ba. Brisku e Is. Doda; Cyrih: Ib. Neziri e Va. Sejdiu. Vle¬rësime të jashtme të Projektit E5 (frag.): – Prof. David Elmer, Harvard: ’’… Projekti i dr. Nezirit ka rëndësi të madhe, si për studimin e drejtë të epi¬kës shqi¬¬ptare, ashtu edhe për stu¬dimin e traditave epike evropiane në për¬gjithësi….’’ – Prof. Nikolla Skalldaferi (Nicola Scaldaferri), Milano, Itali: ’’ Për¬¬do¬rimi i do¬ku¬mentacionit të regjistrimit audiovizual të këngëve, in¬tegron dhe plotëson mënyrën tra¬di¬ci¬onale dhe përfaqëson një kontribut kryesor metodologjik për kërkime shke¬nc¬o¬re.’’- Prof. Işik Aydemir, Europa Nostra, ’’Juria në veçanti ka vle¬rë¬suar origjinalitetin e hu¬¬¬lu¬-mtimit në trashëgiminë jomateriale të Ba¬ll¬k¬a¬nit.’’Çmime për Projektin E5: Projekti E5 ka fituar edhe ҫmimin ndërkombëtar për kërkime në etnokulturë, Mendim Spe¬ci¬al, nga Eu¬ropa Nostra, Madrid 2016.Paralele krahasuese: Projekti i Milmen Perit dhe Projekti E5Janë dy projekte të ndryshme, por edhe të njëjta. Në realizim kanë rreth një shekull ndry¬shim. Për studime krahasimtare të vlerave poetike të epikës gojore kanë shumë rëndësi. Për evoluimin e këndimit eoik po ashtu. Që të dy kanë vlerë historike për trashëgiminë kulturore të Gadishullit të Ballkanit e të Evropës.Rëndësia e rezultateve Rezultatet e Projektit E5 kanë rëndësi për thellimin e njohjes së tra¬di¬tave gojore të këndimit epik dhe të inter¬pretimit të këngëve të kreshnikëve. Ato kaë rëndësi edhe për ngritjen e vetëdijes vlerësuese për këto këngë dhe për ndër¬gje¬gjës¬imin e gjeneratave, për ndry¬¬shi¬min e mendësisë dhe për një respekt më të madh ndaj kësaj trashëgimie jo¬¬ma¬te¬ri¬ale. Ato rezultate kanë peshë të ma¬dhe edhe për ruajtjen e për zhvillimin e që¬ndrueshëm të këtij këndimi epik, për po¬pu¬lla¬rizimin e vlerave artistike, për rritjen e pjesëmarrjes së ko¬mu¬ni¬tetit. Vlera e tyre është e madhe edhe për forcimin e ndjenjës për këngën epike dhe për identitetin etnik, për dia¬lo¬gun ndër¬kul¬tu¬ror, për promovimin e diver¬si¬tetit, për respektin e kreativitetit njerëzor në nivelet ndër¬ko¬mbë¬tare për vlerat që ka eposi shqiptar për tra¬shë¬gi¬m¬inë kulturore jomateriale të njerëzimit.Përfundime për Projektin E5: Edhe me Projektin E5 u dëshmua se Eposi i Kreshnikëve është krye¬vlerë poetike e fol¬klorit shqiptar. I takon edhe vendi te kryevlerat në UNESCO. Është viji¬më¬si e këndimit epik ilir-arbëror dhe cikël me fill historik nga koha e ardhjes së fiseve sllave në Gadishullin Ili¬rik (M. Lambertz) dhe jehonë (term i Q. Haxhihasnit) e ndeshjeve dhe e be¬te¬jave me ta. Ba¬sh¬kë¬je¬t¬on me ciklet epike heroike historike, nga Beteja I e Kosovës, 1389, e de¬ri te lufta e Ush¬trisë Çli¬rimtare, 1997-2001. I takon vend i rëndësishëm edhe në fo¬¬l¬klorin bo¬¬¬¬tëror. Duhet të konsi¬de¬rohet i madh ndër më të mëdhenjtë e botës. Për krahasim me ep¬osin Gesar të Kinës, me një milion vargje, por me vetëm 400 mijë vargje të mbledhura (deri më 2012), këndej, ndër ne, në Evropë, janë 600 mijë vargje të mbledhura të Eposit nga rapsodët shqi¬¬ptarë. Nga materialet e Pro¬je¬ktit E5 mund të shkruhen studime e diser¬ta¬cione, nga aspekti epi¬k¬ologogjik, etno¬mu¬zi¬ko¬logjik, dia¬le¬k¬to¬logjik, fo¬ne¬ti¬k, leksi¬ko¬lo-gj¬ik, mor¬fo¬logjik, sinta¬kso¬lo¬¬¬¬gjik, etnokulturor, etnopsikologjik, etnosociologjik, etnojuridik e fusha të tjera.Kontakti: Zymer U. Neziri, +383 44 149 256; zneziri@hotmail.com; Instituti Albanologjik, rr. ‘’Eqrem Çabej’’, nr. 93, 10 000 Prishtinë, Kosovë.Prof. Dr. Zymer Ujkan NeziriTHE EPOS OF KRESHNIKS (SONGS OF THE WARRIORS OF FRONTIERS)- A MO-NUME¬NT¬AL TREASURE OF ALBANIAN CULTURAL HERITAGE: PROJECT E5, 2012-2016A guest lecture on Albanian Epic: Epos of Kreshniks (Songs of the Warriors of Frontiers), and the book launch Wild Songs, Sweet Songs, the Albanian Epic (Harvard edition, 2021), on March 28, 2023, at Harvard University, Cambridge, USA, organized by the Harvard Albanian Students Association.Introduction: Oral heroic epics are a treasure of a nation. Until today, most of oral heroic poetry in Europe, from Gibraltar to the north of the continent, have not survived. Nonetheless, the Albanian heroic legendary epic is still active even in this century. However, it is a known fact that the fate of the Albanian oral epic will follow the same path. This is why in 2012 I have developed the project call E5, to provide an overview of the state of our epic today, in the territories where Albanians live today, namely the Illyrian Peninsula. E5 Project Type: an exploratory scientific research project, with about three hundred working days of field expeditions. Together with Baton Z. Neziri, we have spent up to 500 km (310 miles) in five states of Western Balkans. Twice as many working days were spent processing the materials collected at the Institute of Albanology. E5 Project Timeline: The E5 Project was carried out in the years 2012-2016, intermittently until 2020, mainly in North Macedonia, in Sanjak of Pazar, in Western Europe, in the USA and Canada. Research locations and results of the E5 Project: Research has been carried out in thousands of cities and villages, mainly through 9 thousand questionnaires. The territories where Albanians live and where the epic is still alive, from the field research, in five Balkan countries, are a total of 374: Kosova (200), Albania (72), North Macedonia (40), Montenegro (57), and Serbia (5). Lahuta-players and results of the E5 Project: I have documented 148 lahuta-players, as well as 197 non-players of lahuta, including rhapsodes without musical instruments, mainly in Western Macedonia. Before 2012, I have also documented 329 lahuta-players, and most of them happen to be lahuta-makers too. They are of different age groups, from 20 to 100 years old, Muslim and Christian, men and women. The Epos of Kreshniks were accompanied by a lahuta, an ancient one-stringed chordophone instrument. Lahuta was also used to perform in cases of war and death. Lahuta includes two ancient Illyrian symbols: the head of a goat and the snake. It is the most worshiped musical instrument by Albanians. Purpose of the E5 Project research: The purpose of the project was to document the state of the Albanian heroic poetry in Balkans, where Albanians live: Kosova, Albania, and Monte¬ne¬gro. Areas include Kraja, Ana e Malit, Malësia së Madhe, Sanxhakut i Pazarit. North Mace¬do¬nia: from Kumanova to Kërçova. In addition, areas in Serbia: Presheva Valley and Sanjak of Pazar. Aim of the E5 Project research: The main goal was to collect evidence and submit the materials to UNESCO to be included in the Lists of Intangible Cultural Heritage, a research work started in 2008-2012 at the Institute of Albanology in Prishtina, in cooperation with researchers Shaban Sinani and Vasil Tole. E5 Project experts and associates: 5 experts from Prishtina, Tirana and Skopje have supported me to carry out the work: professors Sinani, Neziri, Baliu, Lajçi, Sadiku, and Fetaj-Berisha, most of them have contributed during 2013-2014, in the capacity of project members, who worked for several days or weeks in the field, as well as about 90 field collaborators, in the capacity of volunteers. There were also two external experts: professors David Elmer, Harvard University, and Nicola Scaldaferri, University of Milano. The financing was partially carried out by the Ministry of Education, while the rest, from summer 2014 onwards, was carried out by the Neziri family. E5 Project Research Methodology: due to the limited time, I would only mention the methodology implemented in the field in song collections: detailed information about the rhapsodist or lahuta-player, place of singing, date, minutes in length, number of verses, theme, motif, characters, toponymy, types of weapons, dueling, the end of the event, legendary aspect, mythical beings, mythical numbers, the poetics of time, the poetics of space, the formulas of the beginning, the middle and the end in songs, poetic figuration, poetic images, portraits of Kreshniks (Warriors of Frontiers), ethical and moral features, the code of honor, epic narrative, digression, local lexicon, speed of singing verses per minute, musical breaks, and technical breaks.Research objectives of the E5 Project: The focus was on researching the types of singing: individual, duet, or group; ways: singing, reciting, telling; types of tools; the lahuta and its extension; lahuta-players and lahuta-makers; polyphony and singing without musical instruments; the family legacy of singing; our heroes and their adversaries; the protagonists Muji and Halili; building blocks: the legendary, the fantastic and the mythical aspects; the beginning of the fading faith in fairies; the reduction of the repertoire; formulaic construction; epic long story; verse and rhyme; the coexistence of our two heroic epics; elements of the alignment of the two epics; elements of the hero’s temporal alienation; traces of the Serbian school related to the origin of the Epic. Legendary, mythical, and fantastic elements in Project E5: The legend is still preserved in the songs of the Kreshniks and in the stories, alongside the mythical beings, especially fairies. In addition to the legendary aspect, the mythical and the fantastic aspects are also among the central pillars of this legendary heroic epic. Themes and Motives of E5 Project: Themes and motives continue to be preserved, especially those for pastures, cattle, towers, wealth, and family, as well as the power of the Kreshniks deriving from fairies, marriages, envy, and greed, and sacrifices for others. Opponents of the 30 Kreshniks are still called shkje and shkije, wherever they live. The three main specialties of singing the songs of the Kreshniks in North Macedonia: In the surroundings of Derven, Tetova, Gostivar and Kercova are: group singing of rhapsodes, two-part polyphonic singing, as well as singing without the use of musical instruments. To these, we add the oral narration of the content and singing while holding the hand to the ear, which is a very interesting ethnomusicological phenomenon. Main results of the E5 Project: a total of 865 units, singing and prose, have been recorded. 502 songs and sister songs were written, with 114,016 verses, and 123 stories were written comprising 2777 lines. Recordings were made with a camera by Baton Z. Neziri: 5438 minutes and 27 seconds. 32 stories and 225 songs. About 63,834 verses, in total. Volumes of the E5 Project: These 502 songs and 123 stories have been included in 15 A4 volumes, while about 500 thousand verses of the E5 Project were added to the existing amount of 100,000 verses of the national fund of the Albanian epic. Distinguished number of verses of the E5 Project: Over 3700 verses were sung by the following lahuta-players Kapllan Dauti, Imer, Brahim and Asman S. Gashi, Asllan Adem Shala; over 4,500 verses by Sylë and Januz Mushkolaj; over 5,500-6,000 verses by Ajet Shala; over 6000-6500 verses by Halil Kuliqi; over 6500- 7000 verses by Isë Elezi-Lekëgjekaj, Fehmi Nishefci. Although the last two have over 10,000 verses in their repertoire, this is little compared to the situation half a century ago, when over 10,000 verses were sung by many lahuta-players and non-lahuta players.Reviews of the E5 Project: The project has received great reviews when it was launched in Prishtina by En. Mehmeti, Ar. Bajrami, Ba. Lajçi. When launched in Tirana by: Ar. Marashi, Mu. Korkuti and Sha. Sinani. When launched in Skopje by: Ze. Neziri, Bu. Mustafa and Iz. Murtezani, Tuz: Ba. Brisku and Is. Doda; Zurich: Ib. Neziri and Va. Sejdiu. – Prof. David Elmer, Harvard University: The project of Dr. Neziri is of great importance, both for the fair study of Albanian epic and for the study of European epic traditions in general…’’ – Prof. Nicola Scaldaferri, Milan, Italy: “The use of audiovisual recording documentation of songs integrates and complements the traditional way and represents a major methodological contribution to scientific research.”- Prof. Işik Aydemir, Europa Nostra, “The jury in particular appreciated the originality of the research in the intangible heritage of the Balkans.”Awards for the E5 Project: The E5 project has also won the international award for ethnocultural research “Special Mention” from Europa Nostra, Madrid (2016).Comparative parallels: Millman Parry Project and E5 Project: These are two different projects, but also very similar. Both projects have about a century of time difference. The two projects are very important for comparative studies of the poetic values of oral epics and for the evolution of epic singing as well. Both have historical value for the cultural heritage of the Balkan Peninsula and Europe.Importance of results: The results of the E5 Project are important for deepening the knowledge of oral traditions of epic singing and interpretation of songs of Kreshniks (Warriors of Frontiers). The results are also important for raising awareness about these songs, for changing mindsets and for a greater respect for this intangible heritage, especially among the younger generations. Those results have great weight for the preservation and sustainable development of this epic singing, for popularizing artistic values, and for increasing community participation on its preservation. The value of these songs aims to strengthen the attachment and appreciation for the epic song and for the ethnic identity, for the intercultural dialogue, for the promotion of diversity, for the respect of human creativity at international levels, for the values that the Albanian epic has for the intangible cultural heritage of mankind.Conclusions for the E5 Project: The E5 Project has proven that the Epos of Kreshniks is a poetic masterpiece of Albanian folklore. It is also ranked at the top values in UNESCO. It is the continuation of the epic Illyrian-Arberian singing and cycle with a historical thread from the time of the arrival of the Slavic tribes in the Illyrian Peninsula (M. Lambertz) and echo (term of Q. Haxhihasani) of clashes and battles with them. It coexists with the epic heroic historical cycles, from the First Battle of Kosovo, 1389, to the war of the Kosova’s Liberation Army (1997-2001). Albanian Epic also has an important place in the world folklore. It must be considered among the greatest of the world. Compared to the Gesar epic of China, with a mi¬llion verses, but with only 400 thousand verses collected (until 2012), here, among us, in Eu¬rope, there are 600 thousand verses of the epic collected by the Albanian rhapsodists and lahuta-players. From the materials collected by the E5 Project, studies and dissertations can be wri¬tten from various fields, including epicology, ethnomusicology, dialectology, phonetic, lex¬ico¬logy, morphology, syntaxology, ethnoculture, ethnopsychology, and ethnosociology. Contact: Zymer U. Neziri, 383 44 149 256; zneziri@hotmail.com; Albanological Institute, str. “Eqrem Çabej”, no. 93, 10 000 Prishtina, Kosova.BibliographyDESNICKAJA, Agnija Vasilevna (1975). «Mbi lidhjet boshnjake-shqiptare në lëmin e poezisë epike», në: ’’Gjurmime alba¬no¬lo¬gji¬ke, Folklor dhe etnologji’’, 5, Prishtinë, Instituti Albanologjik i Prishtinës, f. 41-62.BUDA, Aleks (1986). «Eposi dhe historia jonë», në: Çështje të folklorit shqiptar, 2, Tiranë, Akademia e Shkencave e RPS e Shqipërisë, In¬stituti i Kulturës Popullore, f. 46-55.BUTUROVIĆ, Đenana (1976). Studija o Hormannovoj zbirci muslimanskih narodnih pjesama, Sarajevo, ’’Svjet¬lost’’. COCHIARA, Giuseppe (1977). Storia del folklore in Europa, Torino, Editore Paolo Boringhieri. ÇABEJ, Eqrem (1975). «Për gjenezën e literaturës shqipe. Themelet kulture-historike: populli dhe poezija e tij», në: Hylli i Dritës, XV. Shkodër, 1939; në: Eqrem Çabej, Studime gjuhësore, V: Gjuhë, Folkor, Letërsi, Disku¬ti¬me, ’’Rilindja’’, Prishtinë, f. 101-135. ELSIE, Robert and MATHIE-HECK, Janice (2004). Song the Frontier Warriors. Këngë Kreshnikësh. Albanian epic verse in a bilingual English-Albanian edition. Edited, introduced, and translated from the Albanian by Robert Elsie and Janice Mathie-Heck. Bolchazy-Carducci Publishers, Inc. Wauconda, Illinois USA. GJERGJI, Andromaqi (1986). «Etnosi ynë në epikën legjendare», në: Çështje të folklorit shqiptar, 2, Tiranë, Akademia e Shkencave e RPS e Shqipërisë, Instituti i Kulturës Popullore, f. 103-119.HAXHIHASANI, Qemal (1983). «Vështrim kritik i disa koncepteve antishkencore rreth epikës sonë heroike le-gjendare, në: ’’Ku¬ltu¬ra popullore’’, 2, Tiranë, Akademia e Shkencave e RPS e Shqipërisë, Instituti i Kulturës Po¬pullore, f. 31-46……………………………………. (1991). «Mendësi zotëruese në ciklin e kreshikëve», në: ’’Gjurmime albanologjike, Folklor dhe etnologji’’, 21, Prishtinë, Instituti Albanologjik i Prishtinës, f. 33-50.HOXHA, Hysni (1987). Struktura e vargut të këngëve kreshnike, Prishtinë, ’’Rilindja’’. KADARE, Ismail (1987). «Eposi dhe kultura shqiptare» (diskutim), në: Çështje të folklorit shqiptar, 3, Tiranë, Akademia e Shkencave e RPS e Shqipërisë, Instituti i Kulturës Popullore, f. 328-331.KATIÇIQ, Radosllav (1988). «Mbi gjuhën e ilirëve», në: rev. Fjala, nr. 21-22, Prishtinë, dhjetor 1988, f. 1 e 7.KOLIQI, Ernesto (1937). Epica popolare albanese. Tesi di laurea in lingua e letteratura albanese di Ernesto Ko¬liqi. Rel¬a¬tore: Prof. Carlo Tagliavini. R. Università di Padova. Facoltà di Lettere e Filosofia. Anno Acca¬de-mi¬co 1936-37. Gruppo universitario fascista, Padua.KOLSTI, John (1990). The Bilingual Singer: A Studi in Abanian and Serbo-Croatian Oral Epic Traditions. Harvard Dissertationes in Folklore and Oral Tradition. Edited by Albert B. Lord, Harvard University, Garland Publishing. New York and London, 1990.LAMBERTZ, Maximilian (1917). Die Volkspoesie der Albaner. Eine inführende Studie. Sarajevo, Institut für bal¬kanforschung in Sarajevo.…………………………….. (1922). Albanische Märchen und andere Texte zur albanischen Volkskunde. Gesa-m¬melt und mit Übersetzung herausgegeben von Maximilian Lambertz. Schriften der Balkankommission. Li-nguistische Abteilung XII. Akademie der Sprachwissenschaft in Wien. Alfred Hölder, Vienna.……………………………… (1998). Epika popullore e shqiptarëve, në: Çështje të folklorit shqiptar, 6, Tiranë, Akademia e Shkencave e RPS e Shqi¬pë¬r¬i¬së, Instituti i Kulturës Popullore, f. 5-95.LORD, Albert B. (1995). The Singer Resumes the Tale. Myth and poetics. Edited by Mary Louise Lord. Coronell University Press, New Haven & London.…………………(2001). The Singer of Tales, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, 1960; The Singer of Tales, Second Edition. Stephen Mitchell and Gregory Nagy, Editors. Harvard University Press, Ca-mb¬ri¬dge, Massa¬chusetts; London, England.MARETIĆ, T. (1909). Naša narodna epika, Zagreb, Akademija Znanosti i Umjetnosti, reprint 1966. MEDENICA, Radoslav (1974). «Arbanaške krešničke pesme i naša narodna epika», në: Rad XIV kongresa Saveza folk¬lo¬ri¬sta Ju¬goslavije u Prizrenu 1967, Beograd. MEHMETI, Enver (1996). Studime në fushën e letërsisë gojore. Tetovë.MURKO, Matthias (1951). Tragom srpskohrvatske narodne epike. Putovanja u godinama 1930-32, I-II, Zagreb, Jugoslavenska Aka¬dem¬ija Znanosti i Umjetnosti.MISO, Pirro. (1987). «Roli dhe funksioni etnoartistik i lahutës», në: Çështje të folklorit shqiptar, 3, Akademia e Shkencave e RPS e Shqipërisë, Instituti i Kulturës Popullore, f. 27-44.NEZIRI, Zymer Ujkan (1999). Këngë të kreshnikëve, Prishtinë, shtëpia botuese Libri Shkollor.………………………..(2006). Studime për folklorin, I: Eposi i Kreshnikëve dhe epika historike, Pri¬sh¬ti¬në, Instituti Albanologjik i Prishtinës. ………………………(2008). Studime për folklorin, II: Epika go¬jore dhe etnokultura, Prishtinë, Ins¬tituti Albanologjik i Pri¬shtinës………………………………..(2018). Studime për folklorin III: Ndihmesa për Eposin e Kreshnikëve, Pri¬shtinë, Instituti Albanologjik. ………………………..(2021). Studime për folklorin IV: Eposi i Kreshnikëve në Ba¬ll¬kan: Indeksi i Projektit E5, 2012-2016. Dëshmi dokumentare për UNESCO, Pri¬sh¬ti¬në, Instituti Albanologjik. ………………………..(2023). Studime për folklorin, V: Gjurmime për Eposin e Kreshnikëve në Ballkan.Kërkime në fonde arkivore të Harvardit dhe në disa vise të Ballkanit, Tiranë, Akademia e Studimeve Alba¬no¬lo-gjike, Instituti i Antropologjisë Kulturore dhe i Studimit të Artit.PALAJ, Bernardin dhe KURTI, Donat (1937). «Hymje», në: Visaret e Kombit, vëllimi II, Kangë Kreshnikësh dhe Legenda. Mble¬dhë e redaktuem nga At Bernardin Palaj dhe At Donat Kurti, Tiranë, shtypshkronja Nikaj, f. III-VII.PARRY, Milman (1971). The making of Homeric verse. The collected papers of Milman Parry. Edited by Adam Parry. Cla¬re¬n¬don, Oxford.PIPA, Arshi (1978). Albanian folk verse, structure and genre. Albanische Forschungen 17. Triologia Alba¬nica 1. Dr. Dr. Rudolf Tro¬fenik, Munich.PULAHA, Selami (1987). «Fshatarësia e lirë e Shqipërisë së Veriut gjatë shek. XV-XVIII dhe cikli i kre¬sh¬ni¬kë-ve», në: Çështje të fo¬lklorit shqiptar, 3, Tiranë, Akademia e Shkencave e RPS e Shqipërisë, Ins¬tituti i Kulturës Popullore, f. 174-189.SAKO, Z. e HAXHIHSANI, Q. e FICO. A. (1974). Folklor shqiptar, I, II, Tiranë, Universiteti i Tiranës.SAKO, Zihni e HAXHIHASANI, Qemal (1966). «Hyrje», në: Epika legjendare (Cikli i kreshnikëve), v묬llimi i parë, Tiranë, Instituti i Fo¬lk¬lorit, f. 7-49.SCHMAUSS, Alois (1934). «Nekoliko podataka o epskom pevanju u pesmama kod Arbanasa (Ar¬na¬u¬ta) u Staroj Srbiji», në: Pri¬lozi proučavanja narodne poezije, 1, Beograd, f. 107-112…………………………… (1970). «Poezija epike shqiptare». në: Shejzat/ Le Pleiadi, 14.4-6. Rome, f. 115-130.SEJKO, Veis (2002). Mbi elementet e përbashkëta në epikën shqiptaro-arbëreshe dhe se¬rb¬ok¬ro¬ate, Tiranë, Bargjini.SHALA, Demush (1985). Prishtinë, Rreth këngëve kreshnike shqiptare, ’’Rilindja’’.SINANI, Shaban (1993), «Rreth kohës dhe vendit të formimit të eposit të kreshnikëve», në: ’’Ku¬ltu¬ra popullore’’ 1-2, Tiranë, Instituti i Kul¬tu¬rës Popullore, f. 11-24. ………………………(2000). Mitologji në Eposin e Kreshnikëve, Tiranë, SFAR.SKENDI, Stavro (1954). Albanian and South Slavic Oral Epic Poetry, American Folklore Society, Philadelphia, 1954. Kraus re¬p¬r¬int co. New York, 1969.SOKOLI, Ramadan e MISO, Pirro (1991). Veglat muzikore të popullit shqiptar, Tiranë, Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë, In¬st¬ituti i Kulturës Popullore.The Dictionary of Folklore, Mithology and Legend, I, II (!949-1950). Editor Maria Leach, New York, Funk &Wagnals. TIRTA, Mark (2004). Mitologjia ndër shqiptarë, Tiranë, Akademia e Shkencave e RPS e Shqipërisë, Instituti i Kulturës Popullore.UÇI, Alfred (1986). «Epika heroike dhe roli i saj në folklorin shqiptar», në: Çështje të folklorit shqiptar, 2, Tiranë, Akademia e Shkencave e RPS e Shqipërisë, Instituti i Kulturës Popullore, f. 5-45.XHAGOLLI, Agron (1984). «Vendi që zënë këngët e kreshnikëve në realitetin folklorik bashkëkohor», në: ’’Ku¬ltu¬ra popullore’’, 2, Tiranë, Aka¬demia e Shkencave e RPS e Shqipërisë, Instituti i Kulturës Popullore, f. 97-104. ZHEJI, Gjergj (2000). Tiranë, Folklori shqiptar, SHBLU. BiographyProf. Dr. Zymer Ujkan Neziri (1946) comes from Shtupeq i Vogël, Rugovë. He completed his BA studies at the Pedagogical School in Prizren and at the Department of Albanian Language and Literature at the Faculty of Philosophy, University of Prishtina. In addition, he pursued his MA and PhD studies at the University of Prishtina focused on Albanian oral epic. Work experienceProfessor Neziri has been working at the Institute of Albanology, Folklore Branch, from 1971. Professor Neziri is one of the founders and the secretary of the Reconciliation of Blood Feuds Campaign 1990-1991, led by Professor Çetta. Collector of folkloreSince 1967, he has been collecting folklore, and his work have been published in several publications of the Institute of Albanology in Prishtina. He is mainly a collector of historical epic song and legendary epic song. He continues the work of research and collecting folklore in Albania, North Macedonia, and Montenegro. (1) In the region of Rugova, he collected and recorded the legendary epic poetry (1979-1988). The material collected is composed of 15 separate volumes and is considered among the largest archival collections of the last century with songs from the Epos of Kreshniks (Eposi i Kreshnikëve). Over 100,000 verses have been collected. This collection of songs from Rugova is in the archive of the Institute of Albanology of Prishtina. (Out of 15 volumes, only three have been pub¬li¬shed). (2) The second collection, recorded and written, also in 15 volumes of Kreshnik songs, was a re¬gional project conducted in five countries of the Balkans, where Albanians live: Albania, Kosova, Ma¬cedonia, Montenegro, and Serbia. This project was partially financed by the Ministry of Education and carried out in the period 2012-2016. The main purpose of this project was to have UNESCO identify the Epos of kreshniks as an intangible cultural heritage in need of protection. Kosova is not a member of UNESCO, therefore this collection has been stored in the Archive of the Ko¬sova’s Ministry of Education, as well as in the Archive of the Center for Studies of Albanology in Ti¬rana. There are over 100 thousand verses collected. Teaching experienceHe has received all academic titles, scientific and educational, from assistant to scientific advisor, to full-time pro¬fess¬or. Moreover, he has been a professor during 1998-2015 in the following academic institutions – the Pedagogical School in Pri¬zren, Fa¬culty of Philology and Faculty of Education, University of Prishtina, Faculty of Philology, in Pri¬z¬r¬en, Faculty of Philosophy, University of Tetova, and Faculty of Philology, Shkup/Skopje (North Macedonia). In 2004, Professor Neziri has been a vi¬siting professor at three universities in Poland (Warsaw, Torun, Poznan) and in Italy, at the University of Cosenza, where he lectured in the field of oral epics. In 2005, he lectured in Paris (France), at the Saint Denis Center, and in 2008, he delivered a lecture in Vienna (Austria), at the Lalish Center, and at the University of Vienna. In 2011, he was a guest professor at the University of Torunj, Poland. 2012: Albania, University ‘’Vitrina‘’ Tirana. 2013: Albania, University of Tirana, Tirana. 2014: Albania, University of Shkodra ‘Luigj Gurakuqi’, Shkodër. 2015: Albania, University of Gjirokastra ‘Eqrem Çabej’, Gjirokastër. 2018: Italy, Intercultural Institute of Musical Studies, Venice. 2022: Italy, Central Institute for Sound and Audiovisual Heritage, Rome (ICBSA).Research fellowshipsIn addition to the long-term research work in the archives of Tirana, Albania, Professor Neziri completed two research fellowships in at Harvard University (September-October 2002, and February 2007) and one in Austria, in Vienna (November 2005). (1) At Harvard University, within the framework of inter-institutional cooperation, he examined the Albanian Epic in the Collections of Milman Parry, collected and recorded in 1934-1935 in the northern part of Kosovo, specifically in Sanxhak of Pazar. This Collection is valued in the U.S.A. as the largest of its kind from the Western Balkans, for which many doctoral dissertations and other studies have been written. He also examined the collection of Parry’s assistant, Albert Lord, composed of epic songs from Northern Albania, recorded in 1937. This collection, too, with about 20 thousand verses of the Albanian epic. It is estimated to be the largest of its kind collected by a foreigner. (2) Moreover, he was a scholarship recipient of the Federal Ministry of Education, Science, and Culture of the Government of Austria. In Vienna he carried out the project “Albanian folklore manuscripts of Maximilian Lambertz, at the Academy of Sciences of Austria-Archive, as well as in the Austrian Federal Library – Manuscripts, Autographs and Heritage Collection. He examined and analyzed Lambertz’s writings in about 60 files: folklore, folkloristics, mythology, ethnology, linguistics, literature, and history.Published articles and research papersFrom 1969 – present, he has been the au¬thor and the press editor of 30 books and research papers. He has pub¬¬li-sh¬ed over 500 bibliographic articles, focused on folklore, literature, ethnology, and history. His work was published in “Gjurmime albanologjike” (Prishtinë), “Kultura popullore” (Tiranë), “Çështje të folklorit shqiptar” (Tiranë), and has presented his work on numerous international con¬ferences including Albania, North Mace¬do-nia, Montenegro, Romania, Italy, Japan, Poland, Austria, U.S.A., and China. For many years his work was cen-sored. Published books include “The Legendary Epic of Rugova”, V (1997); the anthology “Songs of Kresh-niks”, (1999, 2001, 2003, 2009, 2011, 2013); mo¬¬nography “Poetics of comparison. The figure of comparison in our lyrical love songs” (2004); “Studies for folklore, I: The Epos of Kreshniks and historical epics” (2006); “Folklore Stu¬¬dies, II: Oral Epics and Ethnoculture” (2008); “Legendary Epic of Rugova”, I (2009); “Legendary Epic of Rugova”, II (2011); the collection “Studies for folklore, III: The Epos of Kreshniks” (2018); “Studies on Folklore, IV: The Epos of Kreshniks in the Balkans” (2021), “Studies on Folklore, V: Research of the Epos of Kreshniks in the Balkans” (2023).Membership in international associationsHe is a member of the International Society for Ethnology and Folklore based in Amsterdam, the Ne¬ther¬lands. He is also a member of the International Society for Epic Studies, Chinese Academy of Social Sci¬ences. Moreover, he is a member of the Kosova Writers’ Union and Association of Kosova Ex Po¬li¬ti¬cal Prisoners. Awards and AcknowledgmentsIn 2008, he has received an official acknowledgment for his contribution for the Demonstrations of 1968. He is the winner of the “Pjeter Bogdani” Award (2009), from the Kosova Writers’ Union, for the work “Studies of fol¬klore”. In 2012: Winner of the Gold Medal, for research-scientific work, by the US Institute of Biography, Northern Carolina, USA. In 2016, he won the international Special Award, from Europa Nostra, Madrid, for his work on Epos of Kre¬sh¬niks.