Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for April 2023

Mosha

by

Astrit Lulushi/

Tani ka më shumë se gjysmë milioni njerëz që jetojnë në mbarë botën të cilët janë të moshës 100 ose më të vjetër. Falë përmirësimeve në kushtet e jetesës, ushqimin dhe kujdesin shëndetësor, numri i njëqindvjeçarëve është rritur ndjeshëm që nga vitet 1960, kur kishte vetëm rreth 20,000 njerëz në shekullin e dytë të jetës. Shtetet e Bashkuara dhe Japonia kanë numrin më të madh të njëqindvjeçarëve, me shifra rreth 100,000.

Në fakt, deri kohët e fundit, Japonia ishte shtëpia e personit më të vjetër në botë, Kane Tanaka, i cili vdiq në vitin 2022 në moshën 119 vjeç. Tanaka ishte një mbiqindvjeçar, emri i dhënë për grupin e vogël të njerëzve që kanë jetuar më shumë se 110 vjet; rreth një në një mijë qindvjeçarë kanë arritur.

Njeriu më i vjetër i të gjitha kohërave (mosha e të cilit është dokumentuar) ishte Jeanne Calment, një superqindvjeçare franceze me një jetëgjatësi prej 122 vjetësh e 164 ditësh. Mënyra se si njëqindvjeçarët – dhe, gjithnjë e më shumë, superqindvjeçarët – arrijnë të jetojnë për kaq shumë vite, ka pushtuar prej kohësh imagjinatën e publikut. Ata shpesh pyeten për stilin e tyre të jetesës, sekretin e jetëgjatësisë dhe mençurinë që kanë mbledhur në vitet e tyre të avancuara. Megjithatë, përgjigjet e tyre priren të jenë po aq të ndryshme sa edhe jetët që kanë jetuar. Nëse pyesni se cili është çelësi i vetëm më i rëndësishëm për jetëgjatësinë, ata thonë; shmangia e shqetësimit, stresit dhe tensionit.

Photo: time.com

Bashkimi Evropian, Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit dhe UNDP ndihmojnë në ruajtjen e trashëgimisë kulturore të Kosovës

by

PRISHTINË, 25 Prill 2023 – Për të shënuar Ditën Ndërkombëtare të Monumenteve dhe Lokaliteteve, Tomas Szunyog, Ambasadori i BE-së në Kosovë, Hajrulla Çeku, Ministri i Kulturës, Rinisë dhe Sportit, dhe Maria Suokko, Përfaqësuese e Përhershme e UNDP-së, vizituan në Prizren Katedralen e Zojës Ndihmëtare dhe Muzeun e Hidroelektranës.

Të dyja këto vende të trashëgimisë kulturore po restaurohen përmes projektit të financuar nga Shërbimi për Instrumentet e Politikës së Jashtme të Bashkimit Evropian (FPI) dhe të zbatuar nga UNDP, i quajtur “Trashëgimia Kulturore si Shtytëse e Dialogut Ndërkomunitar dhe Kohezionit Social”

“Trashëgimia e pasur kulturore e Kosovës është lidhja jonë me të kaluarën dhe mësuesi ynë për të ardhmen. Flet për tolerancën, miqësinë dhe bashkëjetesën, të cilat janë mëse të nevojshme në botën ku jetojmë”, tha Szunyog. “Përmes Instrumentit për Asistencë së Para-Aderimit, dhe Instrumentit të Politikës së Jashtme, BE-ja ka ndihmuar në restaurimin e 56 vendeve të trashëgimisë kulturore, duke përfshirë, ndër të tjera, xhamitë, kishat, vendet arkeologjike dhe kulturore dhe muzetë, dhe ne do të vazhdojmë të kontribuojmë për ruajtjen e trashëgimisë kulturore të Kosovës për të gjitha komunitetet dhe gjeneratat që vijnë.”

Të dy lokacionet e vizituara në Prizren janë në listën e aseteve të mbrojtura kulturore të MKRS-së. Katedralja u ndërtua në fund të shekullit të 19-të nga Dario Bucciarelli, Kryepeshkop i Shkupit, gjatë Perandorisë Osmane dhe ka qenë objekti kryesor fetar i komunitetit katolik për rajonin e Prizrenit, ndërsa Hidroelektrana “Prizrenasja” u ndërtua ndërmjet viteve 1926 dhe 1928 duke furnizuar Prizrenin me energji elektrike deri në vitin 1973. Në vitin 1979 u shndërrua në Muzeun e Energjisë Elektrike.

“Jemi shumë mirënjohës dhe të përkushtuar për të rritur partneritetin tonë me partnerë ndërkombëtarë, për të bashkuar forcat për të mbrojtur trashëgiminë kulturore të Kosovës. Mbrojtja përmes ndërhyrjeve fizike është shumë e rëndësishme, por nuk është e mjaftueshme, ndaj duhet të punojmë shumë për t’u siguruar që të ofrojmë burimet dhe kapacitetet e nevojshme për të zhvilluar modele menaxhimi që do t’i japin jetë monumenteve tona dhe të sigurohemi që ato t’i shërbejnë komunitetit para së gjithash, por edhe të tjerëve.

Kemi kënaqësinë të ofrojmë mbështetje shtesë financiare për këtë program të përbashkët dhe të bashkojmë forcat edhe në mjete financiare për t’u siguruar që të gjitha punimet e konservimit të përfundojnë në mënyrë profesionale. Krahas ndërhyrjeve fizike, duhet të punojmë ngushtë në funksionimin e trashëgimisë kulturore për t’i afruar ato me komunitetet dhe për të siguruar transmetimin e tyre te brezat e ardhshëm” tha Ministri Çeku, duke theksuar rëndësinë e restaurimit të objekteve të trashëgimisë kulturore.

Ndërsa punimet restauruese në Katedrale kanë përfunduar, punimet në Muzeun e Hidroelektranës janë ende në vazhdim.

“Gjatë shtatë viteve të fundit, së bashku me BE-në dhe Ministrinë e Kulturës, Rinisë dhe Sportit, kemi zbuluar bukurinë e objekteve të trashëgimisë kulturore dhe fetare në mbarë Kosovën. Nëpërmjet restaurimit dhe rehabilitimit, u kemi dhënë atyre një jetë të re. Më e rëndësishmja, kemi bashkuar komunitetet për të vlerësuar dallimet e tyre, por edhe për të festuar të kaluarën e tyre të përbashkët përmes trashëgimisë kulturore jomateriale – përmes librave, muzikës, veprave artizanale dhe përrallave. Duke parë përpara, ne po përqafojmë mundësitë dixhitale, duke punuar me të rinj me ide inovative për ruajtjen dhe promovimin e trashëgimisë kulturore. Jemi të lumtur të kontribuojmë për një të ardhme më të mirë, më të ndritshme dhe të përbashkët për komunitetet e Kosovës.” tha Maria Suokko, Përfaqësuese e Përhershme e UNDP në Kosovë.

Përfaqësuesi i Kishës Katolike, Don Zef Shani, dhe përfaqësues të Qendrës Rajonale për Trashëgimi Kulturore në Prizren dhe të Institutit Arkeologjik të Kosovës, iu bashkuan vizitës dhe shprehën mirënjohjen e tyre për mbështetjen e BE-së në ruajtjen e shumë objekteve të rëndësishme të trashëgimisë kulturore të Kosovës.

Shënim rreth projektit:

Projekti “Trashëgimia Kulturore si Shtytëse e Dialogut Ndërkomunitar dhe Kohezionit Social”, i financuar nga Shërbimi për Instrumentet e Politikës së Jashtme të Bashkimit Evropian (FPI) dhe me kontribut nga Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, nxit besimin dhe mirëkuptimin reciprok, njeh diversitetin dhe respektin përmes ndërhyrjeve kulturore të cilat promovojnë dialogun, ndërtojnë mirëkuptim dhe promovojnë një ndjenjë të përbashkët të pronësisë së trashëgimisë kulturore ndërmjet të gjitha komuniteteve të Kosovës.

KLERIKËT E PAQES SË PAARRITUR

by

Shqiprim Pula/

Një maksim latine thotë; për t’i dhënë problemit zgjidhje, problemin duhet t’a njohësh dhe kuptosh. Në kontekstin historik, që kur Kosova u la jasht Shqipërisë londineze, si dhuratë për sllavët, përgjatë një shekulli kishim klerikë që Kosovën nuk e ‘njohën’ por kishte klerikë që edhe nuk e ‘kuptonin’ si problem!.

Disa etapa; që më 1918 Kosovës i’u dha njëtrajtshmëria me sllavët e Jugut. Në Shkurt 1945, në Beograd, nga udhëheqja e Partisë Komuniste të Jugosllavisë (PKJ), u vendos që Kosova t’i bashkangjitej Serbisë, e më pas në Korrik 1945, në Prizren, u mblodh një grup i quajtur, këshilli popullor i Kosovës dhe i rrafshit të Dukagjinit, që i referohen edhe si “Kuvendi i Prizrenit”, ku, nga të gjithë pjesëmarrësit, diku 30 prej tyre ishin Shqiptarë, ku u proklamua vullneti “gjoja” i popullit të Kosovës që të jetë me Serbinë. Në Janar 1946, kushtetuta e Republikës Federative Popullore e Jugosllavisë (RFPJ), përcaktoi Kosovën si territor autonom brenda Serbisë. Në Shkurt 1974, u miratua kushtetuta e Republikës Socialiste Federative e Jugosllavisë (RSFJ), e cila i ofroi Kosovës atributet e një republike por jo edhe emrin republikë. Apo, thënë ndryshe, Kosovës, i’u njoh emri por jo edhe mbiemri. Në Mars 1989, autoritetet serbe përmes veprimeve kundërkushtetuese suprimuan statusin e Kosovës si njësi konstituive e Jugosllavisë, sërish duke e vendosur dhunshëm Kosovën si territor me popullatë shumicë Shqipëtare, nën Serbi. Në Korrik 1990, nga Shqiptarët shumicë të Kosovës u nxorr Deklarata e Pavarësisë, e më pas në Shtator 1990 nxjerrin Kushtetutën, që përcakton Kosovën si Republikë, madje, në nenin 1 të kësaj kushtetute ka një përkufizim; “Republika e Kosovës është shtet demokratik i kombit Shqipëtar dhe i pjesëtarëve të kombeve dhe pakicave që jetojnë në Kosovë”. Kështu, krijesa artificiale e quajtur Jugosllavi, u shthurr edhe me front luftimesh ushtarake ndërmjet ish-njësive federative, me luftën e Kosovës si të fundit. Por, e gjitha, në tërrësinë e etapave politike është histori e aspiratës Shqipëtare për mëvetësi dhe për ribashkim me Shqipërinë. Pas përfundimit të luftës Kosovë-Serbi, në Qershor 1999, Këshilli i Sigurimit të OKB-së, nxorri rezolutën 1244 e cila jo vetëm se ka përkufizime të përgjithësuara por edhe të çuditshme si p.sh., njeh vetqeverisjen substanciale brenda Jugosllavisë, nuk njeh burimin shekullor por vetëm pasojat e problemit e poashtu nuk përcakton afat kohor të efektivitetit të rezolutës!.

Po për çfarë ndodh ky gllabrim e përvetësim, nga sllavët e “Nova Rusia” çdo gjë Shqipëtare?

Që kur perandoria otomane, tokat Shqipëtare i kishte ndarë në vilajete për t’u administruar si të ndara ndër-Shqiptarë, por nën portën e lartë, deri në kapitullim dhe largim të tyre; nga Serbët fqinjë u rishfaq apetiti gllabrues e përvetësues, me frymën “sllavizmi nuk përfundon askund …” i realizuar brenda konturës “Nova Rusia” por me akterë të ndryshëm kohor. Ishin, pretendimet territoriale shekullore sllave për ‘tokën e shenjtë’, për ‘identitetin kishtar’, për ‘ekzistencë kombëtare’ dhe jo vetëm, kjo, bëri që të jetë prej kohësh një nga problemet më të vështirët në botë. Fshirja e plotë e vendbanimeve, toponimeve dhe e emërave me identitet Shqipëtar, ka treguar ekzistencën, gjuhën, historinë tonë të herëshme. Kishat tona Arbnore-Shqipëtare, të përvetësuara e prezentuara si serbe-sllave, poashtu tregon se deshën t’a fshijnë plotësisht identitetin Shqipëtar. Në vitet 1921, 1931, 1948 dhe 1953 kur ishte bërë regjistrimi i popullsisë së Jugosllavisë, identiteti kombëtar Shqipëtar paraqiste problem, por jo ai musliman!. Atëherë, madje, shkruhej se numri i popullsisë i rritur në bazë të shtimit natyror është manipuluar dhe të dhënat mbi Shqiptarët nuk përkonin me realitetin fare. Sllavët, edhe mund të quhen një qytetërim si vlerë ndryshe, por kjo vlerë nuk ishte e pranuar për ne Shqiptarët, andaj, çdo herë e në çdo kohë u kemi thënë jo.

Përpjekja diplomatike e kufizuar në “normalizim” si zgjidhje?

Diplomacia e dekadës së fundit e udhëhequr nga UE-ja, e fokusuar në zgjidhjen e çështjeve fundamentale përmes “normalizimit” duket të jetë e kufizuar. Serbia me ndërhyrjen e paprecedent në veriun e vendit, duke e aneksuar politikisht dhe institucionalisht nga autoriteti qendror i Prishtinës zyrtare, për vite, ka rivendosë një epërsi të saj të dikurshme, në marrëdhëniet ndërkombëtare bashkëkohore, duke sfiduar rendin dhe çdo lloj kërkese të Unionit Europian, emisarëve të saj dhe të tjerëve ndërkombëtar!. Nëse Serbia, tolerohet tejmase në një horizont veprimi si kërcënues i paqes, ajo, po e ripërcakton dukshëm rolin e saj në gjeopolitikën rajonale, duke realizuar marrëveshje ushtarake në marrjen e sistemit raketor Rus e dronëve Kinez. Prandaj, dinamika e rolit të saj destruktiv ndaj vende fqinje, e posaqërisht Kosovës, dhe në zgjerim kundrejtë luftës në Ukrainë, sa bëhet i dukshëm roli i saj kërcënues për të blerë përqafimin e faktorëve ndërkombëtar. Serbia e rishfaqur si forcë për t’u patur në konsideratë, përkundër ndërhyrjeve të paprecedent në realizim të interesave gjeopolitike sipas kornizës së “Nova Rusia” lidhur me çështjet strategjike kombëtare, kishtare-sllave; disa faktorë ndërkombëtar i ka shtyrë ‘heshturazi’ t’a mbështesin atë. E në rrethet e studiuesve të ‘Think Tank’ për siguri ndërkombëtare, së fundmi, përmendet se, Serbia ka shprehur interesim për rotor nuklear me Rusinë e me furnizim uraniumi nga Kazakistani!, fatkeqësisht.

Klerikët e Brukselit zyrtar dhe ata ndërkombëtar, po e respektojnë fuqinë e jo drejtësinë në raport me Kosovën dhe çështjen Shqipëtare.

Korrupsioni eklipson dhe Diellin

by

Nga Keze Kozeta Zylo/

“Eclipse of the Sun” pikture e famshme ne Huntington, NY nga artisti gjerman George Grosz

“Unë nuk do të lejoj askënd të kalojë nëpër mendjen time me këmbët e tyre të pista.” Gandi

Në Muzeun e Artit Heckscher, në Huntington, Nju Jork, ndodhet piktura më e famshme, “Eclipse of the Sun” realizuar nga artisti gjerman George Grosz, e pikturuar në vitin 1926.

Piktura akuzon regjimet e kohes nga artisti gjerman Grosz për realitetet politike dhe ekonomike të Gjermanisë gjatë Republikës së Vajmarit, veçanërisht interesat ekonomike që dominuan regjimin e ri. Në pikturë janë disa personazhe rreth një tavoline përpara sfondit të një qyteti të djegur. Figura qëndrore është Presidenti, Paul Von Hindenburg, i cili dallohet nga mustaqet e gjata dhe uniforma e tij ushtarake me medalje. Ai ulet me dhëmbë të zbuluar, me një kurorë ironike dafine në kokë. Një shpatë e gjakosur dhe një kryq funerali në tryezën përballë Hindenburgut janë një kujtesë e rolit të tij në Luftën e Parë Botërore dhe jetëve të humbura.

Në tavolinë janë edhe katër financierë pa kokë, me veshje zyrtare. Një industrialist me një kapelë të lartë, me armë të vogla dhe një tren miniaturë nën krah, i pëshpërit me maturi në vesh Presidentit.

Implikimi është se ministrat pa kokë të qeverisë nuk mund të mendojnë vetë dhe thjesht u binden urdhrave të kapitalistëve dhe ushtarakëve.

Një gomar, i veshur me blinda të zbukuruar me shqiponjën gjermane, qëndron përballë një korite të mbushur me letra, ndërsa balancon në një dërrasë të lidhur me një skelet.

Gomari interpretohet nga historiani i artit Ivo Kranzfelder si një simbol i popullit gjerman, i përfaqësuar si pranues i çdo gjëje që i vihet përpara. Gomari eshte i veshur me blinda të zbukuruar me shqiponjën gjermane.

Në të djathtë, njëri nga njerëzit pa kokë e mbështet këmbën në hekurat e burgut poshtë tij, përmes të cilit shihet fytyra e një të burgosuri. Në krye majtas është një diell i errësuar i ndriçuar nga shenja e dollarit amerikan. Kjo është një referencë për investimin e financave amerikane në ekonominë gjermane pas Luftës së Parë Botërore.

Muzeu i Artit rrethohet nga Parku “Heckscher” një park qetësues me jetë të gjallë, me muzikën e ujit, këngën e mjelmave. Është një dhuratë për njerëzit e Huntington nga financuesi dhe filantropi i ndjerë August Heckscher dhe gruaja e tij Nannie A. Heckscher.

Ky park është një vend i mrekullueshëm për t’u qetësuar dhe komunikuar me natyrën magjike. Bëme një shëtitje të bukur rreth liqenit, pamë mjelmën e bardhë që shtronte vezë dhe bashkëshorti që rrinte roje i saj gjersa të dilnin zogjtë.

Historia dhe piktori George Grosz

Piktura u soll nga Grosz në Shtetet e Bashkuara kur u transferua atje në vitin 1933. Ajo mendohej e humbur, por u gjet në shtëpinë e një piktori shtëpie, Thomas Constantine, i cili e kishte mbajtur të mbështjellë në garazhin e tij për disa vite. Kur u gjet, u ekspozua në Galerinë Harbour në Cold Spring Harbor. Një përpjekje për mbledhjen e fondeve nga drejtori i parë profesionist i Muzeut të Artit Heckscher çoi në blerjen e pikturës nga muzeu për 15,000 dollarë në vitin 1968.

Muzeu planifikoi ta shiste pikturën në vitin 2009, por protesta e publikut i bëri ata të hiqnin dorë nga ideja.

George Grosz (1893-1959) ishte një udhëheqës në lëvizjen e artit Dada në Berlinin e viteve 1920. Ai u largua nga Gjermania pak para se Hitleri të vinte në pushtet. Grosz u ftua të jepte mësim në Lidhjen e Studentëve të Artit të Nju Jorkut dhe u transferua me gruan e tij në Shtetet e Bashkuara në 1933.

“Në Eclipse of the Sun”, Grosz kap gjallërisht korrupsionin e shfrenuar politik dhe social që karakterizonte Gjermaninë në mes viteve 1920.

George Grosz ishte një frymëzues i gjallë që rrezikoi karrierën, familjen, sigurinë fizike dhe shëndetin mendor për të dhënë alarmin që në vitin 1923, duke parodizuar pikëpamjen e Hitlerit për nacionalizmin agresiv në veprën tallëse “Hitleri Shpëtimtar”.

Pas Luftës së Parë Botërore, shumë artistë u larguan nga një qasje ekspresioniste në favor të një përshkrimi më të ashpër dhe objektiv të botës, i cili u bë i njohur si lëvizja e Objektivitetit të Ri. Grosz, në veçanti, e përdori vizionin e tij në një kritikë të ashpër ndaj regjimit. Kjo e bëri jetën e tij më të vështirë dhe në fund ai zgjodhi emigracionin për të siguruar një liri më të madhe artistike”.

Cili ishte Presidenti i Gjermanisë nga viti 1925 deri në vdekjen e tij

Paul Ludwig Von Hindenburg ishte një marshall dhe burrë shteti gjerman i cili udhëhoqi Ushtrinë Perandorake Gjermane gjatë Luftës së Parë Botërore. Më vonë ai u bë President i Gjermanisë nga viti 1925 deri në vdekjen e tij. Gjatë presidencës së tij, ai luajti një rol kyç në marrjen e pushtetit nga nazistët në janar 1933, kur, nën presionin e këshilltarëve të tij, ai emëroi Adolf Hitlerin si Kancelar të Gjermanisë.

Pasi Hindenburg vdiq vitin e ardhshëm, Hitleri kombinoi presidencën me zyrën e tij si kancelar përpara se të vazhdonte të shpallej Udhëheqës dhe Kancelar i Rajhut i Popullit Gjerman dhe e transformoi Gjermaninë në një shtet fashist.

Historitë ngjajnë ndaj dhe tregohen

E ndodhur përballë kësaj pikture tronditëse nuk ke se si të mos të shkojnë në mendje historitë rrënqethëse të korrupsionit galopant në At-Mëmëdheun tonë të shumëvuajtur. Ëndërroja të kishja një pikturë të famshme në muzetë më të njohura të botës nga ndonjë artist shqiptar rebel, që peneli i tij di t’i sjellë publikut artdashës botëror dhimbjen dhe sakrificat e panumërta të atij populli ku shumica vuan dhe largohet për bukën e gojës. Piktura që eklipson Diellin ngjan si dy pika uji dhe me historitë e qeverisjeve tona, ku këshilltarët pa kokë drejtojnë turmat të cilat tmerrohen dhe i zë gjaku nga shpatat dhe thikat e gjakosura…

Pushteti despotik shoqërohet gjithmonë me korrupsion të moralit. Ndonëse me këtë shkrim nuk do të ndryshojë gjë, por të paktën jam në Paqe me vehten se sic thotë Mahatma Gandhi: “Unë nuk do të lejoj askënd të kalojë nëpër mendjen time me këmbët e tyre të pista.”

Cdo gjë u vodh, u pronësua nga të babëziturit, Diellit i zunë dritën me shuk dollarësh.

Përballë pikturës lutem: “Të lindet Artisti që të eklipsojë korrupsionin me Diellin e të vërtetës”!

23 Prill, 2023

Huntington, Nju Jork

MARIUS DOBRESKU LINDI DHE U RRIT SË BASHKU ME ISMAIL KADARENË

by

Flamur Shabani/

(Me rastin e 72 – vjetorit të lindjes së përkthyesit dhe mikut të Shqipërisë)

Në fillim të viteve ’70 fillova Fakultetin e Filologjisë në degën Gjuhë Shqipe dhe Letërsi. Pas muajit të parë, që e bëmë në stërvitje ushtarake, u kthyem në fakultet për ndjekjen e leksioneve. Midis nesh, në auditor u ulën dhe dy studentë të huaj, të cilët, që në pamje dukeshin që nuk ishin shqiptarë. Ata ishin rumunët Marius Dobresku dhe Filip Teodoresku, i cili, në fund të viteve ’90 punoi si ambasador në Shqipëri .

Unë pata fatin të isha në një grup me Marius Dobreskun dhe në një dhomë konvikti me të dy ata. Kishin kërkuar vetë të ishin në grupe të ndryshme, që ta mësonin më mirë gjuhën shqipe, në mungesë komunikimi me njëri-tjetrin.

Ishin vitet kur shteti ynë kërkonte të njihej sa më mirë në vendet e huaja, ndaj çoi studentë në vende të tjera, kryesisht të Lindjes, po edhe në Francë, që të përgatiste njohës të mirë të atyre gjuhëve për përkthyes e diplomatë në ato vende. Edhe tek ne erdhën shumë të huaj: nga Kina, Vietnami, Palestina, Siria, Japonia, Kongoja etj. Midis tyre edhe dy studentë nga Rumania, me të cilën na lidhte historia e shkuar e Rilindjes, por dhe e tashmja, sepse politika ishte thuajse e njëjtë. Pas vitit të parë banova në një dhomë me të dy rumunët, mbasi shqiptarët, me të cilët banonin më parë, mbaruan Fakultetin dhe u larguan.

Me rumunët lidha një miqësi vëllazërore, sepse ishin djem të afrueshëm dhe me kulturë. Mariusi rridhte nga një familje me baba revizor, kurse babai i Filipit kishte qenë mësues i dalë në pension. Pasi mbaruan vitin e parë në Rumani për histori, u del e drejta e studimit për në Shqipëri, sepse edhe Rumania kërkonte specialistë të gjuhëve të huaja, sikurse Shqipëria, ndaj dërguan studentë në shumë vende të ashtuquajtura të Demokracive Popullore, midis të cilave dhe në Shqipëri.

Kur u vu në dijeni për studime në Shqipëri, familja e Mariusit ishte në dilemë, sepse flitej për një vend që nuk e njihnin. Fatmirësisht kishte ardhur një mik i babait që nga koha e Luftës, i cili pasi e mori vesh, i tha babait: “Trena të shpejtë rrallë kalojnë në jetë”. Nga ai çast babai vendosi ta niste për studime. Ministria e Jashtme kërkonte dokumente të përkthyera. Mariusi kërkoi dhe takoi një shqiptar, që jetonte në qytetin e tij, Brăila, ku kishte shumë të tillë, që nga vitet e paraluftës. Shqiptari i moshuar e priti me shumë dashuri dhe u gëzua që Mariusi do të studionte në Shqipëri. Ai ia përktheu dokumentet. Ky ishte kontakti i parë i tij me shqiptarët.

Pasi zbritën në Rinas, ku u pritën nga punonjës të ambasadës rumune, u vendosën në godinën nr.14 të qytetit Studenti. Erdhën në qershor dhe deri në shtator, për rreth tre – katër muaj bënë kurs për mësimin e gjuhës shqipe, kështu që në tetor, kur u kthyem edhe ne, ishin në gjendje të komunikonin me vështirësi e të përpiqeshin për të marrë leksione me shkurtime.

Mariusi ishte tip më i afrueshëm se Filipi. Atë e gjeje në grupe djemsh e vajzash, të cilët komunikonin me të, sikur të ishin njohur prej kohësh. Rrija në një bankë me Mariusin gjatë leksioneve, por edhe seminareve, se ishim në të njëjtin grup, ku ishin studentë “të zgjedhur”, kryesisht nga Tirana. Ishin në grupin tonë Arben Xoxa, Spiro Gjoni, Neptun Bajko ( futbollist i Partizanit ), Edi Moja ( ish-basketbollist i Kombëtares ), Roland Gjoza ( poet e shkrimtar ) etj., të gjithë nga Tirana, me pak përjashtime nga rrethet. Po edhe në grupet e tjera kishte studentë të shkëlqyer, si: Vangjush Saro, Shpresa Kapisyzi, Ymer Çiraku, Aleksandër Mita, Thodhori Karo ( alias Teodor Karaj ), Korab Hoxha etj.

Për ta njohur më mirë gjuhën shqipe, Mariusi shoqërohej me shqiptarë të çdo moshe. Pyeste shumë për çdo fjalë e shprehje që nuk e kuptonte – ende nuk kishte dalë fjalori i gjuhës shqipe – ndaj krijoi vetë një fjalor të mbajtur në fletore të trashë. I mësoi aq mirë fjalët shqipe, sa ndonjëherë edhe unë vihesha në vështirësi për shpjegimin e tyre dhe ai më korrigjonte.

Në seminare kishte kurajë për t’u përgjigjur dhe diskutimet e tij ishin të pjekura në përmbajtje. Shkrimin e kishte të bukur e të qartë, saqë për të studiuar unë merrja edhe fletoret e tij, ngaqë ishin marrë shkurt e ato më thelbësoret.

Mariusin e njihnin të gjithë në qytetin studenti. Kishte të njohur nga të gjitha godinat dhe fakultetet. Ata e takonin jo vetëm jashtë në rrugë, po një pjesë vinin edhe në dhomë. Arsyeja ishte jo vetëm natyra miqësore e shqiptarëve, por edhe afria e Mariusit me ta. Kjo edhe për shkak se Mariusi kishte marrë ca mësime violine në Rumani dhe i binte kitarës, të cilën e mbante në dhomë dhe këndonte herë pas here. Kishte zë të ëmbël e të intonuar. Në dhomë na vinin edhe dy djem të tjerë që i binin kitarës, siç ishin Gjergji Simo nga Erseka ( më vonë pjesëtar i grupit ” Na bashkoi kënga popullore”) dhe studenti i inxhinierisë së Ndërtimit nga Lushnja, Pëllumb Çela. Në njërën nga këto mbrëmje na ndodhi dhe një incident. Në kulmin e “ahengut”, kur dhoma kishte brenda 6-7 vetë, zv./sekretari i Partisë së Universitetit, i cili ishte student në Fakultetin e Filologjisë dhe banonte në godinën tonë, në të njëjtin kat me ne, hyn në ballkonin tonë nëpërmjet ballkonit të një dhome më përpara dhe vështron me shumë vështirësi, sepse ne i kishim bllokuar xhamat me batanije, që të mos dëgjohej zhurma jashtë, dhe shikon ata që i binin kitarës: Mariusin, Gjergjin dhe Pëllumbin dhe të nesërmen raporton në fakultet, se po këndoheshin këngë të huaja perëndimore. Ishte viti 1974, kur të gjithë ishin ngritur në këmbë kundër “shfaqjeve të huaja borgjezo-revizioniste”, kurse ne po i shfaqnim ato në zemër të qytetit Studenti. U bënë mbledhje të organizatave të rinisë në Degën e Historisë dhe të Gjeografisë, ku studionte Gjergji dhe në Degën e Inxhinierisë së ndërtimit, ku studionte Pëllumbi. Ishte rrezik përjashtimi i tyre nga fakultetet. Ndoshta ngaqë në dhomën tonë atë mbrëmje ishte dhe një komunist, shoku ynë i kursit, Bahri Myftari apo edhe prania e Mariusit si student i huaj mund të shkaktonte ndonjë incident diplomatik me Rumaninë, ngjarja u shua shpejt, pa pasoja të rënda, vetëm me vërejtje me paralajmërim për përjashtim. Dua të theksoj se Mariusi u shqetësua shumë, sepse ndiente përgjegjësinë e zhurmës që krijohej me këngë, ndaj kërkoi të takonte dekanin e fakultetit për t’i thënë se vetëm ai po i binte kitarës dhe po këndonte, të tjerët dëgjonin. Ndërsa për sekretarin e Partisë që denoncoi, thoshte se, po ta kishte parë në ballkon, do ta rrëzonte që lart, aq i revoltuar ishte (e thoshte me shaka ).

MARIUSI ISHTE NJËRI NGA NE

Shumë shpejt Mariusi u njoh në të gjithë qytetin studenti. Madje edhe nga studentët e tjerë të Institutit Bujqësor të Kamzës. Kur e takonin për herë të parë, nuk e kuptonin që ishte i huaj. Rastiste që edhe nuk bindeshin për një fakt të tillë.

Në vitin e tretë i thashë: Nëse do të kuptosh sa mirë e njeh gjuhën shqipe, mos thuaj që je i huaj. Shembujt e mëposhtëm e vërtetojnë këtë.

Një ditë shkojmë në stadium për të parë një ndeshje futbolli, ku luante Lushnja me Tiranën. Na vjen një shoku im nga Lushnja dhe ulet pranë nesh. Gjatë prezantimit Mariusi i thotë se ishte nga Lushnja dhe shtëpinë e kishte diku pranë stadiumit. Në bisedë e sipër, shoku im kaloi nga biseda në bisedë dhe po fliste për rrezikun imperialisto-revizionist, e cila ishte bërë tema e ditës në atë kohë, duke përmendur edhe disa shtete revizioniste. Ndërkohë ndërhyra unë, duke i thënë të kishte kujdes se ky shoku, të cilit po i drejtohej ishte i huaj, rumun. Po hajde t’i mbushej mendja shokut tim… Ai thotë: Mua do të ma hedhësh? Shiko këtu – dhe tregon syrin, duke ulur qepallën dhe bën shenjën për të treguar se brenda nuk kishte asgjë, me kuptimin “mua do të ma e hedhësh?” Ndërhyri Mariusi për ta bindur që ishte i huaj. Pas ndeshjes shoku ynë na shoqëroi në konvikt dhe mbeti i çuditur që kishte takuar një student të huaj. Pas kësaj vizitat e tij ishin thuajse të përditshme.

Në një rast tjetër ne dolëm nga kodrat e liqenit dhe u futëm nëpër pyll. Diku na doli përpara një ushtar me automatik në dorë, i cili thirri “ndal!” Qëndruam nga thirrja e papritur. Unë u tremba, se nuk ishte shaka të ndesheshe me ushtar të armatosur, aq më tepër, kur ai na kërcënoi se do të njoftonte qendrën për praninë tonë dhe bëri gati radion për komunikim. Ishte ushtar i Gardës së Republikës në shërbim për mbrojtjen e Pallatit të Brigadave. Ndërhyra duke i shpjeguar se kishim ngatërruar rrugën. Nuk tërhiqej ushtari. Atëherë i thashë se shoku im ishte student i huaj. Ky informacion e bindi ushtarin të tregohej më i matur dhe të bënte muhabet shtruar me ne.

Mariusi kishte njohje me personelin e ambasadave të huaja dhe me familjarët e tyre. Njëra nga familjet kishte sjellë edhe vajzën e rritur për pushime. Ajo u njoh me Mariusin dhe filluan të dalin së bashku. Në lulishten pranë Parlamentit uleshin dhe bisedonin. Një mbrëmje vajza e huaj vë re një burrë që po i shikonte dhe i thotë: ” Burri, burri…”. Kur e kuptoi se u zbulua, njeriu i huaj u largua. Ai duhet të ketë qenë ndonjë nga operativët e Sigurimit, që kishte mision t’i gjurmonte.

Shpesh dilja me Mariusin edhe për ndonjë gotë birrë. Shkonim te hotel “Arbëria ” i dikurshëm, që ishte pranë stacionit të trenit, përballë maternitetit. Nga veshja Mariusi nuk bënte dallim nga ne. Një mbrëmje, kur po ktheheshim për në konvikt, atje ku rruga “Budi ” bashkohet me rrugën tjetër që vinte nga Liceu, ndeshemi me një të moshuar, i cili e kapi prej krahu Mariusin dhe i tha: ” Të lumtë, ti je shqiptar i vërtetë!” dhe i tregoi bluzën që kishte veshur. Bluza ishte e trikotuar me ngjyra të kuqe e shirita të zinj në gjoks, duke krijuar ngjyrat e flamurit tonë kombëtar. ” E shikon, – i thashë Mariusit, – ti që je i huaj, quhesh shqiptar, kurse mua nuk më tha shqiptar. Mariusit iu bë qejfi, sepse edhe zotëria dukej që ishte njeri i kulturuar, jo njeri dosido.

Ngadalë-ngadalë po bindej se nuk dallohej më nga ne studentët shqiptarë.

PËRGATITJA PËR PËRKTHIME.

Në vitin e katërt, përveç ndonjë poezie në shqip dhe të një teksti dashurie në rumanisht sipas melodisë së këngës të Anita Takes për veteranët ( kujtoni o shokë amanetin… ), këngë të cilën e këndonte shpesh, madje edhe me shokët në Rumani, kishte filluar “fshehurazi” të përkthente romanin “Gjenerali i ushtrisë së vdekur “. Kur e pyeta një ditë pse nuk provonte të përkthente në rumanisht, ngaqë ai i njihte mirë të dyja gjuhët, më tregoi se kishte filluar përkthimin e romanit “Gjenerali.. ” dhe nxori rreth 28 fletë format me shkrim dore. Më vonë e kishte braktisur përkthimin, sepse kishte marrë vesh se e kishte përkthyer dikush tjetër më parë.

Në vitin e katërt 1975, Mariusi u përgatit për mbrojtjen e diplomës. Tema e diplomës ishte: “Qëndresa heroike e popullit shqiptar në romanet e Ismail Kadaresë”. Midis të tjerave, kishte përdorur dhe një shprehje popullore rumune, që thoshte : “Lumenjtë rrjedhin, po gurët mbeten”. Ky ishe mesazhi i veprave të Kadaresë, po edhe boshti orientues mbi të cilin ndërtoi gjithë përmbajtjen e temës. Udhëheqës teme ishte prof. Ali Xhiku. Pasi e përgatiti dhe e shtypi në ambasadë, ia tregoi prof. Çapajev Gjokutajt, i cili, pasi e lexoi vetë, ia dha I.Kadaresë për ta parë. E pyeta Mariusin ç’kishte thënë Kadareja, ai kishte dhënë një përgjigje të shkurtër: ” Më pëlqen “. Nuk e dinte që disa vjet më vonë, Mariusi do të bëhej përkthyesi i tij i vetëm, më i mirë dhe më besnik në rumanisht, saqë do të bëheshin edhe miq familjarë me vizita të ndërsjella.

Nëse ne shqiptarët i dhamë provimet për mbrojtjen e diplomës pas një viti stazh, Mariusi e mbrojti diplomën brenda vitit, sepse nuk mund të ktheheshin më pas një viti.

MARIUSI E DONTE SHQIPËRINË, SIÇ DONTE DHE ATDHEUN E TIJ, RUMANINË.

Marius Dobresku është një nga përkthyesit e talentuar, një personalitet i shquar e, mbi të gjitha, një mik i madh e i nderuar i shqiptarëve.

Pas studimeve, u kthye në Rumani, ku punoi rreth 20 vjet në Bibliotekën Kombëtare dhe bashkëpunoi me revistat më të njohura të Bukureshtit. U prit shumë mirë një studim i tij mbi pikturat murale të Lepenicës ( Shqipëri ). I ofroi lexuesit rumun të përkthyera perlat e poezisë romantike shqipe. Iu prezantuan lexuesve rumunë D. Agolli, F. Arapi, Xh. Spahiu, Visar Zhiti, Preç Zogaj e shumë poetë të tjerë.

Përkthimet nga Kadareja i filloi në vitin 1983 me romanin “Kronikë në gurë “. Më 1986 përktheu e botoi romanin “Kështjella “. Më 1989 romanin “Nëntori i një kryeqyteti ” dhe ” Prilli i thyer” më 1990. Nga viti 1990 – 1997 u emërua nëndrejtor i Bibliotekës Kombëtare të Rumanisë. Më pas iu përkushtua gazetarisë. Aktualisht është kryeredaktor i revistës ” Miku i shqiptarit “, periodik i pakicës shqiptare të Rumanisë dhe shef i zyrës së shtypit të Bashkisë së Bukureshtit. Është anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Rumanisë dhe anëtar i Shoqatës Rumune për Politikën e Jashtme. Njëkohësisht është nënkryetar i Shoqatës së Miqësisë Rumuno-Shqiptare, të cilën e themeloi ai vetë së bashku me miq të tjerë të Shqipërisë nga Bukureshti në vitin 1995.

Ndërkohë vazhdonte përkthimin e veprave të Kadaresë. Në vitin 2000 botoi ” Dosja H” dhe “Përbindshi”, në 2001 përktheu ” Pallati i Ëndrrave “, në 2003 “Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur”, për të cilin u nderua për përkthimin më të mirë nga Lidhja e Shkrimtarëve të Rumanisë. Po në vitin 2003 përktheu “Lulet e ftohta të marsit ” dhe “Piramida”. Botoi ” Vajza e Agamemnonit” dhe ” Pasardhësi”. Në vitin 2006 u botua ” Viti i mbrapshtë ” dhe ” Konkurs bukurie për meshkuj “. Në janar 2007 u botua vëllimi i dytë “Pallati i ëndrrave”. Më 2008 u botua “Hija”, ndërsa ” Muzgu i perëndive të stepës” u botua më 2009. Më 1996 ka përkthyer për Teatrin Nacional të Rumanisë dramatizimin e ” Gjenerali i ushtrisë së vdekur “, i cili u vu në skenë në Bukuresht dhe pati një sukses të jashtëzakonshëm.

Në vitin 2008 përktheu një poet të ri shqiptar, Ermir Nika, të cilin e prezantoi me vëllimin poetik ” Re të ftohta”. Në vitin 2010 përktheu dhe botoi romanin e Fahri Balliut “Arkitekti” dhe në vitin tjetër romanin ” Panteoni i zi” .Të dy romanet kanë pasur sukses në Rumani dhe u vlerësuan nga kritika dhe lexuesi.

Në vitin 2006 M. Dobresku ka fituar “Pendën e Argjendtë ” për letërsi në Tiranë. Është fitues i çmimit të Lidhjes së Shkrimtarëve të Rumanisë për përkthim në vitin 2003 dhe fitues i “Penës së Artë “, çmim i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro- Amerikanë në vitin 2010 dhe në vitin 2012 me “Medaljen e Mirënjohjes “, akorduar nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë.

Përkthimet e Dobreskut nga Kadareja kanë prekur një ritëm rreth dy vepra në vit. Së fundi, në vitin 2022 përktheu ” Kur sunduesit grinden” dhe përkthimi më i fundit është ” Koncert në fund të sezonit “, botuar në vitin 2023.

“Që nga viti 1983, kur doli nga shtypi libri im i parë, kam përkthyer në gjuhen rumune gati 30 vellime të Ismailit, me mbi 50 vepra te ndryshme, pa përmendur vjershat dhe dramatizimet pas romaneve të tij”- deklaron ai në një intervistë. “Puna në ambientin e letërsise shqipe më është bërë një natyrë e dytë, – vazhdon ai më tej, – ashtu që, përveç Kadaresë, jam marrë me veprat e shkrimtarëve të tjerë. Por Kadare është patjeter shkrimtari përfaqësues i letërsisë shqipe. Ambasadori më i mirë i kësaj letërsie, me siguri ambasadori më i mirë i Shqipërisë në botë. Dhe unë krenohem me veprën dhe miqësinë e tij”.

P.s. E mbyllim me këto fjalë të sinqerta këtë përmbledhje të përkthimeve të Marius Dobreskut, duke i uruar njëkohësisht shëndet e jetë të gjatë këtij miku të madh të Shqipërisë në këtë përvjetor të lindjes.

Marius Dobresku ka lindur më 23 prill 1951 në Bréila të Rumanisë.