Archives for May 2023

Si “fluturoi” shqiponja dykrenore nga hititët tek Skënderbeu?

May 10, 2023 by s p

NGA RAFAEL FLOQI/

Ndoshta për të përkujtuar ngjarjen e krijimit të Mbretërisë së Arbrit që Karli I porositi një varëse të mrekullueshme relike në formën e një gjetheje ulliri nga argjendarët francezë të oborrit të Napolit, mbi të cilën ishte vendosur stema e familjes Anzhu-Taranto dhe ajo e Despotatit të Epirit: një shqiponjë dykrenore e artë në sfond të kuq, elemente heraldike me prejardhje të qartë bizantine, sado tepër të ngjashme me flamurin e sotëm të Shqipërisë.

Figura e një zogu me dy koka është përfaqësuar në shumë kultura anembanë globit, dhe në periudha të ndryshme kohore. “Shqiponja dykrenore ka qenë një simbol mbretëror gjatë gjithë historisë së saj deri në ditët e sotme” Historia e përdorimit të shqiponjës dykrenore në kontekste të ndryshme që nga kryqëzatat janë dokumentuar mirë. Është përdorur si heraldikë emblema e shumë shtëpive mbretërore, dhe është ende një simbol shtetëror në disa vende. Megjithatë, e lashtë Kulturat e Lindjes së Afërt kishin përdorur motivin e shpendëve me dy koka mijëra vjet përpara kryqëzatave. Një shembull i mrekullueshëm është ai i hititëve, për të cilët ishte një “shenjë mbretërore”

Kuptimi simbolik i shqiponjës

Kuptimi simbolik i shqiponjës përfshin krenarinë, prosperitetin dhe njohurinë. Fitorja e së mirës mbi të keqen përfaqësohet nga ky zog grabitqar i mrekullueshëm, si dhe imazhi i zogut të zjarrit që lind nga hiri i tij. Në mitologjinë greko-romake, shqiponja qëndron lart pranë Zeusit suprem, atribut apo edhe personifikimi i të cilit është. Simbioza me mbretin e perëndive i jep shqiponjës, “interpretues besnik i dëshirave të Zotit Zeusit/ Jupiterit”, një natyrë gjysmë hyjnore që e bën atë simbol të epërsisë, forcës dhe fitores. Së bashku me luanin, konsiderohet si “mbreti i bishave”: imponues në figurë dhe krenar në pamje, fluturon më lart se të gjithë zogjtë e tjerë. Përkatësia e tij në rajonet e larta të qiellit e bën atë një simbol të fuqisë hyjnore, ndërsa fluturimi i saj i shpejtë, i drejtë dhe i sigurt i atribuon rolin e lajmëtarit të perëndive. Në sajë të këtyre atributeve, ajo u bë pikërisht një nga simbolet e Zeusit.

Origjina Mesopotamiane e shqiponjës dykrenore hitite

Ka pasur pak kërkime për përdorimin e motivit të shqiponjës dykrenore përpara erës sonë. Disa hulumtimi është bërë mbi imazhet e kafshëve me dy koka (Mundkur 1984), por në përgjithësi është pjesë e një studimi më të gjerë (p.sh. Mollier 2004). Që motivi i shqiponjës dykrenare shfaqet në monumentet hitite në Anadollin qendror, është cituar që nga koha e tyre. Zbulimi u kryenga Charles Texier në fillim të shekullit të 19-të. Historianët modernë thjesht kanë pohuar se arritjet monumentale të artit të hititëve ishin aq mbresëlënës saqë u kopjuan nga popujt e mëvonshëm për stemat e tyre. Por ky është fundi ose fillimi i figurës së shqiponjës dykrenore – për ta. Më 1923, Arthur C. Parker, një antropolog dhe historian amerikan shkroi një artikull me ndikim, “Nga erdhi Shqiponja dykrenare”, në të cilin ai pranon një pararendës mesopotamian të atij të hititëve.

Motivi i shqiponjës dykrenore është përdorur si emblemë nga vendet, kombet dhe shtëpitë mbretërore në Evropë qysh nga periudha e mesjetës së hershme. Shembuj të dukshëm përfshijnë Flamurin e Kastriotëve, Shtëpinë Bizantine të Paleologëve, Perandorinë e Shenjtë Romake, Shtëpinë e Habsburgëve, Rurikët dhe Romanovët e Rusisë. Përdorimi rus i shqiponjës dykrenore në motivin e shqiponjës (që daton nga adoptimi i saj nga Ivani III në 1497), megjithëse ikonografikisht ajo qe e modeluar sipas asaj Bizantine, ka të ngjarë të jetë në imitim i variantit të hasburganit (Alef 1966). Pasardhës të ndryshëm, si shtete ashtu edhe sundimtarë, të Perandorisë Bizantine, Perandorisë së Shenjtë Romake dhe Perandorisë Ruse adoptuan shqiponjën dykrenore në veshjet e tyre të armëve. (Coat of arms ) Para përdorimit të saj në periudhën bizantine, shqiponja dykrenore ishte përdorur nga turqit selxhukë dhe të tjerë. Përdorimi i shqiponjës dykrenore midis kohës së Perandorisë Hitete dhe adoptimit të saj nga Perëndimi meriton më shumë kërkime, por është jashtë objektit të këtij punimi.

Periudha nga shekujt 19-18 pes përmendet si periudha e kolonisë asiriane, gjatë së cilës Asirianët ngritën pika tregtare për të fituar lëndë të parë nga Anatolia (Macqueen 2003:18). Kjo ishte një periudhë paqësore; Anadollakët përparuan dhe tregtarët asirianë morën gra anadollake (Macqueen 2003:19). Pas disa migrimevet të popullsisë dhe periudhat e mbretërisë së vjetër dhe të mesme, Perandoria Hitite lulëzoi gjatë viteve 14-12 shekuj para erës sonë. Fluksi i njerëzve të rinj, me “rezistencën ndaj sinkretizimit”, rezultoi në panteonin e hititëve. Hyjnitë me kokë zogjsh ose kafshësh ishin motive të njohura në Lindjen e Afërt të lashtë. Shqiponja dykrenore ishte a motivi i përbashkët i artit të Anadollit të mijëvjeçarit të II para Krishtit (Alexander 1989:154). Një simbol mbretëror i hititëve (Collins 2010:60), është përdorur për shekuj para periudhës së Perandorisë (Alexander 1989:157). Ne kemi marrë shembuj të përdorimit të motivit të shqiponjës dykrenore nga hititët, nga arkitektura monumentale dhe nga vulat, dhe karakteristikat e lidhura dhe ndikimet e tyre.

Hulumtimet e fundit nga Jesse D. Chariton kanë treguar se përdorimi i motivit të shqiponjës dykrenore ndoqi rrugën perëndimore nga Mesopotamia në Anadoll diku në fillim të mijëvjeçarit të II para Krishtit. Kjo sepse kemi një përshtypje vule babilonase, ndoshta nga mijëvjeçari i tretë para erës sonë, e cila shfaq një shqiponjë dykrenare mbi një mbret. Letërsia sumere mund të hedhë dritë edhe mbi origjinën e shqiponjës dykrenare në Mesopotami. Me interes të veçantë janë bubullima sumeriane Imdugud dhe morfologjia e paraqitjeve të tij, dhe në disa raste shfaqet si një zog me kokë luani që kap antilopat në kthetrat e tij. Prandaj, ka prova të qarta se kulturat e lashta të Lindjes së Afërt kishin përdorur motivin e shqiponjës me dy koka për mijëvjeçarë para Romës ose kryqëzatave.

Shqiponja perandorake romake

Nuk është rastësi që shqiponja ishte emblema e të gjitha perandorive të mëdha të së kaluarës, nga ajo romake në bizantine, nga karolingja në gjermanike, nga ruse në austriake, nga ajo napoleonike në gjermane.

Kryelartë, agresive, e paepur, shqiponja ka mishëruar gjithmonë idenë e përparësisë dhe forcës. Zogu i preferuar i Zeusit, Zarathustras dhe Odinit pranohet në simbolikën e Mesjetës si një shembull i një krijese të pathyeshme dhe i lidhur me konceptet e autoritetit dhe sovranitetit: prandaj prania e tij në skeptre, globe, frone, banderola, stemat dhe shenjat e tjera të pushtetit.

Shqiponja perandorake me krahë të hapur, me kokën e kthyer djathtas ishte emblema e Perandorisë Romake. Në betejë, humbja e shqiponjës (bartësi i së cilës quhej akuilifer), objekt nderimi të vërtetë nga ushtarët, mund të shkaktonte shpërbërjen e njësisë, sikur të ishte humbja e të gjithë departamentit, si shpirti i legjionit.

Emblema dykrenore e Perandorisë Bizantine

Paraqitja mitologjike e shqiponjës me dy krerë dhe karakteri i saj ndoshta apotropaik dhe mbrojtës ishte një figurë e zakonshme midis kulturave parahistorike të Mesopotamisë, Sirisë, Azisë së Vogël dhe Egjiptit. Shfaqja e tij në traditën helene shkon prapa në periudhën e qytetërimit mikenas, sipas Aref qytetërimin pellazg, siç sugjerohet nga gjetjet nga Mikena dhe Peloponezi jugor. Rishfaqja e shqiponjës dykrenore në tokën greke ndodh në Perandorinë Bizantine gjatë mbretërimit të familjes Paleologut në shekullin e XIII-të. Një nga paraqitjet e para të tij në artin bizantin gjendet në kapitullin e ikonostasit në kishën Porta Panagia (1283) në Thesali si dhe në mbishkrimin themelues në kishën Paragoritissa (1294/6) në Artë. Nga dëshmitë arkeologjike duket se simboli i shqiponjës dykrenare është futur në Perandorinë Bizantine jo nga dinastia Komnene, siç besonin disa studiues në të kaluarën, por nga perandorët paleologë. Gjatë periudhës bizantine dhe deri në rënien e Kostandinopojës në 1453 shqiponja dykrenore u përdor si emblemë e perandorisë dhe definitivisht jo si stemë e familjes në pushtet Paleologe. Fakti që është përdorur ndër të tjera nga familja Kantakouzenos, si dhe nga disa anije tregtare të gadishullit italian për të treguar statusin e tyre të përjashtuar nga taksat, e mbështet këtë tezë. Shqiponja dykrenore paraqitet në një sërë ikonash, afreske, dokumente të ndriçuara, qeramika, xhevahire dhe relieve, ndërsa shumica e lidhjeve bizantine prej lëkure të dorëshkrimeve që kanë mbijetuar nga shekulli i V-të janë të stampuara me këtë motiv. Përfaqësimi i tij ndryshon: mund të kurorëzohet (me një, dy ose tre kurora) ose jo dhe herë pas here gjendet duke mbajtur një skeptër dhe rruzullin perandorak. Paraqitje të ngjashme, kryesisht në pikturat murale në mbretëritë fqinje (p.sh. Serbi, Bullgari), demonstrojnë përpjekjen për të imituar ritualin dhe simbolizmin perandorak bizantin.

A është bizantine shqiponja e Skënderbeut ?

Jo të gjithë e dinë se ishte Karli I Anzhu i pari që përdori titullin “mbret i Arbërisë”. Lidhjet midis Shqipërisë dhe mbretërisë së Siçilisë e kanë origjinën që në fillimet e zgjerimit norman. Ishte në fakt Roger I ai që ishte i pari ndër dinastët jugorë, që u përpoq t’i merrte rajonin Perandorisë Bizantine. Kjo nuk duhet të jetë befasi: Shqipëria është tepër afër bregdetit italian dhe paqëndrueshmëria politike që karakterizonte rajonin, e bëri atë pre të lehtë për dinastitë e ndryshme që u vendosën në jug të gadishullit.

Dihet se me një diplomë të datës 21 shkurt 1272, Karli I deklaroi se ai pranoi zgjedhjen si Mbret të Shqipërisë, për personin e tij (dhe në trashëgimtarët e tij) kontë dhe baronë, ushtarë dhe borgjezë dhe universitete dhe ai i mirëpret ata nën mbrojtjen e tij, duke premtuar, ndër të tjera, për të respektuar privilegjet e tyre të lashta.

“Shqiponjën e gjejmë edhe tek shteti i parë i Arbrit në vitet 1199-1216, kur pushtetin e ka Dinastia e Progonit me Gjinin dhe Dhimitrin. Ata ishin të vetëdijshëm për kontinuitetin historik dhe tentonin t’i përdornin simbolet që kishin krijuar një lloj tradite. Por ajo nuk ishte me dy krerë Traditën e vazhdoi edhe shteti i Skënderbeut me shqiponjën e cila ishte stemë e Kastriotëve.

Kjo mbretëri e Arbërit nuk mbulonte të gjithë territorin shqiptar: në të vërtetë, ky territor i vogël është malor në tre të katërtat e sipërfaqes së tij dhe anzhuinët kontrollonin realisht vetëm fushën bregdetare, të kufizuar në gjerësi (më pak se 30 km), por që shtrihet nga jugu i liqenit të Shkodrës deri në atë të Butrintit, pra nga veriu në jug të Shqipërisë së sotme. Prandaj është një rajon përballë detit, por kjo nuk është ajo që i interesonte anzhuinëve, sepse bregdeti është moçal dhe nuk i përshtatet mirë zhvillimit të strukturave portuale. Pasuria e Shqipërisë në sytë e tyre është se ajo përshkohej nga lugina lumenjsh me orientim lindje-perëndim, të cilat e bëjnë atë pikënisjen natyrore të rrugëve tokësore transballkanike, më e njohura prej të cilave është Via Egnatia e cila vazhdon përtej Adriatikut nëpërmjet Appia dhe të çon në Kostandinopojë.

Karli ishte një “luftë e ftohtë” në vitet 1266–1279 midis mbretërisë së Siçilisë dhe despotatit të Epirit. Nën presionin ushtarak të perandorit bizantin Mihali VIII Paleologu (i cili në këto vite zinte pjesën e luanit të zotërimeve të sundimtarëve të Epirit në Shqipërinë e Jugut) dhe pas një shkëmbimi të a numri i të dërguarve, despoti Niqifor (djali dhe pasardhësi i Mihalit II) u detyrua të përfundonte në prill 1279 një traktat zyrtar me Karlin I të Anzhu. Si pasojë, Niqifori u detyrua jo vetëm të deklarohej vasal i Karlit I në ditët e para të qershorit 1279, por edhe lëshoi 5 kështjella Butrintin, Sopotin (Borshin), Palermon, Himarën dhe Delvinën. Kjo më në fund u garantoi Angjevinët kontrollin e plotë të vijës bregdetare shqiptare nga Durrësi në Veriu në Butrint në Jug. Sidomos Butrinti dhe Sopoti luanin një rol të rëndësishëm në planet e Karlit I për të sulmuar Perandorinë Bizantine nga toka nëpërmjet Rrugës Egnatia.

Shqiponja e varëses së Karlit I Anzhu e njëjtë me atë të kishës së Shën Ndout në Rodon

Ndoshta për të përkujtuar ngjarjen e krijimit të Mbretërisë së Arbrit që Karli II porositi një varëse të mrekullueshme relike në formën e një gjetheje ulliri nga argjendarët francezë të oborrit të Napolit, mbi të cilën ishte vendosur stema e familjes Anzhu-Taranto dhe ajo e Despotatit të Epirit: një shqiponjë dykrenore e artë në sfond të kuq, elemente heraldike me prejardhje të qartë bizantine, sado tepër të ngjashme me flamurin e sotëm të Shqipërisë.

Kjo shqiponjë është mjaft interesante ajo mund të ketë shërbyer si model për stemën e Kastriotëve , stilizimi i shqiponjës të gjetur edhe në kështjellën e mëvonshme të Skënderbeut në Kepin e Rodonit. Kepi i Rodonit është kepi më i madh në vendin tonë, i cili mbyll nga ana e jugut gjirin e Drinit. Princi Karl Thopia një pasardhës i anzhuinëve nga nëna, dëshironte ta kthente këtë vend në një kantier detar, ndërsa heroi ynë kombëtar Skënderbeu duke synuar të kishte një dalje të afërt në det ngriti këtu një kështjellë. Kjo kala filloi të ngrihej mbas rrethimit të parë të Krujës në vitin 1450 dhe mendohet se përfundoi rreth vitit 1452. Kisha e Shën Ndout është një ndër kishat më të dëgjuara të zonës të periudhës së Mesjetës shqiptare. Kjo edhe për shkak të ndërtimeve që bëri Skënderbeu në atë zonë të Kepit në shekullin XV, indirekt ajo quhet edhe kisha e Skënderbeut. Monumenti sot paraqet vlera si një ndërtesë që i takon arkitekturës romano-gotike e shek. XIII. Pas rindërtimit të saj vitet e fundit mund të shihen ende qartë një kalorës mbi kalë dhe një shqiponjë dykrenore, me krahë të ulur poshtë.

Sjellja e provave dhe gjurmëve të kohës mbart vlera të pallogaritshme, sepse në vite të gjata e të trazuara lufte, në kushtet e luhatjeve dhe pasigurisë, në situata anarkie, të mungesës së shtetit e të institucioneve që ka përshkuar jo pak herë vendin tonë, kanë pasur si rrjedhojë pakësimin në minimum të vlerave materiale-identifikuese të trashëguara. Kështu, nga periudha e Skënderbeut, e vetmja gjurmë e prekshme brenda tërësisë tokësorë shqiptare, gjendet përpos se shqiponja e Derës së Kastriotë ve në afreskun e murit gjysëm rrethor të absidës, të kripës së kishës të Shna Ndout në Rodon.

Në qendër të absidës, pjesa e poshtme, qëndron si figurë shqiponja dy krerëshe e derës së Kastriotëve. Edhe kjo, për rastësinë tonë fatlume, sepse për shekuj të tërë, ka qenë e ”fshehur” poshtë shtresave gëlqerore e lëndëve të tjera, petët e të cilave, pasi u kruajtën e ranë në proçesin e restaurimit në vitin 2000, u afruan historianëve befasinë e një gjurme historike madhore, shqiponjën me dy krerë të Kastriotëve. Pjesërisht të dëmtuar, brezi ynë ka gjetur edhe lëndën materiale nga fushat ndihmëse të historisë, si Heraldika dhe pothuaj tërësisht lëndën nga Veksillologjia (koleksionimi, ruajtja dhe studimi i flamujve) Një mori gjetjesh arkeologjike në shekujt XIX E XX, me gjurmë të rëndësishme nga historia e popullit, ose kanë përfunduar në muzeumet e të tjerëve, ose janë vjedhur dhe zhdukur pa gjurmë, siç ndodhi me tre stemat mesjetare që ushtria serbe shkuli në 1912-tën, në Luftën e I-rë Ballkanike, nga kështjella e Lezhës, e pas rrëmbimit prej Durrësit, dhe gjurma e tyre humbi. Nga pakujdesia, në gjendje të mjerueshme marrim vesh se janë edhe katër stemat heraldike me shqiponjë të Himarës janë humbur.

Por kjo varëse e lartpërmendur, që përmban si zambakun e anzhuinëve dhe shqiponjën me dy krerë tani e ruajtur në muzeun e Cividale del Friuli, Museo di Palazzo de Nordis është shenja e parë heraldike e lidhjes të trojeve të Shqipërisë me shqiponjën dykrenore të flamurit.

Vizioni perandorak i paraqitur nga Karli I parashikonte një pushtim të gjithë Lindjes, duke përfshirë Kostandinopojën dhe pjesën tjetër të projektit dukej i realizueshëm kur në duart e dinastisë ra dhe Akaias, dukati i Athinës dhe Shqipërisë. Megjithatë, lufta e Vespers devijoi burimet e angjevinëve drejt përplasjes me aragonezët, fillimisht të Katalonjës dhe më pas të Sicilisë, duke çuar gjithashtu në humbjen e dukatit të Athinës dhe një ulje të përgjithshme të politikave angjevine në frontin lindor.

Pas vitit 1453 shqiponja dykrenore u adoptua nga sundimtarë të ndryshëm edhe të ishujve grekë dhe kolonive veneciane, të cilët ishin të ndërlidhur me bizantinët, ose për të legjitimuar pushtetin e tyre ose për të shpallur dominimin e tyre si pasardhës legjitim i Bizantit; për të njëjtin qëllim shqiponja me kokë dekoroi fronin e Ivanit III të Rusisë pas martesës së tij me princeshën e fundit bizantine Zoe.

Por kjo ishte stemë e Kastriotëve para se të binte Bizanti. Perandoria Osmane i kaloi patriarkut ortodoks të Kostandinopojës shumë nga funksionet dhe shenjat e ish-perandorit, duke përfshirë shqiponjën dykrenore, e cila u adoptua nga patriarku si simbol i Kishës Ortodokse. Shqiponja dykrenore përdorej në dekorimin e kishës dhe shpesh përshkruhej në ikonostasin e gdhendur ose në mes të dyshemesë si një omphalion (qendër) si dhe në shtëpi private në dyer, qëndisje dhe mobilje. Çështja e kuptimit të saj nuk mund të përgjigjet me siguri absolute.

Shqiponja Bizantine dhe kuptimi simbolik dhe heraldik

Në periudhën parahistorike shqiponja dykrenore ishte ndoshta një simbol mbrojtës, magjik ose apotropaik; në raste të tjera, ajo personifikonte “urtësinë e shumëfishuar” të zotit. Përfaqësimi i tij në monedha, vula dhe ndriçime dorëshkrimesh në Evropën mesjetare nga shekulli 12 e këndej lidhet me kuptimin e tij heraldik si simbol i një qyteti ose si stemë e një familjeje fisnike. Në ikonografinë perandorake përdorej edhe për të dalluar perandorin (shqiponja dykrenare) nga mbreti (shqiponja me një kokë).

Sa i përket ikonografisë bizantine, përveç disa informacioneve të ndryshme për rëndësinë e saj si emblemë perandorake, shumica e referencave rrjedhin nga burimet perëndimore. Sipas tyre, dy kokat e shqiponjës simbolizojnë pretendimet për gjysmën lindore dhe perëndimore të perandorisë romake dhe u referohen ose elementeve eskatologjike të kultit të perandorit të bazuar në shqiponjat apokaliptike të profecisë së Ezekielit ose atyre materiale dhe shpirtërore, fuqia e perandorit. Megjithatë, shqiponja dykrenore fitoi rëndësinë e rivendosjes së Perandorisë Bizantine; dhe në ditët e shqiponja e zezë dykrenore në sfond të verdhë përdoret si simbol i kishës ortodokse në të gjithë botën.

Në heraldikën dhe veksillologjinë bizantine, shqiponja dykrenore (bicipite) është një akuzë lidhur me konceptin e Perandorisë – ku kokat përfaqësojnë sovranitetin e dyfishtë të perandorit si në çështjet laike ashtu edhe ato fetare dhe/ose dominimin mbi Lindjen dhe Perëndimin.

Pas Kryqit të Shenjtë, ndoshta asnjë simbol tjetër nuk është lidhur më ngushtë me historinë dhe fatin e Perandorisë Bizantine sesa motivi i shqiponjës dykrenare, deri në atë pikë sa është ‘gdhendur’ në imagjinatën moderne si ‘flamuri zyrtar’. ‘ të perandorisë deri në ditët e saj të vdekjes në 1453.

Megjithatë, sa e saktë është kjo lidhje dhe sa informuese janë burimet tona për këtë?

Simbolet dhe shenjat ishin emblema të ndryshme me rëndësi të ndryshme simbolike për audiencën që përdoreshin për të shprehur pozicionin social dhe politik të një individi ose një institucioni. Këto emblema nuk duhet të ngatërrohen me heraldikën, e cila siguroi një sistem simbolesh të interpretuara lehtësisht për të përfaqësuar identitetin familjar dhe individual, dhe erdhi në kuptimin e aspekteve të statusit të privilegjuar shoqëror, patronazhit dhe pronësisë. Për më tepër, përdorimi i shenjave heraldike si një paraqitje simbolike e familjeve nuk u zhvillua në Bizant në një shtrirje të madhe si në Perëndim përpara Kryqëzatës së Katërt

Herë pas here nën këmbët perandorake shfaqet një supë ose jastëk, në të cilin paraqitet një shqiponjë, si në portretet e Mikaelit VIII (mbretëroi, 1261-82; me shqiponja me një kokë) ose Andronikos II (mbretëroi, 1282-1328; me dy- shqiponja me kokë). Por shqiponja e Karlit te parë ishte para saj në kohë, dhe për paradoks Skënderbeu luftoi dukwn e Aju në Taranto

I vetmi rast që shqiponja dykrenare shfaqet në një flamur është në anijen që solli perandorin Gjon VIII Palaiologos në Këshillin e Firences, siç përmendet nga Sphrantzes dhe konfirmohet nga përshkrimi i saj në Dyert e Filaretit të Bazilikës së Shën Pjetrit. Për më tepër, shqiponja (e artë në sfond të kuq) përdorej gjithashtu nga despotët gjysmë autonomë të Moresë dhe nga Gattilusi i Lesbos, të cilët ishin vasalë të Palaiologëve dhe ishin martuar në familjen Palaiologos

Shtetet e tjera ballkanike që ndoqën ‘modelin bizantin’: kryesisht serbët, por edhe bullgarët dhe, pas vitit 1472 shqiponja u adoptua nga Moskovia dhe më pas nga Rusia. Patriarkana Ekumenike në Konstandinopojë dhe Malin Athos, dhe Kishat Ortodokse Greke në diasporë nën Patriarkanën përdorin gjithashtu një shqiponjë të zezë dykrenare në një fushë të verdhë si flamur ose emblemë.

Megjithatë për t’i atribuar shqiponjën dykrenore motivi për Bizantin është i gabuar; së pari, ky motiv kishte një histori multikulturore prej disa mijëvjeçarësh përpara se ta trashëgonin bizantinët përmes Romës; dhe së dyti, nuk ka absolutisht asnjë dëshmi ikonografike apo letrare që do ta lidhte përdorimin e këtij motivi si mjet-flamur zyrtar i Perandorisë Bizantine.

Kuptimi i shqiponjës për Skënderbeun

Por, cila është domethënia e këtij flamuri, e ngjyrave kuqezi, e shqiponjës dykrenore?

“Qysh herët në histori është përdorur shqiponja në jetën politike e fetare, tek kjo e fundit tek besimet pagane. Shqiponja në vete ngërthente shumë elemente fisnike. Ajo paraqiste krenarinë, lirinë e forcën. Në kohët antike madje thuhet se Zeusi ushqehej me qumështin e dhisë së Amalfit që ia sillte shqiponja, d.m.th. ishte ushqyese e zotëve… Mendohet se shqiponja ka qenë shpend, totem i adhurimit edhe në mitologjinë e Zeusit, e kjo edhe pse ka të bëjë me mitologjinë greke, lidhet edhe me sfondin pellazg. Shqiponjën e përdor edhe Pirroja i Epirit, madje në një rast kur korr një fitore në Itali luftëtarët i drejtohen me nofkën ‘shqiponjë’ ndërsa ai ua kthen: ‘Unë jam shqiponjë, por ju jeni krahët e mi’. Prandaj, ai e përdorte shqiponjën si simbol të madhështisë së tij. Shqiponjën e hasim edhe në Perandorinë Romake e atë Bizantine. Falë namit të tyre, besohet se është përhapur edhe tek popujt e tjerë”. Skënderbeu e mori këtë simbol duke aluduar në Pirron dhe rëndësinë simbolike të shqiponjës.

Gjatë fushatës së Gjon Huniadit në Nish më 1443, Skënderbeu dhe disa qindra shqiptarë u larguan nga radhët turke; për njëzet e pesë vjet ai shënoi fitore të jashtëzakonshme kundër osmanëve.

Ai nuk adoptoi flamurin e ngjashëm perandorak bizantin, me shqiponjën dykrenore por e gjeti atë si flamur dhe sfondin e kuq të përdorur në këto troje që nga Regnie Albanie dhe kur fitoret e tij i sollën titullin papal Athleta Christi. Shqiponja u përdor për qëllime heraldike në mesjetë nga një sërë familjesh fisnike në Shqipëri dhe u bë simboli i shqiptarëve.

Stema e Kastriotëve, me një shqiponjë të zezë dykrenare në një fushë të kuqe, u bë e famshme kur ai udhëhoqi revoltën kundër Perandorisë Osmane që rezultoi në pavarësinë e Shqipërisë nga viti 1443 deri në 1479. Ky ishte flamuri i Lidhjes së Lezhës. i cili ishte shteti i parë i bashkuar shqiptar në mesjetë dhe organi politik përfaqësues më i vjetër në vend me të dhëna ekzistuese.

^{1 Shqiponja hitite}

^{2. Shqiponja Bizantine}

3 Shqipona e Palailogëve

4 Varesja e Karlit qe kombinon zambakun angjevin dhe shqiponjwn dy krenore ruajtur në Muzeun e Cividale del Friuli, Museo di Palazzo de Nordis

5 Shqiponja e Skenderbeut zbuluar në Kishën e Shën Ndoit në Rodon.

“Maqedonia, nga lashtësia në ditët tona” e Jusuf Buxhovit

May 9, 2023 by s p

Nga prof.dr. Romeo Gurakuqi/

Randësia e këtij aktiviteti promovues ka të bëjnë me personalitetin e autorit, me veprën konkrete që sot po e promovojmë në Tiranë, temën mjaft të rëndësishme të marrë në shqyrtim, shtrirjen kohore të studimit, përgjithshmërinë e subjektit të saj dhe faktin që është ndër punët e përkthyera në gjuhën angleze, një prej “vuajtjeve” më të mëdha që ka historiografia jonë, krahas defekteve të metodës së kërkimit, çlirimit nga dogmat dhe pasionet, njohjes së mangët të arritjeve të historiografisë perëndimore dhe të vendeve fqinje ballkanike, për shkak të izolimit tonë të mjeruar në diktaturë dhe nënvleftësimit me varfëri të shkollës së studimeve historike në tranzicion.

Autori i librit, profesor Buxhovi, është para së gjithash një intelektual, gazetar dhe aktivist politik, pjesë e strukturës më rilindase dhe më pro europiane që ka nxjerrë bota shqiptare e 40 viteve të fundit, e drejtuar nga shtetari i mirëfilltë shqiptar, Doktor Ibrahim Rugova.

Në karrierën e tij të gjatë si studiues Profesor Buxhovi ka arritur të shkruajë vepra kapitale për historinë e shqiptarëve në Ballkan, dhe ato punime janë shkruar në liri, janë “të çliruara” nga skemat e ngurta që u janë ofruar dhe vazhdojnë t’u ofrohen, për fat të keq edhe sot e kësaj dite, publikut në dy anët e kufirit, mes dy shteteve shqiptare në Ballkan, ndër institucionet universitare.

Ajo që duhet të them është se veprat gjeneraliste mbi Kosovën dhe kjo mbi Maqedoninë, nuk mund të shkruhen pa një njohje jetësore të arritjeve historiografike të vendeve fqinje me ne, dhe posaçërisht të historiografisë jugosllave dhe serbe.

“Maqedonia nga lashtësia në ditët tona” është një shkrim i historisë maqedonase i bërë i mundur në saje të një studimi përmanent, 20-vjeçar dhe të skedimit sistematik të çdo studimi të shkruar deri më sot për Maqedoninë, ose për vendet e tjera të Ballkanit, që lidhen me fokusin e autorit.

Është shkruar jo për shkak të një projekti zyrtar me afate, me linja të përcaktuara ideologjike dhe teza të dhëna gati nga “mbikqyrësit” dhe “koordinatorët” e akademive politike.

Asnjë krijim i mirëfilltë shkencor dhe i referueshëm ndërkombëtarisht nuk mund të shkruhet me urdhër dhe me afate, siç ndodh ende në vendin tonë, “Republikën e Çudirave”, por për shkak të misionit personal të autorit si shkencëtar dhe atdhetar europianist.

Ky libër është shkruar me saktësi shkencore, korrektesë akademike dhe ban dallim nga përpjekjet që bëhen sot në Shqipëri nga institucionet e ngarkuara, që përpiqen të shkruajnë vepra gjeneraliste përmes copëtimeve të autorësisë, duke humbur boshtin dhe rrënuar ekspertizën, duke shkelur standardet e etikës dhe korrektesës së studiuesve, deri edhe duke mos cituar, duke përvetësuar teza, etj…

Ajo çfarë vuan aktualisht bota shqiptare është mungesa e përkthimeve të veprave mbi historinë tonë në anglisht, ndërkohë që profesor Buxhovi ia ka dalë ta plotësojë këtë hapësirë të lënë bosh nga të gjitha institucionet shqiptare në dy shtetet, për studiuesit ndërkombëtarë, të cilët deri më tash kanë si version të ofruar përgjithësisht, studimet e autorëve të vendeve fqinje, por jo të autorëve shqiptarë. Dhe këtë boshllëk të veprave të autorëve shqiptarë të fushës së historisë ne e konstatojmë sa herë që punojmë në bibliotekat perëndimore. Kjo mangësi nuk duhet të mbetet kështu edhe më gjatë. Korrigjimet në këtë drejtim do të duhet të fillojnë që nga shkolla e përgatitjes së historianëve, që fakteqësisht është në mjerim, formalizëm, zaptim anti-akademik dhe mbyll hapësirat për konkurrencë.

Libri që kemi ardhur sot të promovojnë i kushtohet Maqedonisë, pikërisht asaj pjesë gjeografike të Ballkanit qendër jugor, ku nga antikiteti janë takuar “pllakat” kryesore etnike të rajonit, kulturat, religjionet dhe ku çështja e identitetit, përkatësisë është, më së shumti, e diskutueshme në historiografi dhe në politikë, deri në ditët tona.

Nga ana tjetër, në bashkëkohësi, ky rajon është vendosur në qendër të vëmendjes për shkak të arsyeve gjeopolitike dhe ekspansionit propagandistik të tre shteteve ballkanike, që të errësuar nga nacionalizmi dhe fanatizmi, janë munduar të shtrembërojnë të vërtetën mbi përkatësitë, rrjedhat historike, religjionet, kishat dhe në rastin e kombit tonë, edhe të vërtetën mbi shtrirjen e popullit shqiptar në trevat e veta lindore dhe verilindore, kanë mohuar edhe të drejtat e popullit sllavo-maqedonas, minoriteteve që banojnë në ato anë, përfshirë edhe komunitetin katolik shqiptar në Shkup, bashkësinë e Nanës Terezë, që sot rezulton i zhdukur në heshtje me kontributin e të gjithëve, edhe të shqiptarëve atje.

Ndërkohë, sllavo-maqedonasit, nga ana e tyre, në përpjekjen e ligjshme, do të thoja, për rifmormësimin identitar të veçantë në raport me bullgarët dhe serbët, kanë tejkaluar më pas “tagret e të drejtës të dhëna nga Hyu”, duke lëshuar goditjet e tyre ndaj popullit shqiptar në “Iliridë”, kanë nxitur deri vonë shtrembërimet identitare etj.. Po ashtu, politikanët tranzicionistë të këtij vendi, deri para Marrëveshjeve demokratizuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut, janë munduar të krijojnë një Republikë Maqedonase të vetën, për shumicën sllave, ngjashëm me atë që krijoi Tito në vitin 1945 për nevojat zvogëlimit të ndikimit të Serbisë në Federatën Jugosllave, duke vijuar për gati një dekadë në vitet 1990, të mohojnë të drejtat e popullsisë shqiptare, duke injoruar faktin se qënia e Dibrës, Tetovës, Gostivarit, Shkupit, Strugës, etj., ndër ato anë, është produkt i dy procesve: (A) i copëtimit të trevave shqiptare në vitin 1913 dhe 1919-21, rikonfirmimit në vitin 1945 të kësaj ndarjeje të padrejtë historike; (B) si edhe i politikave denacionalizuese, kolonizuese dhe zhbimëse në pikëpamje identitare të ndjekura në Serbi para LIB, dhe në Jugosllavitë e pas LIB dhe pas LDB.

Për t’u kthyer në mënyrë të fokusuar tek libri ynë: “Maqedonia nga lashtësia në ditët tona” është përspektiva e një shkrimtari illuminist shqiptar për Maqedoninë kuptuar shumë më gjerësisht se Republika e Sotme e Maqedonisë së Veriut; është përmbledhja e dijes së tij, arritur gjatë studimit, kërkimit të vazhdueshëm arkivor dhe faktit që ai ka jetuar, në një Jugosllavi, një shtet, që për hirë të së vertetës, ka qenë më i emancipuar, më i përparuar dhe më i qytetarizuar sesa ishte Shqipëria e mbyllur dhe e dhunuar e Enver Hoxhës, Ramiz Alisë dhe e ministrave të tyre të pashpirtë të arsimit dhe shkencës.

Studimi i mikut dhe profesorit tonë është produkt i faktit që shkollat e përgatitjes së historianit e studiuesit të shkencave humane në hapësirën e Jugosllavisë, ku përfshihej Prishtina e Shkupi, kanë qenë shumë më të mira, krejtësisht të konsoliduara, më pak të ideologjizuara se në Shqipëri, vende me biblioteka shumë të pasura, me mundësi të mobilitetit akademik të shkëlqyeshme dhe një mbështetje financiare për intelektualët të ngjashme me atë që vendet perëndimore ofronin.

Edhe këto ditë kam ndej duke menduar: A mund të shkruhej një libër i tillë në Shqipëri?

Profesor i nderuar, keni ardhur ndër ne këto kohë, ndër të tjera për të na kujtuar shumë gjëra, por mbi të gjitha, se ku ndodhemi.

Ky libër mund të shkruhej nga studiues shqiptarë jashtë Shqipërie që ia kanë kushtuar jetën e tyre shkencës, por nuk mund të shkruhej në Shqipërinë e mbyllur dhe sot të hapur, por pa një bosht;

nuk mund të shkruhej në qoftë se në jetë nuk je marrë me studim, konspektim, skedim, pa u ndërprerë, me ecjen ndër disa punë të tjera paralele që nuk kanë lidhje me shkencën;

ky liber nuk mund të shkruhej pa njohjen tuaj të gjuhëve sllave, latinishtes dhe greqishtës së vjetër dhe gjuhëve perëndimore;

nuk mund të shkruhej në një vend ku nuk ka biblioteka që furnizohen përditë me libra;

ky libër nuk mund të shkruhej në qoftë se nuk ekziston një formësim metodologjik dhe filozofik prej historiani të mirëfilltë.

***

Historia e Maqedonisë e autorit Buxhovi në fakt ilustron marrëdhënien e ndërlikuar ndërmjet identitetit etnik, gjuhës dhe pavarësisë kombëtare.

Duke u mbështetur mbi të dhëna sporadike historike, gjeografike, kulturore ose gjuhësore, Serbia, Greqia dhe Bullgaria shpesh kanë avancuar pretendime ndaj Maqedonisë në aspektin e territorit dhe përkatësisë etnike me popullsinë, duke e injoruar situacionin konkret bashkëkohor, rrjedhat e ndërlikuara të 2000 viteve histori ndër këto anë dhe faktin se qenia e këtij territori nën perandorinë otomane deri në fillim të shekulllit XX, kishte ndryshuar dhe ndërlikuar gjithshka në pikëpamje të etniciteteve dhe religjioneve.

Si lektor i Historisë së Ballkanit për më shumë se 32 vite, ndër të parat përgatitje të detajuara që më asht dashur të bëj, kur fillova punën, ndërkohë që regjimi po binte, ka qenë historia moderne dhe bashkëkohore e Maqedonisë dhe me udhëzimin e profesorit tim, Thoma Murzaku, jam adresuar ne Bibliotekën Kombëtare për të gjetur librat e historisë zyrtare maqedonase në gjuhën shqipe.

Ajo çfarë kam kuptuar nga tekstet zyrtare të këtij vendi është se Shkupi zyrtar i periudhës së Jugosllavisë së Dytë kishte investuar në mënyrë strategjike dhe të jashtëzakonshme për krijimin e një Historie Zyrtare të Maqedonisë, për hartimin, nga “konglomerati dhe mishmashi i qendrës së Ballkanit”, një Histori Kombëtare Sllavo-Maqedonase, krijimin e një identiteti të posaçëm sllavo-maqedonas, në mbrojtjen e përsosur të së drejtave politike dhe kulturore për vete, të Republikës së vogël dhe të brishtë të Jugosllavisë.

Në qoftë se sot shkon në Arkivin e Maqedonisë, atje do gjesh të arkivuar, kopjet e dokumentacioneve që zotërojnë arkivat më të rëndësishme ndërkombëtare, çdo dokument që ka të bëjnë me emrin MAQEDONI. Dhe këtë ata studiues zyrtarë e kanë bërë shumë kohë para se studiuesit shqiptarë të Shqipërisë të mbërrinin me hapë dritaret e tyre të vogla dhe gjysmake, në arkivat e Stambollit, Venedikut, Raguzës, Romës etj..

Pse ka ndodhur një gjë e tillë? Shtetarët e Maqedonisë së djeshme nën Jugosllavi e kanë pasur të qartë se përkatësia etnike e maqedonasve ishte dhe është ende shumë e diskutueshme.

Më ka bërë përshtypje të posaçme fakti se si nga një kryengritje e reduktuar në kohë dhe hapësirë, si ajo e Ilindenit dhe Republika e Krushevës që e pason, nga studiuesit zytarë të atij vendi është ngritur një “Kështjellë” e Rilindjes së tyre, e Nacionalizmit, e Patriotizmit Maqedonas, që edhe sot ka reflekse në politikë dhe në mbruajtjen dhe përforcimin e tyre identitar. Normalisht historia e nacionit sllavo-maqedonas ka qenë e vështirë, mbasi bëhet fjalë për një popullsi të shpërndarë në veri dhe në jug të atij rajoni, që ka pësuar edhe shtypje, edhe zhbimje, deri edhe pas LDB, siç është rasti i shpërnguljes masive nga Maqedonia greke të forcave partizane sllave të kësaj kohe. Për rrjedhojë rikompaktësimi dhe mbrojtja në këtë pjesë, krijimi i republikës dhe shtetit, ka qenë një angazhim i jashtëzakonshëm i tyre dhe unë mendoj se ata ia kanë dalë, falë unitetit kulturor, religjioz dhe gjuhësor dhe sot edhe falë kuptimit që njohja e realitetit dhe e të drejtave të popullit shqiptar atje, është kusht themelor i ekzistencës, paqes dhe europianizimit në këtë anë.

Për këto arsye dhe të tjera që do përmend më poshtë, sipërmarrja e Buxhovit në fakt nuk ka qenë e lehtë mbasi caktimi i Maqedonisë në një Kombësi Ballkanike është edhe sot i komplikuar, sepse ishte një rajon me etni të përzier. Deri vonë nuk ka pasur regjistrime të besueshme, hartat e disponueshme kanë qenë kontradiktore. Bullgarët edhe sot pohojnë se maqedonasit janë bullgarë dhe ata flasin një dialekt sllav shumë të ngjashëm me bullgarishten.

Serbët pretendonin se ishin serbë sepse kishin zakone popullore si ato të Serbisë.

Grekët, te fiksuar në nocionet antike dhe në ndërlidhjet gjeografike kanë vënë përherë në dukje mbizotërimin e kishave ortodokse greke dhe praninë e grekëve në zonë që nga koha e Aleksandrit të Madh dhe argumentojnë me forcë se fshatarët e Maqedonisë ishin grekë sllavishtfolës.

Libri i profesor Buxhovit mbi Maqedoninë, sipas meje, ka veçorinë që është një histori gjenerale e këtij vendi, kuptuar në përmasë të plotë, (me përjashtim të historisë bashkëkohorë të Maqedonisë së Jugut) i shkruar pa ngarkesat nacionaliste të përmendura më sipër, jashtë komplekseve të shkrimit të tezave të paracaktuara për arsye politike dhe nevojave të mbijetesave shtetërore.

Ai është një libër i cili nuk injoron asnjë komponent etnik dhe kulturor në dy mije vite histori të kësaj ane të Ballkanit, por ndjek të vërtetën përmes shqyrtimit të rezultateve kërkimore të autorëve seriozë. Para së gjithash, ky libër ndjek faktorin iliro-dardan, arbnor dhe shqiptar në këto anë.

Ndryshe nga mënyra e studimit dhe e shkrimit të deritashëm të historive nacionale ballkanike, autori e ka shkruar historine e Maqedonisë, ashtu siç duhet, të pashkëputur nga historia rajonale e popujve të tjerë me të cilët maqedonasit kanë ndarë të njëjtin fat, brenda perandorive dhe brenda rrjedhave të historisë së marrëdhënieve ndërkombëtare.

Në këtë libër ne kemi Historinë e Maqedonisë nga koha e Ilirisë dhe Romës, Bizantit, Mbretërise Bullgare dhe Serbe, Perandorisë Osmane. Gjejmë të trajtuara raportet mes Fuqive të Mëdha me perandorinë e sipërpërmendur otomane, dekadencën e kësaj perandorie në fund të shek.XIX dhe fillim të shek.XX, Gjenezën e Çështjes Lindore në tërësi dhe të krizave që kulmuan herë pas here për shkak të kësaj çështjeje të pazgjidhur të Lindjes, për Europën, që kishte të bënte me emancipimin e popujve të robëruar ballkanikë nga PO dhe shpërbërjen e saj; përpjekjet e Fuqive të Mëdha për Reforma, etj.

Shumë interesante paraqitet historia e LDB dhe e Jugosllavisë së Dytë, Periudha e viteve 1981-1991, e pavarësisë së Maqedonisë dhe e krizës së vitit 2001.

Pra, e thënë më qartë, kemi të bëjmë një studim kompleks, të gjithanshëm të atij entiteti historiko-gjeografik, parë në kuadrin e historisë së Europës Juglindore, marrëdhënieve ndërkombëtare të kohës dhe shteteve ku ai territor dhe popullsitë e kësaj ane, kanë bërë pjesë, duke përfshirë, Jugosllavinë e Parë në periudhën mes dy luftrave botërore dhe Jugosllavinë e Dytë, deri ditën kur pjesa veriore e Maqedonisë u mëvetësua si republikë e pavarur, shtet që prirej dhe priret edhe sot të europianizohet.

Duke qenë se, si pjesën e Rilindjes maqedonase dhe shqiptare, ashtu edhe pjesën e Bashkëkohësisë, më ka takuar t’i studioj, vërej se autori ecën në rrugë të ndryshme nga historiografia shqiptare, që ende është peng i fshirësve të së vërtetave dhe atyre që duan të kalojnë kohën kot.

Për profesor Buxhovin kanë rënë me kohë shabllonet e histriografisë komuniste; ai njeh krejt mirë realitetin e kësaj periudhe dhe pjesën bashkëkohore, saktësisht pas rënies së Murit të Berlinit.

Buxhovi mund të themi se ecën në një rrugë krejtësisht të vetën të rishkrimit si historian dhe si dëshmitar i proceseve në tërësi në Kosovë, Maqedoni e Jugosllavi, i çliruar nga komplekset dhe ngarkesat politike dhe duke i qëndruar besnik profesionit të historianit serioz, që nuk ngurron të thotë edhe të vërteta, që të paditurve e të fanatizuarve nuk u pëlqejnë.

Në qoftë versionet e historisë zyrtare të Maqedonisë janë përpjekje për të themeluar një histori nacionale nga interesa të veçanta të atij shteti, të trashëguar nga Jugosllavia e Dytë, libri i profesor Buxhovit është histori e Maqedonisë që nuk ecën në kahun e fshirjes së identiteteve të tjera në atë territor kaq të përzier; është një histori që nuk len në heshtje interesat e popullit shqiptar, rolin e tij si faktor paqësor shtetformues ndër këto anë.

Jusuf Buxhovi është prej historianëve shqiptarë që ia ka dale të kryejë procesin e Rishkrimit të Historisë së trojeve shqiptare në formë gjenerale, që zakonisht e bëjnë institutet. Por ai e ka bërë një gjë të tillë, i vetëm, i çliruar nga dogmat që vazhdojnë të rëndojnë mbi ne në Tiranë dhe që mbajnë lidhur në njëfare mënyre, për një mijë arsye, edhe institucionet historishkruese kosovare.

Një histori e Maqedonisë në versionin që shqiptarët atje duhet ta dinë dhe të krenohen që janë pjesë e saj, mbase për shkak të padrejtësisë së historisë, që i shkëputi nga shteti amë.

Një histori që mban nalt flamurin e Ilirisë, Dardanisë dhe Arbnisë, Rilindjes dhe të drejtave të shqiptarëve, pa shkelur të drejtat e të tjerëve dhe mbi të gjitha duke respektuar të vërtetën, historinë dhe kompleksitetin e kësaj të vërtete në rastin e kësaj hapësire ballkanike.

MBRËMJE E MADHE SHQIPTARE NË CHICAGO…

May 9, 2023 by s p

– Sofra e Kërçovës –

Shoqata “Uskana” – emri i lashtë ilir i Kërçovës, – në festën e 20 vjetorit të krijimit të saj, në “Diplomat West Banquet Halls” në Elmhurst, mblodhi shqiptarë jo vetëm nga shteti i Illinois-it, por dhe nga New Yorku, Florida, Texas, Wisconsin, etj, nga e gjithë Amerika, kështu tha në fjalën e hapjes kryetari, Dr. Luan Elezi… edhe nga vendlindja e largët, e dashur dhe më shumë, ka ardhur kryetari i komunës së Kërçovës, Z. Fatmir Dehari.

Flamuj shqiptarë dhe të SHBA-së, dy Himnet Kombëtare, këngë dhe valle, kostume popullore, të rinj plot, fëmijë të gëzuar, zonja, intelektualë, luftëtarë të UÇK, të moshuar, artistë, miq të gjithë, 1000 veta, të shpërndarë nëpër tryezat e rrumbullakta… si planete të vegjël…

një univers i zbukuruar me ngjyrat kuq e zi… imazhe të tilla përftohen nga emocione të bukura…

Të ftuar ishim dhe ne, “të Shqipërisë.”

Nga të gjitha trojet tona vinin sonte aty…Shkuam familjarisht me Dhimo Janon, prinin zonjat tona, na priti te porta si zot shtëpie miku ynë Taip Beshiri, u takuam dhe me të vëllanë, Adilin, Doktorin Xhabir Alili, me zonjat e tyre, me Ilir Zenkun, shef i teknologjisë në Universitetin e Illinois-it, me muzikantin Afrim Shabani, me profesorë, biznesmenë etj, etj… janë integruar kaq mirë në jetën amerikane, po thoshim, në vendin kampion të lirisë dhe të demokracisë, superfuqisë më të madhe në botë…

Biseda miqësore,

përplasnim gotat e verës…

Gëzuar!

Në Maqedoninë e Veriut, e Jugut për ne, – thosha unë, – edhe pse vend i vogël, Kombi shqiptar ka nxjerrë nënën e Skënderbeut, Vojsën… kam qenë në fshatin e saj, – thashë, – në Gradec… prej andej erdhi dhe ministri i Luftës në qeverinë e parë të Ismail Qemalit, Mehmet Dërhalla… po Kongresi i Manastirit, i alfabetit? Që vendosi shkronjat latine… Shenjtja Nënë Tereza, gruaja më e njohur e planetit, Nobeliste e Paqes, shqiptare e Shkupit është… por dhe Nobelisti tjetër, shkencëtari Ferid Murad, shqiptaro-amerikani nga Gostivari… dy nobelistë… T’i përkujtojmë… po dhe aktori Xhevat Limani, që po luan Skënderbeun, ishte dhe në New York…

Dhe nuk thamë gjë për shqetësimet dhe çështje të tjera, sonte është festë…

20 vjet shoqatë “Uskana”, dyerhapur dhe zemërhapur… të ruajmë gjuhën amë, traditat… kujtova shkrimtarë andej nga Maqedonia jonë, miq… romancierin Luan Starova, më i përkthyeri, kritiku, Prof. Ali Aliu… poetët Resul Shabani, Agim Vinca… Ahmet Selmani… festivalin “Ditët e Naimit” në Tetovë… e kam marrë dhe çmimin e tij… e deri te poetja e re Nurie Emrullai… m’u nëpërmendën librat që kam botuar në Maqedoninë e Veriut, e Jugut për ne, thashë prapë, më vinin rrotull si vallja para meje… Këndojnë vëllezërit Dervishi… Po Ray a ka ardhur, mos është andej?

Ç’saksofon! Ç’kitara…

Ndërkaq herë-pas-here në tryezën tonë ndalnin të njohur, të panjohur, studentë, me romanin “Këpuca e aktorit” në dorë, kërkonin një autograf, libri ishte ekspozuar në holl, e kishte siguruar Taipi, mirënjohës atij, në bashkëbisedim me Shtëpia Botuese Onufri në Tiranë… është këtu autori, tha në mikrofon Kryetari Dr. Luan Elezi… romani është histori jona, e familjes shqiptare… e ecjes nëpër kohë… shoh që e duan shumë librin shqip dhe këtu, u pëlqen ta kenë… prapë këngë dhe drita, që vezullojnë në sytë e të gjithëve…

Uskana e re, po thosha, shkëlqen

në SHBA…

Visar Zhiti

Sekti Rama falimentoi pushtetin vendor!

May 9, 2023 by s p

Bujar Leskaj/

– Një e katërta e bashkive janë të zhytura në borxhe pa mundësi kthimi dhe ndodhen shumë pranë gjendjes së falimentit

Në afro dhjetë vjet drejtim të shumicës së bashkive të vendit, me 4 vitet e fundit në udhëheqje të 60 nga 61 bashkitë e vendit, sekti Rama në qeverisje, me pangopësinë dhe papërgjegjshmërinë karakteristike të vet, i ka shkaterruar financat vendore.

Sot, mbi 70 përqind e të ardhurave vendore shkon për të mbajtur në punë punonjësit e bashkive dhe për shpenzimet operative. Tre të katërtat e bashkive kanë varësi absolute nga fondet e pushtetit qendror, duke mos përfituar asgjë nga shanset e autonomisë vendore. Fondi Shqiptar i Zhvillimit ka dubluar plotësisht funksionet e investimeve kapitale për bashkitë, duke ofruar projekte dhe dhënë tendera për interesat e oligarkëve të sektit në fuqi(87 përqind e tenderave të FSHZH i marrin kompani nga Tirana), apo në bazë të kapriçove e tekave të momentit të të ashtuquajturit Lider Global(kujtojmë instalacionin prej druri në Kryeministri).

15 nga të 61 bashkitë e vendit janë të zhytura në borxhe të pakthyeshme, ose shumë pranë falimentit. Thënë ndryshe, 25 përqind e pushtetit vendor sot nuk ka para për të shlyer detyrimet e prapambetura, të cilat përbëjnë 60-80 përqind të buxhetit të tyre vjetor.

Në fund të vitit 2022, totali i detyrimeve të pakthyera që bashkitë kanë akumuluar ndaj të tretëve arriti në vlerën 7.9 miliardë lekë ose mbi 72 milionë euro. Ende nuk dihet niveli i detyrimeve të reja të akumuluara në periudhën janar-prill 2023, katërmujor i investimeve të ethshme elektorale, pa siguruar as 20 përqind të fondit bazë për kryerjen e tyre!

Krahas dublimit të padrejtë dhe abuziv të investimeve kapitale nga Fondi Shqiptar i Zhvillimit, shumë nga bashkitë janë në vështirësi serioze ekonomike dhe në pamundësi për të kryer investime themelore për qytetarët e tyre. Niveli dhe cilësia e shërbimeve që qytetarët marrin nga bashkitë është në rënie të ndjeshme, ndërkohë që bashkitë rrisin çdo vit stafet e tyre, për të akomoduar patronazhistët dhe “aktivistët” e sektit në qeverisje. Vetëm gjatë vitit 2022, numri i përgjithshëm i punonjësve të 60 bashkive të drejtuara nga socialistët u rrit me 9.3 përqind, në krahasim me vitin 2021, ndërkohë që rritja ekonomike mesatare e tyre nuk ishte më shumë se 2 përqind!

Nga të dhënat e publikuara nga Ministria e Financave dhe Ekonomisë, bashkitë me borxhin më të madh të grumbulluar janë Kavaja, Vora, Malësia e Madhe, Pogradeci, Durrësi, Lezha, Kamza, Belshi dhe Fieri. Në realitet, janë 22 bashki, ose më shumë e një e treta e bashkive të vendit, me probleme të mëdha financiare të menaxhimit të tyre.

Sekti në qeverisje artikuloi në fillim të vitit 2021 caktimin e një administratori për bashkitë në vështirësi financiare, por deri tani asgjë nuk është bërë. Në të kundërt, qeveria Rama u tall me bashkitë, pasi në aktin normativ të 3 dhjetorit 2021, dha vetëm 500 milionë lekë për shlyerjen e borxheve të tyre, ose sa 7 përqind e totalit të detyrimeve të papaguara të pushtetit vendor! Ajo nuk ka nevojë për bashkitë, pasi për çdo investim kapital në nivel vendor, përdor shërbëtorin e bindur të saj, Fondin Shqiptar të Zhvillimit. Bashkitë i duhen vetëm për të punësuar patronazhistët dhe “aktivistët”.

14 maji i zgjedhjeve vendore do të jetë vija e ndarjes përfundimtare mes keq-qeverisjes, abuzimit dhe korrupsionit të sektit Rama edhe në qeverisjen vendore, me mundësitë reale të bashkive tona për zhvillim e prosperitet për qytetarët e tyre. Pas 14 majit dhe fitores së kandidatëve të primareve, bashkitë e Bashkimit për Fitore do të jenë pasqyra e ndryshimit, përmes një programi konkret për shlyerjen e borxheve të akumulara, krahas rritjes së të ardhurave vendore dhe investimeve kapitale të bashkive, në dobi të komuniteteve të tyre.

Burimet nga ku u mbështet analiza:

https://portavendore.al/…/bashkite-ne-veshtiresi-prej…/

https://euronews.al/bashkite-55-milione-euro-borxhe-te…/

TAKIM NË CHICAGO

May 9, 2023 by s p

Kastriot Fetahu/

Sa herë njoftohem për mbledhjen e Vatrës së Chicagos, ndjej ngazëllim, se më ngjason si forumi “Klubi i Parisit”, nuk e di pse, por edhe si një takim miqsh, i cili më zgjon copëza jete, që edhe pse flenë, qëndrojnë gjithmonë zgjuar.

Nuk i kam treguar kurrë askujt, se në jetën time vetëm një herë më ka ndodhur të doja një aktore në adoleshencë, kur kam parë filmin “Në emër të popullit”, të cilin bashkë me filmin “Si hyra në polici”, Hoxha i përdori si provë për goditjen në art, kulturë dhe letërsi në plenumin e PPSH të vitit 1974.

Ishte një personazh, Katina, që se ç’ kishte diçka magjike, më hipnotizonte si gjarpri Boa prenë e vet përpara se ta gëlltisë.

-Djema si jeni, po ju vajza,- përshëndeti kryetarja jonë.

Mu kujtua ai tipi që më pyeti, po Mirela Kaninin e keni zgjedhur kryetare se është grua e bukur?

Jo, i thashë prerë, se është grua e mençur dhe shkrimtare me katër libra…Agatha Christie e Vatrës!

Mirelën sa më shumë e shikoj, aq më shumë më ngjan me Raçen e filmit, shoqja e ngushtë e Katinës.

Përshëndetjes së saj nuk ju përgjegja. Nuk e di pse ju rebelohesha përshëndetjeve. Më duken si kot, si false dhe distancuese.

Ja përshembull, kur takohesha me të dashurën kur isha student, nuk përshëndetesha kurrë…

Në mbledhje shkoj gjithmonë me profesor Ernest Nasto. Ai, një “tradhëtar”, se e la Shqipërinë në 1989 për specializim në Francë dhe nuk u kthye më.

Kur bisedojmë, se takohemi për kafe pasi banojmë të dy në downtown Chicago, ai më sjell në mendje pragmatizmin racional të Jimmy Carter dhe pasionin për të mbrojtur idetë si Ronald Reagan.

Mbledhjet tona i ngjajnë një mëngjesi pune, që nuk e kam përjetuar në Tiranë.

Me Bledi Stefën flasim për Tiranën dhe dilemat ekzistenciale të ndara midis vendit tonë dhe Atdheut të dytë. Bledi është kolegu im si inxhinier në Vatrën e Chicagos bashkë me Artanin dhe një altruist që të imponohet me edukatën dhe maturimin e fjalës.

Aty midis të tjerash, propozova një ftesë për një grup arbëreshësh…

Ok, tha Mirela, po çfarë janë si vlerë?

Nuk do të shkoj ti marr te klubi i fshatit “San Demetrio Corone”, i thashë me të qeshur.

E pra, vazhdoi Mirela… dhe qeshëm edhe më tej.

-Ok- tha Ardian Ruci, se një fundjavë i mbajmë me shpenzimet tona dhe vetëm bileta ju ngelet atyre, po mos na sill gra se nuk i sistemojmë dot.

Gratë i marrim në shtëpitë tona, i thashë pafajsisht, duke krijuar një ilaritet me të qeshura…

Adin e kemi zemrën e Vatrës së Chicagos. Po iku ky, mendova me vehten, do iki dhe unë, se Vatra pa Adin kampion, bëhet anemike!

Po Olsi Çomi Tahon pse nuk e mbaj mend si fytyrë (?), më kaploi mendimi në çast se nuk erdhi as këtë herë në mbledhje. Më kishte bërë përshtypje si një biznesmen dhe punëtor i zoti.

Po më largoi nga ky mendim zysha, që propozoi të bënim organizime për fëmijë. Ju nuk e njihni zyshën. Ajo është Aurora Ajdini, ka një zë mezzosoprano dhe një sjellje si prej babaxhani.

Zysha po të ishte bërë këngëtare, do e linte pas Vikenën, mezzosopranon e Tiranës, mendova.

Eshtë zëtrashë Vikena?

Apo nuk i ngjan dhe Katinës së filmit tim të adoleshencës…

Më kujtonte gjithmonë, (nuk e di pse), Franklin D Roosevelt me thënien e tij -Mbani mend, mbani mend gjithmonë, se të gjithë ne, dhe ju dhe unë në veçanti, rrjedhim nga emigrantë dhe revolucionarë.-

Kur po diskutonim për suveniret me logon e Vatrës, u ndez një debat i madh dhe i bukur.

Artani Nati është një mik i rrallë dhe tejet racional. Ai është biznesmen, më pëlqen stili i mendimeve të tij, i ngjan një korpusi të pandryshueshëm metalik prodhuar me metale të çmuara dhe edhe në këtë debat po kështu foli.

Mirela dhe disa ishin për logon e Vatrës me mbishkrimin “ Përjetë shqiptar”…

Në çast mendova, se a thotë anglezi “Përjetë anglez”, apo irishi “Përjetë irish”?

Dhe e shpreha këtë gjë…

Sportiviteti dhe e qeshura janë emërues i bisedave tona dhe në atë situatë e sipër propozova “Jam shqiptar”!

Po prisja reagimin.

Ju nuk keni shans ta njihni Mirelën, sesi drejton një mbledhje.

Nuk kam parë një grua më elokuente dhe vetëm kur tha… po ne femrat si do e marrim çantën me “Jam shqiptar”?

Përsëri gaz i madh.

Por edhe duhej argument për ta rrëzuar atë…

Është unisex, ja prita në çast, plus një mbishkrim i shkurtër që godet edhe emocionalisht.

Në mendje më erdhi fjala “Popull”, a është popull një shqiptare, apo populleshë?

Dhe qesha me vehte me bindjen se “Jam shqiptar” është saktë si mbishkrim.

Më kundërshtuan përsëri dhe edhe më përkrahën. Artani si racional, po kështu edhe Shkëlzen Cakeri, të cilin nuk e njihja shumë, por më krijoi idenë se është një djalë i mençur me shije artisti.

Zysha është pak si kategorike dhe me Mirelën mbronin feminizmin.

Qeshnim dhe diskutonim.

Në çast ju kujtova miqve të mi Volterin me “Unë nuk jam dakord me atë që thua, por do ta mbroj deri në vdekje të drejtën tënde që ta thuash!”

Këtë ta shkruajmë, tha profesori dhe do na i blejnë të gjitha suveniret, duke ngjallur përsëri të qeshurat tona.

Kënaqësi të punosh me këta njerëz, mendova, midis të cilëve dhe Emanuela Ebris Cako.

Ajo flet pak dhe shumë e përkushtuar, në një çast kur po e shihja, më ngjau me Iskrën e filmit…

Ej, mos të ngecin sytë tek Emanuela pse është e bukur, po pse është e mençur, frenova vehten.

Pse poetet shikojnë të bukurën (?), vazhdova monologun, të cilin ma ndërpreu Mirela se e hodhi në votë mbishkrimin…

“Jam shqiptar” është emocion kudo jashtë kufijve dhe edhe në suveniret e Vatrës së Chicagos po kështu.

Prej kohësh bluaj në mëndje “Mërgata e qyqeve” të Nasho Jorgaqit…

Pse akoma ai libër…

Ne jemi një kryesi idealiste, që punojmë vullnetarisht e, bëjmë gjëra të bukura për komunitetin me projektet dhe realizimet tona.

Po qeveria në Tiranë pse është pa transparencë dhe jo idealiste?

Nuk vazhdova, sepse kisha kërkesën për ndihmë financiare nga prindërit pensionistë…

Shqipëria e Chicagos është modeli se si duhet të jetë Shqipëria e Shqipërisë, vazhdova përsiatjen duke ndjekur gugatjen e të qeshurave të miqve të mi absolutisht të mirë dhe shpirtbukur të Vatrës së Chicagos.

Ka shpresë…