Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for October 2023

Nuk mund të bëhen qoka me Fishtën. Është lojë e rëndë

by

Frano Kulli/

Librat e Fishtës nuk janë “libra shtëpie”, as punët hulumtuese përreth tyre e vetë atij. Edhe në qofshin modeste ata janë shërbesë iluminimi, për figuren e terratisur gjatë prej së shkuarës mëkatare…Aspak për të kënaqur dashjet a mosdashjet e atij, që rrethanat ia kanë besuar të gjykojë.

Përposë ribotimit të veprës, të përpjesëshëm e të plotë dhe këndelljes së rileximit të saj e përparimit të kënaqshëm, për Gjergj Fishtën, Poetin Kombëtar, nuk bëhet ndonjë gjë më e mirë dhe më e bukur se veprimtaritë e përvitëshme in memoriam, në Lezhë, në përvjetorët e ditëlindjes së tij. Një e Klubit të letrave “Ndoc Gjetja” prej më se një dekade dhe, prej tre vjetësh e këndej, Konkursi mbarëkombëtar me emrin e Tij. Një nismë që zë fill me me propozimin e Preç Zogajt, shkrimtarit e publicistit të njohur si dhe autorit të këtyre pak radhëve. Po me bekimin e të parit të qytetit, kryebashkiakut, zotni Pjerin Ndreu. E meritueshme dhe për tu përgëzuar dashamirsia dhe gjithë angazhimi i tij i rrallë e i pakrahasueshëm me të tjerë…E njëherësh një barrë e rëndë, për gjithsecilin që i bjen të merret me këtë gjest e punë serioze, përreth Fishtës, sidomos atyre që janë ngarkuar të bëjnë vlerësimin e të japin verdiktin për veprat e paraqitura. Po një papërgjegjësi fort e qortueshme për ndonjërin që e çmon të lehtë barrën e sipërmarrë. Ndërsa e trishtueshme është kur rastis të bëhen qoka me emrin e madh. Gjykatucë, (ngrehalucë, kishte me thanë Fishta për raste e gjindje kësisoji), kryetarë jurishë, që hidhen në degë të tjera, që s’kanë lidhje me Fishtën, në zulmën e ambicjeve të veta premature, kaluar mbi kurrizin e rastit që u është dhënë për të bërë ndere sikur të ishin në mallin e babës…Librat e Fishtës nuk janë “libra shtëpie”, as punët hulumtuese përreth tyre e vetë atij. Edhe në qofshin modeste ata janë shërbesë iluminimi, për figuren e terratisur gjatë prej së shkuarës mëkatare…Aspak për të kënaqur dashjet a mosdashjet e atij, që rrethanat ia kanë besuar të gjykojë. Dhe ka jo pak prej tyre dhe serioze shumë. “Lahuta…ngjizja mitologjike”e Tonin Çobanit ase “Fishta satirik” i Stefan Çapalikut. Studimet e Aurel Plasarit e Blerina Sutës, të Lili Sulës, Persida Asllanit, a Daniel Gazullit, të Sabri Hamitit, Kujtim Shalës e Bajram Kosumit ,”Libri i Fishtës” i Ernest Markut, ”Letërshkëmbimi” përgatitur nga Vinçens Marku e tani së voni “Fishta, rileximi në kohën e lirisë”i F.Kullit, i paraqitur në konkurs. Edhe organizatorët, kështu e kishin paraparë formatin e konkursit; më së pari për Fishtën e përreth Fishtës. Në pikën 3 të shpalljes së konkursit shkruhej:”Vepra më e mirë studimore për letërsinë, me prioritet për veprat studimore kushtuar veprës a figurës së At Gjergj Fishtës”…Por krej ndryshe e ka lexuar kryetari i jurisë, duke përzjerë, si me thënë dardha me thana e pastaj duke zgjedhur sipas nuhatjes e shijes së vet.

Me Gjergj Fishtën, ka ndodhë diçka prej feniksi; një ringjallje prej hirit të vet. Rikthimi ka ndodhë vetvetishëm, si një duf i mbrendshëm, i ndrymë, që shpërthen e përhapet në ajrí sapo të bjerë në kontaktin e parë me lirinë. Kjo ndodhi atëherë, kur agoi sërish liria mbas territ të gjatë të dhunës, në kapërcyellin e vitit ’90 të shekullit që shkoi. Fotografia e tij nuk u shfaq menjëherë. Solucionet e lirisë e shfaqen figurën e tij me ngadalë dhe në paqe, tamam sikur stampohet një pelikul e vjetër filmi në dhomën e errët.

Jashtë dhomës së erret, te korridoret e lirisë kishte nisë një garë e rrëmujëshme e e furishme, me turravrap se kush të merrte më shumë kredite emërpërmendjeje. Në sintoni me gjithëçka tjetër euforike që ndodhte asokohe. Për do vite të mira flitej e përmendej, me rend e pa rend, i mvisheshin atij edhe lávde që s’kishin qenë të tijat e s’kishin pasë lidhje me té, e s’ishte nevoja për to, kurse ajo çka vetë Fishta ishte, vetë shkaku i përmendjes, ajo që e kishte pasë kthyer emrin e tij në një mit qysh në gjalljen e vet, pra vepra e tij letrare e të gjitha gjinive që ai kishte lëvruar dhe veprimi i tij publik në dobi të Shqipërisë e Shqiptarëve, vijonte të ishte prap e strukun në harresë e nuk e kishte kapërcye ende pragun e dritës. Tek tuk filluan të dalin prej skutliqeve të shtëpive qytetëse e të periferive, kopje të “Lahutës…”, ndonjena edhe me autografin e vetë autorit, më së tepërmi për të dëshmuar rezistencën e heshtur ndaj dhunës e rregjimit që e administronte até, sikurse do persona të tjerë, në të njëjtën sintoni, mund të recitonin pa u ndalë njëmijë e më shumë vargje prej saj. U rikthye botimi i “Hyllit të Dritës”, filluan të ribotohen disa prej veprave (“Lahuta…e para), Kurse nga Roma, në shtatorin e 1992-shit do të na kthehej retrospektiva e parë e shkruar: “Gjergj Fishta-Jeta dhe veprat” me autor Pal Duka Gjinin (Daniel Gjeçaj), ish nxënësi ivetë Fishtës në Liceun “Ilyricum”- shkollën françeskane në Shkodër. E para përmbledhje jetëshkruese e Poetit mbas asaj që më 1941, kishte përgatitë At Benedikt Dema, e tjetrës së po të njëjtit vit, që e kishte nxjerrë revista “Shkëndija” në Tiranë, nën përkujdesjen e Ernest Koliqit, një vit mbasi Fishta ishte nisë në botën e qiellit… Kurse sipërmarrja e parë për një “Opera omnia”, e cila pati mbetë një projekt i paplotësuar i Institutit të Studimeve Shqiptare nga viti 1942, filloi në vitin 2001 dhe mbaroi ne vitin 2012. Që është edhe botimi i parë, i plotë i veprës së Fishtës (Enti botues  “Gjergj Fishta”). Duke qenë në krye të këtij projekti editorial, në bashkëpunim me një redaksi të zgjedhur studiuesish, njohësit më të thellë të shkrimtarit dhe veprës e kam ndjekë në të gjitha dimensionet krejt atë që mund të thirrej “rikthimi i Fishtës”. Me linjën e drejtë e me zigzaget që ajo ka përshkruar përgjatë dekadave te kohës së lirisë; me pohimin dhe me heshtimin si një mënyrë mohimi, me moskuptime dhe me keqkuptime, me paragjykime jashtëletrare prej nostalgjikësh të së shkuarës e me shpërfillje prej podiumeve të epërme “moderniste” të parisë letrare. Që, prap rikthimin e bëjnë të ngadaltë e të vështirë.

Siç e bëjnë të ngadaltë e të vështirë këta, që luajnë për vehtjen e vet të  vocrruar, me emrin e madhnueshëm të Fishtës…

“Vatra” dhe rrezet e saj në “Diell”, zëshmëria vullnetmirë e përmbushjes së amaneteve

by

Nga Albert Vataj/

Vatra, më e madhërishmja përpjekje e shqiptarëve, për të lartësuar çështjen kombëtare shqiptare në qiejt e asaj lavdie, tekaty ku mëkohet ëma e atij shpirti, asaj thellësei që e solli këtë gjenezë të bekuar në shpirtin e mëmëdhetarëve, duke e shndërruar atë në një altar lutjesh dhe besimi.

Realja e Shoqërisë Pan-Shqiptare Vatra, prej krijimit të saj, përgjatë gjithë sfidave të rrugëtimit për të qenë dhe për të bërë atë që shpirti shqiptar i atdhetarëve të Amërikës, e mëkoi më të zjarrten ndjenjë të tokës ëmë, të amanetit të të parëve, të hyjtin gjak që u derdh në themelet e asaj ëndrre që udhëtoi nëpër kohë, për të qenë dhe për të kulmuar, në Shqipërinë që kemi zemër dhe shpirt, në Shqipërinë që e kemi dritë të syve dhe gurin e rëndë në tokën e huaj.

Shqiptaria e përleshjeve ngadhënjimtare; për mbijetesë, identitet, integritet dhe dinjitet kombëtar, kudo që ajo pati fushëbetejat, kudo që ajo u përfaqësua nga ky shpirt i paepur, i mbrujti në një vullnet zërat dhe ambiciet, i kulmoi në një thirrje, zemrat e më të zellshmëve, më të diturve, më të pasionuarve dhe… u bënë bashkë si për të përmbushur amanetin e legjendarit, Gjergj Kastrioti – Skënderbeut në shtratin e vdekjes. Sepse vetëm të bashkuar, vetëm njëzëshëm, vetëm në një mëndje e më një zemër, do të mund të bënin më të mirën për atdheun, për kombin, për fatin e së ardhmes së identitetit tonë.

Dhe i bashkoi Vatra, i mëkoi fjala e Diellit që shndriti prej të gjithë atyre mendjeve të ndritura dhe shpirtrave të shëlbyer në atdhetari.

Vatra, qysh prej krijimit të saj më 1911 është organizata më jetëgjatë e shqiptarëve të Amerikës, e cila vazhdon të botojë Gazetën Dielli, që është gazeta më e vjetër shqiptare, kësisoj përmbush një nga kryqëllimet e mëmëdhetarëve, për të përfaqësuar dhe mbrojtur çështjen kombëtare shqiptare, në një botë sfidash dhe në kohëshmëri ndryshimesh dhe zhvillimesh të hovshme.

Takimi i parë që bëri bashkë të gjithë shqiptarët në Amerikë, me synimin për të krijuar një federatë të vetme, u zhvillua në 24 dhjetor 1911 në Boston. Takimi për themelimin pati dhe pjesëmarrjen e shoqatës Besa-Besën. Në këto takime ishin të pranishëm: Faik Konica, Fan Noli, Kristo Floqi, Marko Adams dhe Paskal Aleksi. Takimi vijoi deri në datën 28 prill 1912, kur dhe Vatra u regjistrua zyrtarisht. Nga procesverbali i takimeve thuhet:

“Federata Pan-Shqiptare e Amerikës Vatra u themelua prej Shoqërive “Besa-Besën”, “”Flamuri i Krujës” Shoqërisë Kombëtare”, “Mirëbërsja” dhe “Skënderbeu”. Ndërkohë shoqatat “Dallandyshja” dhe “Malli i Mëmëdheut” nuk ishin të pranishme por konfirmuan anëtarësinë e tyre në federatën “Vatra”. Në këtë takim historik , një bord i përkohshëm u themelua dhe pjesëtarët e tij ishin: Sekretari – Fan Noli, arkëtari – Llambi Çikozi, menaxheri i “Dielli” -Kristo Kirka, Drejtuesit e degëve të Federatës: Faik Konica dhe Kristo Floqi, si dhe supervizortë e “Dielli”: Paskal Aleksi, Elia Tromara dhe Kosta Vasili.

Vatra u njoh zyrtarisht dhe prej Masaçusetsit duke marrë certifikatën e njohjes në 13 qershor 1912. Certifikata origjinale tregon këta emra: Faik Konica, Llambi Çikozi, Fan S. Noli, Kristo Floqi, Elia Tromara, Naum Cere dhe Kosta Kota. Pjesëtarë të tjerë të shquar që iu bashkuan federatës ishin: Kostandin Çekrezi dhe vëllezërit Pani nga Dardha.

Duke konsideruar vakuumin politik në Shqipëri gjatë Luftës së Parë Botërore, Vatra funksionoi në një farë mënyre si një formë qeverie shqiptare në mërgim. Vatra dërgoi Nolin dhe Konicën në Evropë për të advokuar për interesat kombëtare të Shqipërisë. Ata qëndruan në Evropë derisa lufta përfundoi. Ndërkohë Kol Tromara u shndërrua në figurën drejtuese dhe kryesore. Gjatë këtyre viteve me trazira, Vatra fitoi infleuncë dhe gazeta “Dielli” u publikua nën supervizionin e Anastats Çekrizit. Vatra zhvilloi një fushatë lobuese gjatë Konferencës së Paqes në Paris në 1919, duke u përpjekur për të infleuncuar vendimin e delegacionit amerikan. Kristo Dako iu bashkua delegacionit shqiptar në vitin 1919. Ndërkohë Mihal Turtulli dhe Mehmet Konica u aktivizuan në negociatat me italianët në lidhje me krijimin e qeverisë provizore shqiptare dhe u përgatitën për Kongresin në Durrës në 1918. Vatra mbajti një kuvend për mbledhjen e fondeve në 29 dhjetor 1918, të udhëhequr prej Anastas Pandele, me qëllim mbështetjen e delegacionit shqiptar në Konferencën e Paqes. Emigrantët shqiptarë në SHBA arritën të mblidhnin rreth 150.000$, pjesa më e madhe e së cilës iu dërgua delegatëve të Vatrës në Paris.

Kontributin e brezave të tërë për çështjen shqiptare, ishte një nga faqet më të shkëlqimta të veprës dhe përkushtimit, është dhe do të vijojë të mbetet një busull orientimi dhe një amanet për brezat. Miqësia shqiptaro-amerikane në themelet e kësaj krijese, ka qenë një faktor kyç që çështja shqiptare të bëhet e pranishme në momente deçizive në arenën ndërkombëtare, pikërisht atëherë kur kombi ynë kishte nevojë për një mik të sinqertë dhe të fuqishëm, që ai të ishte një dalzotës i fatit të një kombi që fatkeqësisht kishte përfunduar në tryezën e pretendimeve ogurzeza, në dhëmbët e gjakosur të asaj barbarie që nuk u mjaftua kurrë të bënte më të keqen në kurriz të fatit identitar shqiptar.

Por Amerika e madhe dhe bijtë e saj, zëri i shpirtit shqiptar, thirrja e gjakut dhe gjëmimi i dheut të shqipeve ishin dhe mbeten syhapur dhe vullnetfortë, vlerë dhe veprimtari që ditë e natë, me mish e me shpirt, bëri më të mirën, bëri atë që është sot një kresht e lartë e krenarisë dhe mirënjohjes.

Dhe do të ishte Vatra, votra ku u lartësua ideali i kombit, ku u shoshiten dertet e hallemadhes Shqipëri, ku u ngjiz me zjarr e me gjak ëndrra e Kosovës së Pavarur, ku erdhën dhe shkuan, ku mbeten yje shndritës, ata që vezulluan me mëndjen dhe me shpirtin e tyre. Të gjithë i patëm mysafirë në Diell, në çdo rreze jetëdhënëse që lëshoi ky tribun i fjalës së lirë dhe e zërit të atdheut, i më të driturve të dritur, që patën mirësinë dhe hodhën në brazdat e këtij lëvrimi të fjalës shqip dhe të ëndrrës shqipfolëse. Si dje, edhe sot, Vatra është dhe do të mbetet një votër e zëshmërisë së dalzotjes së shqiptarisë.

Mirënjohje përjetë Vatikanit

by

Ilir Cubi/

Udhëtimi në Vatikan ishte një prej eksperiencave më të pa harrueshme në jetën time. Udhëtim i shenjtë për të nderuar institucionin shpirtëror që ka frymëzuar e drejtuar shqiptarët në kohërat më të vështira të ekzistencës sonë. Kjo vizitë e shenjtë vjen në një moment delikat për mbarë botën. Paqja dhe njerëzimi është i kërcënuar nga lufta. Lutjet e Vatrës e vatranëve në Vatikan për paqe, bashkim e vëllazëri mes vendeve e popujve e bëjnë këtë moment shumë special për të gjithë ne që morëm pjesë. Më shumë se 100 vatranë e shqiptaro-amerikanë, miq tanë nga Europa e trojet tona nderuan me vizitën në Vatikan duke u lutur për paqe për çdo shqiptar sidomos për Kosovën. Për mua ishte një nder i veçantë që kalova kohën me burra dhe gra të tilla të përkushtuara e të nderuara të Federatës sonë të dashur të Vatrës, kjo ishte një shenjë kuptimplote në historinë tonë moderne. Me zemrat dhe shpirtrat tanë, me mendjet tona të vendosura të lutemi për të gjithë njerëzimin në çdo kohë e sidomos për kombin tonë. Kosova më shumë se kurrë nevojë për mërgatën shqiptaro-amerikane. Me në krye Vatrën, shqiptarët e Amerikës ndjehen të nderuar e të fuqishëm. Zoti i bekoftë të gjithë shqiptarët dhe Zoti e bekoftë Amerikën. Ishte ëndrra e Dr. Ibrahim Rugovës, që Vatikani ta njohë Kosovën në Katedralen e Shën Nënë Terezës. Nëse është një ëndërr, ne dëshirojmë ta ndajmë me të dhe të bëhet realitet. Vatikani dhe qytetërimi Perëndimor janë kurdoherë frymëzimi dhe orientimi i shqiptarëve.

Qasja diplomatike e Austro-Hungarisë me kancelaritë e huaja për çështjen shqiptare dhe konfliktet në Ballkan 

by

Dr. Paulin Marku/

Konfliktet në Ballkan të ndodhura në fillim të shekullit XX-të janë ndjekur me interes nga kancelaritë e huaja diplomatike. Përpjekjet për shuarjen e konflikteve dhe për ruajtjen e status-quo-së nëpërmjet sugjerimeve e bisedimeve ndërkombëtare, ku u hartuan edhe platforma politike e gjeopolitike për gjetjen e një rrugë paqësore për evitimin e përplasjeve të armatosura. Kancelaritë  e huaja diplomatike kishin informacione të bollshme rreth pakënaqësive dhe situatës së tensionuar që shfaqej në forma të ndryshme në Ballkan. Ngjarjet e viteve 1908-1913 u zhvilluan në periferinë e Evropës por nuk mungonte lidershipi dhe protagonismi diplomatik i Fuqive të Mëdha të kohës, të cilët u angazhuan për zgjidhjen e problemeve në rrugë diplomatike. Këto lëvizje ishin të dukshme dhe me ritme të shpejta pasi sundimi otoman ishte dobësuar dhe problemet e brendshme reflektonin në mbarë popullatën. Viset shqiptare u përballën me beteja e kryengritje të ashpra dhe me pasoja të rënda. Humbjet në jetë njerëzish dhe në dëme ekonomike ishin të shumta. Kryengritjet e njëpasnjëshme në trojet shqiptare gjatë viteve 1910, 1911, e cila u pasua me kryengritjen e përgjithshme të vitit 1912 e shtrirë në pjesën më të madhe të tokave shqiptare, ngjalli reagime te ashpra tek Porta e Larte, vuri në lëvizje diplomacitë e huaja për zgjidhjen e konfliktit dhe ndezi edhe më tepër ndjenjat nacionaliste të shqiptarëve. Në këtë periudhe të ndërlikuar historike për të ardhmen e kombit shqiptar, situata në Ballkan përshkallëzohej edhe tek vendet fqinje, të cilët shfrytëzuan dobësimin e Perandorisë Otomane dhe konfliktet që ajo kishte të hapura. Në këto rrethana filluan të krijohen aleanca ballkanike, ku më të rrezikuara ishin tokat shqiptare. Tentativat e Stambollit për të qetësuar shqiptarët dhe për të kontrolluar territoret që kishin nën sundim ishin të vazhdueshme dhe përdorte forma të ndryshme. Pakënaqësitë e shqiptarëve ndaj autoriteteve ishin të shumta dhe shfaqeshin gjithnjë e në rritje dhe demonstroheshin në forma të ndryshme: nëpërmjet kërkesave e memorandumeve adresuar qeverisë, konsultime e takimi me trupa diplomatik si dhe nëpërmjet protestave e kryengritjeve. Në  bazë të analizave të ngjarjeve rezulton se zgjimi kombëtar shqiptar ishte përforcuar dhe mendimi politik ishte pjekur si kurrë më parë. Lëvizjet politike të elitës shqiptare ishin me karakter gjithëpërfshirës për shqiptarët, pa dallime krahinore e fetare me synimin që veprimet të ishin të njëtrajtshme, në mënyrë që kryengritja e përgjithshme e vitit 1912 të shtrihet në të gjitha viset shqiptare. Vendimi ishte marrë në vitin 1912 nga krerët politik shqiptar, të mbledhur në Taksim të Stambollit. Në përfundim të takimit, u arrit në konkluzion se nuk kishte rrugë tjetër për të fituar të drejtat e tyre pos asaj të një kryengritje të përgjithshme shqiptare.

Çështja shqiptare u ndjek me interes edhe nga diplomacitë huaja. Situata e krijuar në Shqipëri kishte ngjallur reagime nga përfaqësuesit ndërkombëtare. Ambasadori italian në Athinë njoftonte qeverinë e tij se gjendja në Shqipëri ishte e rëndë. Nga informacionet e mbledhura pohonte se ne zona të ndryshme të Shqipërisë nuk lënë më vend për dyshime mbi mundësinë e përgatitjeve për një revoltë tjetër në pranverën e ardhshme. Qëllimet e lëvizjes duket se janë administrative dhe qendrat kryesore janë Vilajeti i Kosovës, i Shkodrës, qarqet e Beratit, Gjirokastrës, Delvinës, Përmetit, si dhe për t’u shtrirë sa më shumë të ishte e mundur në Shqipërinë e Jugut. Në një memorandum të dërguar nga deputetet shqiptar për Portën e Lartë kërkohej që në katër vilajetet: Kosovë, Manastir, Janinë dhe Shkodër: duhet të drejtohen nga individ me vlera të padiskutueshme; Valiu dhe drejtuesit lokal të ishin të pranuar nga popullata; të emëroheshin nëpunës civil të aftë; të lejohej gjithashtu hapja e shkollave shqipe; të merreshin masa për hapjen e rrugëve dhe mirëmbajtjen e tyre; shfrytëzimi i bujqësisë, i minierave, i pyjeve të Shqipërisë. Shqiptaret kundërshtonin zërat që flitej se forcat ushtarake do të ndërhyjnë sërish me forcë për të shtypur revoltën në Shqipëri. 

Ndërsa, qeveria nga ana e saj kërkonte të fitojë kohë, duke bërë lojë politike dhe i shmangej sërish detyrimeve dhe vijonte të jepte premtime për realizimin e kërkesave të shqiptareve. Nuk i ngelte gjë tjetër, veçse qeveria të pranojë kushtet kërkesat në parim dhe të paktën të marrë masat për zgjidhjen e atyre që ishin më emergjentet. 

Diplomacia Austro-Hungareze ishte mjaft aktive dhe e interesuar për zhvillimet në Ballkan. Vjena i ka ndjekur me vëmendje të veçantë ngjarjet politike, ekonomike e kulturore në trevat shqiptare gjatë sundimit osman, pasi kishte përfaqësi diplomatike në Shkodër, Shkup, Manastir e Janinë, si dhe shume zyra konsullore neper qytete të ndryshme shqiptare.   

Sipas informacione që Vjena kishte rezultonte se Porta e Larte nuk po merrej me akordimin e privilegjeve autonomiste shqiptarëve, as me ndonjë përcaktim të territorit të tyre, por është fjala vetëm për ruajtjen e privilegjeve tradicionale dhe për të drejtat e barabarta për gjuhën shqipe. Për sa i përket politikes që ndiqte Austro-Hungaria, pohonte se mbështeste politiken e zhvillimit të qetë e paqësor të të gjithë popujve të Ballkanit. Vjena shfaqej e shqetësuar për situatën e rënduar dhe sugjeronte në mënyrë te vazhdueshme Portën që të merreshin në konsiderate kërkesat e shqiptareve dhe të gjendeshin zgjidhje problemeve.

Vjena dhe Roma, secila, në këndvështrimin politik e ekonomik të tyre për interesa strategjike e gjeopolitike ishin kundër një luftë në Ballkan, por nga ana tjetër e shihnin dobinë e një konteksti autonom shqiptar dhe shikonin si gjënë e duhur zbatimin e të drejtave të shqiptarëve nga autoritet zyrtare turke. Kjo do të ishte një mënyre e mirë për t’i dhënë fund përplasjeve së vazhdueshme të brendshme, si dhe evitimin e një konflikti të mundshëm Ballkanik, si dhe një mundësi e mire për të krijuar një urë lidhëse midis Lindjes dhe Perëndimit. Çështja shqiptare ka qene pjese e bisedimeve edhe me herët, në takimi në Monca midis ministrit të Jashtëm italian, Vikontit Venosta dhe homologut të tij krye-diplomatit të Vjenës, Goluhovski në vitin 1896. 

Vjena dhe Roma zyrtare e kishin pjesë të agjendës diplomatike çështjen shqiptare dhe kishin dërguar në vilajetet perandorake ekspertet e tyre, për të identifikuar dhe përvijuar kufijtë etnik të trojeve shqiptare duke analizuar me kujdes etnitë e ndryshme në rajon. Qëllimi i qeverise malazeze për të hapur për diskutim rregullimin e kufirit shkaktonte turbullira dhe tension midis palëve. Shfaqjet e organizimit te vendeve ballkanike shihej me shqetësim nga diplomatet e huaj. 

Ata e shikonin me shqetësim dhe i druheshin faktit se mund të çojnë deri në shkatërrimin e statusquo-së ballkanike nga shtetet fqinje. Sipas, krye-diplomatit vjenez, Berchtold në telegramin e tij për situatën në Ballkan, dërguar Shën Petersburgut, Berlinit, Londrës, Parisit, Romës, Stambollit dhe Bukureshtit pohonte se situata nuk është e qete dhe i druhej prishjes së statusquo-së ballkanike. Ai evidentonte disa ngjarje ku përmenden konflikti në kufirin turko-malazez, dukja e çetave greke në Epir dhe përmbi të gjitha, nervozizmi i opinionit publik në Bullgari, i shkaktuar prej masakrave në Kochanë. Në mbyllje të telegramit pohohet se Kabineti i Vjenës e ndjek sot e mot politikën ë saj për t’i ndihmuar zhvillimet paqësore të të gjithë popujve të Ballkanit. Po ashtu, dëshironte që të kishte shkëmbim mendimesh me kabinetet qeveritare të Fuqive të Mëdha, të cilat janë të predisponuara për të ndikuar miqësisht te Turqia që qeveria e re, të vazhdoje parimet decentralizuese, si dhe për të bindur shtetet ballkanike se është në interesin e kombësive të tyre në Turqi, si dhe t’i lihet kohë kabinetit të kryesuar nga Veziri i Madh (kryeministri), Muhtar Pasha për të vënë në zbatim funksionimin e administratës lokale në përshtatje me krahinat e ndryshme. Në këtë mënyre këshillonte që të mos vihej në rrezik qetësia në Ballkan. Berchtold iu kërkonte që përmbajtja t’ju komunikohej ministrave të Jashtëm përmbajtja e telegramit të njoftohej si është pritur ky hap i Austro-Hungarisë. Komunikimi iu ishte dërguar edhe ambasadoreve vjenez dhe shtonte se komunikimi t’i paraqitej si informatë konfidenciale mbretit të Rumanisë, Karol.

Lidhur me propozimin e Vjenës për zgjidhjen e çështjes ballkanike, Fuqitë e Mëdha dhe Porta e Lartë shprehen opinionin e tyre. 

Në udhëzimin e Berchtold drejtuar ambasadoreve të Austro-Hungarisë pranë Fuqive të Mëdha, lidhur me propozimin e Vjenës, pohonte se kishte përgjigjën e të gjithë kabineteve për përmbajtjen e telegramit. Ai pohonte sa më poshtë vijon: “Kabineti gjerman dhe italian e kanë miratuar menjëherë propozimin tim. Ky i fundit me shtesën, që nënkuptohet se, Italia mund të marre pjese vetëm në vërejtjet (ankesat) pranë shteteve të Ballkanit. Qeveria ruse është dakord me nismën tonë me kusht që ndërhyrja miqësore tek Porta t’i shmanget formës së një përçapje kolektive dhe të bëhet në trajtën e këshillave të veçanta të ambasadorëve. Për sa i takon kabinetit anglez, Ser E. Grey i ka pritur me simpati arsyetimet e mia dhe është deklaruar i gatshëm të shkëmbejë mendime lidhur me iniciativën time. Me anë të ambasadorit të saj, qeveria franceze ka deklaruar se është e gatshme t’i pranoje me kushtin që Porta, të shtrijë edhe tek grekët bullgarët, e serbët lëshimet që u ka bere shqiptareve me iniciativën e saj.” Berchtold ishte për ruajtjen e status-quos-së dhe qetësisë në Ballkan, për zhvillimin e qetë, e të njëjtë për të gjithë, dhe se propozim i tij ishte për të shkëmbyer mendime me Fuqitë e Mëdha për të ardhmen ballkanike. 

Raporti i ambasadorit të Austro-Hungarisë në Rusi, Thurn, lidhur me qëndrimin e kryeministrit rus, ndaj propozimit të Vjenës për çështjen shqiptare ishte sa më poshtë vijon. Kokovzov i sheh mjaft të errëta punët në Ballkan, por ende ka shpresë. Për propozimin e Vjenës shprehej se hapi i hedhur është për t’u mirëpritur për arsye se një diskutim i qete dhe reciprok, gjithmonë ndihmon për të zgjidhur çështjen dhe për të forcuar besimin e ndërsjelle të pjesëmarrësve.  

Ambasadori austro-hungarez njoftonte ministrin e Jashtëm mbi qëndrimin e Portës së Larte ndaj propozimit të Austro-Hungarisë për çështjen shqiptare. Në dokument pohohet se ministri i Jashtëm i qeverisë otomane, Gabriel Efendiu shprehej: Ne jemi të bindur se kabineti i Vjenës, duke bërë këtë propozim ka qenë frymëzuar nga qëllimet më të mira për qeverinë turke. Për ne do të jetë e vështirë për të bërë lëshime kundrejt shqiptarëve dhe kombësive të tjera, pasi ne do të dukeshim sikur veprojmë nën presionin e Fuqive. Vjena zyrtare ishte e shqetësuar për situatën në rajon dhe përpiqej të ndikonte pozitivisht në shuarjen e konflikteve. Ajo ishte për ruajtjen e status-quosë. Edhe konsujt anglezë dhe serbë shprehin shqetësim mbi gjendjen në Shqipëri. Gjatë bisedimeve të vazhdueshme që përfaqësuesit diplomatik Austro-Hungarez zhvilluan me diplomat të huaj dhe me autoritetet e Stambollit shpreheshin për ruajtjen e paqes në Ballkan. Vjena ishte iniciuesi e ndërmjetësuesi midis Portës e shqiptarëve për të respektuar të drejtat dhe detyrimet institucionale qeverisëse si dhe për zbatimin e marrëveshjeve. 

Referuar dokumenteve të periudhës rezulton se takimet midis Fuqive të Mëdha për zgjidhje të situatës në Ballkan dhe evitimin e shpërthimit të luftës ballkanike ishin të vazhdueshme. Konti Berchtold nëpërmjet udhëzimit drejtuar ambasadave të Austro-Hungarisë pranë Fuqive të Mëdha iu komunikonte propozimet e Vjenës për zgjidhjen e çështjes ballkanike. 

Qeveria franceze propozonte zbatimin e reformave dhe kërkonte që të ngarkohen shtetet e mëdha. Diplomacia Austro-hungareze e ndiqte situatën hap pas hapi dhe mund të thuhet se ishte nga më aktivet në rajon. Vjena mbështeste reformat dhe propozonte ndryshime në projektin e reformave. Ndonëse propozimi për reforma u pranua nga qeveria turke, ushtria malazeze kishte sulmuar kufirin. Veprimi i forcave ushtarake malazeze ishte për t’i hapur rruge vendimit që kishin marre më 22 shtator 1912 vendet ballkanike për të sulmuar Perandorinë. Qeveria turke refuzoi kërkesën e vendeve ballkanike dhe shprehej se po përziheshin në punët e brendshme të saj. Në këto kushte filloi lufta ballkanike. Në luftën Ballkanike armata turke qe ndarë në dyshe: Armata e Lindjes që vepronte në Trakë dhe ajo e Perëndimit që vepronte në Shqipëri e Maqedoni. Në Ballkan u prish status-quoja dhe filloi lufta ballkanike, ku tokat shqiptare u kthyen në shesh betejash.    

VATRA NË SELINË E SHENJTË

by

Copyright photo: VATICAN MEDIA

Alfons Grishaj/

Fotoreporter: Dritan Haxhia/

Vatikan, 25 Tetor 2023 – Prej kohe lidershipi i Vatrës, planifikoi domosdoshmërinë e një vizite në Selinë e Shenjtë, siç thonë latinët: “ad apicem, ad cacumina”. Për ne, marrja pjesë në meshën e shenjtë të drejtuar nga Papa ishte e një rëndësie të veçantë, sepse përbënte dy kulme: atë historike dhe anën shpirtërore.

Pa hyrë në hollësitë historike të kohës dhe ndërtimit të Vatikanit, thjeshtë sjell datën e pranimit si Qytet-Shtet. Vatikani u ligjërua me Traktatin e Lateranit me, 11 Shkurt 1929, firmosur nga Benito Musolini (në emër të Viktor Emanuelit III ) dhe Kardinal Pietro Gasparri (në emër të Papa Piut XI) . Traktati hyri në fuqi me 7 Qershor të vitit 1929 .

Udhëtimi për në Selinë e Shenjtë na kish sjellur disa ndjesi interesante dhe pyetje të çuditëshme. Gjithë ekipi ishim të lumtur dhe mezi po prisnim momentin për të shkelur Romën…Vatranët u nisën në ditë të ndryshme për në destinacion. Nga New York, kryesonte Kryetari Elmi Berisha me zonjën e tij Myzafere Berisha. Në ditët në vazhdim u bashkangjitën me ne, Pashko Camaj me zonjën e tij Sonia dhe fëmijët, Anton Raja me zonjën e tij Gloria dhe shumë miq nga Dardania, Gjermania e Zvicra, Bashkim Musabelliu, Paulin Mernaçaj me bashkëshorten, Drita Vushaj, Marjan Cubi, Ilir Cubi, Gjokë Deçkaj me zonjën e tij Lajde, Gëzim Nika me vajzën Eliverta i shoqëruar dhe me disa miq nga Tirana dhe Londra, Elio Ahmetaj me zonjën Maria dhe fëmijët, Rafaela Prifti me motrën, fotoreporteri dhe “Këshilltari për Mediat”, Dritan Haxhia.

Nga Florida mbërriten, Kryetari i Këshillit Kolec Ndoja me zonjën e tij Margerita. Anëtari i Kryesisë, Tasim Ruko dhe nënkryetari i Vatrës Tampa Bay Endri Filipi. Nga Michigani: Imam Shuajb Gërguri, Dom Fred Kalaj, Mondi Rakaj me zonjën Matilda dhe fëmijët, Ben Pllumaj me zonjën e tij Mirela dhe vëllaun Sokolin, Alfons Grishaj me zonjën Mirela dhe fëmijët.

Nga Prishtina, Dr. Naser Rugova dhe zonja e tij Teuta. Kryetari Komunës së Prishtinës z.Perparim Rama me zonjën e tij Kristale, shoqëruar nga Jonada Jashari. Nga Zvicra, Kujtim Berisha me bashkëshorten Besjana.

Për meshën e shenjtë me Papa Françeskun në Sheshin St. Pjetrit, Selia e Shenjtë i rezervoi Vatrës 135 bileta, një numër shumë privilegjues. Biletat për Meshën e Shenjtë ishin në ngjyrë bojëqielli, ndërsa biletat për audience personale ishin me ngjyrë të verdhë, pasqyrim i flamurit të Selisë së Shenjtë. Ftesa kishte të shkrojtur poshtë simbolit të Vatikanit , Prefettura Della Casa Pontifica Incontro con il Santo Padre , FRANCESCO, poshtë vula e Pontifikatit. Biletat u tërhoqën tek “Porta e Bronxtë” nga Kryetari i Vatrës, z. Elmi Berisha. Pas një shëtitje të bukur në sheshin e Shën Pjetrit, Vatranët u mblodhën në Romë në Restoranin e Markos, një italian i gjeneratës së fundit si nga ana e recepturave të gatimit, por dhe mikëpritjes. Ai u shpreh, “Fratello, quanto tempo rimani a Roma, questo casa e tua!”

Në darkë mori pjesë dhe Prelat i Kishës Katolike, Monsinjor Angelo Massafra, Arqipeshkv i Shkodrës, i cili hapi zarfin që zyra Papnore i kish dhënë kryetarit të Vatrës Dr. Berisha. Mbi zarfin e bardhë ish vënë emri i Vatrës, dhe pas, Monsinjor Massafra. Monsinjori, pasi hapi zarfin e madh, brenda të bashkangjitur me biletat bojeqielli qenë dhe tre zarfa të tjerë për audience me Papën. Zarfi i Vatrës kishte brenda 2 bileta te verdha. “Radio Maria” ishte zarfi i dytë me bileta të verdha dhe u tërhoq nga përfaqësuesi i “Radio Maria” Dom Preke Lazri, por, për çudi asnjë nga “Radio Maria” nuk qe i pranishëm në takim me Papa Françeskun! Në Meshë, po! Zarf i tretë me bileta të verdha rezervuar “Shoqatës të Burgosurve Politik të Shkodrës”, u tërhoq nga Monsinjor Massafra. Ai me një përulje fisnike kërkoi dhe katër bileta blu plus për persona që kishin ardhur nga larg për të parë Meshën e drejtuar nga Papa Francesku. Më bëri aq përshtypje ky xhest tokësor…sa mendova, Prelatë të tillë të Kishës bëjnë diferencën njerëzore duke përcjellur pastër fjalën e Krishtit. Pasi ftesat u venduan, kaluam një darkë të këndshme, duke u ndjekur me kujdes nga fotoreporteri Haxhia, i cili fokusoi me aparatin e tij fotografik momentet dhe emocionet deri në fund të udhëtimit tonë pa u lodhur asnjë moment.

Data 25 nuk ishte si ditët e tjera kalendarike, prandaj Vatranët dhe miqtë e Vatrës u zgjuan herët. Natën e shkuar vendosem që në oren 6:00 të mëngjezit të ishim gjithë poshtë Hotelit. Pjesa më e madhe e Vatranëve ishte akomoduar tek Hotel Basilica , në mes të Romës, ku prej aty, “Coloseum”, “Shatërvani i Trevi-t”, “Monumenti i Viktor Emmanuel II”, “Shkallet Spanjolle” etj ishin rreth 20 minuta në këmbë. Grupi tjetër i kryesuar nga Anton Raja, Paulin Mernaçaj, Drita Vushaj, Gëzim Nika dhe Pashko Camaj qenë më të kujdesëshëm, duke mbërritur 40 minuta para nesh në sheshin Shën Pjetri, ku mbahej Mesha e Shenjtë. Në grupimin e Antonit merrnin pjesë dhe miqtë nga Tirana, Dardania, Gjermania, Zvicrra, Kroacia, ku mbaj mend, Gjon Berisha, Gjergj Deda, Kolë Jakupi, Marije Jakupi, Kolë Beka etj.…

Rreth ores 9:00, Hyrja e Papës, karocuar për arsye shëndetësore , ngjalli një zgjim shpirtëror dhe emocional në shesh. Grupe të ndryshme brohorisnin me ngazëllim emrin e Papa Françeskut. Ai bëri xhiron tradicionale, duke përshëndetur e bekuar fëmijët e vegjël. Pasi mbaroi ritualin Papnor, ashtu madhështor si një Hyj përrallash u ul në fronin e Tij, i buzëqeshuar dhe i menduar priti anoncimin e të ftuarve. Në Gjuhën Angleze, u përmend Vatra dhe shqiptarët e Amerikës. Ky anoncim sa i papritur dhe miklues qe surpriza e mirëseardhjes për vatranët nga Selia e Shenjtë. Vatra e meritonte një përkëdhelje të tillë se ajo bëri për vendin e vet atë që rrallë pakica në diasporë bënë për vendet e tyre. Ne shikonim njëri-tjetrin dhe nuk u besonim veshëve. Erdhi ajo ditë që Vatra të përmendej dhe në Selinë e shenjtë, në tokën Romake ku u martirizuan mbi një milionë të Krishterë dhe u rilindën mbi dy miliardë të tjerë. Në tokën ku paqe është harmonia e mishit dhe shpirtit të çdo feje. Në tokën ku Selia e Shenjtë nuk bëjnë kompromise me lirinë e humbur dhe dhe varfërinë e pajustifikuar, por përkundrazi lufton me armën më të fuqishme, lutjen! Lutje! Për një botë vëllazërore pa konflikte besimesh dhe etnicitetesh. Tek sodisja sheshin Shën Pjetri, jetoja një ëndërr në rrethuar me kolona dhe skulptura ëngjëjsh, por afër meje Mirela dhe fëmijët, shokët dhe peligrinët përreth, më sollën në mënd, Medieval theologji, “The God of the Old Testament is a God of power, the God of New Testament is also God of love!”. Në karriget buzë Papës, përfaqësuesit e Vatres, kryetari Elmi Berisha dhe drejtori i Degëve, Mondi Rakaj. Ata u takuan me Shenjtërinë e Tij, Papa Françesku, duke i dhënë dhuratë bustin e Shenjëtores (love) Nënë Tereza, të punuar në bronz nga mjeshtrat e Tiranës, por nën mbikqyrjen dhe kujdesin e Dr. Naser Rugova. Busti Nënë Terezës me dedikim: “To the Holy Father Pope Francis, From the Pan-Albanian Federation Vatra – USA”. Papa preku fytyrën e St. Tereza , duke thënë me ngazëllim shpirtëror: “Mother Tereza”. Thënie që reflektoi në fytyrën e Shenjtërisë Tij. Dr. Elmi Berisha, i kërkoi Shenjtërisë, Papa Françesku, njohjen e Kosovës, një kërkesë legjitime e çdo biri apo nëne që flet shqip, dhe për më tepër, përfaqësuesi më i lartë i Vatres, Institucionit më të vjetër kombëtar, pas Kishes dhe Xhamisë. Papa e shikoi me vëmendje z. Berisha, dhe me buzëqeshjen e Tij natyrale sikur lexoi testamentin e vjetër (Power of God) për tokën e premtuar.

Papa Françesku, në Sheshin Shën Pjetri, bekoi Vatranët dhe të gjithë të pranishmit. Një rast që vjen rrallë në organizata dhe grupime të ndryshme. Tashmë Vatra, hyri në Protokollin e Qytet-Shtetit të Vatikanit për të vazhduar një udhëtim kalendarik njerëzor dhe shpirtëror me Selinë e Shenjtë. Bekimi i Atit të Shenjtë e ndihmoftë Vatrën dhe shqiptarët në çdo cep të planetit!

Një falenderim njerëzor shkon për të gjithë Vatranët dhe miqtë tanë në këtë udhëtim të shënuar në Selinë e Shenjtë. Veçanërisht falenderoj veteranin e Vatrës, Marjan Cubi, i cili ka kontribuar gjithmonë për fe dhe atdhe dhe nuk është ndalur për asnjë moment. Falenderimi special i Vatrës shkon për Monsinjor Angelo Massafra, çelsi i udhëtimit tonë për në Vatikan.