Archives for November 2023

VEHBI DIBRA AGOLLI, KLERIK DHE FIGURË E ÇMUAR ME KONTRIBUT TË MADH NË HISTORINË E SHQIPËRISË

November 21, 2023 by s p

Valdete Dida Cenalia/

Vehbi Dibra studimet e larta i kishte kryer në Stamboll, ku krahas studimeve fetare merrej dhe me veprimtari atdhetare – kombëtare. Në planin politik të Vehbi Dibrës gjejmë një protagonist të shkëlqyer që punonte gjithmonë për mbarëvajtjen e atdheut dhe të kombit. Ishte njohës i mirë i gjuhës arabe, turke dhe persiane. Luajti një rol të rëndësishëm në Kongresin e Manastirit më 1908 së bashku me Hafiz Ali Korçën, Sherif Langun që mbështetën fuqishëm idenë e një alfabeti të ri të gjuhës shqipe. Ai theksonte se : “Injorancën s’mund ta justifikojmë e pleqërinë tonë as me mungesën e shkollave në atdheun tonë… pse jemi urdhnue për të studiue deri kur të vdesim, jemi urdhnue me udhëtue deri në vendet më të largëta për me studiue”.

Në Kongresin e Dibrës, që u mbajt në vitin 1909, Vebi Dibra u zgjodh kryetar i Kongresit, duke u bërë kështu një shpresë dhe vendosmëri për të luftuar kundër turqve. Ai, së bashku me shumë patriotë të tjerë shqiptarë që u bashkuan, morën vendime të rëndësishme për çështjet kombëtare, për shkollat shqipe dhe të drejtat e shqiptarëve. Turqit kërkonin të hiqnin të mësuarit e gjuhës shqipe në shkolla, por ai u shpreh: “Vendimet që janë marrë, s’ prishen ma”.

Duke qenë njohës i mirë i Kuranit, i krijuan bindjen se edhe popullin tonë Zoti e kishte krijuar shqiptar, se edhe gjuha shqipe ishte dhuratë hyjnore, prandaj edhe populli ynë shqiptar duhej të jetonte i lirë e i pavarur në Shqipëri e duhej të gëzonte si gjithë popujt e tjerë, bukuritë e këtij vendi, prandaj bashkohuni pa dallim të fitojmë lirinë e pavarësinë. Me autoritetin fetar dhe përpjekjet e tij të guximshme për çështjet kombëtare, Vehbi Dibra qe më i zgjedhuri si delegat dhe kryetar i delegacionit të Dibrës në shpalljen e Pavarësisë më 28 Nëntor 1912, në Vlorë. Zgjedhja në krye të delegacionit nuk ishte rastësi, por ishte zgjedhur si njeri i respektuar dhe që kishte dhënë shumë për çështjet kombëtare shqiptare. Kuvendi i Vlorës, për zgjuarsinë në shërbim të çështjes kombëtare, për aftësitë e tij intelektuale, aftësitë e plota juridike dhe autoritetin e tij fetar në mbarë popullin shqiptar, e zgjodhi Vehbi Dibrën kryetar të Senatit të parë shqiptar, në Nëntor të vitit 1912. Vehbi Dibra merr përsipër të zgjidhë dy probleme që ndikonin në shpalljen e Pavarësisë:

E para ishte se vendosja e shqiponjës në sfondin e flamurit tonë kombëtar nuk pranohej nga opinioni publik. Vehbi Dibra e komentoi “se duhet të vendosim shqiponjën në mes të flamurit kombëtar, kjo nuk cenon aspak besimin islam”.

E dyta, Ismail Qemali mendonte si një katalizator i mirë për të zgjidhur mosmarrëveshjet mes turqve që mundoheshin të ndalonin me forcë “Shpalljen e Pavarësisë” ishte vetëm Vehbi Dibra, kështu që e zgjodhi në krye myftiun e Dibrës, Vehbi Agollin.

Këto vlera juridike, shkencore dhe dijet e tij fetare e detyruan Ismail Qemalin ta linte si zëvendës të tij gjatë kohës ku kërkonte nga shtetet evropiane të drejtat e shqiptarëve për të sensibilizuar “Shpalljen e Pavarësisë”. Vehbi Dibra dha një kontribut të shquar në ngritjen dhe organizimin e administratës, hartimin e ligjeve dhe të udhëzimeve për ngritjen e qeverisë së parë shqiptare. Kristiani e myslimani janë vëllezër shqiptarë të pandarë”. Kështu u shpreh në Ditën e Flamurit, në Ditën e Shpalljes së Pavarësisë, më 28 Nëntor 1912, Vehbi Dibra, i cili në Qeverinë e parë shqiptare u emërua kryetar i Komunitetit Mysliman për gjithë Shqipërinë.

Foto: wikipedia.org

Eqerem Bej Vlora dhe kontributi i tij në kërkimet Albanologjike

November 21, 2023 by s p

Kriledjan ÇIPA/

Eqerem Bej Vlora (1885-1964), pinjolli i familjes së mirënjohur të Vlorajve është një personalitet i spikatur, por njëkohësisht kontrovers dhe shumë i debatuar në rrethet e studiuesve, por edhe nga opinioni publik për sa i përket aktivitetit të tij politik. Duke ja lënë detyrën e studimit dhe ndriçimit të dritë-hijeve të tij studiuesve dhe historianëve të historisë moderne shqiptare, në këtë prag përvjetori të shpalljes së pavarësisë, le të kujtojmë kontributin e tij në betejat për mbrojtjen e integritetit të kufijve të Shqipërisë gjatë Luftës Ballkanike në zonën e Himarës, kundër trupave të separatistëve grek të udhëhequra nga Spiro Spiromilo, dhe le të ndalemi në një aspekt tjetër të aktivitetit të tij. Eqerem Beu, duhet pa mëdyshje të vlerësohet si një ndër shqiptarët e parë, i cili u morr me trashëgiminë e pasur kulturore të Shqipërisë dhe promovimin e saj për lexuesit evropian në fillimet e viteve 1900, e kryesisht për publikun Austro-Hungarez. I shkolluar në Zvicër e në Austri ai pati një formim të mirë në kulturën klasike, çka e shtyu, që në rinin e tij të shfaqte interes të madh për historinë, arkeologjinë, etnografinë, dhe të bëhej së bashku me të atin Syrja Bej Vlorën një ndër koleksionistët e parë shqiptar. Në veprat që shkroi, vihen re qartë ndikimet austriake në stilin e të shkruajturit. Librat e tij të parë të botuara në Austri (Qëllimi dhe e ardhmja e Shqipërisë, Osterreichische Rundschau, Wien, Bd. 15, 1908; Nga Berati në Tomorr (Fletë ditari), Sarajevë, 1911.) kanë ndikime të dukshme nga veprat e studiuesve austriak si Johan George Von Hahn i njohur si “Babai i Albanologjisë”, apo arkeologu Carl Patsch. Kontribute të rëndësishme për historinë moderne të Shqipërisë janë kujtimet e shkruajtura prej tij, si “Kujtimet (1985-1925)”, apo dorëshkrimet e pabotuara “Pamje nga Shqipëria, 1912-1936”, ndërsa për periudhat e mëhershme janë punimet e tij me baroneshën austriake Ameli Von Godin me titull: “Ndihmesë për historinë e sundimit turk në Shqipëri”, si dhe dorëshkrimi “Mbi zhvillimin e bujqësisë dhe çifligjeve të Shqipërisë”. Në veprat e tij bën përshtypje stili i rrjedhshëm dhe elegant i të shkruajturit, që dëshmon më së miri nivelin e lart intelektual dhe kulturën e pasur e shumëdimensionale që e karakterizonte.

Kontributi i parë dhe i rëndësishëm është ai i koleksionistit. Eqeremi së bashku me të atin Syrja Bej Vlorën koleksionuan një numër të konsiderueshëm objektesh arkeologjike, armësh, si dhe krijuan një bibliotekë të pasur me libra dhe dorëshkrime të rralla. Objektet arkeologjike të koleksionit të tyre e kishin kryesisht prejardhjen nga qendrat antike të Orikumit, Aulonës (Rrënojat e së cilës gjenden sot në Sheshin e Flamurit, në qendër të qytetit të Vlorës), si dhe nga Apolonia. Një pjesë të mirë të tyre për fat të mirë apo të keq (pasi sot kanë humbur) e njohim nga përshkrimet e arkeologut austriak Carl Patsch, italianit Luigi Maria Ugolini apo anglezit Nicolas Hammond, të cilët informacionin e kanë marrë kryesisht nga Eqerem Beu. Ato janë objekte me rëndësi për studimin dhe rindërtimin e fazave më të hershme të historisë së qytetit antik të Orikumit, apo qendrës antike të Aulonës, të cilat edhe sot e kësaj dite janë pika të rëndësishme referimi për arkeologët që merren me studimin e këtyre qendrave. Koleksioni i Vlorajve së bashku me koleksionet e etërve Jezuit e Françeskan në Shkodër, janë koleksionet e para, të cilat shënojnë edhe zanafillën e muzeologjisë shqiptare.

Aktiviteti arkeologjik ishte kontributi i dytë modest, amator, por njëkohësisht i vlefshëm dhe një nga tullat e para të vendosura në themelet e ngrehinës së arkeologjisë shqiptare. Në librin e tij me udhëtime në zonën e Beratit dhe Tomorrit, ai ka lënë shënime të vlefshme për qendrën antiko-mesjetare të Beratit, ku përshkroi muret e kalasë së Beratit, urat, objektet e kultit dhe një sërë objektesh të tjera, të cilat sot janë të shpallura Monumente Kulture. Ai përshkruan mbishkrime, relieve apo detaje arkitektonike, të cilat me kalimin e viteve kanë humbur. Këto përshkrime së bashku me fotot e realizuara që në vitet 1906-1908, kanë një vlerë të pazëvendësueshme si dokumente të kohës. Ai gjithashtu, përshkroi disa prej Kodikëve të Beratit, si dhe gjendjen në të cilën ruhej Epitafi i Gllavenicës. Eqerem Beu është i pari që vizitoi dhe përshkroi rrënojat dhe gjetjet e “Qytezës” antike të Peshtanit, pranë Beratit, i orientuar nga Dud Karbunara. Duke qenë se, ishte një ndër njohësit më të mirë të vendbanimeve arkeologjike të Vlorës dhe rrethinave të saj, ai ishte dhe njeriu që shërbeu si konsulent dhe orientoi arkeologun Carl Patsch dhe prehistorianin Italian Luigi Cardini në kërkimet e tyre në këtë rajon. Në ditarët e botuar në vitet e fundit të Cardinit (të cilat konsideroheshin të humbura), në një nga shënimet e mbajtura prej tij dëshmon, se informacionin për potencialin arkeologjik të shpellave të Velçës e kishte marrë pikërisht nga Eqerem Beu. Siç dihet tashmë, nga gërmimet e kryera nga Cardini në këto shpella u gjetën materiale arkeologjike të periudhës Neolitike. Një ndër kontributet e vyera të Eqerem Beut është studimi për kalanë e Kaninës i botuar në artikuj të ndryshëm tek periodiku “Shejzat”, në vitet 1960 (së fundmi artikujt janë përmbledhur në një botim të vetëm: “Kalaja e Kaninës dhe shkrime të tjera, Përgatiti për botim Afrim Koçi, Botimet KOҪI, 2004”). Në këtë vepër ai ka bërë një përmbledhje të mirë mbi historinë e kësaj qendre, nga antikiteti e deri në periudhën moderne. Gjithashtu, bën përshkrime të vlefshme arkitektonike, si dhe boton planimetrit e para profesionale të hartuara nga inxhinieri Barthelemy në vitin 1980-1984, si dhe skica të njëkohshme të inxhinierit italian Beccalli (mësuesi personal i Eqerem Beut). Me shumë rëndësi janë përshkrimet dhe informacionet për selinë e Beut brenda fortifikimit, që në kohën e tij ruhej në gjendje rrënojë, krahas informacionit për struktura dhe ndërime të tjera, që aktualisht nuk duken më në sipërfaqe. Është shumë interesante dëshmia e tij, se në vitin 1918 xhenjot e ushtrisë italiane kishin kryer gërmime arkeologjike me karakter studimor, që sipas tij do të shërbenin për restaurimin e mureve dhe monumenteve të ndryshme. Ai flet për mure antike të zbuluara nga këto gërmime në një nga tarracat brenda fortifikimit. Fatkeqësisht përveç informacionit të Eqerem Beut si dëshmitar i kohës, nuk kemi informacione të tjera për të ditur nëse gërmimet janë drejtuar nga ndonjë arkeolog italian i kohës, apo nëse është mbajtur dokumentacion shoqërues, si dhe nëse ato sot ruhen në ndonjë arkiv të shtetit italian. Gjetja dhe botimi i tyre do kishte një rëndësi të veçantë, pasi janë gërmimet e para arkeologjike të kryera në qendrën antiko-mesjetare të Kaninës.

Një pasion i veçantë i Eqerem Beut ishte etnografia. Në fillimet e viteve 1900, ai ka bërë një punë të shkëlqyer në dokumentimin e veshjeve popullore të krahinave të ndryshme të Shqipërisë. Në kujtimet e shkruara prej tij dhe në librat me udhëpërshkrime, gjenden përshkrime të gjalla dhe të detajuara të kostumeve popullore në krahinat e ndryshme që vizitoi. Siç shkruan në librin me udhëtime në Berat dhe në Tomorr, me aparatin e tij fotografik ai kishte dokumentuar me dhjetëra veshje popullore në të gjithë territorin e Shqipërisë, ku ai kishte udhëtuar që në rininë e tij. Përveç veshjeve, ai flet për këngët dhe muzikën popullore, për poezi popullore, mite, legjenda, doke e zakone të mledhura në treva të ndryshme. Ai ishte një njohës i shkëlqyer i mentalitetit të popullit të tij, të cilin nuk e glorifikoi dhe nuk ra asnjëherë në subjektivizëm, por nëpërmjet një analize të ftohtë dhe të matur ishte në gjendje të ndante dobësitë dhe pikat e forta të mendësisë shiptare. Pa mëdyshje Eqerem Bej Vlorës, duhet ti njihet merita si studiuesi i parë i arkitekturës tradicionale (vernakulare) në Shqipëri. Në librat e tij kemi të dhëna të pasura për arkitekturën e banesave të shtresave të ndryshme të popullsisë. Ai përshkroi dhe botoi foto e planimetri të banesave të familjeve të pasura të kohës, disa prej të cilave nuk ekzistojnë më, duke përfshirë edhe vet Selamllëkun e Sarajeve të Vlorajve, ku u ngrit flamuri kombëtar në ditën e shpalljes së pavarësisë së shtetit shqiptar. Ndër të tjera, ai duhet kujtuar si ndër të parët shqiptar që ushtroi artin e fotografisë, aktivitet i cili i njihet shumë pak, dhe që ka nevojë të “gërmohet” nëpër arkiva familjare e shtetërore, për ta nxjerrë veprën e tij nga pluhuri i harresës.

Eqerem Bej Vlora ishte një pinjoll i ndritur i familjes së shquar të Vlorajve. Ai ishte mbrujtur me interesin dhe pasionin për të njohur, studiuar, vlerësuar dhe promovuar trashëgimin kulturore të atdheut të tij, si i tillë ai ishte një produkt cilësor i familjes Vlora, familje që e mbajti ndezur pishtarin e lirisë kombëtare që prej fillimit të shek. XIX, deri sa së bashku me një numër bashkatdhetarësh e arritën atë me pavarësimin e shtetit shqiptar, në 28 Nëntor të vitit 1912. Eqerem Beu ishte një fisnik në pamje, intelektual në sjellje, por një vlonjat i denjë në veprim e në guxim. Ai ishte një figurë komplekse dhe kontroverse përsa i përket sjelljes politike, por padyshim një kontribues i rëndësishëm dhe një pioner në fushat e ndryshme të studimeve Albanologjike.

DITA E SHENJTË E PAVARËSISË

November 21, 2023 by s p

Hasan Metuku/

Jemi të bashkuar për të kremtuar një ditë të shenjtë, një ditë të bekuar, ditën e Flamurit, ditën e pavarësisë tonë kombëtare, 28 Nentorin!

Flamuri ynë madhështor, me shqiponjën dy krenore simbolizon me shumë se çdo simbol kombëtar, kodin gjenetiko-historik, kulturor, trazhgimor të kombit shqiptar. Flamuri që na ka bashkuar sot, na sjell kujtimin e sakrificave të paraardhësve tanë trima, bujar dhe fisnik që sakrifikuan gjakun dhe jetën e tyre që ne sot, të kemi identitetin tonë kombëtar-shqiptar, dhe krenarinë kombëtare.

Në rrugëtimin e gjatë të kombit tonë, në momente kyçe të shpërbërjes si komb nga armiqtë tanë përmes pushtimeve, na janë gjetur miq të mëdhenj si Shtetet e Bashkuara të Amerikës, që kanë mbrojtur të drejtën e kombeve të vogla si ai i yni.

Me gjithë sakrificat, luftërat, mijëra jetë të rëna për liri dhe identitet kombetar nuk do të mjaftonin që ne sot të ekzistonim si komb pa ndihmen e Austro-Hungarisë dhe Shteteve të Bashkuara. Ndaj duhet të jemi përjetë mirënjohës ndaj tyre.

Në festën e Pavarësisë, le të përulemi me nderimin më të thellë ndaj të gjithë heronjve, dëshmorëve të lirisë dhe veprës së tyre në shekuj.

Ndonëse larg vendit tonë fizikisht, ne sot kemi me vete në shpirtin tonë, në qenien tone, në shtëpitë tona dhe ne veprimtarinë tonë, traditën tonë shqiptare, ne kemi me vete adhurimin për shqiponjën, flamurin dhe familjen!

Secili prej nesh, ka nderin për të përfaqësuar, e detyrim për ta lartësuar, flamurin dhe traditen tonë kombëtare.

Flamuri ynë është flamur i paqes, framur i drejtë, sepse shqiptarët nuk kanë sulmuar kurrë kombe të tjera, por kanë bërë vetëm luftra çlirimtare.

Nder përjetë, birit të Kastrioteve, Princit të Emathias dhe Krujës, Gjergj Kastriotit, Skenderbeut i cili në vitin 1444, në Kuvendin e Lezhës, bashkoi Princat Arberor nën një flamur, nën flamurin që ngriti dhe Ismail Bej Vlora, me 28 Nëntor 1912, 111 vjet më parë.

Lavdi përjetë dhe Faik Konicës, i cili sipas burimeve historike e rizbuloi dhe publikoi Flamurin e Skenderbeut.

Ne si matjanë kishim përfaqësuesin si trevë në firmosjen e Deklaratës së Pavarësisë, Ahmet Zogun, i cili si ministër i brendshëm dhe përfaqësues në Kongresin e Lushnjës më 1920, dhe me vonë si President e Mbret, hodhi themelet e konsolidoi Pavarësinë e Shqipërisë.

Mati është treva që ka luftuar liri dhe ka prodhuar për qindra vjet barutin, dhe pinjollët e këtyre familjeve janë këtu me ne sot në këtë sallë, mirenjohje ndaj tyre sot e gjithmonë.

Prandaj si matjanë, si shqiptarë, kemi të drejtë të ndjehemi krenarë, për kontributin në rrugëtimin shekullor të flamurit kombetar në procesin e pamvarësimit dhe në konsolidimin e shtetit shqiptar.

Gjuha Shqipe, Flamuri Kuq e Zi, dhe Besa Shqiptare, janë tre shtyllat dalluese të Kombit tonë.

Prandaj motra e vellezer, dhe pse larg, ne duhet ta ruajmë gjuhën shqipe, ta nderojmë e ta lartesojmë Flamurin tonë, dhe të mos ta harrojmë Besën Shqiptare!

Shqipëria sot është anëtare e NATOS, krah për krah SHBA-s dhe vendeve demokratike, Kosova është e lirë dhe sovrane, me gjithë vështirësitë, shqiptarët në Mal të Zi dhe Maqedoni kanë më shumë të drejta dhe pjesë shtetformuese. Ndërsa shqiptarët në Luginën e Preshevës vuajnë dhe persekutohen akoma nga shteti Serb për flamurin Kuq e Zi. Çështja Çame mbetet ende e pazgjidhur në kalendat Greke.

Por rreziku më i madh për trojet tona mbetet shpopullimi dhe emigrimi, të cilat vijnë nga keqqeverisja, dhe këto çështje kërkojnë zgjidhje.

Dhe pse ne Amerike, dhe me shume fat, prap ëndrrat per atdheun nuk na lënë rehat.

Të dashur vëllezër e motra, me lejoni ta mbyll fjalën time me kushtrimin:

“Se zoti vete e tha me gojë,

Se kombet shuhen përmbi dhe

Por Shqipëria do të rrojë

Për të, për të luftojmë ne!”

Lavdi përjetë atyre që dhanë jetën për liri dhe Pamvarësi!

Rrofte Shqipëria!

Rroftë Mati dhe Matjanet!

Rrofte Kombi Shqiptar

Bekuar qoftë Flamuri ynë Kuq e Zi!

Hulumtime mbi krijmtarinë e Fan S. Nolit

November 21, 2023 by s p

Sevdai Kastrati/

Fan S. Noli është një nga shkrimtarët e rrallë në historinë letërsisë shqipe që vjershat i shkruan thjesht për dëshirën e tij e jo për t’i botuar ato. Kështu për shembull: Vjershën “Kënga e Qirenarit” e shkroi në Vjenë më 1926 dhe e botoi për herë të parë pas 19 vjetësh, kurse në “Album” (1948) me titull të ndryshuar “Kirenari”.

Vjershën e njohur “Krishti me kamçikun” e shkroi po ashtu gjatë qëndrimit në Vjenë më 1927 dhe e botoi për herë të parë pas 18 vjetësh.

Vjershën “Plak, topall dhe ashik” (kurse në dorëshkrim autograf me titull “Dale, moj…”) Noli e shkroi në Vjenë me 6 tetor 1927 dhe e botoi për herë të parë pas 18 vjetësh

Vjershën “Kanga e Dervish Begut” Noli e shkroi në dialektin gegë më 1914 dhe e botoi për herë të parë pas 47 vjetësh, tekstin e së cilës në dorëshkrimin autograf e gjeti të ruajtur tek miku i tij i vjetër Milto Sotir Gurra (1884-1972).

Vjershën antologjike “Rent, or Marathonomak” për herë të parë e boton më 1930 me dhjetë strofa gjashtëvargëshe; herën e dytë e boton më 1946 me njëmbëdhjetë strofa gjashtëvargëshe, kurse herën e tretë më 1948. Në botimin e dytë janë shtuar këto vargje:

Gryka si gjyryk të çfryn

Prej Vullkani flag’ e tym

Seç vëngon e seç gulçon,

Zëmra brinjët t’i çkallmon

Me tokmak,

Mbahu, or Marathonomak!

Vargu i parë te strofa e tretë në botimin e parë:

Ke ca plagë, po s’e the

kurse në botimin e dytë dhe të tretë është:

Ke një plagë, po s’e the

vargu i parë i strofës së katërt në botimin e dytë:

T’ u-tha goja po s’të pihet

kurse në botimin e parë dhe të tretë:

T’ u-tha gryka po s’të pihet

në strofën e pestë, vargu i katërt në botimin e parë:

Rrëzë lisit flladët kroj

në botimin e dytë dhe të tretë del:

Hij’ e lisit edhe kroj.

Vjershën e tij të njohur “Krishti me kamçikun” Fan Noli e shkroi gjatë qëndrimit në Vjenë më 1927 dhe e botoi për herë të parë në gazetën “Dielli” më 26 dhjetor 1945 me pseudonimin tashmë të njohur Robo Rogozhina.

Vjersha “Krishti me kamçikun” njohu dy botime dhe kemi një dorëshkrim autograf. Në të dy variantet e botuara numri i vargjeve dhe i strofave është i njëjtë. Vargu i dytë i strofës së katërt te botimi i parë del:

Kish arrirë në kulm e u-bë kryetar

kurse tek “Albumi” është strofa e tretë: Na u-ngrit gjer në kulm, dhe u-bë kryetar

Në vargun e katërt të strofës së pestë në botimin e parë del:

Dhe nga korbat q’ e hanin atdhen’ e shpëtoj

në variantin e dorëshkrimit autograf është:

Dhe nga krimbat që hanin atdhen’ e shpëtoj

kurse tek “Albumi” që është varianti përfundimtar del:

Dhe nga larot gjakpirës atdhen’ e shpëtoj

Në vargun e katërt të strofës së gjashtë në botimin e parë:

Dhe me shkelmë dhe grusht na çliro, na shpëto

kurse në variantin e fundit del:

Dhe me forc’ e pahir na çliro, na shpëto.

Foljet lëngonin, kujtonin në strofën e katërt të botimit të parë janë në kohën e pakryer të mënyrës dëftore, kurse tek “Albumi” që është strofa e tretë dalin në kohën e tashme të mënyrës dëftore lëngojnë, kujtojnë.

Përpos ndryshimeve në vargje nga dy botimet, kemi edhe renditjen e strofave ndryshe: strofa e tretë e botimit të parë tek “Albumi” del si strofa e katërt; strofa 7 bëhet 8; strofa 8 bëhet 9 dhe strofa 9 bëhet 7.

Siç mund të shihet, vjersha “Krishti me kamçikun” përpos ndryshime në vargje, renditjen e strofave ndryshe kemi mjaft korigjime fjalësh: vrushkull te vargu i tretë i strofës së pestë është zëvendësuar me fjalën fshikull; këllëç te vargu i tretë i strofës së gjashtë është zëvendësuar me fjalën shpatë etj.

Ndërsa në vargun e katërt të strofës së nëntë (strofa e 7 tek “Albumi”) bëhet zëvendësimi i një

fjale tjetër me përmbajtje të ngjashme: s’lirohet për s’çlirohet.

Vjershën “Plak, topall dhe ashik” njohu dy botime dhe kemi një dorëshkrim autograf. Vjersha u botua për herë të parë në gazetën “Dielli” më 10 tetor 1945 me pseudonimin Robo Rogozhina, kurse botimi i dytë te “Albumi” (1948) është botuar me pseudonimin Bajram Domodova (1880-1930). Vargu i dytë i strofës së parë:

Mos më shkaj ashtu si ngjalë

në botimin e dytë del:

Se më rrjedhin djersët valë

Kështu, për shembull, vargu i dytë i strofës së parafundit në dorëshkrimin autograf figuron:

Vajzë tjatër më tregova

ndërsa në variantet e botuara:

Pas një tjatre më lëshove.

I frymëzuar nga psalmi 137, një nga vajtimet më të dhembshme të syrgjynit, Noli e shkroi vjershën “Anës lumenjve të Babillonës” në Hamburg, jo rastësisht mban datën 28 nëntor 1928, pra me rastin e gjashtëmbëdhjetë vjetorit të pavarësisë së Shqipërisë dhe e botoi për herë të parë në gazetën “Dielli” të datës 1 gusht 1945 me pseudonimin Robo Rogozhina.

Vjersha “Anës lumenjve të Babillonës” njohu dy botime, dhe kemi një dorëshkrim autograf që është më i hershëm se botimi i parë. Në “Albumin” e botuar më 1948 vjersha del me titull të

shkurtuar “Anës lumenjve” dhe se është shkruar në maj të 1930-ës në Hamburg.

Në të dy botimet vjersha ka 59 vargje dhe është në tetërrokësh. Në botimin e parë vjersha “Anës lumenjve të Babillonës” ka dy strofa katërvargëshe, një trembëdhjetëvargëshe, një gjashtëmbëdhjetëvargëshe dhe një njëzet e dyvargëshe; kurse në botimin e dytë vjersha ka tetë strofa: tri katërvargëshe, tri tetëvargëshe, një me nëntë dhe një me katërmbëdhjetëvargëshe.

Të dy variantet e botura nuk përmbajnë ndryshime të rëndësishme në krahasim me variantin në dorëshkrim. Kështu, për shembull:

Vargu i 15-të në botimin e parë:

Seç’ e shtrythnë fajdexhinjtë

kurse te “Albumi” që është varianti përfundimtar del si vargu 16, ndërsa vargu i 16 në botimin e parë:

Seç’ e shtrythnë fajdexhinjtë

bëhet te “Albumi” i 15.

Vargu 22 në botimin e parë del:

Çarmatosur e plagosur

kurse te “Albumi” del:

Sakatosur, çarmatosur

Vargu 31 në botimin e parë është:

Përpëlisur e zalisur

kurse te “Albumi” që është varianti përfundimtar lidhëza “e” te vargjet 2, 11, 22, 31 zëvendësohet me lidhëzën “dhe”, kurse te vargu 36 lidhëza “dhe” zëvendësohet me lidhëzën “se”:

Përpëlitur dhe zalisur

Ashtu siç kishte ndërrim vendesh në vargjet 15-16 kemi edhe ndërrim vendesh në vargjet 41-42. Në botimin e parë figuron:

Fryhet Vjosa, derdhet Buna,

Dridhet Beu dhe zengjini,

Skuqet Semani dhe Drini,

kurse te “Albumi” del:

Fryhet Vjosa, derdhet Buna,

Skuqet Semani dhe Drini,

Dridhet Beu dhe zengjini.

Vargu 57, pra në vargun e parafundit kemi zëvendësim fjalësh: Ligjëronj për brohorit.

Deri më sot është thënë që vargu 47: Që nga Shkodra gjer në Vlorë! në dorëshkrimin autograf është: Që nga Moska gjer në Vlorë! Një supozim i tillë nuk e di ku e ka mbështetjen, qoftë në variantin e botuar më 1 gusht 1945, qoftë në variantin përfundimtar te “Albumi” më 1948 dhe qoftë në dorëshkrimin që ruhet në AQSH (F. 14, D. 35) nuk ndodhet. Të habit fakti që Sabri Hamiti e interpreton këtë varg, por ai as një herë nuk mori mundimin që ta shqyrtojë citimin që ka shfrytëzuar dhe gabimisht e përhap edhe në një libër shkollor.

Po kështu deri më sot është thënë se vjersha “Hymni i flamurit” në variantin e parë kishte tri strofa, kurse në variantin përfundimtar del me gjashtë strofa. Në të vërtetë vjersha është botuar për herë të parë në gazetën “Liria Kombëtare” më 28 nëntor 1926 dhe ka vetëm një ndryshim në vargun e parë të strofës së katërt: Me Gjerq Skënder’ u-lavdërove, kurse te “Albumi” del: Me Skënderben’ u-lavdërove. Ky është një shembull se si marrin të dhënat nga fjalët e të tjerëve,

pa i parë shkrimet origjinale.

Poemën “Sulltani dhe kabineti” ai e botoi në dy variante, po ashtu ruhet në dorëshkrimin autograf. Varianti i parë u botua për herë të parë në gazetën “Dielli” më 15 shkurt 1961 me 38 strofa katërvargëshe, kurse variantin e dytë e boton si zakonisht tek “Dielli” më 5 korrik 1961 me 48 strofa katërvargëshe, duke e mistifikuar me shënimin “E përktheu nga Persishtja Namik Namazi më 17 të Jenarit, 1961, dhe e plotësoj sipas një dorëshkrimi që u-zbulua në bibliotekën e Gollomboçit”.

Vjersha “Jetimi” të Pol Verlenit (Paul Verlaine 1844-1896) Noli e shqipëroi nga frëngjishtja me pseudonimin Bajram Domosdova dhe u botua për herë të parë në gazetën “Dielli” të datës 15 maj 1946. Vargu i katërt i strofës së parë në botimin e parë figuron:

S’ ma varrnë, se s’ isha qesqin

kurse te “Albumi”:

S’ma varrnë, s’ më gjetnë qesqin

Po ashtu te vargu i katërt i strofës së dytë kemi ndryshim fjalësh:

S’ më deshnë dhe mbeta beqar

në varianitin e botuar te “Albumi” del:

S’ më deshnë, më lanë beqar.

Në strofën e fundit në vargun e parë “lindur” është zëvendësuar me “ardhur”.

Fan S. Noli për të kënaqur dëshirën e zonjës Myrvet Sula-Yero përktheu vjershën “If” të Rudyard Kiplingut nga anglishtja me titull “Në Munç” dhe e botoi në gazetën “Dielli” më 1 nëntor 1961 me pseudonimin tashmë të njohur Namik Namazi. Ai e shqipëron për së dyti vjershën “If” do me thënë pesëmbëdhjetë ditë nga botimi i variantit të parë. Vjersha “If” me titullin “Sikur” botohet në gazetën “Dielli” më 3 janar 1962. Në fund është vënë pseudonimi i tij i fundit Gur’ i Shkabës dhe data 16 nëntor 1961 kur është shqipëruar vjersha. (Shih: Një shqipërim i panjohur i Fan S. Nolit, “Zëri i Çamërisë”, nr. 5, 2015).

Ashtu siç kemi dy variante të poemës “Korbi” të Poesë, dy variante të rubairave të Khajamit, po ashtu kemi edhe dy variante të kryeveprës së tij në prozë “Historia e Skënderbeut”. Në botimin e parë me titull “Historia e Skënderbeut (Gjerq Kastriotit) – Mbretit të Shqipërisë” u botua në Boston më 1921, kurse botimi i dytë me titull “Historia e Skënderbeut – Kryezotit të Arbërisë (1405-1468)” u botua me përmirësime të dukshme në krahasim me botimin e parë, po ashtu n ë Boston më 1950. Në të vërtetë Noli filloi ta botojë “Historia e Skënderbeut – Kryezotit të Arbërisë (1405-1468)” në vazhdime në gazetën “Dielli” nga 10 gushti 1949 deri në 5 korrik 1950.

Fan S. Noli është një nga shkrimtarët e rrallë në historinë e letërsisë shqipe që i ripërpunon vazhdimisht poezitë e tij për t’i bërë krijime sa më të arrira poetike. E, në këtë rreth shkrimtarësh bëjnë pjesë Jeronim De Rada, Zef Skiroi dhe Lasgush Poradeci. Jeronim De Rada Këngët e Millosas do ta shkruajë në gjashtë variante dhe do të botohen vetëm tri (1836, 1847 dhe 1873); Këngët e Sarafina Thopias do të botohen tri herë (1839, 1843, 1897-98) saqë në botimin e fundit me titull të ndryshuar Une specchio di umano transito [Një pasqyrë e jetës njerzore]; Skanderbeku i pa-fan do të botohet dy herë (1872-1884, 1885-1886) saqë në botimin e dytë me titull të ndryshuar La caduta della Reggia d’Albania [Rënia e mbretërisë së Shqipërisë] dhe kishte ndërmend ta ripunonte edhe një herë. Zef Skiroi poemën Milo e Haidhi do ta shkruajnë në katër variante dhe do të botohen vetëm tri (1890, 1900, 1907); poema Te dheu i huaj në botimin e parë (1900) kishte 1328 vargje, kurse në botimin e dytë postume (1940) kishte 6260 vargje. Lasgush Poradeci vjershat Kënga e bilbilit, Poradeci, Vdekja e Nositit, Syt’ e varfëruar, Marshi i dashurisë, Valmi i dashurisë, Durimi etj. janë të shkruar në dy, tre dhe katër variante.

Karakteristikat me të cilat përkon De Rada me Nolin janë zgjidhja dhe shkurtimet e titujve, ndryshimet, plotësimet e veprave te tyre. Kështu, fjala vjen, në poemat Këngët e Milosas, Këngët e Sarafina Thopias De Rada, përmend rangun e lartë shoqërore që ka Millosau si bir i sundimtarit të Shkodrës dhe Sarafina Topia si princeshë e Zadrinës, ashtu sikurse edhe Noli në Historinë e Skënderbeut përmend pozitën e lartë shoqërore që ka Skënderbeu si mbret i Shqipërisë, e në botim të dytë si kryezot i Arbërisë. Ashtu sikurse De Rada në botimin e parë të Këngëve të Milosas me titullin e plotë në italishte Poesie Albanesi del Secolo XV. Canti di Milosao, figlio del Despota di Scutari në botim të dytë del me titull të shkurtuar Canti di Milosao, figlio del Despota di Scutari edhe Noli në botimin e dytë do t’i shkurtojë titujt e vjershave: Anës së lumenjve të Babilonisë për Anës së lumenjve; Sofokliu dhe Ferid Asllani për Sofokliu. Poemën Këngët e Sarafina Thopias De Rada në botimin e tretë do t’i ndryshojë titullin Një pasqyrë e jetës njerzore, ashtu sikurse edhe Noli vjershën në dorëshkrim Dale moj… do ta botojë pas 18 vjetësh me titullin Plak, topall dhe ashik. Është thënë për De Radën se ndryshimet i bënte edhe në shtypshkronjë, ashtu mund të thuhet se Noli vjershën Saga e Sermajesë, kinse e përkthyer nga persishtja prej Namik Namazit dhe e shkruar më 11 shkurt 1963 në Ispakhan, do ta ndryshojë në shtypshkronjë.

Siç është thënë për Zef Skiroin se variantin e katërt të poemës Milo e Haidhe e ndryshon, e plotëson në faqet e një kopje të librit të botimit të tretë, ashtu sikurse edhe Noli që do t’i bëjë korigjime, përmirësime të dukshme në faqet e një kopje të librit Historisë së Skënderbeut (1921) dhe do ta botojë më 1950.

Në qoftë se me De Radën shëmbëllen në zgjedhjen, shkurtimin dhe ndryshimin e titujve, me Zef Skiroin në ndryshimet, plotësimet në kopjen e librit, ndërsa me Lasgushin përkon me shtimin dhe heqjen e strofave. Në vjershën Lamtumirë në variantin e fundit Lasgush Poradeci i shton një strofë të katërt, derisa në variantet e mëparshme kishte tri strofa, ashtu sikurse edhe Noli vjershën antologjike “Rent, or Marathonomak” në botimin e dytë i shton strofën e njëmbëdhjetë. Vjershën Durimi në variantin e tretë i heq një strofë, ashtu sikurse edhe Noli vjershës Sofokliu në variantin e dytë i heq një strofë.

Në fund, Fan S. Noli gati të gjitha vjershat e tij, nuk i ka lënë pa i ndryshuar e i ripunuar edhe pas 21 vjetësh nga botimi i parë. Kështu, për shembull, thuhet se poema Prelud të William Wordsworth-it kishte tri versione (1799, 1805, 1850) dhe versioni përfundimtar u botua tre muaj pas vdekjes së autorit; poeti gjerman Heinriche Heine vjershën Lorelaj (1824) i është kthyer dhe e ka ripunuar më tepër se pesëdhjetë herë; shkrimtari francez Gustave Flaubert për 7 vjet ka shkruar romanin Edukimi sentimental (1869) e ripunon pas 24 vjetësh; shkrimtari zvicerian Gottfried Keller romanin e tij Henri i gjelbër (1855) e rishkruan gjërsisht pas 25 vjetësh; shkrimtari i madh rus Tolstoi për 6 vjet ka shkruar 6 variante të veprës së tij Ringjallja dhe shkrimtari italian Alessandro Manzoni, i cili romanin e tij Të fejuarit (1827) e ripunon plotësisht më 1842.

Foto: wikipedia.org

Kryeministri Albin Kurti mirëpriti Sekretarin e Përgjithshëm të NATO-s, Jens Stoltenberg

November 21, 2023 by s p

Takimi i tretë me radhë ndërmjet Kryeministrit të Republikës së Kosovës, Albin Kurti dhe Sekretarit të Përgjithshëm të NATO-s, Jens Stoltenberg u zhvillua sot në ndërtesën e Qeverisë së Republikës së Kosovës, diç më shumë se një vit pas takimit që kishin në Selinë Qendrore të NATO-s në Bruksel.

Roli historik i NATO-s në Kosovë dhe kontributi i vazhdueshëm i misionit të KFOR-it për sigurinë dhe paqen në vend, krahas zhvillimeve të fundit në vend dhe rëndësisë së bashkëpunimit dhe koordinimit ndërmjet institucioneve, ishin temat kryesore të diskutimit të sotëm.

Kryeministri Kurti, që shoqërohej nga zëvendëskryeministri i parë, Besnik Bislimi, ministri i Punëve të Brendshme, Xhelal Sveçla dhe ministri për Komunitete dhe Kthim, Nenad Rashiq, fillimisht shprehu falënderimin dhe mirënjohjen e popullit dhe Qeverisë së Kosovës për kontributin e çmuar të NATO-s në Kosovë.

Ai e njoftoi Sekretarin Stoltenberg për qeverisjen, rezultatet e prekshme, dhe për vëmendjen që iu është kushtuar investimit në mbrojtje, arsim, shëndetësi dhe bujqësi.

Duke folur për situatën e sigurisë, veçanërisht në raport me rrezikun e përhershëm që Serbia paraqet për të, ai veçoi praninë e 48 bazave të përparme operacione serbe përreth kufirit me Kosovën dhe sistemin kundër-ajror në afërsi të këtij kufiri.

Më këtë rast, Kryeministri listoi sistemet ushtarake të Serbisë që përfshijnë sistemin e modernizuar të raketave “FK-3” dhe “Pancir S1” si dhe sistemet tjera të raketave “Neva M1T” dhe “Kub M2 (SM)” të Brigadës 250 të ushtrisë serbe. Ai tha se sistemi FK-3 është sistem raketor kinez, me të cilin në vitin 2022, Serbia u bë vendi i parë në Evropë që operon me armë kineze, e që përfshinë edhe dronët luftarak CH-92. Ai shtoi se Forcat e Armatosura të Serbisë po ashtu kanë krijuar një njësi të veçantë për mbikëqyrjen e dronëve e cila si njësi operon në kuadër të Brigadës së 63-të të Parashutistëve të ushtrisë serbe.

Kryeministri Kurti kërkoi nga Sekretari i përgjithshëm Stoltenberg bashkëpunimin e ngushtë me NATO-n për paqen dhe sigurinë.

Ai tha se përderisa viti i kaluar u përshkrua me barrikada të ngritura nga grupe kriminale që qëllim kishin t’u kundërviheshin rendit dhe ligjit (korrik dhe dhjetor 2022), ky vit ishte vit i sulmeve të dhunshme ndaj institucioneve të rendit dhe ligjit, vendore dhe ndërkombëtare, siç ishte rasti i 26 dhe 29 majit, pastaj rrëmbimi i policëve të Kosovës me 14 qershor e që kulmoi me agresionin e 24 shtatorit që cenoi sovranitetin shtetëror, integritetin territorial dhe sigurinë kombëtare.

Në lidhje me këtë të fundit, kryeministri Kurti ndau me Sekretarin e NATO-s, Stoltenberg të gjetura nga procesi i hetimeve të institucioneve vendore të sigurisë mbi rastin e sulmit terrorist dhe paramilitar të 24 shtatorit në Banjskë, ku humbi jetën rreshteri i Policisë së Kosovës, heroi i Kosovës, Afrim Bunjaku, por edhe mbi rastin e rrëmbimit të tre policëve të Kosovës brenda territorit të Republikës së Kosovës, me 14 qershor, që konfirmojnë përfshirjen e drejtpërdrejtë të shtetit të Serbisë. Kryeministri tha se këto dy raste dëshmojnë nevojën për të rritur sigurinë sidomos përgjatë kufirit ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, teksa i bëri thirrje Sekretarit që NATO gjithashtu të dalë sa më parë me konkluzionet e hetimeve të saj të pavarura mbi rastin e rrëmbimit kriminal të tre policëve të Kosovës dhe sulmit terrorist në Banjskë të Zveçanit.

Në takim u fol edhe për raportet ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, për procesin e dialogut të ndërmjetësuar nga Bashkimi Evropian dhe për takimin e 26 tetorit me liderët evropianë në Bruksel. Kryeministri e njoftoi Sekretarin për mbarëvajtjen e atij takimi, dhe qëndrimin e Qeverisë së Republikës së Kosovës kundruall planit evropiano-amerikan për rrugën përpara drejt zbatimit të plotë dhe pa kushte të Marrëveshjes Bazike. Me këtë rast, kryeministri Kurti nënvizoi edhe një herë rëndësinë e anëtarësimit të Kosovës në Programin e NATO-s për Partneritet për Paqe, si dhe propozoi hapjen e një zyre diplomatike të Kosovës në NATO.

Falënderues për mikpritje, Sekretari Stoltenberg shprehu mirënjohjen e tij për koordinimin e institucioneve të sigurisë me KFOR-in, si dhe për mbështetjen që Qeveria dhe Republika e Kosovës i ka dhënë Ukrainës në përballje me agresionin ushtarak të Federatës Ruse, teksa sulmin e 24 shtatorit në Banjskë e quajti të tmerrshëm dhe të papranueshëm.