Archives for April 2024

Glauk Konjufca bëri homazhe në Kompleksin Memorial në Rezallë

April 6, 2024 by s p

Kryetari i Kuvendit të Republikës së Kosovës, Glauk Konjufca, sot në përvjetorin e 25-të të masakrës në Rezallë, bëri homazhe dhe vendosi kurora lulesh në Kompleksin Memorial ku prehen eshtrat e civilëve shqiptarë të vrarë e të masakruar nga forcat pushtuese serbe.

Duke rikujtuar 98 shqiptarët e ekzekutuar në këtë fshat, kryetari Konjufca tha se masakra e Rezallës është një ndër masakrat më të rënda dhe më mizore që ka ndodhur mbi popullatën civile të Kosovës.

“Gjaku i dëshmorëve të rënë qëndron në themelet e lirisë sonë, për të cilën duhet t’u përkulemi dëshmorëve, luftëtarëve, komandantëve që dhanë jetën, që fëmijët tanë të gëzojnë lirinë”, tha ndër të tjera i pari i Kuvendit.

Kryetari Konjufca theksoi se padrejtësia më e madhe është që kriminelët ende janë të lirë dhe të padënuar, ndërsa çlirimtarët e shtetit tonë janë vendosur padrejtësisht para gjykatës.

“Ende ne duhet të mbrojmë luftën e UÇK-së. Ende ky obligim nuk po kryhet, e që i bie se populli shqiptar ende ka punë deri sa të vuloset drejtësia dhe prijësit e UÇK-së të kthehen në mesin tonë”, theksoi kryetari i Kuvendit, duke shtuar se vlerat e UÇK-së duhen ruajtur, mbrojtur e kultivuar dhe si të tilla duhet vendosur gjithnjë në themelet e shtetit tonë.

Ne vigjilie të Nates se Madhe – Natës së Kadrit

April 5, 2024 by s p

Prof.Resul Rexhepi/

“Paqe dhe shpëtim është ajo deri në shfaqjen e agimit.”
(Kuran, El-Kadër, 5)

Meqenëse tashmë gjendemi në dhjetëditëshin e tretë dhe të fundit të Ramazanit, për të cilin Pejgamberi (a.s.) ka thënë se është “itkun minen-niran” – “falje nga zjarri i xhehenemit”, atëherë plotësisht jemi edhe në pritje të Natës së Madhe të Kadrit, e cila
është nata më e bekuar dhe më e begatshme që na ka dhuruar i madhi Zot. Këtë e konfirmon Kurani fisnik kur thotë:

“Hâ, Mîm. Betohem në librin sqarues (të së drejtës nga e kota). Ne e zbritëm Kuranin në një natë të bekuar (në Natën e Kadrit). Vërtet Ne gjithmonë u kemi tërhequr vërejtjen (i kemi paralajmëruar) njerëzit. Në atë natë zgjidhet çdo çështje e urtë. Urdhër i përcaktuar nga vetë Ne, e s’ka dyshim se Ne dërguam të dërguar, si mëshirë prej Zotit tënd. Me të vërtetë, Ai i dëgjon të gjitha dhe i di të gjitha.”

Fillimi i shpalljes së Kuranit
Kurani, pra filloi të shpallej në Natën e Kadrit, të cilën Allahu e quajti të bekuar dhe për të cilën tha së “në këtë natë zgjidhet çdo çështje e urtë”, që do të thotë se përcaktohet kaderi – caktimi për të gjitha krijesat për vitin që vjen. Me një fjalë, kemi të bëjmë me natën më të vlefshme të tërë vitit, për natën të cilën i madhi Zot e ka quajtur “Lejletu-l-Kader” – “Nata e çmueshme”. Mjafton si nderim për këtë natë dhe fakti se i Madhi Zot ia ka kushtuar një kaptinë të plotë me këtë emër në Kuran, që quhet “Suretu’l-Kadr” dhe ajetet e saj janë: .
“Ne e zbritëm Kuranin në Natën e Kadrit. E kush mund të ta shpjegojë ty se ç’është Nata e Kadrit? Nata e Kadrit është më e mirë se një mijë muaj! Atë natë zbresin melaqet dhe Shpirti (Xhebraili) me lejen e Zotit të tyre, për (të përcjellë) çdo çështje. Paqe është ajo deri në shfaqjen e agimit.”
Është pikërisht zbritja e Kuranit ajo që e ka bërë këtë natë të jetë kaq e vlefshme, madje më të vlefshme se një mijë muaj. Në të vërtetë, sikurse dhjetë ditët e fundit të Ramazanit, që janë më të vlefshme se ditët paraprake të tij, po ashtu edhe në mesin e këtyre netëve është Lejletu-l-Kadri, ajo që arrin kulmin e vlefshmërisë. Në këtë natë filloi zbritja e Kuranit, e qëllimi këtu është zbritja e tij nga Leuhi Mahfudhi (pllaka e ruajtur tek Allahu) për në Bejtul-Izzeti, gjegjësisht në qiellin e kësaj bote, e nga aty, më pastaj, Xhebraili ia solli Muhamedit (a. s.) pjesë-pjesë, për 23 vjet me radhë.
Pra, në Natën e Kadrit ndodhi zbritja e Kuranit, zbriti drita nga Allahu për të zhdukur errësirën e mosbesimit dhe për të vendosur në vend dinjitetin njerëzor, që aq shumë ishte nëpërkëmbur. Kurani i tregoi njeriut se cili ishte ai në të vërtetë, e largoi njeriun nga adhurimi dhe përgjërimi ndaj çdo gjëje, drejt adhurimit të Atij që e meriton këtë adhurim, ndaj Zotit – Krijuesit të tij. Kurani i rivendosi edhe një herë lidhjet mes Krijuesit dhe njerëzve, të cilët e kishin harruar Zotin e tyre. E, pra, a nuk e meriton ky moment, momenti i zbritjes së Kuranit, që të jetë një natë e shënuar, një festë për mbarë njerëzimin?!
Nata e Kadrit, gjithashtu, e ka kuptimin e nderimit dhe të lartësimit. Nderimi dhe lartësimi bëhen në bazë të fuqisë së atij që e bënë atë. Edhe njeriu mund ta nderojë dhe lartësojë dikë, ama këtë e bënë për aq sa ka fuqi, e dihet se atë e ka të kufizuar. Por, kur këtë e bënë Krijuesi i çdo gjëje, fuqia e të Cilit nuk mund të kufizohet, atëherë nderim dhe lartësim më të madh nuk mund të ketë. Është, pra, maksimumi i nderimit dhe i lartësimit të Natës së Kadrit.
Rëndësia e Natës së Kadrit
Zbritja e Kuranit famëlartë, pa dyshim, ishte një kthesë e madhe ndërmjet dy periudhave dhe pikë fillestare e mëshirës së Allahut (xh. sh.), që erdhi për t’i nxjerrë njerëzit nga mosbesimi në besimin islam (iman), nga errësira në dritë. Nga errësira e injorancës në dritën e së vërtetës, të diturisë dhe të shkencës. Me një fjalë, Nata e Kadrit është një natë e vlefshme në të cilën, të Dërguarit të Ndershëm, iu shpall Qitabi i vlefshëm.
Në këtë natë, me urdhër të Allahut bëhet hapja e dyerve të qiellit për t’ua pranuar lutjet atyre që i drejtohen Zotit, për t’ua zgjidhur hallet, për t’ua larguar vështirësitë dhe për t’ua sjellë gëzimin.
Nata e Kadrit është një natë e shënuar, një natë e rëndësishme jo vetëm për myslimanët dhe historinë islame, por edhe për mbarë njerëzimin dhe historinë botërore. Themi kështu, sepse në këtë natë, para më tepër se 14 shekujve, u vendos ura kalimtare drejt një epoke të re, që do të mundësonte zhvillimin e njerëzimit dhe, nëpërmjet Kuranit Fisnik, ata do të gjenin zgjidhje për të gjitha çështjet e nevojshme të tyre deri në Ditën e Kiametit. Në këtë natë, tërë njerëzimi e mori Librin Udhërrëfyes që s’mund të vlerësohet e të krahasohet dot me asgjë. Në këtë natë, përmes Kuranit, çdo gjë ka një domethënie, ka një kuptim. Thënë shkurt, me zbritjen e Kuranit janë vendosur vlera të reja dhe kritere të reja si dhe është sqaruar fati i tërë njerëzimit.
Në fillim të sures “el-kadr”, Allahu i Madhërishëm, thotë:
“Vërtet Ne e zbritëm atë (Kuranin) në Natën e Kadrit. E kush mund të ta shpjegojë ty se ç’është nata e Kadrit ?!”
Në Kuran, kurdo që ajeti shprehet në këtë formë, pra “ve ma edrâke…”, na jep të kuptojmë se ajo që pason është me rëndësi të veçantë dhe se për atë që pason në vazhdim të ajeteve i është treguar Profetit (a. s.) Ndërkaq, kur kjo pyetje vjen në kohën e tashme të foljes, pra “ve mâ judrîke”, që në kuptim janë të njëjta, ato kanë ngelur fshehtësi dhe nuk iu kanë treguar askujt prej krijesave, madje as Pejgamberit (a. s.), siç është rasti, ta zëmë, me kohën e ndodhjes së Kiametit. Prandaj, nuk ka dyshim se kjo sure konfirmon rëndësinë, vlerën dhe pozitën e madhe që ka kjo natë. Kjo natë është konsideruar më e mirë dhe më e vlefshme se një mijë muaj të tjerë. Prandaj, një vepër të mirë e të dobishme, të cilën besimtari e bën në këtë natë, është e barasvlershme sikurse të njëjtën gjë ta ketë bërë përgjatë një jete të tërë, në të cilët nuk është kjo natë. I Lartësuar qoftë Allahu, që na ka begatuar edhe me këtë dhunti kaq të madhe vetëm për të na mundësuar që të arrijmë shpërblimin e kësaj nate dhe të fitojmë kënaqësinë e Tij!
Kurani, – Natën e Kadrit, natën kur filloi shpallja e tij, – e quan “Lejletu-l-Kadr”, që do të thotë: “natë respekti, nata e njohjes dhe e vlerësimeve më të mëdha, nata e caktimeve, nata e gjithëfuqisë”. Në këtë natë zbresin melaqet në qiellin e dynjasë dhe në tokë rreth njerëzve. Zbresin për shkak se Allahu (xh. sh.) në këtë natë përcakton çdo çështje që do të ndodhë gjatë vitit. Melaqet në këtë natë i përshëndesin besimtarët me selame dhe i zbatojnë urdhrat e Zotit. Kjo natë është paqe dhe shpëtim për besimtarët deri kur të shkrepë agimi i ditës re.
Pejgamberi (a. s.) Natën e Kadrit e quan nata më e rëndësishme në jetën njerëzore. Ai thotë:
“Në Ramazan është një natë, e cila vlen më shumë se një mijë muaj. Kush nuk e shfrytëzon atë natë, kush mbetet i privuar nga mirësia e asaj nate, ai edhe më tej do të jetë i pafat.”
Kur është koha e Natës së Kadrit
Do të theksojmë faktin se kjo natë me kaq peshë dhe me kaq rëndësi ka ngelur me fshehtësinë e vet, sepse nuk është treguar saktësisht se cila natë është ajo. Argumentet udhëzojnë se ajo bie në njërën nga dhjetë netët e fundit të muajit Ramazan. Madje, transmetimet më të sakta tregojnë se ajo ka të ngjarë që më shumë të ndodhë në netët tek të dhjetëditëshit të fundit të muajit Ramazan: 21, 23, 25, 27 apo 29. Këtë konstatim e vërtetojmë me hadithin e Resulullahit Nga Aisheja, Allahu qoftë i kënaqur me të, tregon se Pejgamberi, paqja dhe shpëtimi i Allahut qofshin mbi të, ka thënë: “Kërkojeni Natën e Kadrit (duke bërë adhurim) në netët tek të dhjetëditëshit të fundit të Ramazanit.”
Por, Nata e Kadrit mund të ndodhë edhe në netët çift, siç ka ndodhur një herë gjatë jetës së Pejgamberit (a.s.). Urtësia e kësaj fshehtësie qëndron në faktin se besimtarët përmes adhurimit dhe punëve të mira e të mbarësisë, duhet ta kërkojnë këtë natë gjatë tërë dhjetë ditëve të fundit të Ramazanit, e sidomos në netët tek, e në veçanti në natën e 27. Pra, adhurimi i tyre të mos kufizohet vetëm në një natë të vetme, por të bëhet në sa më shumë net të Ramazanit. Këtë e pohon edhe Aisheja (r.a.), e cila tregon se Profeti (a. s.) ka thënë: “Kërkojeni Natën e Kadrit (duke bërë adhurim) në netët tek të dhjetëditëshit të fundit të Ramazanit.”
Transmetohet nga Muaviu se Muhamedi (a. s.) ka thënë: “Nata e Kadrit është në natën e 27.”
Sidoqoftë, shumica e dijetarëve islamë janë të mendimit se Nata e Kadrit është në natën e 27 të Ramazanit dhe mund të themi se ky mendim është aq shumë i përhapur dhe i pranuar në botën islame tash e sa shekuj, madje aq sa njeriu fiton përshtypjen se kemi të bëjmë me konsensus të dijetarëve myslimanë – ixhmâi eimme. Mirëpo, Allahu është Ai që e di më së miri!
Ç’duhet bërë gjatë kësaj nate
Përgjigjja është shumë e thjeshtë. Duhet ndjekur praktika e Profetit (a. s.) dhe udhëzimi që ai ua ka këshilluar bashkëkohësve (as’habëve) të tij, rrjedhimisht edhe gjithë pasuesve të tij.
Në të vërtetë, sa herë që hynin dhjetë netët e fundit të Ramazanit, Profeti a.s. e shtonte dukshëm adhurimin e sidomos gjatë netëve tek, madje si asnjëherë tjetër gjatë vitit. Ndërkaq, në natën e 27 të Ramazanit, adhurimi i Pejgamberit (a. s.) arrinte kulmin, madje me një rast, siç transmeton Ebu Hurejreja, pati thënë:

“Kush e gjallëron me adhurim Natën e Kadrit, me besim të plotë dhe duke shpresuar në shpërblimin e Allahut, Allahu do t’ia falë mëkatet e mëparshme.”
Pejgamberi (a.s.) porosiste kështu edhe familjen dhe shokët e tij të dashur. Prandaj, edhe ne, që jemi pasuesit e tij, duhet të bëjmë sa më shumë vepra bamirësie, e sidomos duhet bërë adhurim-ibadet. Sipas një transmetimi, është e preferuar që besimtari t’i falë së paku dy reqate namaz nafile duke kënduar në të dy reqatet “El-Fatihanë (Elhamin)” dhe nga 7 herë suren “El-Ihlas (Kulhuvallahun)”, e, pasi të japë selam, 70 herë të thotë “Estagfirull-llâhe ve etûbu ilejh – (Kërkoj falje nga Allahu dhe tek Ai pendohem)”, sepse është shpresë e madhe që Allahu do t’i falë mëkatet e mëparshme të tij dhe të prindërve të tij.” – thotë Imam Gazaliu në librin e tij të mirënjohur “Ihjâu Ulûmuddîn”.
Edhe hazreti Aishja (r.a.) e kishte pyetur Pejgamberin (a. s.) se çfarë të thoshte në këtë natë kaq të vlefshme, e ai i kishte thënë:

“Oj Aishe, thuaj: “Zoti im, Ti je falës, të pëlqen të falësh, ndaj Më fal mua!”
Ndërkaq, nga praktika e Pejgamberit (a.s.) në Ramazan dhe jashtë tij rezulton se ai më së shumti e bënte këtë dua:

“O Zot! Na jep të mira në këtë botë dhe të mira në botën tjetër dhe na ruaj nga mundimi i zjarrit!”
Prandaj, nga kjo që thamë më sipër, shihet sa e vlefshme dhe sa e bereqetshme është Nata e Kadrit.
Tanimë u kuptua se Kurani ka filluar të zbresë në Natën e Kadrit, siç e thekson ajeti kuranor:

“Ne, vërtet, e zbritëm Kuranin në një natë të bekuar. Vërtet, Ne gjithmonë kemi qenë paralajmërues.”
Kurse muaji kur ka filluar që të zbresë Kurani ka qenë muaji i bekuar i Ramazanit, sipas ajetit:

“Ramazan është muaji në të cilin u zbrit Kurani, që është udhërrëfyes për njerëzit, dhe sqarues i rrugës së drejtë dhe Dallues (i së mirës nga e keqja)…”
Nuk ka dyshim se muaji Ramazan, muaji i vetëm i përmendur në Kuran, është muaji më i lavdishëm ndër të gjithë muajt e tjerë të vitit. Gjithashtu, edhe Lejletu-l-Kadri është nata më e vlefshme e gjithë muajve të vitit. Madhështia e kësaj nate është e reflektuar nga madhështia e Kuranit. Drita e saj është e reflektuar nga drita e Kuranit. Shpërblimi i atij që e nderon këtë natë është rezultat i besimit të sinqertë të cilin e do Allahu, prandaj e shpërblen. Hazreti Aisheja tregon për praktikën e Pejgamberit (a. s) dhe thotë: “Pejgamberi (a. s.) e ka pasur si traditë të bënte ibadet gjatë dhjetë ditëve të fundit të ramazanit si në asnjë kohë tjetër!”
Së këndejmi, edhe ne duhet të shpejtojmë në adhurime dhe në vepra bamirësie, të ndjekim kështu praktikën e të dashurit tonë; të shpejtojmë që të arrijmë Xhenetin dhe kënaqësitë e Tij, sepse Nata e Kadrit dhe Xheneti janë dhuratë e Allahut për ne:
“Kjo është një mirësi e Allahut, të cilën Ai ia jep atij që do. Allahu është i zoti i Mirësisë së Madhe.”
Nata e Kadrit është natë e lutjeve të përbashkëta të melaqeve, njerëzve dhe gjithë University.
Xhamitë, mesxhidet dhe shtëpitë e myslimanëve anekënd botës, në këtë natë marrin frymë me lutje të qetë, e cila zgjat deri në agimin e hershëm.
E kur është kështu, atëherë edhe besimtarët duhet ta zbukurojnë këtë natë me namaz nafile – vullnetar dhe të bëjnë kërkim falje (istigfar), të pendohen për mëkatet, të kërkojnë mëshirë nga Allahu i Gjithëmëshirshëm, të përmendin shpesh Allahun, ta madhërojnë dhe ta falënderojnë Atë (tesbih dhe dhikr), të dërgojnë salate e selame mbi Pejgamberin (a. s.), të japin sadaka dhe t’i gëzojnë njerëzit në nevojë, jetimët e skamnorët, si dhe të lexojnë sa më shumë Kuran dhe të bëjnë dua.
Në këtë natë të shenjtë duhet të kërkojmë prej Allahut të falë të gjithë besimtarët. Të lutemi që kjo natë të bëhet faktor për forcimin e dashurisë dhe vëllazërisë, për bashkimin e botës islame dhe për ruajtjen e gjithë njerëzimit nga fatkeqësitë.
Allahu na ndihmoftë në kryerjen e detyrave tona me përkushtim dhe sinqeritet ndaj Tij!
Allahu na ndihmoftë që në Natën e Kadrit me adhurimet dhe bamirësitë tona të arrijmë kënaqësinë e Tij!
O Zoti ynë, Ti je falës, të pëlqen të falësh, ndaj Më fal mua!
O Allah! Edhe nëse ne të harrojmë Ty, Ti mos na harro neve!
O Zot i Gjithësisë! Edhe nëse ne nuk e meritojmë, Ti na fal e na mëshiro!
O Zoti ynë! Për hir të Kuranit, Qabesë e Ramazanit, Natës së Kadrit e Alejhi Selamit, na i fal mëkatet tona, se vetëm Ti je Falës i madh dhe Mëshirues!.
Amin, ja Rabe-l-alemin!
Prof.Resul Rexhepi – ( me gjeresisht: Tema islame (festat, ditët dhe netët e mëdha), botuar nga Shtëpia botuese “Dituria Islame”, Prishtinë 2020).

Pse NATO-ja është më shumë se mbrojtja më e mirë e demokracisë

April 5, 2024 by s p

Analizë nga Rafael Floqi/

Në 75-vjetorin e saj, Aleanca Atlantike duhet të festohet se është më shumë se njësia më i madhe ushtarake në botë. Është një motor i përparimit të demokracisë.

NATO-ja festoi 75 vjetorin e themelimit të saj më 4 prill 1949. Pjesa më e madhe e mbulimit të këtij rasti të rëndësishëm u përqendrua në fuqinë e garancisë së famshme të Nenit 5 të NATO-s se “një sulm i armatosur kundër një [aleati të NATO-s] … do të konsiderohet një sulm kundër të gjithëve .” Besimi në këtë parim themelor të aleancës është tronditur vitet e fundit, jo vetëm për shkak të skepticizmit të mirë-dokumentuar të ish-presidentit të SHBA-së, Donald Trump ndaj NATO-s dhe kërcënimeve të tij të herëpashershme për tërheqjen e Shteteve të Bashkuara, madje duke shkuar aq larg sa të ftojë Rusinë në shkurt. 2024 për të bërë “çfarëdo dreqin të dojë” aleatëve të NATO-s që “nuk paguajnë” kuotën e 2 % të PBB. Por këto diskutime rrezikojnë të anashkalojnë një të vërtetë të rëndësishme që duhet të festohet gjithashtu në këtë përvjetor – rolin e fuqishëm dhe të suksesshëm që NATO ka luajtur në mbrojtjen dhe avancimin e demokracisë në Evropë. Si një instrument i promovimit të demokracisë, NATO ka qenë jashtëzakonisht e suksesshme.

Gjatë Luftës së Ftohtë, NATO luajti një rol thelbësor në mbrojtjen e demokracisë në Evropën Perëndimore. Pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, pasiguria mbeti mbi llojin e qeverive që do të konsolidoheshin në të gjithë kontinentin. Partitë komuniste në Itali dhe Francë kërcënuan të fitojnë pushtetin përmes zgjedhjeve dhe mjeteve të tjera. Kryengritësit komunistë në Greqi shkaktuan një luftë civile ndërsa ndërhyrja sovjetike në Turqi kërcënoi stabilitetin politik në rajon dhe më gjerë. Ishte grushti komunist i vitit 1948 në Çekosllovaki që ndihmoi për të bindur përfundimisht liderët e Shteteve të Bashkuara, Kanadasë dhe Evropës Perëndimore për të krijuar NATO-n si një aleancë mbrojtëse kundër agresionit sovjetik.

Që në fillim, aleanca nuk ishte vetëm për sigurinë, por edhe për vlerat demokratike. Preambula e Traktatit themelues të Atlantikut të Veriut të vitit 1949 deklaron: “Palët në këtë Traktat … janë të vendosura të ruajnë lirinë, trashëgiminë e përbashkët dhe qytetërimin e popujve të tyre, të bazuara në parimet e demokracisë, lirisë individuale dhe shtetit të së drejtës”. Neni 2 i traktatit pohon: “Palët do të kontribuojnë në zhvillimin e mëtejshëm të marrëdhënieve ndërkombëtare paqësore dhe miqësore duke forcuar institucionet e tyre të lira, duke sjellë një kuptim më të mirë të parimeve mbi të cilat janë themeluar këto institucione dhe duke promovuar kushtet e stabilitetit. dhe mirëqenies.” Me kujtimin ende të freskët të makinës së luftës naziste të Hitlerit që përfshiu Evropën vetëm disa vjet më parë, Evropa dhe aleatët e saj të Amerikës së Veriut e dinin koston marramendëse që do të paguanin nëse regjimi totalitar po aq agresiv dhe i dhunshëm i Josif Stalinit nuk do të pengohej të dominonte kontinentin evropian. NATO ishte përgjigja.

Mbrojtja e demokracisë në Luftën e Ftohtë

Një nga anëtarët themelues të NATO-s, Portugalia, nuk ishte një demokraci në atë kohë. Dhe deri në mesin e viteve 1970, diktatura e Portugalisë do të zëvendësohej nga një regjim demokratik. Edhe pse Greqia u konsiderua një demokraci e re kur u bashkua me NATO-n në 1952, një juntë ushtarake sundoi vendin nga viti 1967 deri në 1974 ndërsa Greqia mbeti anëtare e aleancës. E njëjta gjë ishte e vërtetë për Turqinë, e cila u bashkua me NATO-n si një vend demokratik, por përjetoi disa grushte shteti ushtarak dhe ndryshime demokratike gjatë dekadave të ardhshme. Por të gjitha fuqitë kryesore në aleancë ishin demokracitë e konsoliduara. Ndërsa kërcënimi i uzurpimit komunist u zbeh brenda autokracive të NATO-s, probabiliteti i demokratizimit u rrit në këto vende. Siguria kolektive e siguruar nga anëtarësimi në NATO lehtësoi rishfaqjen e demokracisë edhe në këto vende që nuk kishin idealet demokratike për disa pjesë të shekullit të njëzetë të pasluftës.

Siguria e siguruar nga NATO – e cila gjithashtu e mbajti fuqinë ushtarake amerikane të rrënjosur në Evropë – krijoi kushte të favorshme për rritjen ekonomike dhe prosperitetin në Evropë. Fillimisht Plani Marshall, dhe më vonë Bashkimi Evropian, ishin instrumentet kryesore për nxitjen e rimëkëmbjes dhe rritjes ekonomike në kontinent. Por as Plani Marshall dhe as BE-ja nuk mund të kishin arritur sukseset e tyre pa sigurinë e ofruar nga NATO. Nga ana tjetër, prosperiteti ekonomik në vendet e NATO-s frymëzoi ata që jetonin në vendet më të varfra në botën komuniste të kërkonin ndryshim politik, një luftë dekadash për liri që përfundimisht mbizotëroi në Evropën Lindore në 1989 dhe në Bashkimin Sovjetik në 1991. Suksesi ekonomik i Demokracitë e Evropës luajtën një rol të drejtpërdrejtë, shkakësor në eliminimin e kërcënimit nga Bashkimi Sovjetik dhe aleanca e tij ushtarake e detyruar në Evropë, Traktati i Varshavës. Sigurimi i sigurisë i NATO-s e lehtësoi atë sukses ekonomik.

Zgjerimi i demokracisë pas Luftës së Ftohtë

Pas shpërbërjes së Paktit të Varshavës dhe shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik, disa politikëbërës argumentuan se NATO nuk ishte më e nevojshme pasi kërcënimi i sigurisë për Evropën nga lindja ishte zhdukur. Disa studiues parashikuan gjithashtu t pa kërcënimin sovjetik për të justifikuar aleancën, NATO do të shpërbëhej dhe Evropa do t’i rikthehej modeleve të njohura të para Luftës së Dytë Botërore të konkurrencës së fuqive të mëdha, duke e zhytur përsëri kontinentin në një luftë të madhe. Fatmirësisht, këto argumente u vërtetuan me vendosmëri të gabuara pasi u bë e qartë se NATO kishte ende një rol jetik për të luajtur në zgjerimin e demokracisë në ato vende të çliruara së fundmi nga sundimi komunist dhe imperializmi sovjetik, duke konsoliduar një paqe të pas Luftës së Ftohtë në Evropë që realizmi ende lufton për ta arritur atë. shpjegojnë më shumë se tridhjetë vjet më vonë.

Në samitin e NATO-s të vitit 1990 në Londër, aleatët deklaruan synimin e tyre për të “ndërtuar strukturën e një kontinenti më të bashkuar, duke mbështetur sigurinë dhe stabilitetin me forcën e besimit të përbashkët [të tyre] në demokraci, të drejtat e individit dhe zgjidhjen paqësore. të mosmarrëveshjeve.” Projekti i zgjerimit eci ngadalë për të mos antagonizuar lidershipin në Federatën Ruse të sapoformuar. Udhëheqësit e NATO-s, veçanërisht presidenti i SHBA Bill Klinton, donin të mbështesnin presidentin rus Boris Jelcin dhe reformat e tij, duke pranuar gjithashtu anëtarë të rinj në NATO.

Klinton, për shembull, u kërkoi homologëve të tij të NATO-s të prisnin derisa Jelcin të rizgjidhej në vitin 1996, përpara se të shpallte ftesat për tre vende ish-komuniste: Republikën Çeke, Hungarinë dhe Poloninë. Të gjitha këto vende u bashkuan në vitin 1999, një dekadë e gjatë pas kolapsit komunist në Evropën Lindore. Pas suksesit të raundit të parë të zgjerimit paqësor të NATO-s, Presidenti George W. Bush shtyu për fillimin e raundit të dytë të “big bangut” të zgjerimit të NATO-s në 2002, një vit i bashkëpunimit të lartë midis Shteteve të Bashkuara dhe Rusisë në luftën kundër terrorizmit global. . Ai raund u përfundua në vitin 2004, me demokracinë në krye të axhendës.

Procesi i anëtarësimit në NATO për të gjitha këto demokraci të reja në Evropën Lindore përfshinte ndërmarrjen e reformave politike për të forcuar demokracinë, të drejtat e njeriut dhe sundimin e ligjit siç përcaktohet në Planet e tyre të Veprimit për Anëtarësim (MAP). Në fakt, megjithëse Sllovakia kishte ndjekur anëtarësimin në NATO në raundin e parë të zgjerimit, asaj iu refuzua një ftesë për shkak të shqetësimeve në lidhje me praktikat antidemokratike të qeverisë aktuale, të dhënat e dobëta të të drejtave të njeriut dhe vonesat sistematike në liberalizimin ekonomik. Vetëm pasi u adresuan këto deficite demokratike, Sllovakia u ftua të bashkohej në raundin e zgjerimit të vitit 2004 me Bullgarinë, Estoninë, Letoninë, Lituaninë, Rumaninë dhe Slloveninë pas përfundimit të suksesshëm të MAP-ve të tyre përkatëse.

Me përjashtim të Finlandës (2023) dhe Suedisë (2024), të cilat tashmë i kishin përmbushur plotësisht kërkesat e anëtarësimit, çdo raund i zgjerimit në njëzet vitet e fundit është mbështetur në MAP të përshtatura individualisht për të inkurajuar, nxitur dhe mbështetur aspirantët për të sjellë institucionet e tyre në përputhje me standardet dhe vlerat e përfshira në Traktatin e Atlantikut të Veriut. Anëtarësimi në BE kërkonte lloje të ngjashme reformash demokratike, por për të gjitha vendet postkomuniste të pranuara, anëtarësimi në NATO ishte e para – fjalë për fjalë dhe figurativisht. Ndërsa anëtarësimi në BE do të sillte rritje dhe zhvillim ekonomik, ky prosperitet do të mund të arrihej vetëm nëse ato do të ishin së pari të sigurt. NATO bëri pikërisht këtë.

Një gamë e gjerë kërkimesh empirike tregojnë se midis anëtarëve të rinj dhe aspirantë të NATO-s, “karota” e anëtarësimit të mundshëm në NATO ka kontribuar në forcimin e demokracisë në vendet aplikuese. Përveç kësaj, anëtarësimi në NATO ka ndihmuar në ndërtimin e konsensusit në favor të kontrollit civil demokratik mbi forcat e armatosura në anëtarët e rinj. Dhe ndërsa faktorët që mbështesin zhvillimin demokratik janë kompleks, studimet kanë treguar se anëtarësimi në NATO është një nga faktorët që ka lehtësuar stabilizimin demokratik në anëtarët aspirues dhe të rinj.

Çdo vend që i është bashkuar NATO-s e ka bërë këtë përmes proceseve të veta politike sovrane, demokratike – zakonisht nëpërmjet ratifikimit nga një parlament kombëtar i zgjedhur në mënyrë demokratike, ndonjëherë në lidhje me një referendum kombëtar. Me fjalë të tjera, çdo akt i bashkimit është një akt demokratik i njerëzve sovran. Për më tepër, ftesa për t’u bashkuar me NATO-n bëhet vetëm kur miratohet me pëlqimin unanim të liderëve kombëtarë të kombeve aleate të zgjedhur në mënyrë demokratike dhe miratohet nga legjislaturat kombëtare. Unanimiteti është pengesa më e lartë për të arritur vendimmarrjen demokratike, megjithatë ka ndodhur gjashtëmbëdhjetë herë që nga fundi i Luftës së Ftohtë. Zgjerimi i NATO-s ka qenë gjithmonë një ushtrim në demokracinë shumëkombëshe, jo një ushtrim perandorak siç pretendojnë disa kritikë.

Brenda aleancës, demokracia është gërryer kohët e fundit në disa vende anëtare, veçanërisht në Hungari dhe Turqi. Deri më sot, aleanca ka pak mekanizma për të kontrolluar drejtpërdrejt prapambetjen demokratike në vendet anëtare pasi nuk ka asnjë dispozitë në Traktatin e Atlantikut të Veriut për të pezulluar ose dëbuar një aleat. Në të ardhmen, udhëheqësit e NATO-s duhet të marrin në konsideratë amendamentet e kartës për t’i dhënë aleancës fuqinë për të pezulluar apo edhe për të larguar anëtarët që nuk arrijnë të ruajnë standardet bazë të sundimit demokratik. Kufiri për pezullim e lëre më shkarkimi duhet të jetë shumë i lartë. Por mungesa e ndonjë mekanizmi të tillë ndëshkues ka inkurajuar ndonjëherë praktika perverse: p. sh. presidenti hungarez Viktor Orban ka kundërshtuar shpesh aleatët demokratikë të Hungarisë në Evropë, në vend të kësaj duke ndjekur lidhje miqësore me autokratin rus Vladimir Putin dhe ofertat e ngadalta të anëtarësimit të Finlandës dhe Suedisë në NATO. Orban dhe Hungaria, megjithatë, janë përjashtime, jo rregulli midis vendeve që iu bashkuan NATO-s pas përfundimit të Luftës së Ftohtë: Shumica dërrmuese e këtyre anëtarëve të rinj të NATO-s sot janë demokraci të konsoliduara. Anëtarësimi në NATO, ashtu si anëtarësimi në BE, renditet si një nga instrumentet më të suksesshëm për promovimin e demokracisë në epokën e pas Luftës së Ftohtë.

Mundësi të humbura?

Duke pasur parasysh se sa e suksesshme ka qenë NATO në mbrojtjen e anëtarëve të rinj dhe në ndihmën e tyre për të konsoliduar demokracinë, a ishte gabim të mos e zgjerosh aleancën edhe më shpejt dhe më tej? A duhet të kishte pranuar NATO për anëtarësim ato vende të mbetura në zonën gri midis NATO-s dhe Rusisë, si Gjeorgjia, Moldavia dhe Ukraina? Megjithëse nuk është e qartë në atë kohë, përgjigja në retrospektivë është “po”. Në atë kohë, udhëheqësit e NATO-s po përpiqeshin të arrinin një ekuilibër delikat midis rritjes së aleancës, nxitjes së konsolidimit demokratik dhe reformave të tregut brenda Rusisë dhe kultivimit të lidhjeve më të ngushta midis NATO-s dhe Rusisë. Akti historik themelues NATO-Rusi i vitit 1997, i cili premtoi një angazhim të përbashkët me Rusinë për “demokracinë, pluralizmin politik, sundimin e ligjit dhe respektimin e të drejtave të njeriut”, ishte një kumar, por një kumar që ia vlente për aq kohë sa liderët dhe shoqëria. në Rusi sinjalizoi një angazhim për demokracinë brenda dhe marrëdhëniet paqësore me fqinjët e saj jashtë vendit.

Mjerisht, angazhimi i Rusisë ndaj demokracisë dhe paqes nuk zgjati shumë. Në vitet që kur Vladimir Putin erdhi në pushtet në vitin 2000 dhe konsolidoi gradualisht diktaturën e tij, Rusia është bërë gjithnjë e më luftarake ndaj fqinjëve të saj, veçanërisht pasi ata kanë përjetuar përparimet e tyre demokratike. Me përfitimin e një pasqyre të re, tani është e qartë se gabimi i vërtetë nuk ishte zgjerimi i NATO-s. Gabimi ishte dështimi për të mbrojtur kundër kthimit të mundshëm të impulseve perandorake ruse dhe luftarak autokratik. Koha për të zgjeruar me shpejtësi NATO-n sa më shumë që të ishte e mundur në ato vende të vijës së parë ishte në vitet 1990 kur Rusia ishte edhe e dobët dhe ende e prirur drejt demokracisë dhe Perëndimit. Një Rusi demokratike, në fund të fundit, nuk do të ishte kërcënuar nga NATO, por përkundrazi do të kishte kërkuar t’i bashkohej aleancës.

Historia së shpejti do të zbulonte seriozitetin e këtij gabimi: Një Rusi më e fortë nën një Putin të guximshëm përdori me sukses forcën ushtarake për të ndaluar zgjerimin e NATO-s, fillimisht duke pushtuar dhe pushtuar një pjesë të Gjeorgjisë në 2008, dhe më vonë duke bërë të njëjtën gjë në Ukrainë në 2014. Me Rusinë ushtarët që pushtuan pjesë të këtyre vendeve, nuk kishte konsensus brenda aleancës për shtrirjen e anëtarësimit në to. Duke mbajtur Gjeorgjinë dhe Ukrainën jashtë NATO-s, Putini ndihmoi njëkohësisht në ngadalësimin e konsolidimit demokratik në të dy vendet. Megjithëse erozioni demokratik u ndal në Ukrainë pas Revolucionit të Dinjitetit (ose Euro maidanit) në vitin 2014, ai vazhdon në Gjeorgji, ku mungesa e një MAP-i i mban “karotat” që mund të nxisin Tbilisin të reformojë sistemin e saj politik.

Megjithatë, është e rëndësishme të pranohet se anëtarësimi në NATO për Ukrainën ose Gjeorgjinë nuk ka qenë gjithmonë politikisht popullor. Edhe pas Revolucionit Portokalli në 2004, shumica e ukrainasve ishin kundër anëtarësimit në NATO dhe u fokusuan në anëtarësimin në BE. Në Gjeorgji sot, qeveria anon nga Moska, jo nga Brukseli. Moldavia nuk ka shtyrë kurrë fort për t’u anëtarësuar në NATO, dhe si Ukraina është fokusuar në vend të kësaj në BE. Kështu, “ana e kërkesës” e anëtarësimit në NATO mund të mos ketë qenë aty në vitet 1990 dhe 2000 duke pasur parasysh politikën e brendshme të vendeve që ruanin lidhje të forta me Rusinë. Por ndihma më e madhe e huaj nga anëtarët e NATO-s dhe BE-së për të mbështetur zhvillimin e demokracisë, shoqërisë civile dhe sundimit të ligjit mund të kishte ndërtuar konsensus më të madh për të ardhmen evropiane të këtyre vendeve.

Pas pushtimit të dytë, më të madh të Putinit të Ukrainës në vitin 2022, NATO duhet të rishqyrtojë politikën e saj pasive të zgjerimit në lindje. Kur të përfundojë lufta, NATO duhet të ftojë menjëherë Ukrainën që të anëtarësohet. Nëse disa pjesë të Ukrainës janë ende të pushtuara në atë kohë, një kusht i anëtarësimit mund të jetë që Ukraina të ketë ende të drejtën të kërkojë ribashkim, por vetëm me mjete paqësore. Anëtarësimi në NATO për Ukrainën, i cili do të pengojë një pushtim të ardhshëm rus, do të jetë i nevojshëm për rindërtimin ekonomik dhe konsolidimin demokratik. Perspektivat që demokracia të zërë rrënjë në Ukrainë do të reduktohet rrënjësisht nëse vendi lihet sërish në zonën gri mes NATO-s dhe Rusisë.

Evolucioni i rolit të NATO-s në Kosovë

KFOR-i u vendos në Kosovë më 12 qershor 1999, pas një fushate ajrore 78-ditore. Kjo fushatë ajrore u nis nga Aleanca në mars 1999 për të ndalur dhe kthyer katastrofën humanitare që po shpalosej atëherë. KFOR-i e mori mandatin e tij nga Rezoluta 1244 e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, e datës 10 qershor 1999 dhe nga Marrëveshja Ushtarako-Teknike ndërmjet NATO-s dhe qeverive të Republikës Federale të Jugosllavisë dhe Republikës së Serbisë. KFOR-i vepron sipas Kapitullit VII të Kartës së OKB-së dhe, si i tillë, është një operacion për zbatimin e paqes. Sot, KFOR-i përbëhet nga afërsisht 4,500 trupa të ofruara nga 27 vende aleate dhe partnere. Ai vazhdon të ndihmojë në ruajtjen e një mjedisi të sigurt dhe të sigurt dhe lirinë e lëvizjes për të gjithë njerëzit dhe komunitetet në Kosovë, sipas mandatit të tij, i cili është: të frenojë armiqësinë dhe kërcënimet e reja kundër Kosovës nga forcat jugosllave dhe serbe; të krijojë një mjedis të sigurt dhe të sigurojë sigurinë dhe rendin publik; çmilitarizimi i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës; të mbështesë përpjekjet humanitare ndërkombëtare; dhe koordinojnë dhe mbështesin praninë civile ndërkombëtare.

Me kalimin e kohës, me përmirësimin e situatës së sigurisë, NATO-ja gradualisht ka përshtatur pozicionin e forcës së KFOR-it drejt një force më të vogël dhe më fleksibël me më pak detyra statike. Të gjitha rregullimet në pozicionin e forcës së KFOR-it vendosen nga Këshilli i Atlantikut të Veriut ndërsa situata e sigurisë në terren evoluon. KFOR-i po ashtu është duke bashkëpunuar dhe koordinuar me Kombet e Bashkuara (OKB), Bashkimin Evropian (BE) dhe aktorë të tjerë ndërkombëtarë për të mbështetur zhvillimin e një Kosove të qëndrueshme, demokratike, multietnike dhe paqësore.

Rezoluta 1244 u miratua më 10 qershor 1999 dhe më 12 qershor elementët e parë të Forcës së Kosovës të udhëhequr nga NATO, ose KFOR, hynë në Kosovë. Deri më 20 qershor, tërheqja e forcave serbe kishte përfunduar. KFOR-i fillimisht përbëhej nga rreth 50,000 burra dhe gra nga vendet anëtare të NATO-s, vendet partnere dhe vende të tjera joanëtare të NATO-s nën komandën dhe kontrollin e unifikuar. Në fillim të vitit 2002, KFOR-i u reduktua në rreth 39,000 trupa. Mjedisi i përmirësuar i sigurisë i mundësoi NATO-s të reduktojë nivelet e trupave të KFOR-it në 26,000 deri në qershor 2003, pastaj në 17,500 deri në fund të 2003. Në një zhvillim të veçantë, përmirësimi i situatës së sigurisë në terren në Kosovë gjithashtu i lejoi NATO-s të vazhdojë me zbatimin e të ashtuquajturit procesi i çrregullimit: transferimi gradual i sigurisë për objektet e trashëgimisë fetare dhe kulturore nën mbrojtjen e KFOR-it në përgjegjësinë e Policisë së Kosovës. Deri në fund të vitit 2013, KFOR-i kishte zbërthyer tetë prona me status të posaçëm të caktuar: Monumentin e Gazimestanit, Manastirin e Graçanicës, Manastirin e Zoçishtit, Manastirin e Budisavcit, Manastirin e Goriocit, vendin e Krye engjëllit, Manastirin e Deviçit dhe Patriarkanën e Pejës. Vetëm një vend i caktuar – Manastiri i Deçanit – aktualisht mbetet nën mbrojtjen fikse të KFOR-it. Dialogu gjithashtu i ka dhënë një vrull të ri integrimit euroatlantik të Ballkanit Perëndimor. Në qershor 2013, Këshilli Evropian vendosi të hapë negociatat e anëtarësimit me Beogradin dhe negociatat me Prishtinën për Marrëveshjen e Stabilizim Asociimit (MSA). Marrëveshja e MSA-së u nënshkrua më 27 tetor 2015 dhe hyri në fuqi më 1 prill 2016. NATO vazhdon të ofrojë mbështetje të fortë politike për Marrëveshjen Beograd-Prishtinë dhe KFOR-i është i gatshëm të mbështesë zbatimin e saj – duke siguruar një klimë paqeje dhe sigurie – brenda mandatit të saj aktual. Përveç kësaj, KFOR-i koordinon ngushtë me Misionin e Bashkimit Evropian për Sundimin e Ligjit (EULEX).

Rritja e tensioneve në rajon gjatë vitit 2023 është një shqetësim i madh për NATO-n. Si i tillë, KFOR-i po ndërmerr të gjitha veprimet e nevojshme për të ruajtur një mjedis të sigurt dhe të sigurt dhe lirinë e lëvizjes për të gjithë njerëzit në Kosovë dhe do të vazhdojë të veprojë në mënyrë të paanshme, në përputhje me mandatin e tij të OKB-së. Për të përforcuar misionin paqeruajtës të KFOR-it, në vjeshtën e vitit 2023, aleatët në Këshillin e Atlantikut të Veriut miratuan një kërkesë të Komandantit Suprem të Aleatëve të NATO-s në Evropë për të vendosur përkohësisht përforcime në Kosovë, duke rritur numrin e trupave të kontribuar nga 27 aleatë dhe partnerë të NATO-s në mbi 4,500. . Këto forca do të mbështesin praninë dhe aktivitetin e shtuar të KFOR-it në veri të Kosovës.

KFOR-i është reaguesi i tretë ndaj incidenteve të sigurisë pas Policisë së Kosovës dhe EULEX-it. Komandanti i KFOR-it mban kontakte të rregullta me të gjitha palët relevante të interesit në Beograd dhe Prishtinë, si dhe me EULEX-in, Organizatën për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE), Misionin e OKB-së në Kosovë dhe komunitetin diplomatik.

NATO vazhdon të mbështesë dialogun e ndërmjetësuar nga BE-ja ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës dhe të nxisë të dyja palët që të angazhohen në të, si e vetmja mënyrë për të zgjidhur çështjet e pazgjidhura dhe për të arritur një zgjidhje që respekton të drejtat e të gjitha komuniteteve. Ky është çelësi për sigurinë e qëndrueshme në Kosovë dhe stabilitetin në rajon.

Aderimi i Shqipërisë në NATO në vitin 2009

Marrëdhënia e Shqipërisë me Organizatën e Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO) filloi në vitin 1992 kur ajo u bashkua me Këshillin e Bashkëpunimit të Atlantikut të Veriut. Në vitin 1994, ajo hyri në Partneritetin për Paqe të NATO-s, e cila filloi procesin e anëtarësimit të Shqipërisë në aleancë. Në vitin 1999, vendi mori një Plan Veprimi për Anëtarësim (MAP). Vendi mori një ftesë për t’u bashkuar në Samitin e Bukureshtit 2008 dhe u bë anëtar i plotë më 1 prill 2009.

Shqipëria ishte ndër vendet e para të Europës Lindore që iu bashkua programit të Partneritetit për Paqe. Politikanët shqiptarë e konsideruan një prioritet kryesor pranimin në NATO. Që nga viti 1992, Shqipëria ka qenë e angazhuar gjerësisht me NATO-n dhe ka ruajtur pozicionin e saj si një faktor stabiliteti dhe një aleate e fortë e Shteteve të Bashkuara dhe BE-së në rajonin e trazuar dhe të ndarë të Ballkanit. Krahas vullnetit politik, shumica dërrmuese prej 95% e popullsisë shqiptare mbështeti anëtarësimin në NATO.

Në samitin e NATO-s në Bukuresht të vitit 2008, vendet anëtare të NATO-s nënshkruan protokollet e anëtarësimit për Shqipërinë dhe Kroacinë. U mbajt një ceremoni nënshkrimi, ku dëshmuan ministrat e jashtëm të të dy vendeve. Shtetet anëtare individuale të NATO-s duhet të ratifikojnë protokollet sipas kërkesave dhe procedurave të tyre kombëtare. NATO shpresonte ta përfundonte atë deri në samitin e ardhshëm të NATO-s në prill 2009.[7] Sekretari Kerry shtrëngon duart me kryeministrin shqiptar Rama përpara takimit dypalësh në samitin e NATO-s në Uells Baza Ajrore Kuçovë Në gusht 2018, kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama njoftoi se NATO planifikon të ndërtojë bazën e saj të parë ajrore në Ballkanin Perëndimor pranë bashkisë së Kuçovës në Shqipërinë jug-qendrore. Baza u inaugurua këtë vit.

Duke mbrojtur sërish demokracinë

Tragjikisht, luftërat e Putinit në Evropë, duke përfshirë luftën e tij barbare në Ukrainë sot, i kanë detyruar anëtarët e NATO-s të ripërqendrohen në misionin fillestar të aleancës – duke penguar një sulm nga Moska. Objektivi kryesor për NATO-n është edhe një herë të mbrojë demokracitë ekzistuese, dhe më e dukshme dhe mënyra efikase për ta bërë këtë është të ndihmojmë Ukrainën. Duke ndihmuar ushtarët ukrainas të mposhtin ushtrinë pushtuese të Rusisë, NATO do të mbrojë gjithashtu shtetet e vijës së frontit me ushtri më të dobëta se ato të Ukrainës. Ndihma e NATO-s për Ukrainën do të promovojë gjithashtu demokracinë në Ukrainë: Sa më shpejt të mposhtet Rusia dhe të rivendoset paqja, aq më lehtë do të jetë për Kievin të konsolidojë dhe forcojë demokracinë e tij, ashtu si siguria lehtësoi konsolidimin demokratik në Evropë pas Luftës së Dytë Botërore. Për më tepër, fitorja e një Ukrainëje demokratike mbi një Rusi autokratike do të frymëzojë liderët dhe lëvizjet demokratike në rajon, duke përfshirë Armeni, Bjellorusi, Gjeorgji dhe po, madje edhe në Rusi.

Një fitore e Ukrainës do t’i bëjë më pak të ngjarë që Putini të kërcënojë aleatët e NATO-s në të ardhmen, por e kundërta është gjithashtu e vërtetë: një disfatë ukrainase do ta inkurajojë Putinin të kërcënojë vendet e NATO-s, sepse do të ketë vërtetuar se lufta funksionon dhe demokracitë janë shumë të ndara për të parandaluar atë. Dhe një sukses i Putinit në Ukrainë mund të inkurajojë udhëheqësin kinez Xi Jinping për të pushtuar Tajvanin. Më gjerësisht, fitorja e një diktature mbi një demokraci në Ukrainë do të forcojë botën autokratike dhe do të dobësojë botën demokratike. Aksionet në këtë luftë nuk mund të ishin më të larta.

Pra, ndërsa NATO mbush 75 vjeç këtë javë, anëtarët e saj duhet të marrin një ditë për të festuar arritjet mbresëlënëse të aleancës jo vetëm në ruajtjen e paqes në Evropë, por edhe në përhapjen e demokracisë në kontinent – dhe më pas të nesërmen, të kthehen në punë. Misioni nuk ka përfunduar ende.

Prej nga buron krijimtaria e Naum Priftit dhe çfarë sjell ajo tek ne sot?

April 5, 2024 by s p

Ardian Murraj/

Gjatë gjithë jetës krijuese prej më se shtatë dekadave, libri, skena dhe ekrani i dhanë gjerësisht njohje Naum Priftit. Pas ndarjes së tij nga jeta vitin e kaluar, familjarë, kolegë dhe studiues, bashkëkohës të tij dhe lexues të rinj gjatë muajit mars shënuan me disa takime e sesione studimore jetën dhe veprën e shkrimtarit duke përkujtuar 92 vjetorin e lindjes më 7 mars 2024 pa Naum Priftin. E thënë më thjeshtë, Naumi ta kërkon kohën si spektator kur gjendesh përballë skenës dhe ekranit, ndërsa kur përpara veprave të tij vihesh si lexues autori të rrëmben me një formë premtuese se ai ka lënë diçka tjetër edhe për kohën më pas, si për të thënë se shumë shënime dhe dorëshkrime të tij presin për t’u botuar dhe ngjan të thotë se “…do të më kujtoni edhe në të ardhmen”.

Mjeshtri i prozës nuk është më mes nesh, por ai e jetoi dhe e deshi jetën ashtu sikurse edhe hyri mes jetëve të njerëzve natyrshëm dhe i thjeshtë. Sikurse “Midis Dy Kohësh”, vëllim me shënime udhëtimi, kujtime, portrete dhe ese, 2005, shkruar nga Naum Prifti, autori u ndodh midis dy shekujve dhe midis dy sistemeve shoqërore. Kjo ndodhi gjatë jetës së tij jo vetëm me kapërcimin e mijëvjeçarëve, por edhe mes dy vendndodhje shtetesh si Shqipëria dhe Amerika.

Në këtë gjendje të ndërmjetme koha dhe dimensioni i saj të lënë mbresa me disa veprimtari përkujtimore për Naum Priftin. Koha, është elementi më i rëndësishëm i jetës që ai e la të shkruar. E vendosur edhe në titullin “Midis Dy Kohësh”, në vetvete ajo kthehet përmes përkujtimoreve si një ringjallje të cilat me siguri njerëzit dhe brezat do t’i përsëritin sërish. Me të njëjtin titull u mbajt takimi kushtuar autorit në Qendrën Kombëtare të Leximit dhe Librit në Tiranë më 5 mars, 2024 https://gazetadielli.com/naum-prifti-shkrimtari-i-te…/

Më 12 mars, në Akademinë e Shkencave të Shqipërisë, Seksioni i Shkencave Shoqërore dhe Albanologjike, referuesit profesorë dhe doktorë të fushës së letërsisë paraqitën për herë të parë brenda një seance, shumësinë e dimensioneve të Naum Priftit si Mjeshtër i Prozës së Shkurtër.

Dimensioni i tretë tek njeriu krijues dhe punëtor rikujtohet për çka bërë dhe kjo i bën shkrimtarët të përjetshëm për kulturën e vendit të tyre si edhe deri atje ku kjo kulturë arrin të depërtojë, të njihet dhe të përqafohet. Me lajmet e ditës kur media ndiqte dhe transmetonte radhazi këto veprimtari, gjendej mbresa sa e bashkëkohësve dhe e bashkëpunëtorëve plot përshtypje po aq edhe e personazheve që zbulonin veten duke treguar se e kishin jetuar kohën dhe ngjarjen edhe përse mesazhi studimor dhe akademik vlerësohej në përcjelljen e lajmit. Me këtë rast, një episod i posaçëm Profil i realizuar nga televizioni Euronews Albania iu kushtua njohjes më të afërt me jetën dhe veprën e shkrimtarit Naum Prifti ku përmblidheshin vlerësimet e akademikëve dhe referuesve, si edhe fragmente jete nga familjarë, bashkëfshatarë, miq të familjes, mësues dhe lexues.

I përfaqësuar me disa gjini dhe zhanre letrare, me dramaturgjinë e teatrit dhe skenarin e filmit artistik dhe vizatimor, një drejtim tjetër njohës që nevojitet të hidhet dritë dhe të vështrohet tek Naum Prifti është jeta e tij si publicist dhe gazetar. Ndoshta këtu gjinden shënimet dhe dorëshkrimet e krijimtarisë së pabotuar të tij, por, që për sa kohë, Naum Prifti jetoi dhe shkroi mes Shqipërisë dhe Amerikës, ashtu siç ai gjendet mes dy kohëve, profili i tij shpreh dëshirën për t’u njohur nga brezat e rinj. Autorja dhe gazetarja e emisionit Profil Greta Topjana e Euronews Albania e ka “takuar” autorin Naum Prifti për herë të parë si nxënëse në 9-vjeçare kur lexoi tregimin Mandolina e prej atij momenti ka qenë shumë kureshtare të njohë më shumë veprat e tij, por edhe vetë autorin. “Vitet kaluan dhe fatkeqësisht vjet mora vesh lajmin e trishtë që Naum Prifti kishte ndërruar jetë dhe përtej keqardhjes njerëzore kisha edhe keqardhjen që nuk e takova shkrimtarin nga afër për të më shuar shumë kuriozitete që kisha,” shprehet Greta. Profili i përgatitur prej saj gjatë muajit marsit Amaneti i Naum Priftit transmetohet në Euronews Albania https://youtu.be/qltOXuEliys…

Ajo ishte kureshtare të dinte më shumë përveç se për krijimtarinë e tij edhe për jetën personale mes Shqipërisë dhe Amerikës… për më tepër ngaqë “veprat e autorëve si Naum Prifti janë krijuar në një kohë kur letërsia ashtu sikurse çdo gjë tjetër kontrollohej nga shteti… por ai me një elegancë i shkroi fëmijëve për historitë apo personazhet e fshatit duke i kamufluar me emrat simpatikë të librave të tij. Duhet të jemi mirënjohës për veprat që ka lënë pas shkrimtari se ka rritur dhjetëra breza fëmijësh me vepra shqip të cilat edhe sot në një epokë dhe regjim tjetër për Shqipërinë janë po aq të dashura,” vëren gazetarja Greta Topjana. Duke e parë në tërësi trashëgiminë letrare të Naum Priftit, ajo e quan atë “pjesë të kujtesës kulturore të popullit shqiptar … Duhet ta kujtojmë të shkuarën për të mësuar nga gabimet, por edhe për të vlerësuar punën e artistëve dhe intelektualeve që e çuan para misionin e tyre edhe atëherë kur një fjalë e “gabuar” të burgoste apo të internonte….”

Pa dashur as ta quajmë rastësi dhe as fat si të tillë, mund të shikohet më tej se si puna dhe përkushtimi rizbulohen edhe atëherë kur njeriu kontribuon mes bashkëkombësve për Shqipërinë. Ndonëse jo fort e hulumtuar më vete, publicistika e Naum Priftit vlen të zbërthehet si komponent kyç në unin e tij krijues për nga rëndësia dhe përkushtimi i njohjes të së vërtetës njerëzore sepse kërkimi me natyrë publicistike dhe kureshtja për njerëzoren ishin burimi i krijimtarisë së gjatë të Naum Priftit. Në qershor të vitit 2018, me rastin e 106 vjetorit të Vatrës, ish-Sekretari i Vatrës Naum Prifti mori nderim jetësor. Në fjalën e tij, ai më shumë theksoi se çfarë do t’i duhej një publicisti dhe gazetari në profesion dhe që e ndihmon atdheun të cilin dëshiron ta shohë të qytetëruar.

“… unë shkela çdo pëllëmbë toke të hapësirës brenda vendit nga veriu në jug, nga lindja në perëndim dhe kudo mbajta shënime udhëtimi. Njoha fshatarin, punëtorin, policin, ushtarakun, bariun. Shkruajta për vuajtjet e mundimet, këngët e legjendat, humorin dhe tragjedinë shqiptare. Mbi të gjitha njoha shpirtin shqiptar çka u bë dhe mbeti burimi i krijimtarisë sime”.

Të flisje në një tubim feste me bashkëkombësit ku një organizatë atdhetare e kishte kapërcyer shekullin dhe është më shumë se pavarësia e Atdheut, kjo tregonte shumë jo vetëm për thjeshtësinë dhe ndjenjat profesionale, por për detyrimin që shqiptarët duhet të kenë për t’i trashëguar këto institucione të para atdhetare si Vatra dhe Dielli.

Atë vit Naum Prifti ishte 86 vjeç dhe me aq sa kishte njohur dhe arritur, me thjeshtësi dhe nga zemra shprehej: “Forca e Vatrës nuk qëndron tek fondet e saj monetare, por tek shpirti i njerëzve të përkushtueshëm që udhëhiqen nga idealet e saj të larta atdhetare. Mendoj se në këtë përvjetor, Vatra ka provuar se i ka kaluar sfidat dhe sprovat. Dhe Kjo Vatër Nuk Ka Për T’u Shuar. Faleminderit për nderimin dhe Gëzuar!”

Shkëputur nga fjala e Naum Priftit mbajtur në Mbrëmjen Gala kushtuar 106 vjetorin e themelimit të Vatrës, 1 Qershor, 2018 https://gazetadielli.com/naum-prifti-kjo-vater-nuk-ka…/

Krist Maloki, mendimtari brilant i viteve tridhjetë

April 5, 2024 by s p

Ndriçim Kulla/

Krist Maloki një mendimtar brilant i viteve tridhjetë, sëmundjet tona shoqërore, shpirtin tonë të tallazitur, karakterin tonë të ashpër e të papërcaktuar e shikonte te filozofia që sollën pushtimet e huaja, sidomos dy perandoritë që qëndruan disa shekuj me radhë. Konkretisht Maloki, mendimtar i kësaj periudhe, problemin shqiptar e shihte te orientalizma e cila e kalbi në trup dhe në shpirt shqiptarin, duke ia shpërbërë fuqitë e tij fisnike dhe kombëtare. Ndryshe nga shumë të tjerë që orientalizmën shqiptare e shpjegonin vetëm si dhuratë të turqve K. Maloki këtë orientalizëm e gjeti 600 e ca vjetë më parë se turqit të pushtonin Shqipërinë. Orientalizma shqiptare – shprehet ky autor, – i ka rrënjët aty nga vitet 740 kur Shqipëria u bë pronë e Bizantit në Leonin e III-të të quajtur Isaurios. Është koha kur shqiptarët u detyruan nga Isaurios të dilnin nga kisha Romake (oksidentale) e të futeshin në labirinthet e errëta të Kishës Bizantine (orientale) të atëhershme. Për të nuk ishte aq e fortë dhe me peshë ndarja kishtare se sa ai shpirt skëterrë i administratës bizantine. Midis bizantizmës historike dhe orientalizmit shqiptar qëndron shenja e barazimit. Orientalizmi ynë është një dhuratë fatale e kristianizmit euro-aziatik. Me këtë origjinë ajo shkatërroi vetitë e larta ndërmjetësuese-kolektiviste, marrëdhëniet e shqiptarit me shqiptarin, dhe marrëdhëniet e shqiptarit me shtetin dhe eprorët e tij. Biznatizma historike si një epidemi rrënimtare e shkatërroi dhe e deformoi karakterin e drejtë të shqiptarit.