Archives for October 2024

Jeta dhe vepra e mbesës së Isa Boletinit

October 9, 2024 by s p

Mimoza Dajçi/

Pak ditë më parë u nda nga jeta arsimtarja e parë shqiptare e gjuhës angleze në Kosovë, patriotja dhe mbesa e Heroit të Popullit Isa Boletini, Rabije Murati Rrahmani.

Pas një sëmundje të shkurtër, nën mbikqyrjen e djalit të saj Asdrenit, dhe kujdesit të jashtëzakonshëm nga vajzat e një familje të shquar patriotike në Mitrovicë, familjes Suhodolli, motrat Teuta Suhodolli Berisha dhe Afërdita Suhodolli Buqinca, si dhe Aida Breca dhe Merita Zymberi nga Prishtina, të cilat sëbashku me Asdrenin, u përkujdesën për Rabijen deri në momentin e fundit të jetës së saj. Rabije Murati Rrahmani u nda nga jeta në qetësi, në shtëpinë e saj në Londër, më datë 19.09. 2024.

Fill pas mbarimit të luftës së dytë botërore familjes së Iliaz dhe Shehide Muratit do t’i vinte në jetë Rabija, fëmija e katërt e tyre. Rabije Murati Rrahmani lindi në Mitrovicë më 27 Shtator 1944. Fëmijët e tjerë më të rritur të tyre ishin Minire Murati Quna (gjallë) Remzi Murati dhe Bahrie Murati Polloshka (të ndjerë).

Nëna e katër fëmijëve të vegjël Shehide Boletini Murati ishte e bija e Heroit të Popullit Isa Boletini, ndërsa i ati i tyre Iliaz Murati ishte nip i patriotit dhe Heroit të Popullit Hasan Ferri. Kur Rabija, fëmija më e vogël e familjes ishte vetëm një vjeç, i ati Iliaz Murati ndërroi jetë në një moshë tepër të re.

Atë kohë, në shtetin që do të quhej Jugosllavi po instalohej regjimi komunist. Pas vdekjes së bashkëshortit Shehidja dhe fëmijët e saj kaluan shumë peripeci në jetë dhe një periudhë të vështirë politike – ekonomike. Megjithë represionin serb nëna e re i rriti dhe edukoi fëmijët me shumë mund e sakrifica, por nën frymën e atdhedashurisë, patriotizmit, humanizmit dhe dashurisë për njerëzimin.

I njëjti regjim u instalua edhe në Shqipëri, një pjesë e konsiderueshme e familjes së tyre jetonin në Shqipëri, përndjekjet e vrasjet politike vijuan në të dy anët e kufirit. Pas humbjes së bashkëshortit Shehide Boletini Murati do të ballafaqohej me sfida të tjera siç ishin persekutimet dhe internimet e vëllezërve të saj nga diktatura komuniste. Me absurditetin më të madh ky sistem ishte po aq i fuqishëm dhe i pamëshirshëm edhe në Shqipëri. Siç ishte atentati ndaj djalit të Isa Boletinit në Shkodër Adem Boletini nga qeveria komuniste, respektivisht nga Vasil Shanto thotë në një intervistë të saj Rabije Murati Rrahmani për gazetën “Albania Post” në Londër. Si dhe vrasjet, burgosjet dhe internimet e djemve të tjerë të Isës, nipave e mbesave të tij nga forcat sllavo-komuniste në Kosovë dhe Shqipëri.

Arsyeja e këtyre persekutimeve ishte sepse Isa Boletini kishte luftuar për bashkimin e trojeve shqiptare dhe njëri apo tjetri më shumë nga djemtë e Isa Boletinit nuk pajtoheshin me idetë komuniste si dhe me ndarjen e trojeve shqiptare, për të cilat familja dhe mbarë populli kishin sakrifikuar aq shumë.

Nënë Shehidja kontriboi në rrugëtimin, shkollimin, integritetin dhe pavarësinë personale të fëmijëve të saj. Ashtu si edhe i ati Isa Boletini, i cili edhe pse nuk ishte i shkolluar, e njihte rëndësinë dhe vlerën e arsimimit për brezat e rinj. Për këtë qëllim hapi dhe financoi në Boletin dhe fshatrat rreth Mitrovicës disa shkolla, ku fëmijët të ndiqnin mësimet e gjuhës shqipe duke bartur edhe shpenzimet e mësuesve.

Rabije Murati Rrahmani u diplomua në Shkallën e parë në Fakultetin Filozofik për Letërsi Angleze në Prishtinë, aty ku u njoh dhe me shokun e saj të jetës Ali Rrahmanin, të cilët nga martesa e tyre do të kishin dy djem Nolin i cili u nda nga jeta disa vite më parë dhe Asdrenin, artist e muzikant. Fillimisht jetuan në Gjakovë prej nga ishte Aliu. Rabija punoi si arsimtare e gjuhës angleze në shkollën fillore “Mustafa Bakija” ndërsa Aliu profesor po i gjuhës angleze në shkollën Normale “Isa Grezda” në Gjakovë. Pas viteve 60′ u shpërngulën në Prishtinë, Rabija filloi punë në shkollën e mesme ekonomike ku ligjëronte gjuhën angleze më pas e kaluan në shkollën fillore “Ismajl Qemajli” në Prishtinë. Ndërsa Aliu kishte marrë përsipër detyra të reja.

Ajo dhe familja e saj jetuan nën çensurë e terror të plotë në Kosovë, shpesh duhej të paraqiteshin tek zyrat e policisë sekrete jugosllave, SUP-it në Kosovë, siç ishte rasti kur në vitin 1991 në shkollën “Ismajl Qemajli” në Prishtinë, u bë panik sikur dikush kishte hedhur helm për të helmuar nxënësit. Nga katër mësueset që ishin në atë shkollë, vetëm Rabijen e thërritën në zyrat e SUP-it, për të dëshmuar për ngjarjen, që ajo nuk kishte as lidhje as dijeni. Ky ishte nje aspekt i presionit dhe persekucionit qe ushtronte represioni serb mbi familjen Boletini, fëmijët, niperit e mbesat e tij.

Ja si e kujtonte ajo gjyshin Isë: “Kishte raste që me vite gjyshi Isë me djem, nipat e luftëtarët e tij nuk shiheshin në Kullë, pasi ishin gjithë kohës nëpër luftime, e kur kthehshin gëzoheshin të gjithë. Më kujtohet një herë, thotë ajo, kur teze Ajete (motra e Shehides) i tha vajzave të familjes: “Motra shikoni kush ka ardh, shikoni kush ka ardh”!

Kishin mall e dashuri të madhe e të munguar për babain e tyre.

Në vitin 1976 me një dekret të qeverisë shqiptare Isa Boletini shpallet Hero Kombëtar, por me njohjen e Isës si figurë kombëtare regjimi jugosllav shtoi edhe më tepër interesimin për familjen dhe veprimtarinë e saj. Kaluan vite të terë dhe familja mbeti e ndarë përtej dy kufijve Shqipërisë dhe Kosovës dhe askush nuk dinte se çfarë po ndodhte me jetën e tyre.

Rabija kujtonte me dhimbje edhe bisedën mes dy bijave të Isës, Ajetes dhe Shehides kur u takuan pas shumë vitesh për herë të parë në Shqipëri në vitin 1976. Ajete Boletini jetonte në Durrës, ishte martur me Abdullah Maxhunin, njeriun më të besuar të Isa Boletinit dhe kishin dy fëmijë Afërditën dhe Nazmiun, i cila ka disa vite që është ndarë nga jeta. Afërdita u martua me nipin e Hasan Ferrit.

Udhëtimi në Shqipëri i Anë Shehides (sepse Ana e thërrisnin fëmija) u përcoll regullisht në “distancë” nga shërbimet sekrete shqiptare dhe spiunëve jugosllavë. Mbaj mend atë kohë edhe gjyshja ime Hajrie Boletini Dajçi e pat takuar teze Shehiden në fshehtësi të plotë në Tiranë, pasi im atë edhe pse në pension vuante dënimin në burgjet politike shqiptare, ndërkohë që kisha edhe xhaxhain të pushkatuar pa gjyq si intelektual dhe antikomunist nga forcat sllavo-komuniste në Prizren në vitin 1944.

Kam biseduar disa herë me teze Rabijen, vazhdimisht fliste për Kullat e jetën e nënës, gjyshit Isë e gjyshes Ajshe në Boletin, përshkruante aq bukur begatitë natyrore, bujarinë, mikëpritjen, zakonet e trimëritë e nënë Shehides, patriotizmin e bujarinë e babait të saj Iliaz Muratit, vëllain Remzi Murati nipi i Isa Boletinit që mes zjarrit të luftës e rreziqeve të mëdha solli eshtrat e Tij, nipave dhe luftëtarëve trima në Kosovë, që u vranë tradhëtisht në Mal të Zi.

Shprehja e famshme e Isa Boletinit se: “Ballkani nuk do të ketë kurrë qetësi dhe për këtë faji do të bie mbi ju, e jo mbi ne, që do të luftojmë përherë deri sa të çlirohemi”. Eshtë aktuale edhe sot, pasi Serbia nuk po ndalet me provokacionet, sulmet e vrasjet e saj në Kosovë.

Diplomati dhe politikani anglez Abrey Herbert, miku i shqiptarëve dhe i Isa Boletinit e ka quajtur Isa Boletinin “Robin Hudi i Shqipërisë”.

Ndërsa gazetarja amerikane Bertha Spencer për Isa Boletin ka thënë: “Heroi më i madh shqiptar qysh prej Skënderbeut në Shekullin e XV-të”.

Rabije Murati Rrahmani ishte një grua dhe nënë e rrallë, intelekuale e mirëfilltë, zonjë fisnike që përfaqësonte me dinjitet familjet Murati, Boletini, Ferri. Ishte kënaqësi e veçantë të bisedoje me të, aq shumë të tërhiqte ngrohtësia, inteligjenca dhe dashuria e saj për anëtarët e familjes dhe të afërmit e gjakut të saj.

Nuk pata rast ta vizitoj në Londër, por do të shkoj patjetër me mbesat e nipërit e saj që nuk e harrojnë kurrë, për të vendosur tek varri i saj një kurorë me lule të freskëta. Edhe pse pas shumë vitesh që arrita të njoh gjysmën tjetër të familjes time në Kosovë dhe në botë, jam e lumtur që plotësova amanetin e babait tim.

KALAJA DHE QYTEZA E MARSHEJIT, MONUMENTI 2300 VJEÇAR ILIRO-SHQIPTAR NË LUFTË ME HARRESEN…

October 9, 2024 by s p

Ndue Bacaj/

Rreth shtatë kilometra nga qyteti i Koplikut, në Kastrat (të Malësisë Madhe) në katundin Marshenj të fshatit Gradec, mbi një kodër shkëmbore sot gjinden rrenojat e një qendre urbane që dikur ka qënë një qytezë, qytet apo kala, që vendasit edhe sot këto rrënoja i “thërrasin” Kalaja e Marshejit…Kjo kodër shkëmbore, nga veriu lidhet nga një varg kodrash të tjera, kurse rrezë saj, nga lindja e juglindja Përroi i Thatë. Mbi majen e kodrës ndodhet një shesh 0.5 ha, por me një fushpamje të gjërë. Sheshi rrethohet nga një ledh gurësh, duke krijuar një planimetri eliptike. Një tjetër mur i thatë me linjë të drejtë mbyllë qafen e kodrës në drejtimin përendimor, ku pjerrsia është e vogël. Ai mbronë një shesh të dystë me siperfaqe 1 ha. Muri rreth 90 m i gjatë, ka një trashsi prej 2.70 m.. Ai përbahet prej dy faqesh të ndertuara në të thatë prej gurësh të mëdhenjë e mesatar të papunuar dhe mbushje çakulli. Muri përshkohet nga një hyrje e thjeshtë me gjërsi 1.6 m. Ndertimet mbrojtëse me ledhe guri janë tipet më të vjetra të fortifikimeve… Matrialet më të hershme të mbledhura në siperfaqe i takojnë shek.VI-V para Krishtit dhe vazhdojnë deri në periudhen e pushtimit romak. 1. Emri i parë i qytezez apo qytetit sipas studiuesve dhe gjeografeve të kohes dhe me vonë ka qenë Sinna apo Cinna… Emri i qytezes duket se lidhej me nënfisin me emrin Kinebar që perfshihej në fisin e madh Ilirë të Labeateve , që banonin thuajse tërë trojet e Malesisë Madhe Etnike të asaje kohë e më gjërë. Gjeografi i njohur i shekullit II pas lindjes Krishtit , Ptolemeu që jetoi në Aleksandri në vepren e tij “Gjeographia” , libri II , në “kapitullin” vendi që zë Iliria kur i vjen rralla të shënojnë qytetet si Skodra (Shkodra), Doklea (Dioklea),shenon edhe emrin e qytetit Cinna, me pozicionet gjeografike 45 grad e 40’ dhe 42 grad e 30’..2. Edhe studiuesit Skender Anamali dhe Damian Komata ne punimin e tyre me titull “VARREZA E KALLDRUNIT”, i referohen gjeografit Ptolomeu, ku ndër të tjera shkruajn: “.. Emri i parë që duhet marrë në konsideratë është Cinna , që permendet në gjeografinë e shekullit II të eres sonë të Ptolomeut nga Aleksandria si qytet i brendeshem i provinces së Dalmacisë, Sinna apo Cinna, stacioni i parë rrugor i rruges që nisej nga Scodra (Shkodra) në drejtim të Dalmacisë… 3. Ndërsa te një autor tjetër antik i shekullit II të erës sonë (Appianus tek vepra Illyrica) permendet perseri kjo qyteze, gjithashtu këtu shkruhet se Kinebaret qënë banoret e një mikrokrahine midis qyteteve Scodra (Shkodra) e Dioklea , të cilet si një nënfis i vogel ishin perfshirë në fisin e madh të Labeateve. Qenderbanimi i tyre ka qënë Cinna (apo Sinna) e cila njëkohësisht ishte një stacion i rendesishem rrugorë.. Një burim i rendësishëm per studimin e rrugëve antike janë të ashtuquajturit itinerarë (nga lat.iter-itineris= rrugë). Keto paraqesin në vetvete lista rrugesh dhe harta grafike , në të cilat janë të shënuara drejtimet që ndiqnin rruget , stacionet e tyre dhe largësitë… Një rendesi të madhe midis itinerareve të ruajtura ka edhe Tabula Peutingeriana (shek.III-IV) nga e cila mësojmë se kur pershkruhet rruga nga lumi Arsia (Kastelnovo) nepër Salonë (Dalmaci) e deri në Dyrrah (Durrës), shënohet emri Sinna, ndersa kur pershkruhet rruga nga Salona në Dyrrah e gjejmë të shkruar Cinna (Marshej).. 4. Është interesant se një emertim i tillë gjendet pas shkullit të dytë edhe në trojet e atëhershme të Koplikut apo Kalldrunit sotem. Studiuesit dhe arkeologët Skender Anamali dhe Damian Komata duke ju referuar shenimeve të H. Kiepert ,(Forme ORBIS Antique XVII) , shkruajnë se : “ Në lidhje me identifikimin apo lokalizimin e Cinnas janë shfaqur disa mendime , per tu marrë në konsideratë sipas mendimit tonë është perveç Koplikut me periferin e tij edhe Mrashenji , ku sikurse dihet , ka pasur një qenderbanim të fortifikuar , të periudhes së parë të hekurit ..” (Duke ditur se Periulla e hekurit ka një shtrirje kohore nga shekulli XI para Krishtit deri në shekullin e V para Krishtit , ne mesojme se qyteti , qyteza apo edhe fortesa e “Marshenjit” paska ekzistuar te pakten 2400-2500 vite më parë.. N.B.). Në perputhje me lokalizimin e Sinnas apo Cinnas ilire në Mrashej ka kaluar rruga e madhe transversale nga Narona (Dalmaci ) në Shkoder , por jo buzë Liqenit , por rreze kodrave… Në periullen e parë të hekurit, dhe ndoshta deri në prag të eres sonë , qenderbanimi kryesore i fortifikuar i mikrokrahines së banuar nga Kinabaret ka qënë qyteza e Marshejt. Ky qenderbanim i fortifikuar e humbi rendesinë e meparshme , pasi nga lartë popullsia vendase u shperngul në fushë (në trojet e Kalldrunit apo Koplikut që në atë kohë këta banorë suallen edhe emertimin , Cinna apo Sinna në vendbanimin e ri N.B.).. Persa i perket qytezes së fortifikuar të Marshenjt, duhet thënë se nuk dimë shumë gjëra , sepse vetem muret rrethuese të periulles së parë të hekurit kanë qënë objekt studimi. Midis këtyre mureve ndodhen edhe rrenojat e një forifikimi të mëvonshem , të perfaqesuar më mirë nga një kullë, ku bie në sy si mjet lidhes një llaç gelqerore i perzier me pluher e copa tullash… Ky fortifikim i vonë i dy shekujve të parë të eres sonë të çon drejt mendimit se ndertuesit e tij (në fakt rindërtuesit N.B.), kanë qënë pushtuesit Romak, pasi Qyteza Ilire e Marshejit u shenderruar prej ketyre të fundit në një qender të vogël vezhgimi të një garnizoni ushtarak që mbikqyrte të vetmen dalje natyrore, që zbret nga Malësia dhe njekohesisht rrugën që kalonte poshtë saj , gjatë bregut lindore të liqenit të Shkodres…” .5. Është interesant se per shpernguljen e banorve të qytezes së Marshenjit per në vendbanimin e ri Cinna apo Sinna gjinden njoftime që nga viti 33 para Krishtit e deri nga fundi i shekullit IV pas Lindjes Krishtit , por mjerisht nuk mund të gjejmë asnjë matrial që tregon per numrin e banorve të Qytezes së Marshejt, ndersa per kulturen dhe zhvillimin tregojnë varret e zbuluara në Kalldrun të cilat ishin “mbartese” të kulturës dhe zhvillimit të banorve që zbriten nga Marsheji , ku u gjeten mbishkrime në rrasa e gurë varresh, fibula e monedha bronxi , veçanarisht të perandorit romak Gordian III ( vitet 238-242 ), gjithashtu u gjetë edhe një monedhë bronxi e Hyut Lar , si dhe togza e matrial tjeter arkeologjik, por edhe një shumicë monedhash argjendi të Dyrrahut (Durrsit) dhe Apolonisë të viteve 225 – 100 para lindjes Krishtit…. Duke filluar pas vitit 33 para Krishtiti qendërbanimi i fortifikuar i Marshejit e humbi rëndësinë e mëparshme; nga lart popullsia vendase u shpërngul në fushë…6. Gjithashtu gjetjet e sipërcituara kanë intersë pasi tregojnë kulturen dhe qytetrimin e njejtë me pjeset e tjera të zhvilluara të Ilirisë.. Per Marshejin shkruan edhe një studiues vendali (kastratas), i cili ndër të tjera tregon, per toponime të ndryshme në rrenojat e qytezes apo kalasë , si Vishane të cilat trashigohen edhe nga banoret e Marshej-Gradecit e më gjërë.7. Duke parë me kujdes në themelet e rrenojat që e rrethojnë “Qytezen” e Marshejit , mendoj se “Toponimi” VISHANE nuk është gjë tjeter , veçse shkurtimi i bashkimit të fjaleve “VESHJA ANSORE”… Në vitin 518 njoftohet se trevat e veriut të Ilirisë i tronditi një termet i fuqishem , ku Qyteti i famshem i Dioklesë thuajse u rrafshua , 8. por për qytezen e Marshejit nuk kemi asnjë njoftim konkret,ndonse në ketë qyteze të kthyer edhe në një keshtjellë të fuqishme nga Romaket , jetonin perveç ushtrisë edhe familje të hierarkeve ushtarak. Sidoqoftë na duket me vlera të cilësojmë se një historian i vjeter francez , ish Argjipeshkevi i Shkupit , shkruan per disa invazione grabitqare të Arabeve në trojet shqiptare të Veriut , të cilat filluan të duken në vitin 811, dhe Malsoret kishin rolin e tyre në ketë rezistencë , por ne nuk dimë nese Marsheji vazhdonte të ishte një Kala strategjike në këtë kohë…. Perseri në vitin 875 me urdhër të Papa Gjonit VIII në Shqiperinë e Eperme (të Veriut N.B.) u mbajt një Koncil, ku u rregulluan çeshtje të vendit në praninë e Pauliminit, mbret i Dalmateve , të Dukes së Kroateve, Zhupanit të Serbëve ( ende me besim Katolik N.B.) dhe perfaqesuesve të Bazilit, perandor i Kostandinopojes. Në mes të tjerash u vendos që Selia Metropolitane e Shqiperisë Eperme të zhvendosej nga Shkodra në Diokle…9. Sipas gojdhenave në Qytezen apo Keshtjellen e Marshejit në keto vite gjindeshin disa kisha Kristiane (katolike) që nga ky koncil e mbrapa do të mvareshin jo në Shkodër , por në Dioklen me siguri të rindertuar pas termetit të vitit 518 …

TË DHËNA NGA DY ARKEOLOGË AUSTRIAK…

Mendova që ketij studimi të vogël ti shtoj disa të dhënave të dy arkeologëve austriak (K.Prashniker dheA. Shober), të Institutit Arkeologjik të Vjenës, të viteve të Luftës parë Botërore (1914-1918). Të dhënat marrin vlerë pasi janë të konstatuara në vend nga dy arkeologët dhe na japin mundësi të krahasojmë gjendjen e mbi një shekulli më parë, të asaj që kishte mbetur nga kalaja e qyteza Marshejit , dhe ajo çfar shohim sot nga kjo trashigimi… Nga këto të dhëna citoj: “…Nëse emri i fshatit Gradec dëshmon për një vendbanim të vjetër dikun afër , tumat e shumta prej guri të periudhës Latine e vonë, të konstatuara nga Nopça në Traboin e Kosan , japin siguri që ky vendbanim shtrihet që nga periudha Ilire. Në tërë zonen vetëm kodra e Marshejit ofron mundësi për praninë e një qyteze. Në të vertet këtu gjenden ende germadha të mureve rrethuese të vendbanimit të hershëm. Kodra e Marshejit është pjesa fundore e njësisë malore që shoqëron bregun e djathtë të Përroit Thatë…mbrohet në dy krahë nga kanioni i thellë i lumit (Përroit..N.B.)…dhe perbëhet nga dy kurrize shkëmbore që lidhen mes tyre , ofron hapsirë të mjaftueshme për një vendbanim të madh, i cili mbrohej nga shpati i rrëpirtë i kurrizit shkëmbor si dhe nga fortifikimet artificiale në dy qafat. Nga këto të fundit është ruajtur më mirë muri , që bllokonte hyrjen e vetme të mundëshme në anën perendimore. Këtu gjendet gjithashtu hyrja kryesore e vendbanimit, një portë e thjeshtë 1.50 m e gjërë , që krijohet nga çarja e murit . Muri me trashësi mbi 3 m … përbëhet nga dy faqe të punuara me blloqe gurësh të mëdhenj , të latuar trashë, të vendosur njëri mbi tjetrin pa lidhje të veçantë, ndërsa pjesa e brendëshme është mbushur me çakull. Në qafen veriperendimore ai ruhet në lartësi 1.2 m. Vazhdimi i tij përgjatë buzës së rrëpirtë të kurrizit shkëmbor jugor, në qafen juglindore për të perfunduar në kreshten shkëmbore veriore nuk dëshmohet më, por duhet pranuar se ai ka ekzistuar dhe muri i shkriftë mund të jetë shembur fare lehtë. Ndërkaq në majen më të lartë të kodrës jugore gjenden akoma gjurmë të ndertimit të bërë me llaç…. Gërmadhat e pakta të ndertimit me gurë të thyer si dhe shkëmbinjtë e përpunuar , që ruajnë ende gjurmë llaçi, na nxisin të shohim këtu praninë e një kulle rrethore si dhe të një muri që shkon nga veriu. Rreth 30 hapa poshtë majës , mbi shkëmb shihen dy mure të ndertuara me gurë të latuar me kujdes , 8 m dhe 4 m gjatësi , 2 m lartësi , që mbështeten tek njëri tjetri me kënd të drejtë. Edhe këtu është përdorur llaç gelqereje i perzier me pluhur tullash. Përgjatë shpateve mblodhëm fragmente tjegullash dhe enësh me baltë natyrore. Edhe në tokat e kopshtijet e fshatit Gradec dëshmohen gjurmë të vendbanimit të dikurshëm romak. Prania e një kështjelle të vjetër Ilire në kodren e Marshejt ka rëndësi të madhe , mbasi ajo zotëron vendin ku kryqëzohen rruga e vetme e pershtatëshme që vjen nga Malcija me aksin rrugor që kalon përgjatë bregut lindor të liqenit. Këtë rëndësi duhet të ketë pasur edhe në periudhen romake…. Rruga kapërcente Përroin e Thatë në Marshej , mbasi këtu ofrohet një kalim i përshtatshëm , përpjetë dhe teposhtë rrjedhës së lumit… Nuk perjashtohet mundësia që ura me një hark e Marshejt , e vendosur në pjesën më të ngushtë të kanionit me thellësi deri 20 m , të mbështetet në themele antike…10. Sot duke vrojtuar me kujdes atë çfar ka mbetur nga konstatimet e dy arkeologëve të mbi një shekulli më parë , shohim se nga kalaja e qyteza e Marshejit ka mbetur fare pak ose aspak nga kjo trashigimi, mjerisht edhe per fajin “tonë”…

EMRI I “ RI “ MARSHEJ !

Deri në keto momente ne nuk kemi mundur të zbulojmë asnjë dekument që verteton sakt , se kur u ndryshua emri i qytezes apo kalasë nga Cinna apo Sinna në Marshej . Është interesant se në “Kuvendin e Studimeve Ilire” , emri Marshej u konsiderua mbishkrim në gjuhen latine..11. Për emërtimin Mrashenj ka mendime të ndryshme nga autor vendas e të huaj ,por dy janë versionet më të mundeshme : I pari është versioni i cili Emertimin Marshej e lidh me homonimin Marku i Shenjtë . Kjo lidhet me atë të Shën Markut Ungjilltare , të cilit kastratasit i kanë pas ngritur Kisha , dhe i kanë festuar naten dhe diten , perkatesisht daten 24 prill në mbremje , dhe daten 25 prill diten , si dhe i kanë kushtuar tempuj kulti ( si Kisha e Shen Markut e tjer..). Ndersa shkrimtari me origjin nga kastrati (Nikolla Spathari) në një liber “memoristik” të tij ndër të tjera shkruan : “Toponimi “Marshenj” ka lidhje me një njeri të Shenjtë qe ka jetuar në Shpellen po me emrin Marshej , por në fakt e kishte emrin Marku –Shenjt , por duke u bazuar në të folmen e treves që bashkon emrin dhe mbiemrin është “hequr” germa “ K” dhe emri e mbiemri është perdorur së bashku me togfjaleshin Marshejt. Gjithsesi duke studiuar histori të peraferta të trevave të Shqiperisë veriore, mendojmë se është afer të vertetes edhe emertimi i Marshenjt , nga emri i Malit apo Kodres që ndër shekuj u quajt MALI I SHENJTË”. 12. Për këtë mjafton të kujtojmë se emertime të tilla kemi në Mirditë e veçanarisht në Pukë ku toponime apo homonime me emrin e Shën Gjergjit qarkullojne edhe sot, madje keto i dedikohen ketij Shenjëtori që kur ishte i ri dhe thuhet se kishte vrarë një Kulsheder që ndodhej në një shpellë të maleve të Pukes , e cila u ndalonte burimet e ujit , nese nuk i çonin si dhurat çdo vit një vajzë apo djalë per ta ngren si kompensim… 13. Këtu vlenë të theksohet se Toponimi “ Shpella e Marshejit’, i perket një shpelle që gjindet edhe sot pak me lart se vetë rrenojat e qytezes apo Kalasë dhe ka lidhje pikrisht me toponimin (apo më sakt homonimin) e njeriut të Shenjtë ( Markut Shenjtë apo Malit Shenjtë ), por kjo shpellë edhe sot duket interesante , pasi aty gjenë jo vetem kushte per një jetë ( natyrisht primitive ) , por edhe gjurmë jetë të shekujve të hershem. Kjo shpellë është shfrytëzuar edhe si një burim uji , dikur mjaftë i pershtateshem per tu pirë… Natyrisht duke njohur edhe ketë traditë historike të trevave tona neve na lindë e drejta të besojmë se Mali ( apo Kodra qe thirret me shepsh sot ) mund të jenë quajtur i Shenjtë ndër shekuj , pasi vetë Keshtjella dhe pozicioni i saj kanë ndihmuar banorët e qytezes dhe ata per-rreth të mbrojnë trojet dhe jetët e tyre nga pushtues e lakmues të ndryshem në dhjetë shekujt e parë të besimit Kristian… Qyteza e Marshejit ka qënë objekt studimi edhe nga albanologu dhe studiuesi i njohur At Giuseppe Valentini (Zef Valentini) nga i cili citojmë : “ MARSHENJ ose MARSHEJ , Vëllazeri ? -si emer familjar (“Marsen , Mersen”) ka dalë në shekujt XIII –XIV: “Illi Marsenoviç “, janë të dhëna të vitit 1288 nga “mbreteria Serbe” të njerrura nga Manastiri i Vranines ; si dhe kështu vazhdon edhe në vitet 1322-1329 me një Georgius Marsen dhe cilsime të tjera më të njejtin mbiemer….si dhe kalaja e njohur edhe aktualisht e Marshejit duhet me qënë në të njejtin vend…”.14. Ndersa një studiues tjeter i italian (Ermanno Armao) në një liber studimor të tij shkruan: “Gradezi , është me siguri fashati i vogël Gradec pak kilometra në juglindje të Ivanajve , në bregun e djathtë të perronit Thatë. Bënë pjesë në bajrakun e Kastratit ….. Aty shihen rrënojat e një Kishe dhe muresh të lashta të një fortese mbi Koder-Marshejit, që besohet të jetë themelim romak ose ilir…“. 15. ( Hartat në të cilat bazohet studiuesi Ermanno Armao janë të dy hartografeve te njohur , Cantellit (Kantelit) dhe Coronellit ( Koronelit ) , të cilat i perkasin shekullit të XVII. N. B.). Duke studiuar me kujdes rrënojat e mbetura nga kjo qyteze , qytet apo kala, ne shohim se perveç murit rrethues në brendesi ka themele vendbanimesh , tempujsh , por edhe transheshë apo me saktë kanalesh nentoksore të veshura me rrasa guresh (dikur disa edhe të mbuluara) të cilat lidhnin pjesë të ndryshme të qytezës apo kalasë, çfarë tregon për një fortifikim të rëndësishëm të kohës…

TOPONIMI KASTRAT DHE KALAJA E MARSHEJIT…! Ndër shekuj per Malin, Krahinen apo Bajrakun e Kastratit është thënë nga studiues apo njerëz të thjeshtë se e ka trashiguar këtë emertim nga toponimi latin “Castra “( Kastra) që shqip do të thotë Kala, Kështjellë , por në ato kohë nuk bëhej fjalë per shqipërim , dhe emri Kastra dalngadal u trashigua si emri Kastrati që e njohim sot. Një tashigimi gojore me mjaft vlera , dhe të ruajtur prej qindra vitesh e ka mbledhur studiuesja e njohur angleze Edith Durham ,(një njohëse e mirë dhe e vlersuar per historinë dhe traditat e shqiptarëve të veriut e verilindjes) , e cila ka vizituar disa herë edhe Malesinë e Madhe. Kjo studiuese në shkrimet e saj të vitit 1908 , kur i vjen “rradha” Kastratit ndër të tjera shkruan: “Thuhet se emri Kastrat rrjedh nga latinishtja CASTRUM , gjë që nuk më duket e pamundur , sepse rruga kryesore që dikur bashkonte Shkodrën me Dioklenë duhet të ketë kaluar nëpër Kastratin e Poshtëm, dhe ajo duhet të ketë pasur nevojë per roje që ta ruanin..16. Ndersa albanologu dhe studiuesi Franc Nopça shkruan : “Si duket Kastrati i vjeter e ka marrë emrin nga ”Castrum” i Romes që ndodhej në Marshej dhe emri Kastrat gjendet edhe si emer fshati në kadastren e Shkodres më 1416. Sipas një tradite tjeter , të paret e Kastratit quheshin “anas” dhe peskëshin qënë të mëdhenjë , të shkathet dhe të fortë , ishin në gjendje të kapercenin mbi 6 kuaj dhe rronin me mish kali e lende…”.17. Duke ditur se kjo Qytezë- Kala e kthyer nga Romaket në Keshtjellë , është e vetmja e dekumentuar (deri sot ) në trojet e Kastratit të sotem na lindë e drejta të besojmë se pikrisht është kjo Kala që i ka dhënë emrin këtij Mali , bajraku apo krahine , pra Kastaratit , pasuri historike e së ciles janë sot rrenojat e qytezes apo Kalasë së Marshejit , siç quhet sot nga banoret per-rreth. Për të “vertetuar” ndertimet dhe emertimet e Kështjellave e kalave të ndryshme nëpër Shqiperinë e koheve , menduam të citojmë disa rrjeshta nga historiani dhe arkeologu shqiptar (Prof. dr. Myzafer Korkutit), nga i cili ndër të tjera “mesojmë” se : “….Keshtjella të tipit “CASTRA” janë Skampi (Elbasan ) ,Vigu (Mirditë) ,Paleokastra ( afër Tepelenes) e tjerë. Në kohen e sundimit të Justinianit , shek.VI i eres sonë , Iliria e Jugut (d.m.th. teritori i sotem i Shqipërisë) perjetoi një rigjallerim të tradites antike , gjë të cilen na e provojnë burimet e shkruara dhe deshmitë arkeologjike . Ka edhe një listë të tërë keshtjellash të ndertuara e rindertuara nga Justiniani , por që ende një pjesë e mirë e tyre është e pa lokalizuar …”. 18. (“Viktimë” e kesaj liste ndoshta është edhe kalaja, Castra e Marshejit , N. B.). Interesant më duket ajo çfar shkruan studiuesi Fulvio Kordinjano , duke u bazuar në veprën dhe shkrimet e misionarit të madh At Domeniko Pazi (1847-1914) , per rivendosjen e disa misioneve kristiane-katolike nëpër Shqiperi… , nga e cila citojmë: “ Në vitim 1678 u vendosen edhe në malin Veleçik ku gjendet kalaja e Kastratëve (Castratorum oppidium) , me rreth 100 shtepi të krishtera dhe 50 muslimanësh. 19. Ndonse F.Kordinjano shkruan per vendodhjen e kalasë së Kastratësve në malin Veleçik e jo në Marshenj , unë mendoj se bëhet fjalë pikrisht per kalanë-qytezë të Marshenjit , që shpesh identifikohet edhe me toponimin kalaja e Kastratit , ashtu si dhe dhe mali i Veleçikut… Ndersa studiuesi Ermanno Armao , duke u bazuar në studimin e arkeologëve dhe historianëve G. Praschniker dhe A.Schober (Archaologische Forschungen in Albanien u. Montonegro Vjenë 1919) , ndër të tjera shkruan : “.. Fshati … Gradec , pak kilomentra në juglindje të Ivanajve , në bregun e djathtë të Prronit të Thatë … shihen rrenojat e një kishe dhe muresh të lashta të një fortese mbi Kodërmarshenjit , që besohet të jetë themelim romak ose Ilir..”.20. Jo shumë larg rrenojave të qytezes apo Kalasë së Marshejit, gjinden varreza interesante dhe të pa eksploruara , të cilat vendasit (që kanë afersisht 4-5 shekuj që banojnë në Marshej-Gradec) i kanë gjetur këtu dhe nuk kanë lidhje me varret e të parëve të tyre, duke treguar keshtu se janë varre mjaftë të hershme… Sidoqoftë keto varre kerkojnë një studim të veçant e të specializuar. Në rrenojat e qytezes se Marshajit sot dallohen qartë Gurë mali të skalitur apo të latuar siç i thonë malsoret , madje këta gurë shpesh janë aq të mëdhenjë sa mund të quhen shkembinjë , që sot mund të levizen vetem me mjete mekanike pasi është e pamundur me forcen e krahut qoftë edhe nga shumë burra së bashku. Ketu gjinden edhe gurë të tjerë më të vegjël , si dhe rrasa guri te skalitura nga dora e njeriut , madje në shumë gurë apo rrasa mendojmë se dikur këtu ka qënë “shkruar” diçka me gjuhen apo dialektin e kohes, ku motet dhe rrebeshet që suallen ato i kanë demtuar duke e bërë teper të veshtirë “leximin”e tyre. Në rrënojat e Kalasë së Marshejit (siç i thonë vendasit) me pakë kujdes mund të gjinden (edhe në siperfaqe) copa të tjegullave apo tullave “Italike” , si dhe copa enësh dhe objektesh “funksionale” qeramike (si dhe matrial tjeter prej balte të pjekur), të cilat tregojne se mosha e tyre është shumeshekullore sa e vet mosha e Qytezes apo Kalasë…

Qyteza, kalaja e Marshejit qendron sot si një “rrenojë” (e rrafshuar) që duket e heshtur , por në fakt ajo “thotë” më shumë se çdo faqe libri , pasi ajo “ka” brenda ketyre rrenojave historinë rreth 2300-2400 vjeçare të një qytetrimi e zhvillim që është në luftë të perhershme me armikun e saj , harresen….

(VOO: Kalaja e Marshejt “dikur” ka qënë nominuar monument kulture i trashigimisë…me rregulloret e Institutit të Shkencave nr. 95 të 16.10.1948, Rektoratit të Universitetit Shtetëror të Tiranës nr.6, datë 15.01.1963, dhe Ministrisë së Arsimit dhe Kulturës nr.1886 datë 10.06.1973. 24. Por duket se kjo mbrojtje ka pas mbetur vetëm në letër, pasi në kohen e kooperatives bujqësore e më pas janë gërmuar themele muri ,si dhe janë marrë gurë për ndërtime të ndryshme….).

REFERENCAT:

1.Zamir Tafilica , Harta arkeologjike e pellgut të Shkodrës , rev.“Gegnia” e perkohshme kulturore -artistke, – 3 -2017 fq.92 , viti i dytë i botimit , Bashkia Shkodër , Biblioteka “Marin Barleti”.

2.lirët dhe Iliria te autorët antikë , fq.267, Akademia e shkencave të Shqiperisë ,Instituti i Arkeologjisë , perg. nga Selim Islami ,Frano Prendi ,Hasan Ceka , Skender Anamali.

3.Kumtari i muzeut popullor të Shkodres ,fq.105 , nr.3-4 , Shkoder 1978.

4.Ilirët dhe Iliria te autorët antikë , fq.307 ,309 ,317 , Akademia e shkencave të Shqiperisë ,Instituti i Arkeologjisë ,perg. nga Selim Islami ,Frano Prendi ,Hasan Ceka , Skender Anamali.

5. Skender Anamali dhe Damian Komata ; Varrezat e Kalldrunit , Kumtari i Muzeut popullor. Shkodres fq.105 – 106.

6. Skender Anamali dhe Damian Komata ; Varrezat e Kalldrunit , po aty , fq.104-105.

7.Gjok Luli ; “KASTRATI” , fq. 7-8.

8.Milan Shuflaj, “Serbet dhe Shqiptaret “ fq.15 .

9.Zhan Klod Faveirial ; “Historia më e vjeter e Shqiperisë” , fq.135.

10.Kamilo Prashniker, Arnold Shober, Kërkime Arkeologjike në Shqipëri dhe Mal të Zi , fq.89-90 , Tiranë 2003.

11.Skender Anamali ; Nga Iliret tek Arberit ,fq.43. “Kuvendi i Studimeve Ilire”,Tiranë 1972.

12.Nikollë Spathari ; Malesia e Madhe siç e njoha unë , fq. 135–137.

13.At Gjon Karma ; Kerkime ndër malet tona , fq.151-152.

14. At Giuseppe Valentini ; IL DIRITTO DELLE COMUNITA….fq. 311.

15.Ermanno Armao ; Vende,Kisha, Lumenj, Male e toponime të një harte të lashtë të Shqiperisë Veriore , fq.79 – 80.

16.Edith Durham ; Shqiperia e Eperme ,Një udhëtim në Shqiperinë e Veriut të vitit 1908 ,fq.52.

17.Franc Nopça ; Fiset e Malesise se Shqiperise Veriore dhe e drejta zakonore e tyre , fq.191.

18.Prof. dr. Myzafer Korkutit ; PARAILIRET , ILIRET ,ARBERIT “ , fq. 57–58.

19.Fulvio Kordinjano ; Shqiperia përmes veprës dhe shkrimeve të misionarit të madh At Domeniko Pazi (1847-1914) , vll.I-rë , fq.104. 20.Ermanno Armao ;Vende , kisha , lumenj ,male e toponime të ndryshme të një harte të lashtë të Shqiperisë Veriore ,fq.79-80.

NË MONTREAL…

October 9, 2024 by s p

Ilir Ikonomi/

Kthehem në Uashington pas disa ditëve të mrekullueshme që kalova në Montreal të Kanadasë me komunitetin shqiptar.

Gjeta shqiptarë të kulturuar dhe dinjitozë, që e kanë ndërtuar jetën me punë të palodhur, që zbatojnë me dëshirë ligjet dhe nuk i mbajnë sytë nga qielli për të pritur se ç’do t’u sjellë fati. Përshtypja ime ishte se njerëzit ndiheshin të respektuar e të trajtuar me drejtësi, në bisedat e përditshme ndjeje shumë pozitivizëm, asnjë frymë ankese apo cinizmi.

Folëm për librat, për historinë, për të shkuarën dhe të tashmen. Si na ndihmon njohja e historisë? Ç’mësime nxjerrim prej saj? Përse na ndihmon studimi i Fan Nolit dhe i figurave të tjera? Sa vlerë ka edukimi i fëmijëve të diasporës me gjuhën dhe kulturën amtare? Këto ishin vetëm disa nga gjërat që diskutuam të dielën në Bibliotekën e Madhe të Montrealit (BAnQ), ku kaluam disa orë.

Më bëri përshtypje se sa shumë pyetje pati gjatë diskutimit, pas shfaqjes së një dokumentari për Fan Nolin. Besoj se kjo ka lidhje me mënyrën e të menduarit analitik dhe me cilësinë e lartë kulturore të këtij komuniteti që lexon. Njerëzit pyesnin pa komplekse, me dëshirën e sinqertë për të mësuar diçka të re.

Edhe pse jo të gjithë e kishin lexuar librin Fan Noli – Apostulli, kishte një kërshëri të natyrshme për të ditur se si i zgjidhnin problemet shqiptarët e diasporës 100 vjet më parë dhe për të bërë krahasime me të sotmen. Më pyetën edhe për librin e ri në serinë e biografisë së Fan Nolit që do të nxjerr së shpejti.

Montreali është kryesisht frengjishtfolës dhe më afër stilit evropian. Është i pastër dhe pa zhurma të panevojshme. S’ka nevojë ta them se qytetari ndihet i respektuar. Është vend i gjelbëruar, ka pyje, lumenj dhe liqene. Vërtet dimri është i ftohtë, por cilësia e jetës është e mirë, mjafton të duash dhe të dish të punosh.

Blerina Ruka e portalit Albanian Montreal Press dhe Ermir Dardha nga Shoqata Kulturore Shqiptare Montreal-Albanian Cultural Association Montreal, që ishin edhe mikpritësit e mi, patën mirësinë të më tregojnë qytetin. Bëra miq të tjerë të mirë, si Glen Kasneci, Anila Hasko Kurti dhe Korab Xharra. Kur u ndamë, mu duk sikur i njihja prej kohësh.

Marsel Fregjaj, me shumë bujari, më dhuroi një vizatim që kishte bërë posaçërisht meqë unë do të shkoja në Montreal. Çfarë privilegji për mua!

Kjo ishte vizita e dytë në Kanada, pas një promovimi në Toronto, ku gjeta një komunitet po aq kompakt dhe të interesuar.

Kur je i rrethuar nga njerëz të mirë, bëhesh vetë më i mirë në shpirt. Në rastin tim, kjo më përmirëson edhe në kuptimin e cilësisë së asaj që do të shkruaj në të ardhmen.

Prandaj bëji vetes një dhuratë, shko tako shqiptarët e Montrealit!

SHKOLLA SHQIPE NË BRILON, GJUHË DHE IDENTITET KOMBËTAR TE SHQIPTARËT NË GJERMANI

October 9, 2024 by s p

Negjmije Reçica mësuese e shkollës shqipe në Brilon, shtetin e Nordrhein-Westfalen (NRW), Gjermani, rrëfen ekskluzivisht për gazetën “Dielli”, organ i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës “VATRA”, New York, ruajtjen e identitetit kombëtar, historisë, gjuhës, kulturës dhe traditës shqiptare në Brilon, Gjermani, nëpërmjet mësimit të gjuhës shqipe, historisë, traditës e kulturës shqiptare dhe aktiviteteve patriotiko- kulturore. Me mësuesen Negjmije Reçica bisedoi editori i “Diellit” Sokol Paja.

HISTORIKU I SHKOLLËS SHQIPE NË BRILON, NË SHTETIN E NORDRHEIN-WESTFALEN (NRW), GJERMANI

Historia e gjuhës shqipe në Shtetin e Nordrhein-Westfalen (NRW), Gjermani, është një tregim i gjallë dhe i pasur që reflekton jo vetëm migrimin e shqiptarëve në këtë rajon, por edhe përpjekjet e tyre të pandërprera për të ruajtur dhe zhvilluar gjuhën dhe kulturën kombëtare. Shkolla Shqipe në Brilon, ku unë jap mësim, është një shembull i këtyre përpjekjeve të palodhshme të komunitetit shqiptar në diasporë, për të siguruar që gjeneratat e reja të mbajnë lidhjen me gjuhën e tyre amtare dhe kulturën e tyre. Ajo ka një histori të gjatë, të ndërtuar mbi angazhimin e prindërve, mësuesve dhe komunitetit në përgjithësi, për të krijuar një mjedis të sigurt dhe mbështetës ku fëmijët shqiptarë të mësojnë shqipen.
Mësimi në shkollën tonë organizohet në baza javore, ku fokusi kryesor është zhvillimi i aftësive të leximit, shkrimit dhe të folurit në gjuhën shqipe. Përmes një qasjeje gjithëpërfshirëse, fëmijët jo vetëm mësojnë rregullat gramatikore dhe pasurojnë fjalorin, por gjithashtu zhvillojnë dashurinë dhe krenarinë për rrënjët e tyre kulturore. Përveç mësimit të gjuhës, organizohen aktivitete kulturore dhe historike, të cilat ndihmojnë nxënësit të kuptojnë më thellë historinë dhe trashëgiminë shqiptare. Ky sistem mësimor është fryt i përkushtimit të vazhdueshëm të komunitetit dhe mbështetjes nga organizatat lokale, duke e bërë Shkollën Shqipe një qendër të rëndësishme për ruajtjen e identitetit kombëtar në diasporë.

GRAMATIKË, LETËRSI DHE HISTORI SHQIPTARE…

Si mësuese, përdor një kurrikulë të integruar që përqendrohet në zhvillimin e aftësive gjuhësore të nxënësve nëpërmjet mësimit të gramatikës, letërsisë dhe historisë shqiptare. Kjo kurrikulë është përpiluar në mënyrë të tillë që të përshtatet me nivelet e ndryshme të aftësive gjuhësore të nxënësve, duke siguruar që secili prej tyre të ketë mundësinë të përparojë në të kuptuarit dhe përdorimin e gjuhës shqipe. Përmes aktiviteteve kulturore, mësimi pasurohet me elemente të rëndësishme të kulturës, artit, muzikës dhe historisë shqiptare, duke vënë theksin në vlerat kombëtare dhe identitetin kulturor. Një aspekt i rëndësishëm i këtij procesi është bashkëpunimi i ngushtë me prindërit dhe komunitetin shqiptar. Për të pasur sukses në ruajtjen e gjuhës dhe kulturës tonë, është jetike që prindërit të jenë aktivë dhe të përfshirë në procesin mësimor të fëmijëve të tyre. Unë i inkurajoj ata të punojnë me fëmijët e tyre në shtëpi, duke i ndihmuar në përforcimin e asaj që mësojnë në shkollë dhe duke krijuar një ambient ku shqipja flitet dhe praktikohet rregullisht. Angazhimi i prindërve dhe komunitetit është vendimtar për ruajtjen e gjuhës shqipe në diasporë. Së bashku, ne mund të sigurojmë që fëmijët tanë të zhvillojnë një ndjenjë të fortë të identitetit dhe përkatësisë kombëtare, duke e mbajtur gjuhën dhe kulturën tonë të gjallë për brezat që vijnë.

MËSIMI I GJUHËS SHQIPE SI FORMË E RUAJTJES SË IDENTITETIT KOMBËTAR TË SHQIPTARËVE NË GJERMANI

Mësimi i gjuhës shqipe është një element themelor në ruajtjen e identitetit kombëtar të shqiptarëve që jetojnë jashtë atdheut. Përmes gjuhës, fëmijët jo vetëm që mësojnë të komunikojnë në shqip, por gjithashtu trashëgojnë vlerat, traditat dhe historinë që i lidhin me origjinën dhe kulturën e tyre. Gjuha shqipe është ura që lidh brezat e rinj me rrënjët e tyre, duke u dhënë mundësinë të kuptojnë më thellë se nga vijnë dhe cilët janë. Në një shtet si Gjermania, ku integrimi në shoqëri është thelbësor, është po aq e rëndësishme që fëmijët shqiptarë të mos humbasin identitetin e tyre kulturor. Gjuha shqipe është mjeti kryesor për ta bërë këtë, pasi ajo u lejon atyre të ruajnë lidhjen me trashëgiminë kombëtare, duke forcuar krenarinë dhe ndjenjën e përkatësisë. Mësimi i shqipes i ndihmon fëmijët të rriten me një identitet të balancuar, ku ata mund të integrohen në mënyrë të suksesshme në shoqërinë ku jetojnë, pa harruar rrënjët e tyre dhe pa humbur atë që i bën të veçantë si pjesë e kombit shqiptar.

SHOQËRIA GJERMANE KA NJË QËNDRIM MBËSHTETËS NDAJ MËSIMIT SHQIP

Shoqëria gjermane ka treguar një qëndrim mbështetës ndaj përpjekjeve tona për të mësuar dhe ruajtur gjuhën shqipe. Brenda kuadrit të diversitetit kulturor, mësimi i gjuhëve amtare shihet si një aspekt i rëndësishëm i integrimit dhe pasurimit kulturor të shoqërisë gjermane. Organet shtetërore kanë luajtur një rol të rëndësishëm në këtë proces, duke njohur dhe inkurajuar ruajtjen e gjuhës dhe kulturës së komuniteteve të ndryshme, përfshirë atë shqiptar. Bashkëpunimi ynë me shoqatat shqiptare në Gjermani ka qenë gjithashtu thelbësor. Këto shoqata ndihmojnë në organizimin e aktiviteteve kulturore, artistike dhe edukative, duke krijuar mundësi të shumta për fëmijët dhe të rinjtë shqiptarë të jenë pjesë e një komuniteti që i mbështet në ruajtjen e identitetit të tyre. Ky bashkëpunim ka forcuar lidhjet ndërmjet shkollave, familjeve dhe komunitetit në përgjithësi, duke e bërë mësimin e gjuhës shqipe më të suksesshëm dhe të qëndrueshëm. Kontributi i komunitetit shqiptar është i pazëvendësueshëm. Prindërit, organizatat dhe individët shqiptarë janë të angazhuar në mbështetjen e mësimit të gjuhës shqipe, duke ofruar burime, kohë dhe energji për të siguruar që fëmijët të mos e humbasin lidhjen me gjuhën e tyre amtare dhe me trashëgiminë kulturore. Ky përkushtim ka ndikuar që mësimi shqip të jetë një element kyç për ruajtjen e identitetit tonë në diasporë.

MËSIMDHËNIE PËRMES TEKNOLOGJISË, VËSHTIRËSITË NË MËSIMDHËNIE ME FËMIJËT ME DY GJUHËSI

Në vitet e fundit, përdorimi i teknologjisë në mësimdhënie është bërë një komponent thelbësor i procesit arsimor, veçanërisht gjatë pandemisë, kur mësimi në distancë ishte i domosdoshëm. Në mësimdhënien e gjuhës shqipe, ne përdorim platforma dixhitale dhe mjete interaktive për të lehtësuar procesin e të mësuarit dhe për të mbajtur një komunikim të qëndrueshëm me nxënësit. Këto teknologji na mundësojnë qasje në materiale të ndryshme, si video, lojëra edukative dhe burime online, duke e bërë mësimin më tërheqës dhe të përshtatshëm për fëmijët.
Megjithatë, mësimdhënia për fëmijët me dy gjuhësi paraqet sfida specifike. Fëmijët që mësojnë shqip ndërkohë që janë të rritur në një mjedis ku flitet një gjuhë tjetër, si gjermanishtja, shpesh përballen me vështirësi në balancimin dhe zhvillimin e të dyja gjuhëve. Kjo mund të shkaktojë ngatërrim në përdorimin e fjalëve ose gramatikës, si dhe një ngadalësim të progresit në gjuhën shqipe. Për të kapërcyer këto sfida, ne përdorim metoda të personalizuara dhe fleksibile që përfshijnë ushtrime të fokusuar në të dyja gjuhët, duke i ndihmuar fëmijët të zhvillojnë aftësitë e tyre në mënyrë të ekuilibruar. Gjithashtu, inkurajojmë prindërit që të jenë aktivë në mbështetjen e fëmijëve në shtëpi, në mënyrë që shqipja të praktikohet dhe të bëhet një pjesë e natyrshme e komunikimit të përditshëm. Teknologjia dhe mbështetja familjare luajnë një rol kyç në tejkalimin e vështirësive që paraqet dy gjuhësia dhe në zhvillimin efektiv të të dyja gjuhëve.

EFEKTI QË KA PASUR TE FËMIJËT NË RRITJEN E NDJENJËS PATRIOTIKE MËSIMI I GJUHËS SHQIPE

Mësimi i gjuhës shqipe ka një ndikim të thellë në rritjen e ndjenjës patriotike te fëmijët shqiptarë që jetojnë jashtë vendit. Përmes këtij mësimi, fëmijët jo vetëm mësojnë të flasin dhe të shkruajnë në shqip, por edhe përvetësojnë historinë, kulturën dhe vlerat kombëtare që i lidhin me vendin e tyre të origjinës. Kjo përvojë i ndihmon ata të kuptojnë dhe të vlerësojnë thellësisht rëndësinë e rrënjëve të tyre kulturore, duke zhvilluar një ndjenjë të fortë krenarie për identitetin e tyre. Ndjenja e përkatësisë që vjen nga mësimi i gjuhës shqipe i forcon ata emocionalisht dhe kulturalisht, duke i bërë të ndihen më të lidhur me komunitetin shqiptar dhe traditat që e përbëjnë. Në këtë mënyrë, fëmijët arrijnë të ruajnë dhe të zhvillojnë identitetin e tyre kombëtar, pavarësisht nga mjedisi i huaj ku rriten.

PROJEKTE TË VEÇANTA DHE VIZITA NË DYSELDORF

Projekti njëvjeçar i shkollës sonë, “Zbulimi i rrënjëve gjuhësore dhe kulturore: Ndërtimi i urave kulturore – Një udhëtim zbulues përmes gjuhës dhe kulturës shqiptare”, është një nga iniciativat më të rëndësishme dhe unike mes shkollave shqipe në diasporë. Një moment kulmor i këtij projekti ishte vizita jonë në Parlamentin e Nordrhein-Westfalen (NRW) në Düsseldorf, ku ne paraqitëm një kërkesë për shpalljen e gjuhës shqipe si lëndë të pavarur në sistemin arsimor të këtij shteti. Ky hap përfaqëson një arritje të madhe për komunitetin tonë, duke përfshirë angazhimin e drejtpërdrejtë në procesin demokratik dhe duke theksuar rëndësinë e ruajtjes së gjuhës shqipe si një element kyç për mbrojtjen e identitetit kombëtar. Kjo iniciativë jo vetëm që forcoi lidhjet kulturore dhe identitare të fëmijëve tanë me trashëgiminë e tyre, por gjithashtu kontribuoi në promovimin e diversitetit gjuhësor dhe kulturor brenda sistemit arsimor gjerman. Përfshirja e gjuhës shqipe si lëndë e pavarur do të jetë një arritje e jashtëzakonshme për komunitetin shqiptar, duke u ofruar fëmijëve mundësinë të mësojnë dhe kultivojnë gjuhën e tyre në mënyrë formale dhe të strukturuar. Për më tepër, vizitat e nxënësve në institucione të rëndësishme, si Konsullata e Përgjithshme e Kosovës, janë një komponent i rëndësishëm i strategjisë sonë më të gjerë për të forcuar lidhjet e tyre me vendin e origjinës. Këto përvoja u japin fëmijëve një mundësi të jashtëzakonshme për të kuptuar më thellë rëndësinë e ruajtjes së gjuhës dhe kulturës së tyre, duke e parë këtë si një pjesë thelbësore të identitetit të tyre personal dhe kombëtar.

KUSH ËSHTË MËSUESE NEGJMIJE REÇICA?

Vendi i Lindjes: Lipjan, Kosovë, vendbanimi aktual: Gjermani, statusi: e martuar me Fexhri Reçicën, nënë e dy fëmijëve: Rigoni në përfundim të studimeve inxhnierike pranë Univerzitetit të Dortmundit dhe Fiona studente fillestare pranë Univerzitetit të Stuttgart. Jam mësuese me përvojë të gjatë në mësimdhënie, si në Kosovë ashtu edhe në Gjermani.
Formimi im profesional e ka filluar në Universitetin e Prishtinës, ku kam përfunduar studimet në fushën e mësuesisë dhe pedagogjisë. Gjatë periudhës sfiduese të viteve të luftës në Kosovë, kam përjetuar përvojat e vështira të mësimdhënies, të cilat më forcuan si mësuese dhe si profesioniste. Këto sfida më përgatitën për përballjen me realitete të reja, siç ishte më pas përvoja ime në shkollat e Gjermanisë.
Studimet e mia plotësuese dhe puna e përditshme me kolegët gjermanë kanë qenë jashtëzakonisht përfituese. Përzierja e perspektivave të ndryshme dhe bashkëpunimi ndërkulturor më ka ndihmuar të zhvilloj metoda inovative në mësimdhënien e gjuhës, si përvetësimin e gjuhës së dytë ashtu edhe të gjuhëve të huaja. Kjo përvojë më ka pasuruar me ide të reja dhe më ka dhënë një qasje më të thellë në ndihmën gjuhësore për nxënësit e brezave të dytë dhe të tretë të komunitetit shqiptar në diasporë.
Në mjediset multikulturore, sidomos për nxënësit me dy gjuhësi, problemet gjuhësore bëhen të dukshme në kontekstin shkollor kur kërkohet angazhimi në diskutime konstruktive ose në shkrimin e teksteve komplekse. Të qenit mësuese në një shoqëri migracioni kërkon aftësi të veçanta në hartimin e proceseve të mësimit dhe mësimdhënies që janë ndjeshme ndaj sfidave gjuhësore dhe kulturore.
Një nga arritjet më të rëndësishme në karrierën time është punimi shkencor që kam përfunduar në Universitetin e Dortmundit, ku kam trajtuar rëndësinë dhe domosdoshmërinë e mësimdhënies në gjuhën e prejardhjes. Ky punim reflekton aktivitetin dhe përkushtimin tim për të promovuar gjuhën dhe kulturën shqiptare në diasporë.
Përveç angazhimit tim si mësuese, jam e përfshirë në projekte të ndryshme edukative dhe kulturore që synojnë promovimin e gjuhës shqipe dhe ruajtjen e identitetit kombëtar të fëmijëve shqiptarë që jetojnë jashtë vendit. Kjo punë është një kontribut i rëndësishëm për komunitetin shqiptar dhe për mbrojtjen e trashëgimisë sonë kulturore në diasporë.
@followers@top fans

DY VJET PA MITROPOLIT ILIA KETRIN

October 8, 2024 by s p

-Në këtë ditë grupimi i grave “Bijat e Shën Trinisë” mblodhën donacione për t’ja dërguar mencës së të varfërve në Mitropolinë e Korçës.

Nga Fuat Memelli-Boston

E diela e datës 6 tetor, ishte një ditë e veçantë për besimtarët e kishës Shën Trinia në Boston. Krahas ritualit të zakonshëm fetar, u përkujtua edhe Hirësia e tij, Mitropolit lia Ketri, me rastin e dy vjetorit të ndarjes së tij nga jeta. Krahas kishave të tjera si ajo e Shën Kollit në Chicago, etj, ai ka shërbyer për vite me radhë në kishën Shën Trinia në Boston, e cila ishte bërë si shtëpia e dytë e tij. Kujtimet për Ilia Ketrin shpalosi në fund të meshës peshkopi Theofan Koja. Ndër të tjera ai vlerësoi njohuritë e tij të thella teologjike, përkushtimin ndaj fesë, humorin dhe të qeshurën e tij “ngjitëse”etj. Më gjerësisht për figurën e Mitropolit Ilia Ketrit , u fol nëpjeswn e dytë në hollin e kishës. Alba Profi, një ndër veprimtaret e grupimit të grave “Bijat e Shën Trinisë” ftoi pjesëmarrësit të shohin një videomontazh kushtuar Hirësi Ilias. Ishin fragmente të bukura kujtimesh nga jeta e tij, një pjesë e mirë nga të cilët ishin me besimtarët e kishës Shën Trinia ku shërbeu për vite me rradhë. Me këtë rast gratë e grupimit “Bijat e Kishës së Shën Trinisë” kishin organizuar një drekë të veçantë në kujtim të tij dhe mblodhën donacione për t’ja dërguar mencës së të varfërve në Mitropolinë e Korçës. Kryetarja e këtij grupimi, Doriana Andrea na tha: “Në këtë përvjetor të Hirësi Ilias, menduam të japim një kontribut për njerëzit në nevojë të mencës së të varfërve në Mitropolinë e qytetit të Korçës. Zgjodhëm këtë qytet, pasi ai ishte shumë i lidhur më Korçën. Siç ka thënë Nënë Terëza “ne nuk mund të bëjmë dot gjëra të mëdha, por mund të bëjmë gjëra të vogla me dashuri të madhe”. Në këtë përvjetor të ndarjes nga jeta të Mitropolit Ilia Ketrit morëm disa mendime nga besimtarët për figurën e tij.

Gjergji Nini na tha: “Hirësi Ilian e kishim si baba të dytë. Ishte i kudondodhur në gëzimet dhe hidhërimet e besimtarëve. Largimi i tij nga jeta, na ka lënë një boshllëk të madh.”

Bruna Shosho: “Kam shumë kujtime me Hirësi Ilian. Ai më ka martuar fëmijët. Ishte njeri babaxhan, me zemër të madhe. Nuk do ta harroj sa të jem gjallë”.

Sterjo Shkodrani: “Ai të jepte dashuri, të jepte këshilla për jetën, për punën. Ishte i thjeshtë dhe i dashur me të gjithë”.

Elena Vjero: “Mitropolit Ilia do të kujtohet gjithmonë për shpirtin e tij paqësor, për veprën që la pas.”