Archives for April 2025

THE PARIS TELEGRAM (1927) / LETRA E QAZIM QEMAL BEJ VLORËS, DJALIT TË ISMAIL BEJ QEMALIT, PËR TË DENONCUAR TRAKTATIN ITALO-SHQIPTAR TË TIRANËS TË 27 NËNTORIT 1926

April 19, 2025 by s p

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 19 Prill 2025

“The Paris Telegram” ka botuar, të shtunën e 26 marsit 1927, në ballinë, letrën e Qazim Qemal Bej Vlorës, djalit të Ismail Bej Qemalit, për të denoncuar asokohe traktatin italo-shqiptar të Tiranës të 27 nëntorit 1926, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Shqipëria, në kthetrat e maces

Nga Qazim Qemal Bej Vlora

Djali i patriotit të madh shqiptar Ismail Qemal Beu

Speciale për Telegramin e Parisit

Burimi : Paris Telegram, e shtunë, 26 mars 1927, ballinë

Shqipërisë, një vend i vogël me një histori të lashtë, dy herë në vitet e fundit i është garantuar pavarësia nga Fuqitë Evropiane. Pasi babai im në Vlorë shpalli pavarësinë e vendit nga zgjedha osmane dhe ngriti flamurin e patriotit Skënderbe, Konferenca e Londrës e pranoi këtë dhe përcaktoi Kushtetutën e Shqipërisë. Pasoi (pas episodit të vajtueshëm të mbretërimit të Princ Vilhelm Vidit) Lufta e Madhe, gjatë së cilës vendi u kontestua dhe u mbrojt nga Austria dhe Italia. Në vitin 1921, fuqitë e njohën sërish pavarësinë e Shqipërisë dhe Konferenca e Ambasadorëve caktoi kufijtë e saj. Shqipëria u pranua më tej si një anëtare e pavarur e Lidhjes së Kombeve.

Pasi e bënë këtë, Fuqitë dhe Ambasadorët lanë duart nga Shqipëria dhe jo vetëm që nuk bënë asgjë për ta ndihmuar vendin e ri për të ruajtur liritë e saj, por e lanë atë pre e lakmisë dhe xhelozive të fqinjëve të saj më të mëdhenj. Për vendet e tjera të vogla të lindura pas luftës, ndihma dhe këshillat e Fuqive nuk ishin gjë tjetër veçse intriga politike, xhelozi dhe komplote!

Kur babai im i ndjerë ishte President i Qeverisë së Përkohshme (1912-1913), si ai dhe mbështetësit e tij po bënin çmos për ta bërë Shqipërinë një komb të lirë dhe që respektonte veten, xhelozitë dhe intrigat që e rrethonin ishin të tilla sa ai nuk guxonte të porosiste mobilje zyre për zyrat qeveritare nga Austria pa ngjallur zemërimin e italianëve – dhe anasjelltas!

Nga e keqja në më keq

Që nga zgjidhja e statusit të Shqipërisë, që nga lufta, çështjet kanë shkuar keq e më keq, Shqipërisë nuk i është lënë kurrë një shans për të treguar se çfarë mund të bëjë.

Ardhja në pushtet e aventurierit Ahmet Zogu, si Kryetar i Këshillit, me mjete që s’janë aspak një turp për Evropën, është shënuar me intriga, abuzime, terrorizëm dhe vrasje ! Vetë shtypi francez dhe ai anglez kanë vënë në dukje se Ahmet Zogut i kanë mbetur vetëm një grusht burrash besnikë dhe se ai i mban ata vetëm me anë të ryshfeteve — nga vijnë, nuk e dimë, por mund ta hamendësojmë ! Fakti është se e gjithë elita e vendit të vogël, ministra, gjykatës, bejlerë, kryepeshkop, oficerë të lartë e të tjerë, afro njëqind, janë të ekziluar. Vetëm ky fakt mjafton për të dënuar sundimin e djallëzuar dhe uzurpimin e Ahmet Zogut. Ndonëse disa nga këta të mërguar vullnetarë janë ftuar të kthehen në vendin e tyre, ata nuk do ta bëjnë këtë për sa kohë që Ahmet Zogu është në krye të vendit.

Nuk kam asnjë hezitim të them se Ahmet Zogu ia ka shitur vendin Italisë. Pavarësia e saj, e garantuar solemnisht nga Fuqitë, është sot një farsë; populli i saj nuk ka zë dhe asnjë mjet reagimi. Pasi, me gjithë caktimin e kufijve nga përfaqësuesit e Fuqive, një pjesë të madhe të territorit ia kishte dorëzuar Jugosllavisë, ky diktator u dha italianëve monopolin e Bankës Kombëtare, e cila u dha atyre supremacinë ekonomike në vend. Kjo u pasua nga Konventa monstruoze e Tiranës, e cila praktikisht ia dorëzoi Shqipërinë, të lidhur duar e këmbë, Italisë.

Këshilli i Ambasadorëve dhe Lidhja e Kombeve kanë qëndruar me qetësi dhe kanë parë këtë paudhësi që i është ofruar një populli të ashtuquajtur të lirë.

Si patriot shqiptar i shkrova gazetës “Le Matin” nga qyteti i Nisës, për të demonstruar në emër të bashkatdhetarëve të mi të pambrojtur, por letrës sime nuk iu kushtua vëmendje.

Çfarë po bën Gjeneva ?

Shqipëria, duke qenë anëtare e Lidhjes së Kombeve, e cila ka njohur pavarësinë dhe integritetin territorial të Shqipërisë, është e pamundur t’i njihet e drejta çdo shteti për të ndërhyrë në punët e brendshme të vendit, madje as për të garantuar kufijtë e tij. Vetëm Gjeneva është e kualifikuar për diçka të tillë, ose për të zgjidhur vështirësitë e jashtme. Asnjë shqiptar i vërtetë nuk mund të pranojë masat e Presidentit aktual, i cili nuk gëzon besimin e popullit, as ratifikimin e tyre nga Kuvendi apo Senati i Shqipërisë (instrumente të akteve të tij tiranike dhe të ambicieve të tij, të zgjedhur jo nga shumica e popullit, por nga një pakicë e vogël në pagën e Ahmet Zogut).

Ky Traktat i Tiranës, që ia dorëzon Shqipërinë Italisë, është aq më i rrezikshëm për këtë të fundit, sepse synimi i qeverisë italiane për të aneksuar thjesht dhe puro Shqipërinë është i njohur që nga ardhja në pushtet e zotit Sonnino, i cili bëri që Aleatët të pranonin traktatin e 1905-ës. Kjo politikë vetëm sa është forcuar që nga ardhja në pushtet e fashistëve dhe i shqetëson më shumë shqiptarët, sepse Traktati i Tiranës i 27 nëntorit 1926 i dha të drejtën e ndërhyrjes së armatosur diktatorit Musolini – fakt që ky i fundit e theksoi shumë kohët e fundit kur deklaroi se nëse Italia nuk do të zgjerohej, ajo do të “shpërtheje” !

Këto fakte më duken mjaft domethënëse dhe duhet të bëjnë të reflektojnë jo vetëm shqiptarët, por edhe ata që janë të shqetësuar për paqen e botës !

Nëse Shqipëria do të ishte lënë e qetë, nëse ajo do të ishte e lirë sot të zgjidhte liderët që donte, do të rezultonte një vend paqësor, i begatë dhe i mirëqeverisur. Por ashtu siç është, edhe pse telashet e tanishme mund të kalojnë për pak kohë, unë dridhem më shumë se kurrë për fatin e vendit tim dhe bashkë me të edhe për të ardhmen e Ballkanit. Një gjë është e sigurt : se vendi që për më shumë se katër shekuj mbështeti zgjedhën e osmanëve, duke pritur gjithmonë me padurim ditën e çlirimit dhe që e hodhi përfundimisht atë zgjedhë, nuk do të tolerojë kurrë, kur ta kuptojë situatën, dominimin e ndonjë vendi tjetër !

Qazim Qemal Vlora

“Muzeu Kombëtar i Fotografisë “Marubi” u shpall pjesë e regjistrit të kujtesës botërore UNESCO

April 19, 2025 by s p

#AShSh

#MuzeuKombëtariFotografisëMarubi

#UNESCO

Një nga thesaret më të çmuara të kujtesës sonë kombëtare “Muzeu Kombëtar i Fotografisë “Marubi” u bë pjesë e regjistrit të kujtesës së botës, UNESCO.

Ky muze aktualisht është i vetmi institucion kombëtar për fotografinë në Shqipëri. Arkivi i tij përmban më shumë se gjysmë milioni negativë filmash në xham, rrotulla dhe plan, si dhe objekte dhe dokumente të pesëmbëdhjetë fotografëve, si dhe fotografi me tematika të ndryshme që i përkasin kulturës shqiptare, urbanistikës, veshjeve kombëtare shqiptare, përfaqësive të huaja diplomatike, personaliteteve dhe zyrtarëve të lartë, ngjarjeve të ndryshme në vend.

Nominimi për përfshirjen në UNESCO është i lidhur me koleksionet e fotografëve të parë të arkivit Marubi, pikërisht Pietro Marubbi (1832-1903), Mati Marubi (1862-1881) Kel Marubi (1869-1940).

Që nga viti 1865, kur u hap studioja e parë e fotografisë në Shkodrën otomane nga italiani Pietro Marubbi, deri në vitet 1940. Koleksioni i tyre dëshmon për lindjen e fotografisë në Shqipëri, pothuajse njëkohësisht me Europën. Arkivi i Muzeut Kombëtar “Marubi” është një dëshmi unike dhe e pazëvendësueshme e aspekteve historike, sociologjike, kulturore, antropologjike dhe artistike.

Lexo linkun:

https://www.unesco.org/en/memory-world/register2025

www.akad.gov.al

GRATË FISNIKE TË SHOQATËS “JEHONA E MALËSISË”, SHËMBULLI I SHPIRTMADHËSISË SË NANË LOKEVE TË MALËSISË

April 19, 2025 by s p

Sa herë na bie rasti të dëgjojmë të përmendet emri “Nanë Loke” të gjithëve na vjen në mëndje një nanë e moçme malësore me flokë të thinjur, me rrullat ballit, e me peshën e viteve mbi supe. Vite të cilat i kanë shoqëruar nëpër shtigjet e jetes plot halle e mundim, e ndër të cilat kanë mbijetuar me dinjitet nën hijen e kullës dhe të Malit që i fisëronte. Ishin Nanë Loket e Malësisë ato që në shekuj mëkuan bijt e bijat e tyre me virtytet më të larta të humanizmit, të besës, të bujarisë, të nderit e të fisnikërisë, me të cilat identifikohen sot e mot malësorët. Në këtë frymë u rritën e skaliten edhe gratë e Shoqatës “Jehona e Malësisë”, të cilat pata fatin t’i takoj në naten festive “Babë e Bijë” për çka falenderoj z. Peti Camaj, që më mundësoi të shoh nga afër realitetin malësor në diasporë.

E mrekulluar nga atmosfera plot shkëlqim dhe zërat e gëzueshëm të vajzave të vogla që vallëzonin me baballarët e tyre, më ra në sy prokupimi i disa grave, të cilat kujdeseshin deri në detaje për mbarvajtjen e kësaj darke festive.

Çdo detaj i ambjentit në sallë dhe kostumografisë së princeshave, personazhe të filmave më të dashur për vajzat, merrte kuptim përtej asaj që dukej. Dashuria babë e bijë tejkalon të gjitha ndjesitë e krenarisë, ndaj çdo gjë ishte realizuar me kujdes. Angazhimi i vajzave Amanda Nucullaj në rolin e Princes Cinderella, Gabriela Dedvukaj në rolin e Princes Belle, Linda Ivanaj në rolin e Princess Aurora dhe Valentina Dedivanaj në rolin e Princess Ariel, të veshura me fustanet e priceshave e bënë këtë ballo akoma më magjike për vajzat pjesmarrëse, e njëkohsisht nxit angazhimin e gjeneratave të reja në manifestime kulturore e kombëtare në diasporë. Megjithatë, lumturimi i vajzave dhe baballarëve nuk ishte gjithçka për këto gra, pasi prokupimi i tyre real lidhej me një kauz akoma më të madhe.

Mbledhjen e fondeve për të ndihmuar fëmijët me autizëm në Malësi ishte detyrë patësore për to. Si nëna e si motra, me vetbesimin dhe qëllimin e lartë për ata fëmijë, nën strehën e Shoqatës “Jehona e Malësisë” kishin dalë krah burrave të tyre për ta përmbushur këtë mision, duke kërkuar mbështetjen e bashkatdhetarëve për mbledhjen e sa më shumë fondeve. Dhe jo vetëm kaq, ato i kishin privuar vetes edhe jetën e luksit duke kursyer nga të ardhurat e tyre personale e familjare për t’i çuar këto para në arkën e shoqatës e për të dhënë shembullin e tyre personal në komunitet. Modestia e tyre në bisedë gjatë takimit me disa prej këtyre aktivisteve ishte shumë prezent. Ato nuk pranonin kurrsesi të dëshmonin kush nga ato ka punuar më shumë, pasi e quanin punë në grup për një qëllim të përbashkët. Këtij misioni i ishin bashkuar aktivistet:

Sylvia Dedivanaj, Nora Dukaj, Vera Camaj, Shaqe Berishaj, Irena Vulaj, Xheni Alibashi, Nora Juncaj, Albina Gojçaj, Ardjana Gojçaj, Maria Ivanaj, Leonora Sinishtaj, Lisa Micakaj, Maria Dushaj, Marina Ivezaj, Marina Lulgjuraj, Lidia Camaj, Martina Camaj, Sofia Gjelaj, Viki Sinishtaj, Viktoria Dedivanaj, Kristina Gojcaj dhe Lina Gojçaj të cilat nuk ndaleshin së mbledhuri fonde edhe gjatë atyre ditëve.

Si bija, si motra e mbi të gjitha si nëna, këto gra fisnike e largpamëse, me shëmbullin dhe shpirtmadhësinë e tyre kërkonin të edukonin edhe fëmijët, të cilët i kishin angazhuar edhe ata në këtë kauz humane.

Ky sensibilizim familjar për këto gra ishte kthyer në një respekt zinxhir që ngre lart dinjitetin e tyre në komunitet, gjë që e dëshmoi lista e gjatë e donatorëve, si dhe shuma e mbledhur e cila i kishte kaluar pritshmëritë në krahasim me një vit më parë. Ky ishte vetëm një rast pasi në aktivitetin e Shoqatës “Jehona e Malësisë” ato ishin shumë aktive në mbështetje të “Trimave të Shoqatës” siç i quanin ato në dialektin e pasur geg që vazhdojnë ta ruajnë dhe kultivojnë me fanatizëm të folmen e të parëve të tyre, malësorët e Malësisë në diasporë. Për hirë të vërtetës “Jehona e Malësisë” është ndër më të rejat shoqata në diasporë, por ndër më aktivet dhe produktivet sa i takon humanizmit dhe kontributit të saj në sipërmarrje konkrete, që lidhen me çështje kombëtare e sociale në diasporë e në Malësi, në të cilat nuk ka munguar për asnjë çast kontributi dhe mbështetja e grave të Shoqatës.

“Jehona e Malësisë” frymon vlera atdhetare e me vlerat e saj krenohen e nderohen edhe grate e Shoqatës “Jehona e Malësisë”, të cilat për kulturë e dinjitet u përngjajnë “Lokeve të mira të Malësisë”. Ato janë nëna, janë bija, janë motra e gra plot virtyte, me të ciat krenohet Malësia e me shembullin e tyre nderohet kombi dhe gjithë shqiptaria.

Nga Rita Shkurtaj.

Prill 2025

Një libër për të kujtuar e mbyllur llogaritë me pabesinë dhe përversitetin komunist

April 19, 2025 by s p

Prof. Dr. Lush SUSAJ/

Me datën 16 prill 2025, doli nga botimi libri im i 40-të, me titull “Pasoja të Perdhunimit Komunist të Shqipërisë”. E kemi paguar dhe perjetuar me dhimbje dhe sakrifica të mëdha diktaturen komuniste, degraduese e antishqiptare. Mendoj që si shoqëri dhe institucione, akoma po vuajmë pasojat e asaj trushplarjes dhe mizorisë së thellë morale e politike, e mos e thashtë Zoti që për këtë të vuajnë edhe 2 brezat e ardhshem të familjeve tona, sepse jemi të pafajshëm, sepse me komunizmin nuk na lidh asgjë. Askush të mos lodhet me hedh fjalë as baltë mbi atë që reagon dhe shkruan, pasi secili prej nesh, si dhe e gjithë shoqëria jonë, demin dhe problemin më të madh e ka me ata që heshtin, me ata që bëjnë sehirë, që nuk reagojnë, që servilosën, që nuk lexojnë e nuk shkruajnë për asgjë. Dëmin e bëjnë ata që nuk kan mëndim e as gjykim për asgjë, e ku edhe voten, në çdo 4 vite e nxjerrin në treg, e jo për ta vëndosur në shërbim të zhvillimit të shtetit dhe shoqërisë.

E megjithatë, sa për mua dhe të gjithë kategorinë e atyre që flasin, shkruajnë dhe reagojnë, e që janë ndjesia, nderi dhe dinjiteti i qytetarisë së Shqipërisë, do të lutëm sikurse dikur lutej edhe poeti i zemrave tona, Dritero Agolli, kur shkruante fjalët: “Mbushni gotat me raki…. E mbi mua vazhdoni e hidhni baltë. Nga balta juaj marr jetë dhe fuqi”.

Librin e publikuar e gjeni tek libraria e UBT, nëse janë mbaruar kopjet e derguara, mund të me kontaktoni çdo ditë në UBT, e të merrni librin me ato realitetet tona, të ditura e jetuara nga të gjithë.

Për mua, ky libër është ajo thirrja dhe kujtesa e përjetshme e shpirtërave të vrarë, të dhunuar, të shqyer e përdhunuar nga çakejtë, mizoria dhe kategoria me e ulët e shoqerisë shqiptare, e cila u përgatit dhe u përdor poshtërsishte nga diktatura. E ku sikurse dihet nga të gjithë, kjo qenuri e zagarhane shoqërore e politike arriti që të dhunojë e masakrojë jetën dhe pronat e mbi 500 000 shqiptarëve, nga të cilet janë rreth 8000 djem e vajza shqiptare të vrarë e të pagjetur, sepse horrat e diktatures ua zhduken edhe kufomat dhe varret.

Askush mos e provoftë një situatë të tillë me familjarin apo me njeriun e tijë të dashur. Unë po ju kujtoj një shembull që me prek pothuajëse çdo ditë, pasi jetoj prej 40 vitesh komshi me një burre fisnik e që është rritur jetim. Ky bashkëqytetarë ka 35 vite që kërkon me ditë e me gjetë se ku e ka varrin dhe kockat e babës së vet, që ja kan thirrë në zyrat e policisë së shtetit komunistë. E ku prej atje nuk doli me i gjallë, për më keq, edhe kufomen ja kan zhdukur e nuk dihet se ku ja kan hedhur. Komshiu im është 74 vjeç, e që sot nuk ka asnjë arsye që të shohë ringjalljen e fotografive, busteve, promovimeve dhe sjelljeve përverse e kanibale të diktaturës. As të durojë kapardisjen e të korruptuarve dhe trushplareve të politikës dhe administratës, të cilet në vend që të ulin kokën e të kerkojne ndjesë për sjelljen vrastare e mizore të prinderve dhe familjarëve të tyre. Në vend që të kërkojne llogari prinderve të tyre që të bëhën njerëz e të tregojnë vendet ku i kan zhdukur kufomat e shqiptareve të vrarë me turtura, e mu në zyrat e shtetit, kan 12 vite që kapardisen dhe bëjnë deklarata fyese dhe arrogante, e jashtë asaj që realishtë i duhet shtetit, intelektualeve dhe shoqerisë shqiptare.

Të gjithë e mbajmë mend faktin se si Kosova trime, e gjithmonë në vijen e parë të betejave për europianizimin dhe çështjen tonë kombëtare, luftoj trimërisht me ushrine serbe, nga ku ka ka edhe shumë gra e vajza të vrara, të dhunuara e të përdhunuara.

Ndryshe nga ajo që ka ndodhur në Shqipërinë e sunduar nga mizoria komuniste, shoqëria kosovare me moral dhe pergjegjeshmeri të lartë kombëtare, e gjeti forcën dhe mekanizmat e duhura që kjo dukuri e vrasjes dhe zhdukjes se kufomave, dhe ajo e përdhunimit të grave e vajzave të deshmohej e të dokumentohej hapur e pa asnjë frikë, duke drejtuar gishtin ndaj horrave dhe përversitetit të pushtuesve dhe të bashkëpuntorëve të tyre.

Krejtë ndryshe ka ndodhur në Shqiperinë, e cila kurr nuk u çlirue nga terrori dhe sjellja e ndyrë komuniste, e ku askush nuk mundi që të deklarojë hapur e as të bëjë publike tragjedinë e vet e as të familjes. Sepse, në Shqipërinë e dhunuar e shqyer nga diktatura, askush nuk e pa e as nuk e njohu as edhe një ditë si një vënd dhe shoqëri të çliruar nga dhuna, vjedhja dhe përversiteti shtetërorë e politikë i djajve dhe horrave të komunizmit.

Nga frika, nga pasiguria e asgjë tjetër, ndodhi që askush nuk mundi me e drejtuar si duhet gishtin ndaj përdhunuesit të vet. Sepse përdhunuesit qëndruan përgjithmone në pushtet duke e vrarë, dhunuar, dobësuar dhe përdhunuar pa mbarim shtetin, shoqërinë dhe individin. Qëndruan në postet drejtuese, duke e zhvlerësuar e përdhosur çdo ditë shtetin dhe forcën reale të shoqërisë shqiptare.

Mbase ndonjëri edhe do të thotë se në Shqipëri nuk ka patur kurrë përdhunime. Ndërsa unë që kam punuar gjithë jetën në punët më të vështira të Shqipërisë, e që kam biseduar me besim dhe njerëzillek të lartë kudo me njerëzit, po ju them që komunizmi shqiptarë ka qën aq mizor dhe dehumanizues, saqe ka vrarë e përdhunuar më shumë edhe se sa lufta dhe pushtuesit e trojeve tona.

Pavarësishtë nga demagogjia dhe propaganda e modelit marksitë-leninistë, gratë dhe vajzat shqiptare, edhe sot janë aq shumë të dhunuara e të pënguara në karrierë, në punësime, në promovime, etj, e kjo ndodh vetëm për shkak të trashegimisë së komunizmit. Trashegimia e një kohe kur njeriu e sidomos gratë dhe vajzat, deformoheshin dhe trajtoheshin pa dinjitet e pa pikë fëminizmi e mëshire. Në diktaturë, gruaja apo vajza e brishtë, edhe pse ishte dhe mbetët gurë themeli për shoqërinë, konsiderohej dhe duhet të ishte e veshur me pantallonat e zborit ushtarakë, apo e ngjitur mbi traktorin dhe tankun ushtarakë, apo e fotografuar në minierë me një martinel në dorë, apo kudo në filmat e kohës e paraqitur si ajo agjitatorja dhe luftarakja e zjarrtë e parties, pa feminizëm dhe pa fare shpirtë njerëzorë. Në këtë kontekstë, komunizmi e denatyroj dhe e paraqiti gruan dhe vajzën si një mekanizëm apo si copë hekuri pa ndjenja, pa shpirtë, pa rrol edukues e as riprodhues. E paraqiti gruan si një krijesë që duhej vetëm për agjitacion dhe propagandë dhe për të realizuar dëshirat e tjera të shokëve të partisë dhe pushtetit.

Edhe më tragji-komike e të pashëmbullta në botë janë ato rastet kur shokët e partisë dhe të sigurimit të shtetit, që të gjithë shqipfolësa e akoma të padenoncuar e të pandëshkuar, vetëm për të abuzuar me gruan apo vajzën e pambrojtur të shokut apo komshiut, sajonin ngjarje, dosje dhe gjygje politike. Thjeshtë e vetëm për të denuar e për ti larguar nga shtëpia për në burg burrat apo të dashurit e të preferuarave të tyre. Kjo nuk është sajesë e imja, sepse nuk janë një apo disa raste sporadike, përkundrazi kjo mizori ka qenë massive, shumë e përhapur, e me një ndikim shumë të madh në popull dhe administratë.

Sikurse ka qenë aq masiv edhe fakti që përpara se të shkoje tek vendi i punës, duhet të kaloje nga sekretari i partisë që të bënte atë karakterstiken sikurse e dinte vetëm ai. E më pas të lejonte apo të ndalonte (si ti tekej) e kishte në dorë vetëm ai. Apo duhej të kaloje nga kryetari i keshillit, që në jo pak raste mund ta jepte apo jo bursen për të shkolluar fëmijen, sipas sjelljes, sikur ti shkrepej në kokë atij.

Shum prej lexuesve, e sidomos ata që kan lindur pas viteve 1997, për shkak se kjo ndyrësi nuk u lejua kurrë që të dëshmohej e as të dokumentohej e plotë, përpasojë nuk u dëshmua kurrë hapur, por u mbyll në menyrë tinëzare dhe antidemokratike për tu qelbur e për të kuturbuar edhe për mbi 30 vite të tjera pisllek e frikë, ndoshta do të mëndojnë dhe thon se përdhunimi i djeshëm komunist dhe ai i sotmi neokominist nuk kan ekzistuar, apo edhe nëse kan ekzistuar, midis tyre nuk ka lidhje.

Sikurse na mesonte Sokrati (filozofi i ideve), vjen një momënt që dhuna e përditëshme të futët ngadalë e thellë në tru e në çdo qelizë të trupit. Duke tu kthyer në sjellje të zakonshme e të trashegueshme. Fatkeqësishtë edhe me shqiptarët ka ndodhur e nëjta gjë, ku unë po dyshoj që e keqja për një kohë të gjatë, na është ngulur aq thellë saqe mos e thashtë Zoti, që të na jetë bërë gjenetike, e përjetëshme dhe e trashegueshme. Ndërsa lidhja midis përdhunimit komunistë dhe vazhdimësisë së kësaj sjellje mizore, antikombëtare dhe antishtetërore edhe në këto 35 vite të ashtuquajtura demokraci, është një lidhje lineare, e drejtëpërdrejtë, sepse ka një vazhdimësi të njohur gjenetike dhe doktrinare Marksiste-Leniniste, ku çdo zgjidhje duhet të vinte nga lartë. Ku për çdo gjë vëndoste partia dhe shokët e partisë. E ku partisë nuk i fshihet e as nuk mund ti ndalohët asgjë. Sipas kësaj doktrine të njohur, njeriu është i partisë e jo i familjes, as i fëmive e as i shoqërisë dhe as i kombit të vet.

Në këtë kontekst, unë sikurse edhe të gjithë bashkëmoshatarët e mi të pa indokrinuar me helmin e marksizmit, mëndojmë se përdhunimi ka ekzistuar dhe akoma ekziston i trasheguar nga e kaluara, madje dyshoj se ka shtuar edhe më shumë frekuencën e shfaqjes në përmasa edhe më të frikshme.

Përdhunimi nuk ka të bëjë thjeshtë me atë dhunën me rrahjën, lidhjën e gojës dhe të gjymtyrëve.

Përkundrazi, përdhunimi më i madh është bërë përmes administratës politike e shtetërore që përdori mekanizmat e frikës, shantazhit dhe të intimidimit me vëndin e punës, me të drejtën e studimit, me të drejtën e strehimit, për të mos u gjobitur, për të mos u dënuar e deri edhe kafshatën e bukës së gojës.

Janë dukuri që akoma ekzistojnë, betejë e rrugë joligjore për vëndin e punës, e për këtë, edhe pse njerëzit e frikësuar e pa asnjë mbështetje po vazhdojnë që të heshtim dhe të bëjmë sikur nuk i shohim e sikur ato nuk ekzistojnë, realiteti tregon se kjo sëmundje vazhdon që të na shfaqet kudo. Por më komikja është ajo shprehja e njohur marksiste, ku thuhet që të “mos i nxjerrim të palarat e shtëpisë”, kur realishtë duhet të ishte pastrur e me patjetër duhet të pastrohet shtëpia dhe administrata sa më parë nga mizoria dhe mizorët e korrupsionit dhe të përversitetit.

Të palarat dhe paturpësia më e madhe është mohimi dhe heshtja përballë pisllëkut, nga ku ka buruar e po na shkatërron e mbytë çdo ditë e ngapakë vazhdimësia e këtyre ngjarjeve dhe fenomeve regresive e turpëruese. Sikurse reagimi dhe trajtimi real i tyre është detyrë dhe përgjegjësi qytetare e kombëtare.

Kemi humbur 35 vite kohë në të cilën, edhe në Shqipëri duheshin treguar me gisht e duheshin bërë shëmbull dhe neveri që të gjithë dhunuesit dhe përdhunuesit e djeshëm. Vetëm në këtë mënyrë, do të mund të mbrohej shteti dhe shoqëria nga vazhdimësia e sjelljeve të liga e degraduese – komuniste.

Vetëm në Shqipëri, përdhunuesit dhe vrasësit nuk u zbuluan e as nuk u ndëshkuan kurrë, e përpasojë edhe nuk u demaskuan kurre sikurse duhej e sikurse meritonin. Prandaj shoqëria jonë nuk u ndie kurrë e lire e as demokratike.

Njerëz të shumtë të këtij takëmi tepër të ulët, fatkeqësishtë edhe u plakën e dolen në pension të ulur mbi kolltuqet dhe karrigët e pushtetit, e gjithëkund duke e marrë respektin, harresën dhe nënshtrimin me dhunë. Si shoqëri, kjo sjellje na ka shkaktuar vetëm humbje shansesh historike, humbje kohe të vlefshme dhe një ndotje të madhe shoqërore e politike, që kërkon shumë punë për ta pastruar.

Këta njerëz pa nderë e dinjitet, edhe pas vitit 1990, qëndruan mbi kolltuqet dhe postët duke i keqpërdorur e duke i turperuar edhe më shumë institucionet, vulat dhe ligjet e shtetit shqiptarë. Në këtë mënyrë edhe duke siguruar jetëgjatësinë dhe vazhdimësinë e mizerjes politike, ekonomike dhe morale të një sistemi dhe historie, ndër me tragjikët e kësaj bote. Është një histori që mund të shkruhet nën titullin “Historia e Denatyrimit Komunist të Shqipërisë”

Sa për ata që mund të më kritikojnë për krahasimin që unë shpeshherë kam bërë dhe bëj midis tragjedive dhe bëmave të komunistave shqipfolës mbi eliten dhe shqiptarët më të mirë të vëndit, dhe tragjedisë së shkaktuar nga pushtuesit në Kosove, kufiri është i hapur, informacioni është sheshit, kushdo për 4 orë mund të shkojë nga Tirana në Prishtinë, e mund të mësojë të vërtetën e të krahasojë faktet.

Të flasësh të vërtetën nuk është turp, përkundrazi e turpshme është manipulimi dhe fshehja e të vërtetës, nga ku paraliza dhe situata degraduese, vetëm sa vazhdon dhe bëhët edhe më e padurueshme.

Në këtë kontekst, unë ju bej një thirrje vëllazërore e shumë qytetare, që të përpiqeni që të krahasoni të pagjeturit e luftës së Kosovës, që sikurse tregojnë regjistrat thuhet se janë rreth 1400 përsona. Kurse në Shqipërinë që pati për vrasës dhe pushtues sistemin komunistë me komunistat shqipfolës, janë mbi 8000 të vrarë e të zhdukur, e që të gjithë djem e vajza të reja, që të gjithë të vrarë pa asnjë faj.

Nga pjestimi i dy shifrave të mësipërme, rezulton se tragjedia, makabriteti dhe kafshëria e vrasësve komunistë, deri më sotë të pa denuar e të pandëshkuar, është rreth 6 herë me i lartë se sa dëmi dhe tragjedia e shkaktuar nga pushtuesit.

Bazuar në ngjarjet, kujtesën dhe në jetën e jetuar në diktaturë, jam shum i sigurtë që edhe numri i grave të dhunuara, të vrara e të përdhunuara nga komunistet shqipfolësa (nuk dua kurrë që ti quaj shqiptarë), krahasuar me përmasat e fenomenit në Kosovë e kudo tjetër, është shum më i lartë. Prandaj e me të drejtë e kan quajtur “Komunizmi Specifik”, dmth i pashëmbulltë atëherë dhe në vazhdimësi. Është i pashëmbullt edhe në riciklim, ringjallje dhe ripërsëritje dhune, poshtërsie e varfërie.

Nuk kemi pse të bejmë sikur nuk ka ndodhur asgjë, sepse duke heshtur po shohim dhe po kuptojmë që fenomeni nuk po zhduket, përkundrazi po shtohet dhe vazhdojmë që ta kemi kudo midis nesh. Akoma më keq, pasi po na shfaqet e po na rritet përditë nëpër zyrat dhe institucionet, në të cilat morali dhe meritokracia duket që nuk vlejnë më për asgjë. E ku në jo pak raste në plan të parë dalin mungesa e profesionit dhe përvojës administrative, mosha e re, padija, servilizmi, kunjukturaliteti, trushplarja dhe vulgariteti. Nga ku shërbimët administrative për prodhuesit dhe publikun, vetëm po përkeqësohen dhe po bien në nivelet me të ulëta që ka rajoni dhe Europa.

Duke heshtur ndaj fenomenit dhe ndikimeve nga doktrina marksiste e komuniste, dashje apo padashje kemi krijuar atë habitatin e lindjes, të rritjes dhe të vazhdimësisë së sjelljeve të dhunës dhe përversitetit të një diktature, e cila duhet të dëshmohët e të dokumentohet me kurajo dhe ekzaktësishtë sikurse ka qenë, në mënyrë që të bëhët seriozishtë e urryer nga të gjithë, e pa dallime politike, krahinore e fetare.

Çdo shqiptarë, pavarësishtë nga propaganda komuniste dhe neokomuniste, duhet të kuptojë faktin se komunizmi shqiptarë, nuk e ka bërë e as nuk e ka merituar kurrë shqipërinë as shtetin shqiptarë. Përkundrazi, komunizmi e manipuloj, mashtroj dhe e shkatërroj shtetin, shpirtin, ekonominë, moralin, historinë dhe reputacionin e shqiptarit dhe të shtetit shqiptarë.

Komunizmi, pothaujëse e shkërmoqi me themel pronën, moralin dhe familjen e shqiptarit. Komunizmi arriti deri në atë pikë sa arriti që të ekzekutojë të gjithë elitën europerendimore e nacionaliste, për ta zevendësuar me banalet e banalitetit të turmave. Elitën e mirëfilltë kombëtare e zevëndësoj me kategorinë e të ashtuquajturve “njerëz të ri”, që sikurse e kemi parë dhe përjetuar, janë njerëzit e krijuar dhe rritur nga diktatura komuniste. Janë njerëzit që nuk kan moral e as shpirtë kombëtarë, nuk kan as besim në Zot, nuk kan njohur kurrë vegël pune as profesion. Janë bashkësi e mbushur me parazitë, contribute zhvillimi, pa meritokraci dhe pa asgjë njerëzore. Vetëm me këtë takëm që janë armiqtë e prosperitetit të kombit shqiptarë, komunistët arritën që të ndërtonin e të mbanin gjallë edhe pas vitit 1990, një politikë dhe administratë 100% djallëzore, të korruptuar, hajdute dhe antishqiptare.

Për të mos u zgjatur, për çdo shqiptarë, pavarësisht nga origjina shoqërore e politike e familjes së tijë, kam vetem një lutje. Lutëm që të mos lodheni e ndaleni kurrë duke denoncuar hapur krimet, kriminelat, hajdutet dhe perdhunuesit e komunizmit të djeshëm dhe të neokomunizmit të sotëm. Sepse vetem kjo është ajo rruga dhe mënyra që të mund të behemi një shtet dhe një shoqeri e besueshme dhe serioze. Vetëm duke reaguar do të mund të behemi të njohur, të besueshëm dhe të integruar midis vetit dhe më pas edhe ndër shoqeritë dhe kombet e tjera të rajonit dhe botës. Duke heshtur, vetëm sa do të vazhdojmë që të vetëdiskreditohemi, vetëturperohemi, vetëlargohemi dhe vetëperjashtohemi çdo ditë e më tepër nga njeri tjetri dhe nga e gjithe bota demokratike.

Duke heshtur e duke u gjunjëzuar nga frika, padyshim që do të mbetemi më të humburit, e gjithmonë nën drithmën dhe kuptimin makabër të asaj shprehjes së njohur se “Nuk keni par gjë akoma”. Duhet të ishim në rrugën e zhvillimit dhe prosperitetit, e jo në prag të katastrofave dhe kacafytjeve mes vetit.

Uroj që përmes këtyre rreshtave, të mund të kem gërvishtur sado pak në shqiptarinë dhe përgjegjëshmerinë qytetare. Mbi të gjitha uroj që të kem kontribuar sado pakë në ndriçimin dhe zgjimin e pjesës së ndritur të ndërgjegjes kombëtare të secilit bashkëqytetarë e bashkëkombas.

Lexim të kendshem të librin tim të 40-të, e rastësishtë të publikuar në 40 vjetorin e viteve të mia të punës në katundet dhe qytetet e Shqipërise, ku punova me perulësi dhe profesionalizem e kudo duke shëruar plagët, e vetëm duke ja lehtësuar jetën banorve të Shqipërisë. Zoti e ndriçoftë vatrën, mendjen dhe zëmrën e shqiptarit. Zoti ju dhashtë shqiptarëve më shumë dashuri për Shqipërinë se sa për partinë.

18 PRILL 1921 LINDI NERMIN VLORA FALASCHI, HUMANISTE, SHKRIMTARE DHE ALBANOLOGE E SHQUAR

April 18, 2025 by s p

NGA Albert HABAZAJ/

Dritë pastë Humanistja Dritërore Nermin Vlora Falaschi, mbesa e Ismail Qemalit!

Ajo dhe i shoqi, Renzo Falaschi.

Kam pasur fatin e madh që kam qenë mik familjar i tyre. Kam qenë disa herë në shtëpinë e tyre në Romë. Atje themeluan dhe Akademinë “Iliria”. Renzo ishte ambasador i përjetshëm i Italisë. Të dy e donin shumë Vlorën e Shqipërinë, bënë aq shumë, saqë të dy prehen në Kaninë, në vendorigjinën e të parëve të Nerminit…

Dritë pastë Humanistja Dritërore Nermin Vlora Falaschi, mbesa e Ismail Qemalit!

Ajo dhe i shoqi, Renzo Falaschi.

Nermin Vlora Falaschi: 18.04.1921-28.11.2004. Jam i detyruar t’i pohoj këto shifra, që na tregojnë fillimin dhe përfundimin e jetës fizike të Nerminit, A-në dhe Zh-ënë e segmentit kronologjik të humanistes së madhe, që i ka, tashmë, rrënjët e pashkulura dhe frymën e emrit në Kaninë. Nermini, së bashku me Renzon (bashkëshortin e saj, i cili qe italian) prehen në Kaninë, atje ku ka eshtrat e të parëve, atje ku prehet stërgjyshi, Ismail Qemal Vlora. Edhe pse, bukuri denjësisht të admirueshme si Nermin Vlora u krijuan në këtë planet që t’i japin atij dritë. Një dritë të ngrohtë. Nermin Vlora. Një univers rrezatues. Një univers fisnik. Një akademi në lëvizje. Një zonjë e madhe dhe e bukur. Ambasadore e kombit shqiptar në botë.

Ç’të shkruaj më parë për Nermin Vlorën?! E kam njohur nga afër. Në Tiranë, në Vlorë, në Romë. Në Vlorë, në Tiranë, në Kaninë… Fatlum kam qenë. Ishin vitet Nëntëdhjetë. Filloi të ndihej një fllad lirie edhe në këto vise. Një grup intelektualësh dhe atdhetarësh u organizuan dhe krijuan në Vlorë Shoqatën Kulturore Mbarëshqiptare “Ismail Qemal Vlora” me kryetar Prof. Dr. Bardhosh Gaçe, nënkryetar i parë Petrit A.Velaj, (i flasin Mandela i Shqipërisë, se ka bërë 42 vjet burg e internim, si kundërshtar politik i regjimit të kaluar), nënkryetar Ibrahim O. Haxhiu (i biri i Osman Haxhiut të Luftës së Vlorës), sekretar i përgjithshëm Novruz Bajrami, si dhe “xhaxhi Ferati”, më i dashuri shkrimtar për fëmijë, Ferhat Çakërri, Prof As. Dr. Zeko Braho, Liljana Gjika, Skënder Beqiri, Njazi Hamzaraj, Kozma Billa dhe unë, Albert Habazaj, anëtarë kryesie. Kryetare Nderi kishim mbesën e Plakut të Bardhë të Flamurit Kombëtar, Nermin Vlora Falaschin. Sa veprimtari të bukura kulturore artistike kombëtare kemi zhvilluar. Me shpirt, me zjarr, me idealizëm. Kishim dhe dritën e ngrohtë të SAJ. Mbresëlënëse kanë qenë takimet në bibliotekën e vjetër të qytetit (sot shtëpia e Beut), në pallatin e Kulturës “Labëria”, në Teatrin “Petro Marko” etj. Ajo vinte përherë me Renzon. Kishte raste që vinte me ta dhe djali i tyre. I vetmi. Drita e syve. Roberto. Një pasdite e pashlyeshme do të ngelet në kujtesën tonë ajo e 18 Prillit 1993. Një festë kulturore. Zhvilluam veprimtarinë kulturore: “Nermin Vlora Falaschi – personalitete e shquar e kulturës shqiptare”. Fjalët e saj: “Ndjehem krenare që jam prodhim shqiptar, u shpreh mirënjohjen mësuesve të mi që më kalitën fizikisht dhe shpirtërisht për të mposhtur vështirësitë e jetës. Unë jam shqiptare, kam përçuar zërin e Shqipërisë nëpër botë dhe dua të prehem në tokën shqiptare, në Kaninën e Vlorë- toka e të parëve të mi” qe shumë emocionuese, frymëzuese, atdhetare dhe mallëngjyese për ne, deri në adhurim për atë njeri që na duhej si krijesë hyjnore. Ajo qe një shqiptare e madhe jashtë Shqipërie. Nuk qe vetëm zëri i gruas së shquar shqiptare në botë, por një identitet shqiptar kulturor dinjitoz në Europë e kudo ku ajo jetoi e punoi në funksionin profesional, pa harruar kurrë e askund misionin atdhetar. Nermin Vlora, shqiptarja e madhe me virtyte të larta, do të jetë një shembull i shkëlqyer, një rreze drite, që do të ndriçojë udhën gruas shqiptare në Shqipëri, në Kosovë, në Mal të Zi, në Maqedoni, në Greqi, në Turqi, gruas arbëreshe në Itali, shqiptarkave kudo që janë nëpër botë, për t’u përcjellë brezave jo vetëm vlerat e saj, por edhe detyrimin që kemi për kombin tonë të dashur.

Parafjalë nga mendimtaria atdhetare e Nerminit: Shkova në Itali dhe unë. Refugjat si shumë e shumë shqiptarë. Domethënë njeri ilegal, me numër, pa emër (i palegalizuar). Shumë shpejt u rrita në përgjegjësi…U bëra emigrant! Njeri me emër. Legal. Punoja. Mirë. Në L’Aquila (capoluogo di Abruzzo). Jerusalemi i Italisë (Në një trajtë tjetër). Si Qytet i Tërmetit, u njoh pas gjëmës së 6 prillit 1999. Me punë e mirësjellje, krijova respekt. Dhashë e mora mirësi. Doke. Traditë. Me sjellje qytetare. Si njerëzit. (Ndoshta po hiqja sadopak, aq sa mundesha e sa më takonte imazhin e “bishtit pas” që na kishin vënë ca nga të huajt dikur dhe, për dreq, ca nga tanët u dolën në shteg, duke i bërë iso këtij avazi të lodhur). Me Nerminin flisja shpesh, por rrallë shkoja në Romë. Kur shkova për herë të parë në apartamentin e tyre, në periferitë e qeta, magjike e me katër stinë të gjelbra, në zonën Via Gramsci, Villa Borghese, Nr.7 – jam mrekulluar dhe kam përjetuar një ndjenjë krenarie të shkallës sipërore. Jo vetëm nga mikpritja e nderimi që më bënë, sikur unë, një copë shkëmb ende i palatuar mirë e zbritur nga malet e Tërbaçit, të isha djali i tyre apo një mik i madh; jo vetëm nga biblioteka e madhe, me libra të vjetër, të rinj, të rrallë, enciklopedi, antikuarë, në gjuhën shqipe, në shumë gjuhë të botës; jo vetëm se Nermini fliste shkëlqyeshëm një gjuhë të kulluar shqipe, që vetë Naim Frashëri do ta kishte si modelin më të pastër të bukurzanimit (të shqiptimit, të tingëllimit) të shqipes; jo vetëm se Renco (i shoqi, Renzo) e kuptonte gjuhën shqipe shumë, shumë mirë dhe e fliste shqipen mirë, jo keq duke qeshur me dëlirësi; por për ç’ka do t’ju rrëfej: Sallonin e pritjes e kishin në formë drejtkëndëshi, aty te nëntëdhjetë, njëqind metër katrorë. Një parantezë. Unë, në shtëpinë time, mbaj varur në mur fotografinë e prindërve, kur kanë qenë të rinj. Fotografitë e tjera të familjarëve, të të afërmve i mbaj në album. Edhe fotografinë e vjehrrit në album e mbaj. Nuk e di si veproni ju. Kthehemi në Romë. Te Renzo. Te Nermini. Sa u futa brenda, shkëlqente salloni i bardhë e i gjatë nga harmonia e kontrasteve të gjetura. Po më shumë shkëlqente shpirti tyre. Më shkuan sytë në fund të sallonit. Përtej. Në ballë. Majtas sipër portreti i Gjergj Kastriot -Skënderbeut. Djathtas sipër portreti i Ismail Qemalit. Piktura të mëdha. Unë përjetova emocione të fuqishme krenarie, por edhe psikologjia ime (provincialitet shqiptaresk?!) s’më linte rehat. Më ngacmonte. Më gërvishte. Mirë kjo, se është Mbesa Jonë, po ky, i zoti i shtëpisë është italian. Dhe jo dosido. Elitë. Në kupolë të saj. Ambasador i përjetshëm i Italisë. Dhëndër është tek ne ai…E kështu…Por, pa më lënë të “filozofoja” gjatë, vetë Renzo, me atë të qeshurën e tij si të perëndishme më ftoi të uleshim. “Do të qeras sipas traditës tuaj, – më tha – që tani është dhe imja. Me raki Skrapari. Gëzuar!”. Tjetër surprizë e lezetshme kjo. Dhe, sikur të qe futur në trurin tim të vogël, me një zë të ngadaltë, gurgullues e me kumbim të ëmbël, nisi bisedën: “Njerëz si Ismail Qemali janë largpamës, janë pararendës të kohës: këtë e dëshmon veprimtaria e jetës së tij. Këtë e materializon plotësisht edhe peneli i kunatës sime, piktores Vera Blloshmi. Apo jo?! Shikoji me qetësi”… Portretet ishin të dallueshme që larg, deri në detaje. (Nuk i mbaj mend përmasat). Krijuar nga dashuria dhe talenti i rrallë i zonjës fisnike Vera Blloshmi Mellet, piktore shqiptare me banim në Londër (kushërira e parë e Nerminit). Më thotë Nermini, me atë zërin e ngrohtë, të kthjellët e melodioz, me një gjuhë çiltërsisht metaforike, që rridhte natyrshëm: “Vera jonë sot pushon në Kopshtin e bukur të Kujtimeve, por veprat e saj madhështore stolisin kontinentet e ndryshme. Ja shikoji vetë këto dy portrete vigane: Veshja dhe sytë e flaktë të Skënderbeut dëshmojnë heroin fitues të përhershëm me mjete të armatosur. Sytë e portretit të Ismail Qemalit kanë një veçanti të shënuar, me dukuri pa zbrazëti morale e shpirtërore, ku burimi i pashtershëm i dashurisë për Atdhe, bëjnë në këtë drejtim përçapjen kryesore të qëllimeve të jetës së tij. Jetë, ku pasqyrohet ideali i ndërgjegjshëm se pavarësia politike nuk mund të ketë jetë të gjatë, nëse nuk farkëtohet edhe autonomia ekonomike”…Më ka bërë shumë përshtypje Renzo Falaschi mbetet një rast unikal. Ai e donte shumë Nerminin. Qe e bukur nga fiziku. Nga shpirti. Nga mendimi. E nderonte shumë Ismail Qemalin, jo thjeshtë se qe gjyshi gruas së tij të dashur, por sepse plotësonte profilin e vizionarit të kohës. E vlerësonte shumë Shqipërinë, jo thjeshtë se qe vendlindja e gruas së tij të dashur, por sepse i çmonte virtytet fisnikërisht të larta dhe se në vendin e shqipeve ai gjente djepin e gjuhëve. Bëmë shumë fotografi. Me Nerminin vetëm. Me Renzon vetëm. Me të dy, si me dy urata dritërimi. Shumë nga ato fotografi (sidomos pas djegies aksidentale me gaz në apartamentin e saj) ikën bashkë me të. Kam qenë disa herë në apartamentin e tyre, sa kohë punova në Itali. Ajo banesë u bë strehëz aq e ngrohtë për atdhetarët shqiptarë, për shqiptarët emigrantë dhe refugjatë (ende të palegalizuar në ato vite) që punonin me djersën e ballit, mendonin e vepronin dhe për Shqipërinë. Ajo sakrifikoi pasurinë e saj dhe të Renzos për Akademinë “Iliria”, për çështjen shqiptare, për albanologjinë, për historinë dhe qytetërimin shqiptar. Por, ajo mori me vete xhevahiret e shpirtit, vlera të pamohueshme dhe të gjithmonshme. Iku ajo. U mbyll Dera e Madhe. Eh!… Më dha libra boll. Ndër to një revistë “Koha e jonë = Notre temps”, organi Bashkimit demokrat Shqiptar, botuar në Francë nën drejtimin e Lec Shllakut, e përkohshme Politike – Kulturore – Shoqënore, Nr.10-11-11, vjeti XXXI, Tetor – Nandor – Dhetor 1992. Me ISSN. Nermini kishte botuar shkrimin (kryeartikull): “Ismail Qemal Vlora, gjysh i gjithë Shqiptarëve”. E nis shkrimin si një romantike e zjarrtë, por me logjikën krahasimtare të kohës për vlerësimin e Veprës: “Ismail Qemali, Plaku i Vlorës, por edhe djaloshi i përhershëm i gjithë Shqiptarëve, pa dallim feje, krahine ose nënshtetësie. Atij i kishte thënë gjaku: “Shko mor shpirt shko, se kam nevojë për të rinj të çdo moshe”! Prandaj, me plot të drejt mund të themi se Ai, me të vërtetë ishte “Plaku i Vlorës”, por me iderat e tija largpamëse mund të konsiderohet si njeri i ndriçuar i ditëve tona, ku merita e vërtetë e fitores qëndron në aftësinë e bindjes, në hollësirat e diplomacisë, jo në ndeshjen e fuqive të armatosura. Ismail Qemali ishte njeri tepër i butë, tepër intelektual, për t’i zgjedhur çështjet me ndihmën e armëve: Ai kishte arritur t’i hapi Portat e Shteteve Kryesore t’Evropës me sjelljen, e kulturën dhe me diplomacinë e tij të stërholltë e largpamëse”. Në fund të atij kryeartikulli (jo vetëm se është vendosur në faqen e fillimit të revistës), Motra e Madhe na jep një këshillë të dobishme atdhetare me urtësinë karakteristike të shkrimtarisë së dalluar që përtej: “…Ismail Qemali na dhuroi një “ATDHE”. Por neve, deri më sot, nuk e kemi kuptuar vlerën e kësaj dhurate. Ne kemi bërë gabime të shumta. Le të fillojmë ta kuptojmë tani,…, meqë ai që pranon gabimin e vet, do të thotë se ka filluar të qortohet. Kështu do t’a nderojmë Gjyshin tonë të përbashkët, Ismail Qemalin dhe gjithë bashkëpunëtorët e tij. Kështu do ta sjellim në gjirin amtarë Kosovën kreshnike dhe Çamërinë e shpartalluar…”. (Shih: “Koha e jonë = Notre temps”, vep. e cit., f. 3-6). Në Bibliotekën Kombëtare të Shqipërisë janë 31 regjistrime bibliografike ku përmendet emri i Nerminit (jo vetëm si autore, por edhe si redaktore etj., apo që është shkruar për të nga të tjerët). Më shqetëson një fakt. Mungojnë librat kryesorë të Nermin Vlora Falaschit në fondin e Bibliotekës më të rëndësishme të Shqipërisë. Vërtetë që ajo shumë botime i realizoi në Romë. Por ka botuar dhe në Prishtinë. Dhe në Shkup. Po në Tiranë? Pse jo?! Pará! Para!… Po ngjet si me Çomorën. E me të tjerët…Megjithatë, duhet gjetur një mekanizëm që gjithë titujt libra të botuar nga pena e Nermin Vlorës të sigurohen për pasurimin e fondit të Bibliotekës Kombëtare. Në bibliotekën personale kam opusin e veprave të humanistes shqiptare. Kam edhe mungesa. Një libër madhor i Nermin Vlora Falaschit është ai me titull “L’etrusco lingua viva” në serinë “Antiche civiltà mediterranee – II”, Bardi Editore, Roma, 1989, një monografi shkencore në me 187 faqe tekst, figura me ngjyra, grafika, shënja, alfabete, me modele në tre gjuhë italisht, anglisht dhe në frëngjisht. Përkthimin në anglisht e ka realizuar me mjeshtëri dhe aftësi Renzo Falaschi. Me një bibliografi të pasur nga studiuesit më të njohur të botës si dhe ata shqiptarë në fushat e arkeologjisë, të gjuhësisë, letërsisë, të historisë dhe të kulturës. Në kohën kur lexon librin “L’etrusco lingua viva” (“Gjuha etruske – gjuhë e gjallë”, shën. im: A.H), të bien në sy edhe pika të tjera takimi në elementet gramatikorë midis shqipes dhe etruskishtes, sidomos disa prej tyre që shqipja i ka deri diku të dallueshme nga gjuhët indoevropiane. Gjithashtu vërehet përqasje kulturore dhe afri e përbashkime antropologjike (mesdhetarë jemi), sikurse, natyrshëm, duken dhe distancat apo përveçimet antropologjike (lokalitetet e banimit), që, në fakt, vetëm një studiues i hollë i fushës mund t’i vërejë. Një libër tjetër me studime të thelluara me firmën e Nermin Vlora Falaschit është monografia “Lashtësia e gjuhës shqipe sipas dokumenteve epigrafike nga Egjeu deri në Atlantik” në serinë “Qytetërime të lashta mesdhetare – III”, Bardi Editore, Roma, 1991, me 149 faqe, vetëm në gjuhën shqipe. Në këtë lbër janë përfshirë dhe përmbledhja e transmentimeve të programit kulturor të Radio Vatikanit. Autorja ka bërë kushtim në fillim të librit: ky libër ësht uratë për bashkimin e gjithë etnive Shqiptare në vatrën e madhe evropiane”. Në librin “Shqipja çelësi i gjuhëve”, në serinë “Qytetërime të lashta mesdhetare – IV” ajo mëshon mbi metodën e karbonit C14 dhe e vështron lashtësinë e gjuhës shqipe duke krahasuar fjalët me rrënjë pellazgo – ilire (gjurmë të gjuhës të shkruar s’ka ende, shën.im – A.H) në disa gjuhë, në shqip, në italisht, në anglisht, dhe, sipas saj, gjuha shqipe ka gjyshe ilirishten. Ajo shkon më tej, duke na rrëfuer se stërgjyshe e shqipes është pellazgjishtja. Këtu ka paqartësira. Turbullira. Tis mjegulle. Biles perde. Përse mos të themi dhe derë të mbyllur të blinduar për të gërmuar thellësive retrospektive të linguistikës tonë. Mungesë guximi profesional apo pamjaftueshmëri provash? Nermini shpeshherë i vlerësonte shumë gjuhëtarët e mëdhenj Shaban Demiraj dhe Mahir Domi për diturinë e tyre, teoricienë të shquar janë – thoshte – por pse heshtin? Prakikisht kishte vërejtje. Dijet e tyre duhet t’i japin rezultatet e kërkimit. Konkrete dhe të mëdha. Dhe citonte nga Enciklopedia e Madhe Greke: “Stërgjyshërit e shqiptarëve të sotëm, kanë banuar që në pjesën më të madhe të botës që njihej aso kohë, duke zhvilluar një qytetërim shumë të rëndësishëm dhe duke ngritur vepra me vlera të jashtëzakonshme”. Nga Nouveau Petit Larousse: “PELLAZGËT, populli shumë i lashtë që banonte në periudhën parahistorike në Greqi, në Arkipelag, në brigjet e Azisë së Vogël dhe të Italisë…Në përgjithësi konsiderohet se Thrakët e lashtë, Frigët, Lidët, Karientët, ETRUSKËT, Epirotët, ILIRËT, italiotët (Sanitët dhe Oskët) dhe SHQIPTARËT E SOTËM, janë degët kryesore të Pellazgve”.

Një majë e letërsisë filozofike: Nga letërsia artistike e Nermin Vlorës dallon romani esé “E Nesërmja e Kohës” (tit. i origj.: “EX”), Shkup, “Gjon Buzuku”, 1991 me 192 faqe, i ndërtuar me 18 kapituj. Në fakt, ky është botimi i dytë në gjuhën shqipe, sepse botimi i parë shqip i tij është bërë më 1978 në Romë. Librin ma ka dhuruar vetë Nermini me autograf, më 28 Nëntor 1992, kur erdhi në Vlorë për 80-vjetorin e Pavarësisë Shqiptare. Libri çelet kështu: Një urim “E Nesërmja e Kohës” qoftë PAQË, BASHKIM, EVOLUCION Për gjithë Shqiptarët!”. Botimi i parë i romanit është bërë në italisht më 1971 në Romë. “E nesërmja e kohës” që do të thotë edhe se “Revolucioni i vërtetë është Evolucioni”, sipas autores, dëshiron t’i japë kuptim artit, filozofisë, problemeve të ndryshme të kohës. Kohë e ndërvarur nga psikologjia shoqërore, në elementet e saj më dinamike, ku, kjo e kuptuar bëhet kusht i domosdoshëm. Kohë, me prirje të shpjegojë, me ndërmjetësinë e ndjenjave, konceptin e metamorfozës së fenomeneve jetësore, duke ua përshtatur fenomeneve të mbijetesës. Në vijat e saj të mëdha, koha përfshin elementët materialë të botës dhe shfaqjet e shumanshme, kanë kuptime me baza të sakta. Arkaizmi, në faza të ndryshme, është kohë, që me ndërmjetësinë e evolucionit, materializohet në modernizëm. Modernizëm që do të konsiderohet një ditë arkaizëm, nën shtytjen e vlerave të reja, që ndryshojnë botën dhe që hapin faqe gjithnjë të reja, në konceptin e kuptimit të saj… Paralelizmi historik i nënshtrohet pa kondita këtij ligji, kurse arti shpreh hovet shpirtërore brenda dhe jashtë tij. Përmasa materiale kanalizohet në vijat e domosdoshme të kohës. Vlerat shpirtërore, megjithëse formohen në kohë, hidhen jashtë kohës në të ndjekur ato pika synimi që vetëm mendja mund t’i arrijë dhe shpirti t’i përvetësojë. Në fenomene të tilla koha mënjanohet, mendimi hidhet përpara ndaj së nesërmes së kohës, ndaj revolucionit të evolucionit. Ky roman esé, na provon, me ndërmjetësinë e protagonistit Mamot, (diplomati që udhëton me tren nga Berna në Milano) fazat e ndryshme të pjekurisë në kohë. Pjekuri, që në fazën përfundimore del me fitore mbi kohën, me anë të hovit mendimor, të evolucionit shpirtëror, synim i padyshimtë i të gjitha krijesave të botës. Mamoti, me hir, mbetet i pakufizuar në një pikë të globit, për të përfaqësuar tërë njerëzinë: rron, gabon, pëson, mëson. Nuk ka çaste në jetën e tij që vuajnë disi, nga një farë mungese emocioni, fakte që mënjanojnë monotoninë e jetës. Jetë, që për të shpërthyer në pjekurinë brendore, ka nevojë të rrojë në përmasën më të plotë të kohës. Si rrjedhim, Mamoti përballon të gjitha problemet që jeta i parashtron, matet dhe vuan me to, për to dhe në fund del me fitore. Fitorja e pjekurisë që s’kërkon viktima. Fitorja e mendimit, që ka përvetësuar relativitetin e fenomeneve të botës. Fitorja mbi kohën. Duke u marrë me këtë libër, më duket se Pacifistët e globit thonë: “Mamoti është secili prej nesh. Ne të gjithë duam të jemi si Mamoti!”. Ngjarjet mbartëse të brendisë filozofike i shkojnë për shtat si një kostum letrar e psikologjik edhe popullit shqiptar. Dhe i rrinë bukur këto “veshje” që Nermini ia dhuroi jo vetëm letrarisht. Populli ynë i lashtë, malësor, i pjekur në kohë nëpërmjet vuajtjeve, nëpërmjet mendimit, nëpërmjet evolucionit shpirtëror. Dhe, si pasojë, del në dritë se rrënjët e lashta të Mamotit mund të jenë ushqyer në tokën pjellore të Shqipërisë. Ndërkohë, kuptojmë që vetë Nermin qe një pacifiste e madhe. Pa u marrë me analizën e tekstit, mendoj se vlen t’i kujtoj lexuesit të gazetës “Tirana Observer”, që pasthënie ky roman ka shkrimin e brilantit Ernest Koliqi (që me Kutelin cilësohen bashkëthemelues të tregimit modern shqiptar). Është fjala për shkrimin e Koliqit, “LIBRA TË LEXUEM” që e bëri në respekt të botimin italisht të romanit “E nesërmja e Kohës” me titullin “Ex”, (shih: “Shejzat”, nr. 5-8, 1972). Pasi vlerëson romanin si një provë të re të talentit letrar të autores, ndër të tjera, Koliqi shkruan: “Në kët ajo derdh përvojën e jetës së vet me qëllime morale disi mâ depërtuese se përpara dhe me cenë shpehëse mâ të theksueme. Nji grumbull i larmíshëm ngjarjesh shtjellohet tue pasqyrue në kët vepër tregimtare pështjellimin e zakoneve të kësokohëshme plot turbullim. Të gjitha epizodet e rromanxit përfundojnë, të thuesh, në trishtim tue lânë mbrapa mbresa t’idhëta. Shka s’ka në 200 faqet e tij! Dashunína të lêjshme e të palêjshme, rreziqe e ndjekje, peripetína diplomatike, arratija spiunazhi, drogë edh’epshe demuese, zbritje kah vesi e nji pjese së rinís qi shmanget nga themelet e shëndoshta të traditës. Por ky varg ngjarjesh, qi të rrëmben në gjiret e jetës ultramoderne, nuk përbân veçse gërshetin e dukshëm të rromanxit dhe sherben vetëm si objekt për të gjetë thalbin e mshefun të jetës njerzore. Nën kët landë në të cilën brumi njerzuer parashtrohet i ngjeshun me tharme marrije e djallëzije, endet e padukëshme nji pëlhurë e rrastë ndiesísh qi i apin hov tregimit kah epërsít shpirtnore. Pyetje të ngashërueme qesin krye aty këtu përkitazi me fatin e njeriut qi në kët shekull tronditet nga fuqi të panjoftuna të cilat e shtyjnë me libue (aborder) në brigje përtè pushtetit të Kohës”. (Shih: Falaschi, Nermin Vlora: “E nesërmja e Kohës”, Shkup, “Gjon Buzuku”, 1991, f.188).

“Vera”, një libër i ngrohtë si mozaik ylberor: Kur isha në Itali, një pasdite dimri shkoj në Romë, i ftuar nga çifti ideal dhe idealist Falaschi. Ka qenë data 17 Shkurt 2000. Organizohej një veprimtari e madhe Akademisë Kulturale “ILIRIA”, Themeltare e së cilën qe humanistja e nderuar Nermin Vlora Falaschi. Ajo më njoftonte kur në Romë organizoheshin shqiptarët për takime kulturore, atdhetare e letrare. Shndërroheshin në festa mbarëkombëtare. Eh!.. Nermini më dhuroi një libër-album, me tekst, piktura dhe fotografi. “VERA” titullohet, është i shkruar në tri gjuhë: shqip, anglisht dhe italisht. Në Romë është botuar. Korrik 1998. Me 62 faqe të shkruara është. Vërtet s’ka shumë faqe, por ka një det me dashuri, një mal me mall. Ka mesazhe mirësie dhe bekon përkrahje yjnore. Është libër mirënjohjeje. I kushtohet të paharruarës Vera Blloshmi Mellet, vajza e vajzës së parë të themeluesit të shtetit shqiptar, piktore shumë e njohur shqiptare në Angli e me famë botërore. Autorja e çel homazhin me fjalët: “Ky album i vogël, kushtuar Verës, dëshiron të jetë urim, admirim për ata që luftojnë për Liri e Paqë, në Dardaninë fisnike. Shkruar në tri gjuhë. Në gjuhët e botës. Me gjuhë të bilbilave. Që ta marrë vesh bota. Edhe Toka. Edhe Qielli: “…fluturove buzëqeshur n’hapësirë/ hapësirën e pafund t‘kohës,/ ku vetë koha, tashmë asgjësohet…” [Qershor 1998]; “… smiling you have flown into the space,/ the infinite space of time,/ where time now fades away…”; “…sei volata sorridente nello spazio,/ spazio infinito del tempo,/ ove ormai il tempo s’annulla…”. Kush ishte Vera? Më pëlqen se Nermini na e paraqet letraisht: “Ajo ishte flladi i verës, fladë frymtarie ku brenda sajë vezullonte zejtaria e artit, me shkëndira të vazhdueshme krijimtarie dhe larmi tematike me shkallëzime poetike të ngjyrave harmonike, ku faktorë i gjithëpushtetshëm ishin sytë e personave që ajo pikturonte”. Pastaj tregon. Ka një rrëfim simpatik. Dhe interesant: “Vera dhe unë jemi rritur së bashku, si motra, ndoshta si binjake, meqë kemi plotësuar njëra tjetrën. Ajo kishte prirje për pikturë dhe i ka mbetur besnik gjatë gjithë jetës. Unë kisha talent në fushën e humanistikës. Dhe, gjatë gjithë jetës sime jam marrë e po vazhdoj të mirrem me gjuhësi dhe me interpretimin e mbishkrimeve të lashtësisë… Unë linda me 18 prill, Vera me 19 prill. Ne ishim dy veta që plotësonim njëra tjetrën. Prirjet tona të ndryshme në të gjitha fushat kanë krijuar atë afërsi shpirtërore që shprehet në heshtje. Dhe heshtja është zëri i këthjelltë i natyrës që krijon, në mënyrë të pavetdishme ndajafërsi shpirtërore. Vera dhe unë kishim krijuar nji fletore ku, në faqen e majtë gjendej nji vjershë e ime dhe, në atë të djathtën nji vizatim i Verës, në përputhje me temën e vjershës. Ishim të vogëla, 10-12 vjeçare. Njërën prej atyre vjershave: “Kënga e nji zogu”, shkolla ia dha Revistës “Diana” ku dhe u botua. Por erdhi nji ditë fatkeqe, kur fletorja me vjersha e vizatime, bashkë me të gjitha gjërat që ndodheshin në shtëpi, u tërhoqën prej shtetit, miratim i njizëshëm, meqë ata i përkisnin popullit e nuk mund të ishin pronë private: “as fletorja e dy fëmijëve që kishin bërë nji punë artistike””.

Nga rrëfimet e Nerminit: “Është një periudhë e gjatë, ku edhe jam vlerësuar me tituj si studiuese e gjuhës shqipe, duke vënë në jetë amanetin e gjyshit, që të mos reshtim për Shqipërinë. Si diplomat me përvojë, Renco studioi, hulumtoi dhe shkroi librin “Diplomacia e Ismail Qemalit”, të cilin unë e kam përkthyer në gjuhën shqipe. Tërë jetën e tij respektoi veprën e Ismail Qemalit, jo sepse ishte gjyshi im, por se admironte zgjuarsinë dhe diplomacinë e plakut të Pavarësisë, që e kishte idhull, sikur të ishte shqiptar”. Ky fakt na ngelet në mendje. Nuk shlyhet kurrë: Edhe pse ishte me origjinë italiane, Renco ishte i mahnitur pas historisë shqiptare dhe kulturën e këtij populli. Por mbi të gjitha shkroi shumë për Ismail Qemalin. Dhe këtë e bëri jo se ishte gjyshi i bashkëshortes, por tek ky politikan pa vlerat e një strategu të madh që çoi një komb drejt pavarësisë. Por amaneti i tij i fundit tregon edhe dashurinë që shfaqi për kombin shqiptar. Flet Nermini, (ende pa ikur vetë): “M’i ka thënë me humor, për të mos ndier peshën e dhimbjes, por tani që ai nuk është më, ato duhet të vihen në jetë. Amanetin nuk e tret dheu – kemi një shprehje në shqiptarët – Çdo gjë duhet të shkojë në vend të vet. Sipas traditës italiane, Renco ka kërkuar që të digjet trupi i tij pas vdekjes dhe hiri të vendoset pranë meje kur të kaloj në përmasën tjetër. Donte që të ishim bashkë përjetësisht në Kaninë të Vlorës, vendlindjen e të parëve të mi. Unë e kam kundërshtuar djegien e trupit, por do të jetë mendimi i përbashkët me tim bir, Roberton, që është ambasador, për të vendosur e zbatuar amanetet e tij. Ajo që ndiej në këto momente është dhimbja për humbjen e tim shoqi”. Shumë njerëzore, shumë familjare, shumë e vërtetë. Mallëngjyese. Shumë! Renzo Falaschi e la amanet që të prehej në tokën shqiptare në Kaninë të Vlorës. Djali i tyre Roberto pruri një vazo simbolike me hirin e babait italian Renzos dhe të nënës së tij shqiptare Nermin. Qe data 6 Korrik 2005, kur në varrezat e qytezës së Kaninës erdhi vazoja me hirin e dy të ndjerëve dritërues. Dhe atje pushojnë të dy si meteorë dashurie, lirie, diturie dhe mirësie, nën hijen e gjelbër dhe paqësore të ullinjve mbi Vlorë.

Dy fjalë jetëshkrimore: Sinqerisht duam të shkruajmë e të shkruajmë pafundësisht për veprën e madhe që bëri dhe që la Nermini, se qenë e ngelen visare. “Gjeologët” e letrave bëjnë mirë ta piketojnë si duhet veprën letrare dhe studimore të Nerminit. Megjithatë, kërkohet të bëjmë dhe një jetëshkrim të vogël të Motrës së Madhe Nermin Vlora. U lind më 18 prill 1921 në Tiranë, ku mori dhe mësimet e para në shkollën “Motrat Qiriazi”, dhe të mesmet po ashtu në Tiranë, në Institutin “Nëna Mbretëreshë”. Që nga mosha e re Nermin Vlora tregoi prirje për t’u marrë me krijimtari. Siç e pohon dhe vetë, ka filluar të shkruajë vjersha qysh në moshë shumë të re, në vitet ’31 – 32 të shek.XX. Gjatë shkollës së mesme përktheu vjersha nga gjuha frënge dhe italishte në atë shqipe për emisionet e Radio Tiranës. U martua me diplomatin italian Renzo Falaschi (Renco Falaski) dhe shkoi në Itali. Studio shkencat juridike në Siena (Toskana). E pajisur me dituri të thellë u dha pas krijimtarisë letrare dhe asaj shkencore. Në këtë drejtim, përveç gjuhës shqipe, e ndihmuan edhe gjuhët: italiane, frënge, angleze, spanjolle, greke, turke që i fliste dhe i shkruante bukur. Ligjëroi në shumë universitete të botës: Angli, Portugali, SHBA, Ugandë, Kolombi, Kinë, Çekosllovaki, Kosovë etj. Fushat e interesimeve të saj, përveç asaj shkencore, shtrihen edhe në atë letrare, historike, arkeologjike, linguistike, pra në lëmin e pasur të humanistikës. Disa nga veprat e saj janë përkthyer janë përkthyer edhe Lisbonë, Bogota, etj. Kontributet e saj shënohen në fushën e letërsisë për llojet e romanit, të poezisë, të esesë dhe të reportazhit, udhëpërshkrimeve. Gjithashtu ka lënë gjurmë të dukshme dhe në shkencën e re të Antrolologjisë Kulturore. Ka botuar mbi 30 libra, midis të tjerash: “Zotërues i kohës” (1967), “Nga gjysmëhëna tek hëna” (1973), “Momente kolombiane” (1979) – poezi; “Udhëkryqi” (1968), “E Nesërmja e Kohës” (1971), “Gjurmë gjaku” (1974), “Lejleku kokartë” (1976) – romane; “Kina” (1972) – udhëpërshkrime; “Bashkësia dhe autonomia” (1973) “Konsiderime mbi civilizimin Çibça” (1979), “Pellazgët, Ilirët, Etruskët, Shqiptarët (1984), “Etruskishtja gjuhë e gjallë” (1989) – studime; përktheu nga anglishtja në shqip “Kujtimet e Qemalit” (1974), ndërsa nga italishtja librin “Ismail Bej Vlora”(1985). Gjithashtu nga anglishtja në italisht nermin Vlora ka përkthyer librin “Ismail Kemal Vlora e l’Indipedenza dell’Albania 1912 Memorie” (Ismail Qemal Vlora dhe Pavarësia e Shqipërisë, 1920 Kujtimet) me shtesa e plotësime historike nga Renzo Falaschi; Romë, 1992; monografi me 412 faqe. Do të shtoja që romani “Udhëkryqi”, në variantin original në italisht “Il bivio, Bolonja (1967), me 222 faqe, është një botim luksoz me lidhje të trashë, me kopertinë të, trashë, me kopertinë të realizuar nga piktorja Vera Mellet. Libri përmban edhe DVD . (S’po merremi me zbërthimin e librit, se s’do të mbaronim kollaj). Jë kontribut kulturor dhe shkencor i Nerminit është botimi trigjuhësh: shqip – “Nga etnocentrizmi në pluralizëm kulturor”; anglisht – “From ethnocentrism to cultural pluralism”; italisht – “Dall’etnocentrismo al pluralism cultural”, Bardi editore, Roma, 2000, me 220 faqe në format A4. Biblioteka e ka dhuratë me autografin e saj këtë libër me shënimin në shqip: “Profesorëve dhe nxënësve të Universitetit “Ismail Qemal Vlora’ i uroj të gjitha të mirat dhe qofshin kolonat e kombit tonë të dashur e shumë të lashtë, duke pasur si shembull veprimtarinë e atij që mban emrin e këtij tempulli të rëndësishëm. Me dashamirësi Nermin Vlora Falaschi”. Nermin Vlora ka fituar çmime të ndryshme letrare, nga të cilët më të rëndësishmit janë: laura “Honoris causa” nga Universiteti i Tuksonit (Arizona, SHBA); dy çmime nga Kryeministria e Italisë, për zhvillimin e kulturës; dekoratën “Oficial de la Orden di San Carlos”, nga qeveria e Kolumbisë për botimin e librave mbi qytetërimin e lashtë parakolumbian “ÇIBÇA” dhe për aktivitetet e ndryshme kulturore që zhvilloi në Kolumbi, gjatë pesë vjetëve që bashkëshorti i saj ishte Ambasador në Kolumbi. Etj. Gjykoj se meritojnë të përfillen nga kritika e specializuar poezitë e saj fluide, romanet historike, filozofike, shoqërore për emancipimin e gruas dhe me eksperienca udhëtimesh. I përkas atij grupi të punëtorëve të penës që mendojnë se shkrimet e librat me gjurmime mbi qytetërimet e lashta, sidomos ato për qytetërimet e lashta mesdhetare meritojnë të përfillen edhe nga studiuesit, arkeologët e antropologët tanë. Se bota i ka vlerësuar. Nermini na dëshmon, sipas saj, me prova të pakundërshtueshme, se dokumentet epigrafike të lashtësisë, nga deti Egje deri në Oqeanin Atlantik, interpretohen me anën e dialekteve të gjuhës shqipe, e cila vjen drejtpërsëdrejti nga pellazgo – ilirishtja. Do të ishte gjë e mirë për kulturën, po të formohej një komision akademik për t’i dhënë përgjigje vendimtare kësaj çështjeje kaq të rëndësishme, jo vetëm për Shqiptarët, por për kulturën botërore dhe qytetërimin në përgjithësi.

Unë jam me fat: Çdo ditë, çdo mëngjes, gjithë ditën, çdo javë, çdo muaj, gjithë vitin e vit pas viti unë përshëndetem me Nerminin. Unë jam me Nerminin. Emrin e saj e kam në ballë të bibliotekës ku punoj në Universitetin “Ismail Qemali”, Vlorë. Portretin e saj e kam sipër, djathtas mbi krye. Më jep dritë nga drita e saj. Dhe unë ua jap studentëve dhe pedagogëve të Universitetit. Çdo mëngjes më jep mirësi Hirësia e Saj. Studiuesi kosovar Hasan Hasani ka botuar monografinë: “Nermin Vlora Falaski”, Prishtinë, Shkëndija, 1992, me 118 faqe. Ndërsa shkrimtarja sentimentale dhe gazetarja rebele, e paharruara Zenepe Luka (Çekrezi), ish – kryetare e Fondacionit “Nermin Vlora Falaschi” deri sa qe gjallë ka botuar librin voluminoz “Rrëfej Nermin Vlorën. Ishim tri”, Vlorë, Triptik, 2005, me 511 faqe dhe një bllok fotografish me Nerminin pas tekstit të shtypur. Emra si Nermin Vlora zbukurojnë hijshëm letërsinë qytetare të Vlorës dhe të Shqipërisë. Dhe ullinjtë mbi Vlorë janë të bukur si sy Nermini…