Archives for May 2025

Tiparet e kryengritjeve të armatosura të popullit shqiptar

May 31, 2025 by s p

Prof. Asoc. Dr. Bernard Zotaj/

Gjatë shek. XIX kryengritjet e armatosura popullore për të drejta ekonomike, kundër shërbimit ushtarak, për autonomi e liri, shpërthyen gati si një varg i pashkëputur. Vetëm për 8 vjet nga 1832 deri më 1839 shpërthyen 34 kryengritje krahinore e ndërkrahinore. Me rëndësi të tillë vazhduan kryengritjet dhe në dekadat pasuese deri më 1900. Në kuadrin e luftës së armatosur të popullit tonë gjatë shek. XIX aspektet më të rëndësishme dhe më të qarta luftarake i përbëjnë kryengritjet e vitetve ‘30-‘40 dhe lufta e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit për mbrojtjen e tërësisë tokësore të Shqipërisë dhe për autonomi.

Kryengritjet e viteve ’30 të shek. XIX e më pas deri në vitet 1910-1911 treguan qëndresën e armatosur të popullit shqiptar. Në këto kryengritje morën pjesë pothuajse të gjitha forcat e grupet shoqërore të popullsisë. Lufta mori karakter ballor, që dëshmonte për ndryshime në përmasat e në organizimin e saj. U krijua kështu një front i gjerë kundërosman, i cili përbënte tiparin kryesor. Në udhëheqje të lëvizjes kryengritëse, gjatë viteve ’30-’40, kraha krerëve çifligarë dolën përfaqësues të borgjezisë qytetare e të fshatarësisë. Ky ishte një tiparv i ri që dëshmonte për ndryshimet cilësore të ndoshura në zhvillimin e luftës së armatosur. Kryengritjet kundër shtypjes kombëtare patën në fillim karakter lokal, por ato drejtoheshin kundër një armiku të përbashkët dhe kishin kërkesa të njëllojta. Gatishmëria e bashkë punimi ndërmjet vatrave të veçanta të kryengritjeve dhe soliodariteti ndërmjet popullsisë së treveve të ndryshme, tregonin se procesi i bashkimit të popullit shqiptar kishte hedhur rrënjë të qëndrueshme.

Ndryshime u vunë re edhe në aspektin organizativ të këtyre kryengritjeve. Dolën në skenë forma organizative demokratike dhe më të kohës. U organizuan kuvende, besëlidhje, pleqësi dhe këshilla të kryengritëseve, disa nga të cilat, ndonëse kishin qenë edhe më parë, morën përmbajtje të re. Këto lëvizje e kapërcyen karakterin e ngushtë lokal dhe në disa raste morën karakter ndërkrahinor e kombëtar. Kryengritjet e armatosura më të mëdha, më të organizuara dhe më të fuqishme të këtyre dhjetëvjeçarëve janë: kryengritja e vitit 1833 e Toskërisë, ajo e vitit 1834 që shpërthen në Berat dhe u zgjerua deri në Shqipërinë e Mesme, ajo e vitit 1835, që pati si epiqendër qytetin e Shkodrës, dhe gati u shtri në të gjitha viset e Shqipërisë, kryengritjet e vitit 1844 në Kosovë dhe Dibër dhe kryengritja e “vegjëlisë fshatare” e vitit 1847 që përfshin të gjithë Shqipërinë e Jugut prej Beratit deri në Çamëri.

Tipare dalluese të këtyre kryengritjeve ishin masiviteti dhe vullnetarizmi. Numri i luftëtarëve që morën pjesë në secilën kryengritje varion nga 20.000 deri 40.000. Kështu, më 1835, efektivi luftarak i kryengritësve në gjithë Shqipërinë arriti rreth 40.000 veta, 13.000 në Sanxhakun e Shkodrës, 7.000 në Vlorë, 6.000-8.000 në Berat, Tepelenë e Përmet, 4.000-5.000 në Dibër si dhe disa grupe të tjera të vogla në Shqipërinë e Mesme dhe në Kosovë. Kështu në vitin 1847 vetëm në krahinat e Vlorës, Gjirokastrës e Beratit morën pjesë në luftë mbi 15.000 luftëtarë. Në krahasim me popullsinë përkatëse ky numër përbënte 9-10% të përgjithësh të saj. Në rastet kur veprimet luftarake arrinin pika kulmore numri i vullnetarëve që shkonin në luftë arrinte 16-18 % të popullsisë. Kështu në maj të vitit 1835 vetëm nga qyteti i Shkodrës që kishte rreth 25.000 banorë dolën 4.000 luftëtarë, më 1847 vetëm nga fshatrat e Kurveleshit më 15.000 banorë, morën pjesë në luftë afërsisht 3.000 luftëtarë. Duke pasur si forcë lëvizëse fshatarsinë, që përbënte 90 % të gjithë popullsisë së Shqipërisë, si dhe shtresat e ulëta qytetare, këto kryengritje nisën e përfunduan me përleshje të ashpra dhe të përgjakshme, duke u shkaktuar forcave turke mijëra të vrarë e të plagosur dhe me dëme në materiale të shumta.

Si rregull para shpërthimit të kryengritjes mblidhej një kuvend krahinor ose ndërkrahinor i cili shpallte beslidhjen dhe përcaktonte qëllimin e kryengritjes, masat organizative, detyrat, numrin e forcave dhe detyrimin për çdo krahinë, zgjidhte prijësat ushtarakë etj. Të tilla ishin beslidhja e 9 krahinave me qendër në Berat më 1834, beslidhja e krahinave të Kosovës më 1844, Beslidhja (Kuvendi) i Mesaplikut më 1847 etj. Një dëshmitar i kohës, Demir agë Vlonjati, tregon se, sapo afroheshin ekspeditat turke, të gjithë njerëzit iknin nga shtëpitë “sikur të kishte rënë murtaja”. Zbatimi me dhunë e me vrazhdësi i reformave, ndonëse në krye u bë vetëm në disa krahina, e kishte shtuar së tepërmi urrejtjen e masave popullore ndaj sundimtarëve osmanë dhe kishte përgatitur truallin për një kryengritje të re.

Parimi i pjesëmarrjes ose i mobilizimit për luftë ishte vullnetarizmi që mbështetej në zakonet dhe traditat popullore, sipas të cilëve “çdo derë” (shtëpi) nxirrte nga një luftëtar. Çdo njësi e banuar, fshat, lagje qyteti, krahinë etj., do të nxirrte çetën e grupit të vet me një numër përafërsisht të përcaktuar luftëtarësh. Zakoni merr formën e detyrimit të pakundërshtueshëm. Kush i shmangej pjesëmarrjes i nënshtrohej një dënimi moral ose material si: konfiskim pasurie, djegie shtëpie, largim nga vendbanimi e deri tek dënimi me vdekje. Por, në përgjithsi, e sidomos nga krahinat e zonave malore, “rregulli” një për shtëpi tejkalohej.

Shpejtësia me të cilën kryengritësit grumbulloheshin ose hidheshin në luftë ishte tepër e madhe. Pas lajmërimit ose thirrjes, kryengritësit brenda 1-2 ditësh grumbulloheshin me mijëra në vendet e caktuara. Kështu më 1834, pas thirrjes së udhëheqësit popullor Tafil Buzit, brenda 24 orëve u grumbulluan në Berat 10.000 vullnetarë. Nga pikpamja e organizimit, formacionet luftarake ishin bashkime rajonale me lidhje të përkohshme dhe me përbërje të thjeshtë. Një fshat ose lagje qyteti formonte një çetë prej disa dhjetra luftëtarësh deri në ndonjë rast edhe mbi njëqind. Në vartësi të numrit të shtëpive (familjeve), një krahinë formonte një grup që sipas numrit të popullsisë përkatëse mund të kishte disa qindra deri në 2.000 luftëtarë etj.

Kryengritja e vitit 1847 shënon një shkallë më të lartë të lëvizjeve çlirimtare kundër Tanzimatit si për nga përmbajtja, ashtu edhe për nga shtrirja e organizimi i saj. Ajo dallohet në radhë të parë për rolin aktiv të masave fshatare në drejtimin e saj. Kjo kryengritje luajti një rol të rëndësishëm për bashkimin e shqiptarëve si një tërësi etnike me interesa të përbashkëta, pavarësisht nga feja e krahina, ashtu siç ishte vendosur në kuvendin e Mesaplikut. Ideja e bashkimit u shpreh edhe në këngët popullore që iu kushtuan kryengritjes. Në një nga këto këngë poeti popullor i drejtohet Zenel Gjolekës me fjalët “sos lëfton për vete, / por për gjithë vilajete” dhe vë në dukje se udhëheqësi trim nuk lufton “as për mua, as për ti, / po për gjithë Shqipëri”. Duke folur për këtë kryengritje, Sami Frashëri vinte në dukje që ajo kërkoi bashkimin e të gjitha trojeve shqiptare në një Shqipëri autonome.

Gjatë kryengritjeve ndërkrahinore formoheshin grupime forcash akoma më të mëdha. Kështu gjatë kryengritjes në Shqipërinë e Jugut më 1847 u krijuan dy grupime: ai Verior me Rrapo Hakalin në krye dhe ai Jugor me Zenel Gjolekën. Secili grupim përbëhej nga 4 deri 5 grupe krahinore. Grupimi i Veriut përbëhej nga grupi i vullnetarëve të Vlorës, të Myzeqesë, të Mallakastrës dhe të Tepelenës. Po kështu grupimi i Jugut përbëhej nga grupi i Kurveleshit të Poshtëm dhe i Bregdetit, të Delvinës, të Kurveleshit të Sipërm e Kardhiqit, të Tepelenës dhe të Çamërisë. Secili grup kishte 500-600 luftëtarë ndërsa secili grupim deri më 2.000 luftëtarë që qëndruan në formacione gjatë kohës së kryengritjes. Me këto grupime në momente të caktuara bashkoheshin dhe vullnetarë të tjerë duke dyfishuar e trefishuar efektivin.

Dinamika e veprimeve luftarake të kryengritësve zakonisht zhvillohej nëpërmjet dy fazave kryesore: fazës së nismës dhe fazës së luftimeve me karakter mbrojtës. Në fazën e nismës, kryengritësit mësynin forcat ushtarake osmane në qendrat administrative, garnizonet e ruajtjes, në nyjet rrugore dhe nënrepartet e repartet shetitëse, forconin ruajtjen e kalave, ju bënin prita dhe kurthe karvaneve të furnizimit etj.

Mësymja në përgjithësi fillonte nga rajonet fshatare të zonave malore dhe drejtohej mbi qytetet e zonat e ulëta. Sipas vendimit të besëlidhjes (kuvendit) çetat dhe grupet e ndryshme, me t’u lajmëruar grumbulloheshin dhe niseshin në drejtimin e objektivit të mësymjes. Kryengritësit i afroheshin objektit me kolona marshimi, të cilat përhapeshin për luftim duke shfrytëzuar terrenin. Në afërsi të objektit ato organizoheshin për luftim dhe hidheshin në sulm. Sulmet zakonisht ishin rrethore dhe të vrullshme. Në këtë mënyrë në maj të vitit 1835 gjatë kryengritjes së Shkodrës, luftëtarët e qytetit dhe vullnetarët prej Malësisë së Madhe, Pukës, Mirditës, Zadrimës, Anamalit me rreth 15.000 vullnetarë sulmuan 6.000 forca turke në kalanë e Rozafës dhe në kodrat e Pashës. Brenda tre-katër ditëve të para arritën të mbyllnin plotësisht unazën e rrethimit. Kurse prej muajit maj deri në gusht i bllokuan plotësisht forcat turke dhe duke i sulmuar herë pas here u shkaktuan mijëra të vrarë. Po kështu më 1847 rreth 2.000 luftëtarë në grupimin Verior të Shqipërisë së Jugut sulmuan nga të gjitha anët një regjiment forcash qeveritare turke në fshatin Greshicë të Mallakastrës. Pas tri ditë luftimesh, e detyruan atë të dorëzohej duke lënë qindra të vrarë në fushën e luftës. Kurse Grupimi Jugor vetëm me 1.500-2.000 luftëtarë mbajti të rrethuar në kalanë e Gjirokastrës 6-7 tabor turk.

Faza e mbrojtjes zakonisht fillonte pasi forcat e ekspeditave ushtarake turke të nisura nga qendrat e vilajeteve ose rajonet qendrore të Perandorisë, ballafaqoheshin me kryengritësit. Mbrojtja e kryengritësve kishte gjithmonë karakter manovrues. Pikënisja e luftimeve të kësaj faze ishte ndeshja në një vijë ose pozicion të caktuar terreni, ku kryengritësit organizonin mbrojtjen, pritat ose kurthet. Vendet më të përshtatshme për kryengritësit ishin, grykat, qafat e shpatet e maleve, nyjet rrugore të rëndësishme, “portet” e hyrjes në zonat malore, brigjet e lumenjve etj. Në përgjithësi qëndresa e kryengritësve në këto vija nuk vazhdonte gjatë. Pas thyerjes në këto vija, kryengritësit tërhiqeshin më në thellësi, ku prioritet merrnin pusitë, kurthet, goditjet e sulmet e befasishme ditën e natën me grupe të vogla e çeta. Gjërësisht gjenin përdorim forma të ndryshme si dredhit, mashtrimet, ndjellja e armikut, kapja rob, marrja e informatave etj.

Mjeshtëri të lartë në zbatimin e këtyre mënyrave luftimi u pasqyruan sidomos gjatë kryengritjes së vitit 1847. Në shumicën e rasteve, para fillimit të luftimeve, kryengritësit krijonin përshtypjen te komanda e forcave turke se do të ndesheshin me ta ballë për ballë, në vende të hapta ditën etj. Por në të vërtetë, kryengritësit tërhiqeshin, fshiheshin, zhdukeshin e humbisnin gjurmët për mjaft kohë. Në disa raste i “ndollën” forcat osmane në bazat e tyre, në disa herë edhe i vinin në “gjumë”. Mirëpo pas kësaj ato jepnin goditje ose sulme të befasishme duke u shkaktuar humbje të mëdha turqve. Në mesin e korrikut 1847 Grupimi Jugor provokon dhe i ndjell ditën me një repart të vogël 3.000 forca turke. Kurse gjatë natës, duke i futur në një grykë shkëmbore u jep goditje nga të gjitha anët, duke vrarë më shumë se 1.000 veta. Po kështu nga mesi i gushtit, 700-800 kryengritës u përballën në Doliana, rreth 50 km ne Veriperëndim të Janinës, me një forcë turke prej mëse 5.000 veta që vinte prej Maqedonisë. Pas kësaj qëndrese kryengritësit u tërhoqën me shpejtësi nga mesi i natës sulmuan forcat turke pa pritur, kur ata pushonin, duke u shkaktuar 500 të vrarë dhe duke e detyruar të largoheshin në drejtim të Janinës së shpartalluar. Në këtë mënyrë u veprua në Senicë, si dhe në grykën e Kuçit. Megjithëse të kufizuara e shpeshherë spontane, këto konflikte ishin rrëke që çonin ujë në shtratin e lëvizjes së përgjithshme kombëtare dhe i jepnin peshë çështjes shqiptare në arenën ndërkombëtare.

Fitoret e kryengritësve bënë bujë në Shqipëri dhe jashtë saj. Jehona e tyre u ndie edhe në Kosovë, ku filluan të dukeshin shenjat e një lëvizjeje të re. Nëpunësit turq braktisnin në panik postet sapo dëgjonin për afrimin e kryengritësve. Udhëtari anglez E. Spenser, që udhëtonte në këtë kohë nëpër Shqipëri, shkruante: “Heroi i ditës kudo është Gjoleka”.

Për të siguruar suksesin e plotë të kryengritjes, Komiteti i Lidhjes u përpoq të gjente edhe një aleat të jashtëm. Për këtë qëllim ai iu drejtua Greqisë, marrëdhëniet e së cilës me Stambollin në këtë kohë ishin acaruar. Qeveria greke tregoi interesim të veçantë për kryengritjen shqiptare, jo vetëm sepse përpiqej t’i shkaktonte vështirësi Turqisë duke nxitur shqiptarët, duke u premtuar edhe ndihma materiale e financiare, të vijonin luftën, por edhe sepse synonte që ta vinte kryengritjen shqiptare në shërbim të saj për të realizuar lakmitë territoriale ndaj Shqipërisë së Jugut, që ishin shpallur zyrtarisht qysh më 1844 me të ashtuquajturën Megali Idea (Idea e Madhe). Këto qëllime ishin shkaku që bisedimet ndërmjet Zenel Gjolekës dhe kryeministrit grek J. Koletis nuk patën sukses.

Përvoja historike, që përcillet të paktën që nga këto kryengritje popullore masive, është kushtëzimi më i fuqishëm për zhvillimin e besimit, se udhëheqësit nuk duhet të tolerojnë më shumë nga çfarë dikton memorja historike, që të ruajnë marrëdhëniet të mira me kombin. Vrulli revolucionar në rritje i masave popullore dhe përvoja historike i luftërave dhe kryengritjeve të tyre të zhvilluara gjatë gjithë periudhës së Rilindjes Kombëtarë Shqipëtare, shtronin si detyrë të ngutshme organizimin e një kryengritje të përgjithshmae, të përfshirjen në të mbarë trojet shqiptare, bashkërendimin e forcave luftarake të trevave të ndryshme për t’i dhënë fund sundimit të huaj në Shqipëri. Kjo kryengritje e përgjithshme ishte paraprirë nga kryengritjet e viteve ’30-‘70 të shek. XIX kundër të ashtuquajtura reforma të Tanzimatit e zbatimit të tyre në Shqipëri, e pastaj me radhë me luftërat gjatë Lidhjes Shqiptare të Prizrenit (1878-1881), me kryengritjet në vitet 1896-1901 nën udhëheqjen e Lidhjes Shqiptare të Pejës, me ato të viteve 1905-1908 nën drejtimin e Komitetit Kombëtar “Për Lirinë e Shqipërisë” të Manastirit dhe sidomos kryengritjet e dy viteve të mëparëshme, ato të viteve 1910-1911.

Kryengritja e Kosovës e vitit 1910 ishte e para lëvizje e armatosur aq e gjerë e popullit shqiptar në fillim të shek. XX, por që mbeti në kufijtë e një vilajeti të vetëm. Veprimet e suksesshme luftarake të kryengritësve në skajin verilindor të vilajetit të Shkodrës nuk ndikuan në zgjerimin e përmasave të saj.

Kryengritja e vitit 1911 i detyroi pushtuesit osmanë të hynin në bisedime me shqiptarët dhe t’u bënin atyre disa lëshime. Megjithëse këto lëshime ishin larg kërkesave kombëtare të shqiptarëve, përbënin ndërkaq një mbështetje për kërkesa më të përparuara në të ardhmen. Kryengritja nxori në pah çështjen shqiptare si një problem ndërkombëtar. Për këtë dëshmon, krahas të tjerave, edhe interesimi i diplomacisë angleze për kryengritjen dhe sidomos përkrahja prej Londrës e kërkesave kombëtare të shqiptarëve.

Kryengritja e vitit 1911 mund të mbahet si prologu i Kryengritjes së Përgjithshme shqiptare të vitit 1912. Për përgatitjen e kryengritjes së përgjithshme në prag të shpalljes së pavarësisë, u punua, u mendua dhe u luftua gjatë muajve të fundit të vitit 1911 dhe në tre-katër muajt e parë të vitit 1912. Gjatë kësaj periudhe pregatitore u vendosën kontakte midis përfaqësuesve të krahinave të ndryshme për organizimin e veprimeve të përbashkëta, për krijimin e një qëndre të vetme udhëheqëse, për sigurimin e armëve, për qendrimin që duhej të mbanin shqiptarët ndaj premtimeve të të ashtuquajtura reforma të shpallura në vitin 1911 dhe mbi të gjitha u luftua me këmbëngulje për realizimin e kërkesave kombëtare të kryengritjes së vitit 1911, të cilat pasqyronin objektivat themelore kombëtare të mbarë shqiptarëve. Gjatë periudhës pregatitore u zhvilluan edhe veprime të armatosura por jo në masë të gjerë. Për organizimin e kryengritjeve dhe drejtimin e formacioneve popullore, kuvendet e beslidhjet zgjidheshin për prijësa ushtarake, ata luftëtarë që kishin treguar trimëri, kishin përvojë luftarake dhe aftësi ushtarake, organizuese e drejtuese, e gëzonin autoritet.

Në përgjithësi, në periudhën e Rilindjes këta prijësa dolën nga shtresat e mesme, madje dhe të varfëra. Të tillë ishin Tafil Buzi, Shahin Delvina, Çobo Golemi, Balil Nesho, Alush Frakulla, Hamza Kazazi, Binak Alia, Sokol Rama, Dervish Cara, Sheh Fejzo, Zenel Gjoleka, Rrapo Hekali, Hodo Nivica etj. Njësitë kryengritëse shqiptare në këto beteja e luftime drejtoheshin nga atdhetarë e luftëtarë popullor si Hasan Prishtina, Bajram Curri, Isa Boletini, Idriz Seferi, Abdi Toptani, Gjeto Coku, Themistokli Gërmenji, Spiro Ballkameni, Sali Butka, Ismail Klosi, Muharrem Rushiti etj.

Analistë të vëmendshëm pohojnë se, këta prijësa popullor me format, veçoritë dhe metodat e tyre të luftimit bënë që të dëgjoheshin në hapësirat Ballkanike e më gjerë. Kryengritjet e armatosura shqiptare të kësaj periudhe, luftëtarët e shquar të saj, figurat e ndritura popullore, janë sot më shumë se kurrë pranë popullit të tyre, në mesin e popullit të tyre, në zemrën dhe shpirtin e ushtarakut shqiptar. Në të vërtetë mitet e prijsave popullor të kryengritjeve kundër osmanëve janë, përveç Kastriotit, miti i flakjes së pushtimit, miti i ruajtjes së ndërgjegjes kombëtare, i ruajtjes së tërësisë tokësore të Shqipërisë, i harmonisë fetare e i harmonisë midis Veriut dhe Jugut, e kultit të gjuhës shqipe. Kryesorja ishte se në këto programe nuk kishte urrejtje e aq më pak tmerre, si ato të pastrimit etnik që ishin formuluar në disa nga programet e fqinjëve tanë. Kombi nuk është një propagandë, por themeli historik e kulturor i shtetit. Çështja kombëtare nuk mund të shmangë elitën drejtuese shqiptare kudo që ndodhet. Bëhet më e domosdoshme kjo detyrë e përcjellë që nga vitet e këtyre kryengritjeve popullore masive, kur jo rrallë, propogandohet se …të flasësh për interesa kombëtare do të thotë ta vendosësh veten mbi një fushë të minuar…

Brezi i fundit të normalistëve të Normales së Prishtinës, me rastin e 50-vjetorit të diplomimit

May 30, 2025 by s p

Skender Karaqica/

Figura e Mësuesit është mision për arsimin dhe shkollën shqipe (Profesor Eqrem Çabej)

Në Prishtinë, erdhën pas pesëdhjetë pranverave të udhës së jetës në mision të arsimit e të shkollës shqipe, normalistët e Normales në Prishtinë, që të kremtojnë 50-vjetorin e diplomimit. Erdhën të thinjur më borën e bardhë të flokëve të jetës, do të thoshte Dritëro Agolli, që të kthejnë orën e kujtesës për kohën kur djalmenia shqiptare nga të gjitha viset shqiptare, erdhën që të mësojnë e të bëhen gati për udhën e mësuesit të Abetarës të shkollës shqipe në hapësirën shqiptare.

Erdhën përseri në klasat e mësimit,brezi i normalistëve të Normales së Prishtinës (1971-1975) për të kujtuar kohën e mësimit dhe të profesorëve tanë, që tashmë në amshim: Profesorët Ruzhdi Kastrati, Besnik Spahiu, Hajdar Rrecaj, Ëngjell Berisha, Nexhat Ibrahimi, Malush Kadriu, Tefik Gecaj, Ditar Qamili, Faik Kaba, Mithat Sahiti, Zekije Kada, Bajram Trashupa, Hylkije Randobrava, Alije Vokshi dhe profesorët tjerë. Në jetë e kemi profesorin e dashur Muhamet Shatri, i cili jeton në Suedi si mërgimtar dhe, kujtesa kur në orët e historisë, më taktin dhe ligjërimin me tipare shkencore, sikur “dëshironte të na bëj historian” normalistët në Prishtinë!

Në këtë përvjetor, nuk munguan fotografi të shumta të normalistit dhe, në punët e redaktorit të lajmeve në RTK-së, Asllan Bajrami në Prishtinë si dhe shkrimi ekskluziv i Ragip Gjoshi, na afroi ponoramën e kohës së normalistëve të Normales, që, përmes kujtesës time nuk i kisha harruar, ndonëse tash e sa vjet larg atdheut në Amerikën e largët. Këtu kishin ardhur shoqet dhe shokët e klasës: Sadije Rashiti, Zyla Plakiqi, Bukurije Thaqi, Merrushe Gjoshaj, Adnan Bylykbashi, Aziz Bajraktari, Ragip Gjoshi, Riza Plakiqi, Naxhije Sadiku, Asllan Bajrami, Sabrie Rukiqi, Enver Krasniqi, Shaban Gashi, Skënder Karaçica dhe, disa të tjerë për shkak të kohës në udhët e jetës, paksa i kisha harruar. Më falni që këtu kujtesa ime më bëri paksa hile e, mbeta sy me sy me udhët e jetës, herë larg e herë afër me diellin e atdheut…!

Ndonëse larg atdheut, asnjëherë nuk pashë asnjë ëndërr në Amerikë! Ëndrrat me çonin shpesh e shumë shpesh në Drenicën time për plisat dhe lisat e trimërisë së pushkëve të djalmenisë së UÇK-së për Liri të Kosovës…!Po plakem ngadale, kështu bënte uratë për brezin tonë, profesor Anton Çetta: U plakshi ngadale,brezi i ri shqiptar i Kosovës…!

Brezi im i normalistëve të Normales në Prishtinë, uroj shëndet dhe gjithë të mirat në familje për nipa e mbesa dhe, puna e msionit të Mësuesit do të shënohet në kronikat e analeve të hsitorisë së arsimit dhe të shkollës shqipe në Kosovë!

Të jesh prind nuk është një shëtitje në park

May 30, 2025 by s p

Nga Merlin Tushe/

Të jesh prind është një nga përvojat më universale. Prindërit janë një fener i jetës së një fëmije. Ata vendosin themelet për fëmijët, i ushqejnë, i edukojnë dhe i pajisin ata për të qenë të aftë përgjatë jetës së tyre. Prindërit mbrojnë fëmijët e tyre dhe bëjnë sakrifica të panumërta vetëmohuese për të siguruar rritjen e tyre. Sfidat e prindërimit paraqiten shumë kohë më përpara se fëmija të vijë në jetë.

Bazuar në Rezolutën 66/292 të vitit 2012, Asambleja e Kombeve të Bashkuara miratoi “Ditën Globale të Prindërve”. Kjo ditë celebrohet çdo vit më 1 Qershor në SHBA e më gjerë dhe synon të nderojë prindërit për angazhimin e tyre ndaj fëmijëve dhe sakrificat e tyre gjatë gjithë jetës për familjen. Të jesh prind nuk është një shëtitje në park, në natyrë – është përgjegjësi, është përkushtim.

Pas përvojës jetësore, referuar edhe raporteve të OKB-së, marrëdhënia njerëzore prind-fëmijë është lidhja më e rëndësishme dhe e vërtetë që shumica prej nesh do ketë ndonjëherë. Ndaj dhe përkushtimi i prindërve respektohet dhe vlerësohet në këtë ditë. Është më se thelbësore që një fëmijë të rritet me prindër dhe në një mjedis të shëndetshëm, pasi prindërit janë modeli i së ardhmes së tyre.

Prindërit kanë përgjegjësinë kryesore ndaj pasardhësve të tyre dhe rëndësinë e roleve të tyre në zhvillimin e fëmijëve. Nëse një prind (babai i fëmijës) mohon fëmijën e tij, shkakton trauma të forta emocionale tek nëna dhe fëmija. Mospagimi në kohë dhe me dashje i mbështetjes financiare që një prind është i detyruar të japë me vendim gjykate ndaj fëmijës së tij/saj, Ligji Federal në SHBA e njeh si krim dhe kjo rezulton me gjoba, burgim dhe dënime të tjera. Ky ligj duhet zbatuar edhe në Shqipëri, pasi në dy rastet e mësipërme këto situata, përveç traumave të forta emocionale sjellin edhe shkatërrimin e jetës së nënës dhe fëmijës.

Duke u njohur me rolin jetësor që luajnë familjet, prindërit dhe kujdestarët në mirëqenien dhe zhvillimin e fëmijëve, në takimet e ndryshme që organizon çdo vit OKB, pjesëmarrësit flasin për rolin e rëndësishëm që luan familja në mbështetje të arsimimit dhe edukimit ekonomik të fëmijëve dhe krejt familjes. Me rritjen e mirëqënies familjare përmbushen edhe objektivat e zhvillimit të mijëvjeçarit, duke synuar zhvillimin mendor në të gjithë botën.

Sipas OKB-së, familja ka një ndikim të drejtëpërdrejtë ndaj paqes e zhvillimit njerëzor dhe pohon se një martesë e fortë i shërben domosdoshmërisht shëndetit, familjes dhe jetës sociale në tërësi. Gjithashtu Kombet e Bashkuara deklarojnë se kjo ditë tashmë festohet në mbarë botën.

Duke ndjekur nga afër disa evente të OKB-së për “Ditën Globale të Prindërve”, vemë re se diskutimet kryesisht përqëndrohen tek roli thelbësor i prindërve në familje. Në kumtesat e tyre folësit ndihen krenarë që marrin pjesë në takime të tilla. Këtë gjë ia atribuojnë prindërve të tyre, që i lindën, rritën dhe shkolluan për të qenë të aftë e të denjë për familjen e shoqërinë. Në shenjë mirënjohje dhe respekti falenderojnë prindërit e tyre për kujdesin e treguar.

Pas përfundimit të diskutimeve, mbahet koncert artistik dhe në monitor paraqiten pamje nga aktivitete ndër vite të OKB-së për prindërit e gjeneratat e reja. Është vërtetë kënaqësi tek dëgjon me vëmendje se si personalitete nga bota flasin me aq dashuri për prindërit e tyre, momente këto që të krijojnë respekt e mirënjohje të veçantë për këtë ditë. Pas diskutimeve të shumta dhe ideve të ngritura nga ky panel, Kombet e Bashkuara vlerësojnë kontributin e gjithësecilit, duke e quajtur këtë ditë si një ditë historike për të ardhmen e familjes në të gjithë globin.

Por sa e rëndësishme është kjo datë edhe për ne shqiptarët kudo që jetojmë e punojmë? Kemi shumë raste ndër shqiptarë, ku fëmijët braktisin prindërit e tyre. Nuk tregojnë dëshirën e vullnetin e mirë për t’i shërbyer atyre në moshën më kritike që ata ndodhen, kur janë të sëmurë e të pa aftë për t’i shërbyer vetvetes. Paraqiten indiferentë e mosmirënjohës ndaj dashurisë, sakrificës dhe kujdesit që prindërit treguan për rritjen dhe edukimin e fëmijëve të tyre. Arsyet për moskujdesjen ndaj prindërve janë nga më të ndryshmet, të llojit “dua të shikoj jetën time, rehatinë e familjes time”, etj. Aq të pashpirtë tregohen, sa që arrijnë deri aty sa të mos t’i vizitojnë e as në telefon mos t’i marrin për vite prindërit e tyre.

Justifikime për t’ju shmangur përgjegjësisë së kujdesit ndaj prindërve…. Sigurisht arsyet edhe mund të qëndrojnë, por mos duket çudi që më pas vijnë pasojat – mosmarrëveshjet, debatet mes fëmijëve e familjeve. Sado i hidhur, ky është realiteti çfarë ndodh rreth nesh e këto jane fakte të pamohueshme të sjelljes së pandërgjegjshme të disa individëve ndaj kujdesit të prindërve.

Kujdesi ndaj prindërve nuk është detyrim ligjor, por nuk mbaron këtu. Këto situata kanë ndodhur e do të ndodhin përsëri. Por institucionet shtetërore, arsimore, të edukimit e të pavaruara duhet të punojnë më shumë për ndërgjegjësimin e kujdesit të fëmijëve ndaj prindërve dhe krejt familjes.

Kudo sot, edhe në Shqipëri janë hapur qendra për kujdesin e të moshuarve, por krehja e flokëve, një përqafim i ngrohtë apo edhe një telefonatë e fëmijës ndaj prindërve, zbukuron ditën e tyre, i zgjat edhe jetën.

MIRË SE ERDHËT MIDIS NESH…

May 30, 2025 by s p

Dr. Selman Mëziu/

Po është zëri i ambël i fëmijëve fytyr qeshur dhe gazmor. Është zani i luleve të sapo çelura në kopshtin e jetës. Është zëri i filizave të rinj të lindur e hedhur shtat në qytetin e rilindjes të kombit italian, Firence. Janë fëmijët e bijave e bijëve të shqipërisë natyrale. Ato janë dhe do të mbeten pasuria ma e çmuar e kombit tonë. Ato janë shpirti dhe zemra e një populli të ‘’shkyer,, nga kanibalët e kohërave. Por krenar e trimërushëm duhet të shkruaj: Jo nga kultura, dinjiteti, besa, trimeria e guximi që nga e kaluara e largët dhe ‘’mbjellur” ne hullitë e të ardhmes së ndritur. Por nga…. Ato do të mbeten lulet me petalet, thekët, pistili i një populli me dy koka, trup e krahë shqiponje mbi fushën e kuqe që shpreh lumenjt e gjakut të derdhur në shtatoret e shekujve për të mbijetuar.

Vallë po sot çfarë duhet të bëjmë ne ikanakët? Mirësisht nuk është koha e vringëllimit të shpatave, as e kryqëzimit të zjarrit të topave e pushkëve. Prandaj vështroi i habitur këtë statuje kureshtëndjellëse në rreth qarkullimin përpara Derës së Madhe Romake në Firence. Vallë cila është domethënia që na ka ‘’fshehur,, pamja e jashtme e këtyre dy shtatoreve të pa baraz peshuar të dy grave, njëra në kambë e tjetra e shtrire mbi kokën e saj? Duke ‘’rrëmuar,, gjej shkrimet e skulptorit te madh Mikelanxhelo Pistoleti (25.06.1933. Në shkurt 2025 propozuar për çmimin nobël). Fakte të ‘’skalitur ,, në libra. Dy blloqeve të mermerit nxjerrë diku në krahinën e toskanës, ai ju ka dhanun kuptimin: E njejta grua, statuja në kambë, del nga Dera e Madhe me harqe gurë skalitur Romake për të parë botën. Tjetra me fytyrë duke shikuar e buzëqeshur drejt hyrjes të Derës në fjalë duke i sjellur Firences zhvillimin modern të të gjithë anshëm nga udhëtimi nëpër botë.

Hedh vështrimin poshtë skulpturës së gruas së shtrirë dhe shikimi më kapi lokalin me emrin ‘’Petrarka.,, Në anën e djathtë shtrihet bulevardit me caracat kurorë xhveshr të emërtuar Françesko Petrarka (Areco,1304-1374) shkrimtar, poet, filozof, filiolog). Pikerisht këtu në këtë kryqëzim historik e kultural u formua shoqata ‘’Adriatiku.,, U firmos në një leter të thjeshtë nga trembëdhejtë anëtarët të ulur përqark një tavoline të gjatë. Bijë e bija pothuajse nga e gjithë atdheu nanë Shqipëria. Ishte mbas dite ora 16 e 35 minuta e ditës së diel të datës 26. 01. 2025. Sapo lindi një agim i ri kulture, diturie, shkollimi, bashkimi për mëmëdhetarët. Qellimet, të drejtat, detyrat janë shkruar në statutin e saj. Ideatorët e realizuesit do të shënoheshin Naim Doda dhe Artan Bakiasi. Një faqe e re e një lëvizeje të re kulturore me shkëndia, rrezatime e flakërime atdhedashurie e bashkëjetese kulturash.

Nis udhëtimi shtigjeve me të njohura e të panjohura i shoqatës ‘’Adritaiku.,, Hapet dritaria e komunikimit ne teknologjitë e kohës FB, realizuar nga Korab Zhuja. Vërshojn nga te gjitha anët urimet ma të ngrohta. Dhe ja nje grimce prej tyre:‘’Udhëtofshi drejt objektivave tuaja, për gjallërimin e kulturës e gjuhës se ambël shqipe këtu në Firence.

Sejcili shkruante për punërat e ardhshme për ‘’ programe afat shkurtëra e afatë gjata. Ndërsa nga zemra dhe thellësitë e shpirtit të anëtareve të shoqatës buronte urimi ndezës energjish e lëvizjeve drejt së ardhmes plotë punë të bashkërenduara, të vullnetshme e frutdhanëse. Dhe ja si shprehet njëri prej tyre: ‘’Kam besim se gjymtyrët drejtues, presidenti Naim Doda, kryesia dhe shoqatë formuesit do të ecin përpara më plotë veprimtari kulturore. Urime, të na rroi ajo sa ma gjatë e gjallë, plotë energji krijuse lëvizese, realizuese.,,

Hidhen për diskutime stema e shoqatës ‘’Adriatiku,, Njëkohesisht emri i shkollës dhe stema e saj. Hapja e dyerve të shkollës përparësi mbi përparësi. Disa kerkojnë sëpari ligjërimin e shoqatës në institucionet përkatëse. Por edhe hapja e një llogarie për shoqatën në një bankë. Konceptimi i librezës së antarsisë dhe i kartë vizitës të shoqatës. Sigurisht dhe i stemës që duhet të ketë të varur në qafë çdo anëtar i saj. Diskutime debate, zgjidhje, edhe keqkuptime e mëdyshje rreth tyre, edhe për lekët për t’u shpenzuar sa ma pakë. Arsyeja kuptohet sepse financime nuk kemi e kuota njeqind euro për gjithë sejcilin është e vogël.

Anëtar të shoqatës marrin pjesë në festën e 17 shkurtit, çlirimit të të Dardanisë. Të buzeqeshur me ideale të freskëta me dije të thella për historinë e saj. Ndërkohë vjen një ftesë për takim nga ambasadorja e saj ne kryeqytetin italian Roma. Përseri hynë në mes nesh preukipime për pregatitje. Cilët do të ishin përfaqësuesit, nje program i shoqatës duhesh parqitur atje, ndonjë dhuratë për ambasadoren duhesh. Dhe pas djersitjesh të shumta dhe rezultati. Ja se çfarë shkruan ambasadorja Nita Shala në ditën e takimit me 12. 03. 2025: ‘’ Shoqata “Adriatiku” është themeluar rishtazi në Firence, dhe sot pata kënaqësinë t’i prisja në Ambasadë Z. Naim Doda, Znj. Ardita Repishti dhe Znj. Filloreta Altari. Diskutuam për rëndësinë e ruajtjes dhe promovimit të rrënjëve, gjuhës e kulturës së bukur shqipe, dhe mësova për dedikimin e Shoqatës në këtë drejtim.

Rendin marthonomaket tanë Naimi, Artani, avokat Elidoni etj. Nga zonat Gavinana, Shën Donini, te sheshi Dalmacia etj. duke biseduar me përgjegjësa të lokaleve. Shkojn dhe shikojn sallat si mjedise klasash. Tërheqje, mos dakortësi, largësi për nxanësit disa nga arsyet e mos përcaktimit të tyre. Ndërsa grupi karakterizohet nga vullneti, përgjegjshmëria për idealin që duan të arrijn. Bashkëpunim e demokraci e pastër në diskutime, marrdhënie midis anetarëve të shoqatës. Dy anëtar të rinj i shtohen asaj E. Mazreku V. Kabashaj.

Ja lexojm se si konceptohet hapja e një shkolle në qytetin e rilindjes evropiane një anëtar i shoqatës më, 11. 02. 2025: ‘’ Dritare të reja dije e kulture na duhen neve ikanakëve shqiptar për të mbajtur gjallë gjuhën tonë, kulturën tonë, traditat e zakonet tona, ashtu siç kanë bërë vëllezërit tanë arbëresh në Itali për më shumë se 600 vjet, dhe bashkëkombasit tonë në Argjentinë, Australi, Gjermani, SHBA etj. Po qe se ne do të organizohemi e do të mbajme ndezur pishtarin e dijes, gjuhës e kulturës do t’iu vijmë në ndihmë shqiptarve, vëllezërve tonë në shtetin nanë e kjo është detyra e kujtëdo këtu në Firence, Itali dhe kudo në botën e madhe ku jemi shpërndarë.

Dhe ja një përmbledhje çështjesh për këtë luftë ku në ballë kanë qenë anëtarët e shoqatës ‘’Adriatiku,, N. Doda, A. Bakias, L. Kalivaçi. Lexojm kumtin e A. Repishti më 19. 03. 2025: ‘’…shumë energji e cila humbet, pa u kanalizuar në punët tona si: shkolla, emrat e regjistruar, projekte konkrete për veprimtaritë në vazhdim, objektiva për të ardhmen, synime, plane e grupe pune, buxhetet e detajuara, kontakte për rrjetëzim, etj, etj… ku të gjithë mund të japin kontribut, sipas mundësive.,, Nuk vonojn dhe hapet llogaria në një bankë, vijnë lajme të mira për sigurimin e abetareve, filluan të vijnë vullnetar mesuse të reja për veç Filloretës , Arditës, etj. Shpërndahen kartvizitat, librezat e antarsisë, stema e njohjes ku shkruhen dhe emrat. Paraqitet stema e shoaqatës ‘’Adriatiku,, dhe e shkollës shqipe me emrin ‘’J. de Rada,, me madhësi të ndryshme. Këto jane punë të lavderueshme të anëtarit të shoqatës Korab Zhujës dhe mendimeve të anëtarëve të shoqatës. Hartohet dhe diskutohet një propozim për një program afat gjatë, hartohen plan pune mujore, vihet në program që me datën 19. 04. 2025 të hapet shkolla shqipe. Grupi i punës të ngarkuar me hapjen e shkollës vendos që lokali ‘’Rifredi,, pranë sheshit Dalmacia të hapet ajo. Lajme i mirë që ndërmarrja e ‘’Karroceria G. P. L.,, financon hapjen e saj. Ne si shoqatë në një mbledhje shprehëm mirënjohjen për bujarinë, zemërgjërsinë për kontributin e treguar. Arrijn në kompiutra programet e pregaditur për rregjistrimin e fëmijëve të parë. Ato çdo ditë shtoheshin. Ky lajm i bereqetshëm ju shtoi gëzimin Naimit e Artanit si nismëtarët e punëshumtit për hapjen e shkollës shqipe. Padyshim edhe gjithë anëtarëve te shoqatës “Adriatiku”.

Vështrojn të emocionuar klasën e mobiluar. Bardhësojn muret e saj. Ato duken sikur ju buzëqeshin fëmijëve të sapo ardhur. Mbi tavolinën përball klasës janë mesueset me tufa lulesh në dorë. Mbi atë rrezatojn librat ‘’Gjuha Shqipe,, fletoret me figura kuptim plote për nxanësit, mbajtëset e lapsave e penave. Aty pranë një vizatimi i një nxanësi, kundruall saj një gomë, lapsa, stilolapsa, diku nga fundi, kutia me lapsa me ngyra. Në mes tavolinës një kapele e kuqe me shqiponjë dhe dy flamuj të vegjël, i shqipërisë dhe i Dardanisë (Kosovës) që ndriçojnë dritë atdhedashurie. Dhe ja si përshkruan inxhinier F. Kapaj këtë dite 19.04.2025: ‘’Sot ishte vërtetë ditë e bukur, e veçantë, dita e parë e dhënies së mësimit shqip në Firenze. Një punë shumë impenjative, sidomos nga Ardita, Leta Naimi, Artani etj. Nuk e prisja të kishte gjithë këtë pjesëmarrje (25 nxanës). Gjithë ata fëmijë të bukur, flamuj, fletore, qeleshe me shqiponjë.

Në këtë ditë të shënuar ndodheshin prindër, nana dhe baballar me fëmijët për dore, mesueset vullnetare si Tonine Maçaj, Saimire Kopshti F. Altari, Dafina Shima, A. Repishti, Denisa Nine, Etleva Gjinaj, anëtar te shoqatës ‘’Adriatiku,, Erzen. Mazreku, N. Doda, A. Bakiasi, Valon Kabashaj, Inxh. F. Kapo, Av. E. Kalivaçi, S. Gjergji. Nje ditë me vone do t’i bëjnë jehonë kesaj ngjarje; Gazeta ‘’Delli,, në Njujork dhe Gazeta ‘’Tema,, me artikullin e shkruar nga A. Repishti, ndërsa menjëherë do të botoi lajmin ‘’Ballkan Web,,. Intervistë do të jap në ‘’Dritare TV,, presidenti i shoqatës tonë Naim Doda. Kuptohet gëzim e krenari ndjejnë prindërit e fëmijëve, anëtarët e shoqatës ‘’Adriatiku.,, Befasuese është që për një kohë të shkurtër, hapi për herë të parë dyert e dijes një shkollë shqipe në qytetin e Firences.

Një lajm tjetër të gëzueshëm na përcjell President Naimi më, 21.04.2025 ‘’Përshëndetje të gjithëve!Jemi duke u kthyer nga qyteti i Bolognjës me Artanin me mision të kryer. Dërgesa e parë prej 17 librash për shkollën e morëm, siguruar nga ambasada shqiptare në Milano.,, Me përkushtim e korrektësi, sipas rregullave ndiqet vazhdimi i shkollës në të shtunën e dyte. Dhe ja çfar shkruan i përkushtuari i saj N. Doda: ‘’ Sot, në orën e dytë të mësimit, u shpërndan librat ku ishin prezentë 20 fëmijë. Gjatë kësaj ore mësimi, ne shkruam shkronjat A dhe B dhe mësuam për pjesët e trupit. Për detyrën e shtëpisë, u kërkua që fëmijët të mësojnë në shqip pjesët e tij…Abetare e mjete të tjera për mësimin u dhuruan edhe nga ‘’Qendra e Botimeve të Diasporës.,, Të cilët shoqata i falenderoi. Këto botojn vazhdimisht revistën’’Flasim Shqip.,, kushtuar shkollave shqipe e mësuesëve që punojn intensivisht dhe vullnetarisht. Ditët të mbushura me plotë punë e veprimtari vazhdojn si motori lëvizës e qëllimi i lartë i krijimit të shoqatës ‘’Adriatiku.

U shkëpute një reshpe borë e bardhë nga Bolzana. Ishin të qeshur atë ditë të bukur të ditës së diel të 25.04.2025, kur zbritën në qytetin e lashtë e të ri të Firences. Ato u pritën nga anëtar të shumtë të shoqatës ‘’Adriatiku,, krahë hapur e me plotë mirësi. Ishin mësues, nxanës, prindër të shkolles shqipe ‘’Artur Lleshi.,, Ajo ka filluar që prej tetë vjetesh mësimin e gjuhës shqip fëmijëve. Filloreta na priu të gjithëve në vizitat e shumta në vëndet ku artitektura dhe historia janë ngjizur. Kënaqësia ishte e madhe edhe për neve të shoqatës edhe për shqiptarët mysafir. U ndamë si vëllezër e motra të njohura prej vitesh, me përqafime e falenderime të ndërsjellta.

Sejcila kombësi kishte ngritur ‘’kaliben, e vetë në mjediset e hijeshuara me shkurre zbukuruese, përqark ndërtesës të lokalit ‘’Rivfredi.,, Edhe shoqata ‘’Adriatiku,, u paraqit ditën e një majit me gatimet e veta mëvetëse shqiptare. Merrnin pjese shumë shtetas të huaj kuptohet ikanake nga bota. Seicili u paraqit me gatimet të shijshme, me plotë kulturë e pastërti, delikatesë amvisesh e amvisësh. Shoqata jonë perfaqësohej nga, N. Doda, A. Bakiasi i veshur me kostum kombëtar, A. Repishti, L. Kalivaçi dhe qeleshe bardhi Z. Zefi. Ndërsa F. Altari u paraqit me disa lloje gatimesh mjaft të shijshme e të pëlqyeshme. Ishte edhe kjo një veprimtari e programuar dhe e realizuar me sukses. Dita kaloj e gëzueshme duke nxjerrë në pah traditat tona kombëtare dhe kulturën plotë shije e larmi gatimesh.

Një mëngjes me diell këtë të shtunë të shtatëmbëdhjet majit. Rrezet e tia përshkojn mbulesën e ilqeve shekullore në oborrin e lokalit ‘’Rifredi.,,. Ndërsa brenda klasës ku bëhet mësim çdo të shtunë nga ora 14 e 30’ deri në 15 e 30’ janë sjellur disa portrete patriotësh e luftëtarësh. Si dhe shumë libra për bibliotekën të gjitha këto nga veprimtari ndër ma energjikët të shoqatës A. Bakiasi. Punë intensive e bashkërenduar për të realizuar me sukses përurimin e hapjes së shkollës shqipe.

Pasi u diskutua vendosja e portreteve filloi puna. Altini mori çekiçin e gozhdët ndërsa Erzeni i jepte kornizat me portretet. Ato u venddosën sipas një ideje duke respektruar e ndërthurur portretet e shqipërisë së veriut, jugut e të mesme. Sepse heronj të kombit ndahen njëri nga tjetri me 50-100 vjetë heroizëm dhe veprimtari patriotike. Dhe ja kush ishin: nga Ismail Qemali te Adem Jashari, nga Marko Boçari te Isa Boletini, nga Bajram Curri te Çerçiz Topulli etj. etj. Në një fotografi tjetër ku shkruhej ‘’Mendje ndriturirt e kombit shqiptar,, ndodheshin nga Pashko Vaso te Fan S. Noli, nga Jeronin De Rada te Gjergj Fishta, nga Elena Gjika te Kostandin Kristoforidhi etj. etj. Gjithëkujt këto pamje i ngjallin krenari kombëtare e mbushin me ndjenja patriotizmi e atdhe dashuri.

Pastaj mbrin i papërtueshmi e organizatori N. Doda me makinë mbushur plotë me buqeta të freskëta me lule, ushqime të shumta e të disa llojshme për koktejin, disa libra, dokumenta të shkollës etj. Po punonin me kujdes për rregullimin e sallës të festës, Lediani dhe Mario Uçi. Provoheshin mikrofonat, paraqitja me projektor e stemës së shoqatës e shkollës ‘’J. De Rada,, vendosja e flamujve etj. Ndërsa diku në një qoshe të sallës, sistemoheshin taviolonat e vendoseshin, ushqime, pije etj. Punonin plotë kujdes Erzeni, Altini dhe Violeta Pecolla nga malsitë e Gjakovës. Filluan të vijnë anëtar të tjerë të shoqatës si M. Minxha, F. Kapo, A. Repishti, mësuset etj. Koridori i gjatë i lokalit po mbushej me nxanës dhe prindër fytyr qeshur e të gëzuar, si për festë.

Në mesin e koridorit të lokali ‘’Rifredi,, majtas hyrjes për në klasë ishte një tavolinë me dy karrike ngjitur. Pranë saj afroheshin prindërit me fëmijet për dore, të veshur bukur, të krehur, fytyr qeshur. Artani dhe Erzeni i pyesnin: A e keni të rregjistruar femijën? Kur përgjigja ishte po dhe paraqitesh dokumenti. Shkruhej emri dhe mbiemri dhe firma prindit pranë, orës së hyrjes në klasë të fëmijës. Mirëpo kishte edhe ato që me fëmijët përdore kërkonin të fillonin shkollën. Atëhere plotësohej nga ato një formular rregjistrimi. Pastaj paguhesh sigurimi i fëmijës. Dhe vetëm pastaj ai ose ajo mund të fillonin mësimin. Orteku i rregjistrimeve shtohet, edhe nga dy mësuese të reja vullnetare si Mirsada Curri dhe Nesrine Bajrami. Ato plotësuan fletën e tyre dhe më pas ju dha edhe stema e shkollës bashkë me rrypin për t’u vendosur në qafë, sigurisht i plotësuar me emër e mbiemër etj.

Erdhi ambasadorja, erdhi ambasadorja!- u dëgjuan disa zëra. Sa kaq u pregatit shiriti i kuq, tabakaja me gërshanën etj. Dhe ja momenti historik aq shumë kohë i mirëpritur. Nita Shala, Ambasadoria e Dardanisë, pret shiritin e hapjes së shkollës së parë shqipe në qytetin e kulturës, artit, rilindjes italiane, Firence. Pranë saj Luljeta Çobani, përfaqësuse e ambasadës shqiptare në Milano; mesuseja A. Repishti. Dhe ja emocione të furshme, duartrokitje ushtuese në hapsirat e koridorit të zbukuruar si për festë. Natyrshëm buçiti urimi i gëzueshëm nga zemrat: ‘’E gëzofshi shkollën fëmijë!,, ‘’Edhe juve mirë se u gjendet midis nesh,, dëgjojm nën za urimin e brishtë gazmor të nxanësve nga mosha 5-15 vjeç.

Ato dhe të ftuarit hynë në klasën e zbukuruar hijshëm si për festë. Plotë rrezatime, ndrisnin flamujt e Kosovës, Shqipërisë dhe Italisë, me stemën e madhe të shkollës e të shoqatës ‘’Adriatiku,, përballë klasës. Ju uroi mirëseardhjen të gjithëve Presidenti i shoqatës Naim Doda. Ndërkohë zemrat e të pranishmëve u përfshinë nga dallgë të furishme emocionesh e fytyrat ju ndritën nga rrezet e një dielli të brendshëm, kur njëri nga nxanësit, recitoi vargjet e poetit tonë rilindas Naim Frashëri:

‘’Gjuha jonë sa e mirë,

sa e ëmbël, sa e gjërë,

sa e lehtë, sa e dlirë,

sa e bukur, sa e vlerë.,,

Duartrokitje të forta dhe zëra të shumtë bravo, bravo, të lumtë, te lumtë. Nëpermjet mikrofonit Presidenti Naim Doda foli duke i ftuar në sallen ku do të zhvillohej festa. Ja se si shkruan gazeta ‘’Kombi,, (La Nazione,, Firenze,18 maggio 2025) ‘’Në Firence u hap shkolla e parë e kulturës dhe gjuhës shqipe. Ajo u përurua ditën e shtunë pas dite në lokalin’’Rifredi,, Merrnin pjesë autoritete të Bashkisë Firence të ambasadave të Kosovës, Shqipërisë dhe 100 prindër, mësuese, të ftuar etj. Gjithashtu në shkollë janë rregjistruar deri tani 45 nxanës.

Drejtuesi i festës Av. Ledian Kalivaçi ftoi me anë të mikrofonit për të folur ne podium Benedeta Albaneze bashkëpunëtore e Kryetarit të Bashkisë Firence, e cila vuri në dukje randësinë e mësimit të gjuhës shqipe për fëmijët shqiptar, si nevojë bashkimi e ndërthurje të dy kulturave etj. Pastaj e mori fjalën Ambasadoria e Kosovës N. Shala. Mikrofoni ju dha Luljeta Çobani, Rosan Rosi Sekretar i Përgjithshëm i Sindikatave të Italisë; Diana Fatos Kapo, Anëtare e Këshillit për qytetin e Firences; Valon Kabashi dhe Myrteza Minxha anëtar të shoqatës ‘’Adriatiku,, Sejcilit prej folsëve ju dhuruan tufa me lule të freskëta shumë ngjyrshe nga nxanesit e shkollës.

Pastaj filloi koktei. Tanima dëgjoheshin trokitia e gotave dhe bisedat në grupe, banin fotografi, shkëmbenin numrat e telefonave, kart vizitat e të dhuronin ndonjë libër njeri tjejtrit, pse jo me muzikën e atoplantit të kërcenin valle të ndryshme.

Në mbyllje shkëputëm një reagim të datës 17.05.2025 në FB., kushtuar kësaj feste të kurorëzuar me plotë sukses. ‘’Të hapësh një shkollë në dhe të huaj, është të hapësh fletët e një dere për të mësuar gjuhën e shkruar e të folur, është të fillosh të veshë gurët e themelit për të rizgjuar e shkatërruar prangat e padijes të një kombi. Me qëllim që të ushqehet me rrënjët e dijes që është gjuha dhe me ”fotosintezën,, e njohurive e historisë, traditave etj. të shkruash librat në të gjitha gjedhët. Këto do të jenë më pas shtatorja e artë e e dëshmive të të qenurit një komb. Ju faleminderit mësueseve vullnetar, bija e bijë të sakreficave për shqiptarizmën, prindërve me femijët, lulet e shqipërisë së ardhëshme, të ftuarëve të shumtë dhe organizatorëve, shoqatës ‘’Adriatiku”

Atë Sergi, “mëkati i krenarisë”

May 30, 2025 by s p

Agim Baçi/

Njeriu dhe mëkati. Beteja ka nisur kur njeriu hodhi hapin e parë. Rrugët përballë i ndan një fill i hollë, e kufiri i vetëm mbetet ndoshta te një pyetje që duhet ta bëjmë për të kuptuar më pas edhe përgjigjet – kur e kuptojmë botën, kur i kemi kthyer sytë te vetja apo te të tjerët? Nuk ka nevojë për përgjigje me zë të lartë, sepse vetëm zemra mundet t’ia numërojë rrahjet rrugës së cilës kërkon t’i dish emrin. Leon Tolstoi ka pikturuar krenarinë e hipur mbi kalin që duhet ta shohin të tjerët teksa trokëllin kur merr udhën, kur hapat e kanë kërcitjen për veshin tjetër, për syrin tjetër, për historinë që duhet të të thurin kur je gjallë e pas vdekjes. Një kalë që, vrapon të të largojë sa më shumë nga ajo shtëpizë brenda kraharorit tënd, brenda qenies tënde, por që thjesht krijon disa largësi të rreme.

Togeri Stepan Kasatskin kapërceu derën e Kishës, për t’u futur në rrobën e murgut, kur kuptoi se nuk mund të ishte ai që kish menduar në rrugën e tij drejt ngjitjes para botës. Krenaria e mori përdore dhe e drejtoi në shtegun e zhvlerësimit të dashurinë së nëpërkëmbur. Po përse? Sepse e fejuara, kontesha Korotkova, me të cilën ai krijoi njohjen, me qëllimin për t’u bërë i pranuar në oborrin e shoqërisë mondane, ishte dashnorja e perandorit Nikollai Pavlloviçit. Por ç’mund të ndodhë kur rrugën drejt Zotit e nis me llogaritë për të kërkuar t’i tregosh të tjerëve veçse krenarinë pa zemrën, për të bërë gjithçka që të tjerët të flasin vetëm për ty?

“…Ai zgjodhi rrugën e manastirit për të qenë më lart se ata që deshin t’i tregonin se qëndronin më lart se ai”, shprehet motra e Kasatskinit kur ai vendos të bëhet murg menjëherë sapo e fejuara i rrëfen historinë me perandorin. (“Atë Sergi”, L. N. Tolstoi, f. 13, botim 1992, përktheu J. Doksani).

Ajo perde që duket aq e hollë në fillim, kur ti kërkon gjithçka ta bësh që të biesh në sy, nis e thuret përditë si një gardh mes teje dhe zemrës tënde. Kështu ndodh me togerin e Tolstoit. Përballja me epshin është aty, e ai e lufton përditë. Ia di fuqinë. I ruhet. Kërkon të japë nga trupi i tij, nga gjaku i tij, që epshi të mos e përshkruajë në zemër. Por, ende ka diçka që nuk ka mundur ta mposhtë: epshi për të bërë një veprim për të rënë në sy mbi të tjerët– ndoshta epshi më i vështirë se gjithëçka tjetër me të cilën përballet njeriu në këtë botë. Ajo krenari për të mos pranuar se ka humbur është ende e fortë brenda tij, duke qëndruar si një portë e hapur për mëkatin.

Por, mëkati nga mendjemadhësia, nga pafuqia për të falur dikë, apo edhe për të pranuar të të ndihmojnë e të falin të tjerët, qëndron aty, për sa kohë nuk ke dashur ta lexosh mrekullinë që vjen nga rruga drejt vetes. Madje, edhe vetëgjymtimi, si i Atë Sergit, për t’i shpëtuar mëkatit me zonjëzën që donte medoemos ta provokonte, nuk e ngre dot britmën deri brenda zemrës. Sepse nëse nisim një rrugë drejt Atij, pa ndërmjetës, pa pasur nevojë as për veshë e sy të tjerë, kemi nevojë të kalojmë nga shtegu mes faljes e pendimit.

Një novelë që sjell para nesh portretin e krenarisë tone për botën. Të paktën deri në momentin kur Atë Sergi përballet me atë që nuk e ka besuar kurrë se është e vërteta, por që e ka patur pranë që në fëmijëri – me Pashenkën që ka tentuar ta tallë e ta shohë si të kotë. Vetëm kur ndeshet me të, me përulësinë e saj, ai nis të lëvizë perden që e kish penguar gjithnjë zemrën të ecte në rrugën e krenarisë pa mëkatin e mendjemadhësisë.

E sa të tillë janë të padukshëm në mirësitë e tyre, rreth e rrotull nesh, pa fjetur në shtrat krenarie? Shumë, mund të jenë më shumë se sa mendojmë, përderisa miliona buzëqeshje tek ne shkaktohen nga “gjërat që nuk i dimë si na erdhën”. Është shpesh Fati me fytyrën e të pamenduarit që na bën shpesh të ndryshojmë në jetën tonë.

“Ja pra, ç’domethënie pati ajo ëndrra ime. Pashenka është njeriu që duhej të isha unë, por që nuk isha. Unë rrojta për njerëzit i fshehur prapa Zotit, ajo rron për Zotin, dhe i duket se rron për njerëzit. Po, një punë e mirë, një gotë ujë që jepet pa bërë hesap shpërblimin, është më e shtrenjtë se bamirësitë e mia drejtuar njerëzve”. (“Atë Sergi”, L. N. Tolstoi, f. 65-66, botim 1992, përktheu J. Doksani). Një novelë që ja vlen lexohet e rilexohet, sepse arrin të ndërtojë pyetje që kanë nevojë për përgjigje. Sepse, për të kuptuar veten dhe ata që duam t’i kemi pranë, është e rëndësishme të nisim të pyesim: A jemi gati të përballemi me krenarinë tonë për jetën e kësaj bote?

Por, a e kemi zemrën “në vendin e duhur” për të dhënë përgjigje?