Saimir Z. Kadiu/
Neser eshte 88 vjetori i vdekjes se aktorit me te famshem me origjine shqiptare… dhe nje nga zerat ikonike te teatrit boteror te gjysmes se pare te shekullit XX …ALEKSANDER MOISIU.Sipas Erika dhe Klaus Man “vetem nje aktor gjenial si Moisiu bashkonte pikellimin e Hamletit me sharmin e Romeos…”Apo sipas Maks Brodit: “Hamlet është shkruajtur për Moisiun, dhe Moisiu ishte lindur unik për të interpretuar Princin e Danimarkës.”Gjenia e Moisiut vuri ne “krize” edhe “Unazen e Iflandit”, çmimin me prestigjoz gjerman per aktorin me te madh te botes gjermanike… Dhe kjo ndodhi ne diten e varrimit e varrimit te tij, 88 vjet me pare ne 23 mars 1935…Iffland-i la trashëgimi një nga unazat e tij, që të përcillej nga aktori më i mirë gjerman, që do ta zëvendësonte, atij, që ai do ta konsideronte si zëvendësuesin e tij në artin dramatik. Kjo traditë vazhdoi dhe unaza kaloi nëpër duart e shtatë aktorëve të famshëm për të përfunduar në gishtin e Albert Basserman (1867 – 1952), si një lloj vlerësimi artistik.Albert Bassermann, ishte mbajtesi i kesaj unaze … Ishte 68 vjec ne kohen e vdekjes se Moisiut dhe ishte ne kohen qe duhet te zgjidhte pasardhesin…Atij i përkiste kujdesi delikat që të linte trashëgimi unazën e Iffland-it. Cili do të ishte fatlumi i zgjedhur ?Disa emra qarkullonin…Dy zgjedhjet e tij te meparshme Alexander Girardi dhe Max Pallenberg kishin vdekur…Por Albert Bassermann në momentin e vendosjes së arkivolit, hodhi unazën e famshme mbi trupin e të ndjerit Moisi…– Skena gjermane vdiq ! – tha ai. Unë nuk do t’ia jap askujt këtë unazë…Drejtori i Burgtheater, Hermann Röbbeling e mori unazen nga arkivoli duke thene se ajo i jepet vetem aktorit me te mire qe eshte gjalle…Kjo ngjarje beri qe unaza e Iflandit te harrohej per 11 vjet…Bassermani kurre nuk e mbajti ne gishtin e tij kete unaze dhe ne vitin 1938 emigroi ne Amerike…Edhe kur u kthye ne Viene ne vitin 1946, ai refuzoi ta rimerrte unazen…Basserman mendonte qe Moisiu ishte nje hebre i teatrit gjerman..Askush nuk e dinte origjinen e tij te vertete… bile as miqte e tij te ngushte si Franz Kafka apo Stefan Cvajg. Ata e konsideronin hebre, edhe si nje deshire te vleresimit te tyre te madh ndaj Moisiut…e donin ta kishin te “tyren”…Gjatë terë jetës Moisiu pati telashe me përkatesinë nacionale dhe me vendlindjen, sado që nga biografia e tij diheshin edhe për njerën edhe për tjetrën. Më në fund, për ta bërë publike, e sigurisht i shtyrë edhe nga atdhedashuria, Mosiu i drejtohet Kosullatës Shqiptare për pranimin e shtetësisë shqiptare. Disa javë para vdekjes, i vjen lajmi zyrtar nga Tirana për pranimin e shtetesise shqiptare. Por vetëm me kusht që artisti të bëhej shef ceremonie në oborrin mbretëror të Zogut. Moisiu, lolo i oborrit te Ahmet Zogut!? Çfarë ironie! Moisiu, gjithashtu, kishte kërkuar edhe shtetësinë italiane, për çka flet takimi njëorësh me Benito Musolinin më 20 prill të vitit 1934, ku u bisedua edhe për çështje të tjera kulturore në Itali. Për Duçen, Moisiu ishte artisti i madh emigrant i Italisë. Sipas autorit Shaper, lajmi për nënshtetesinë italiane i vjen disa orë para vdekjes, ku ai i thote gruas së vet “Molto tardi ! Molto tardi”, pra “Shumë vonë, shume vonë!”Ishte kjo aresyeja qe arkivoli i tij u mbulua me flamurin Italian…