Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Papa, Maqedonisë së Veriut: do të vij për të sjellë farët e vëllazërimit

by

Sot, në Evropë, ndjehet fort nevoja e kulturës së vëllazërimit. Këtë thekson Papa Françesku në videomesazhin drejtuar Maqedonisë së Veriut, të cilën do ta vizitojë më 7 majin e ardhshëm. Vizitë, që ia beson ndërmjetësimit të Shën Nënë Terezës, “Bijë e kësaj toke”.

R. SH. – Vatikan

Përshëndetje, përmes një videomesazhi, për t’u shprehur dashurinë dhe gëzimin njerëzve dhe Kishës të Maqedonisë së Veriut, kur mungojnë vetëm tri ditë nga arritja e tij në Shkup, kryeqytet i vendit. Papa Françesku përmbledh, me pak fjalë, domethënien kryesore të shtegtimit të tij të ardhshëm apostolik në këtë vend, pas dy ditësh, kaluar në Bullgari:

“Sot, më shumë se kurrë, ndjehet nevoja për ta bërë të rritet në Evropë e në mbarë botën, kultura e takimit, kultura e vëllazërimit, e unë do të vij mes jush për t’i mbjellë këto farë, i sigurt se toka juaj është e mirë e do të dijë t’i bëjë të mbijnë e të japin fryte”.

Papa Françesku, më 7 maj, në Shkup. Kishë periferie, e vogël, pot plot gjallëri

Bukuria e tokës suaj – pohon akoma Papa në videomesazh – qëndron në varietetin e kulturave dhe të përkatësive etnike dhe fetare, që jetojnë në të. Për të kujtuar, në vijim, se bashkëjetesa nuk është gjithnjë e lehtë, “ndonëse është lodhje, të cilën ia vlen ta bësh, sepse mozaikët më të bukur janë pikërisht ata, që kanë larmi të madhe ngjyrash”.

Vizitë, nën mbrojtjen e Nënë Terezës

Françesku flet, më pas, për figurën e Shenjtores shqiptare, Nënë Terezës “bijë e tokës suaj”- u kujton maqedonasve. Në Shkup Papa do të vizitojë Memorialin e Rregulltares, ku do të thotë një lutje, në praninë e liderëve të ndryshëm fetarë, për t’u takuar, më pas me të varfërit e Saj. Në videomezazh, Papa thekson se ia beson gjithë vizitën ndërmjetësimit të  Shën Nënë Terezës:

“Nënë Tereza, e lindur dhe e rritur në Shkup, u bë, me hirin e Zotit, misionare guximtare e dashurisë së Krishtit në botë, duke u dhënë ngushëllim e dinjitet më të varfërve ndër të varfër”.

Kështu, ky vlerësim i ri, tejet i lartë për Nënë Terezen, do t’i prijë e do ta përcjellë Papën, gjatë gjithë vizitës, aq të dëshiruar, në atë tokë ku pa dritën së pari Gruaja më e madhe e shekullit XX.

Në përfundim Françesku u kërkon besimtarëve të luten, në përgatitje të arritjes së tij, që vizita, tashmë fare e afërt, të jetë e frytshme, “me paqe e të mira për mbarë popullin e Maqedonisë së Veriut”.

Kortezi: Radio Vatikani- 04 maj 2019, 14:06 -Vidion shiheni ne Radio Vatikani

***

Papa, bullgarëve: do të vij mes jush “nën shenjën e fesë, të bashkimit e të paqes”

Dy ditë para nisjes për udhëtimin e tij të 29-të apostolik në Bullgari e në Maqedoninë e Veriut, nga 5 deri më 7 maj, Papa Françesku përshëndet popullin bullgar me një videomesazh dhe flet për shtegtim “në gjurmët e shën Gjon Palit II” e “në kujtim të shën Gjonit XXIII”.

R.SH. – Vatikan

Shtegtim “nën shenjën e fesë, të bashkimit e të paqes”,  “në gjurmët e shën Gjon Palit II” e “në kujtim të shën Gjonit XXIII”, dy papë që Françesku i kanonizoi së bashku më 27 prill 2014, në praninë e Papës së nderit, Benedikti XVI. Kështu flet Papa Françesku për etapën e parë të udhëtimit të tij të 29-të apostolik, atë bullgare, në një videomesazh për popullin e Bullgarisë, ku do të shkojë më 5 e 6 maj, për të vijuar më 7 maj, me vizitën në Maqedoninë e Veriut.

“Ardhja në Bullgari do të jetë për mua e për bashkëpunëtorët e mi shtegtim nën shenjën e fesë, të bashkimit e të paqes. Vërtet, toka juaj është atdheu i dëshmitarëve të fesë, që nga koha kur shenjtorët vëllezër Cirili dhe Metodi mbollën aty farën e Ungjillit: farë e mirë, që ka sjellë fryte të begata edhe në periudhat e vështira të shekullit të kaluar”.

Evropa me dy mushkëri e shën Gjon Palit II

         Këto fjalë, kujton më tej Papa, “i përsëriste shpesh shën Gjon Pali II”, “i cili punoi aq shumë që Evropa të rizbulonte forcën çliruese të Krishtit e të rifillonte të merrte frymë me të dyja mushkëritë”. Papa Vojtila e pati vizituar i pari Bullgarinë, duke qëndruar në Sofie dhe Plovdiv, nga 23 deri më 26 maj 2002.

         “Në gjurmët e tij, do të kem gëzimin të takohem me Shenjtërinë e Tij Patriarkun dhe me Sinodin e Shenjtë të Kishës Ortodokse Bullgare. Së bashku, do të shprehim vullnetin për ta ndjekur Zotin tonë Jezu Krisht në udhën e bashkimit vëllazëror ndërmjet gjithë të krishterëve”.

Legati apostolik, Angelo Roncalli: “njeri i fesë, i bashkimit, i paqes”

         Më pas, Ati i Shenjtë kujton imzot Angelo Roncalli-n, Papën e ardhshëm Gjoni XXIII, që në vitin 1925 si Vizitator apostolik e, në periudhën 1931-1934 si Legati i parë apostolik në Bullgari, kontribuoi në riorganizimin e Kishës Katolike vendase.

         “Shtegtimi im do të bëhet i gjithi në kujtim të Papës shenjt Gjoni XXIII, i cili, në rreth 10 vitet e qëndrimit në Sofie si Legat apostolik, krijoi me popullin tuaj lidhje vlerësimi dhe dashurie, që vazhdojnë edhe sot. Ai ishte njeri i fesë, i bashkimit dhe i paqes. Prandaj, zgjodha si moto të udhëtimit titullin e Enciklikës së tij historike ‘Pacem in terris – Mir na zemyata’”.

         Së fundi, Papa u kërkon bullgarëve ta shoqërojnë me lutje, ndërsa Zotit, t’i dhurojë “paqe e begati Bullgarisë”.

EVROPË E SHTRENJTË DHE E MJERË, NJË ANIJE PA DREJTIM

by

Politikanët e ndrojtur në krye të kombeve të tua të vogla nuk kuptojnë se pa një bazë kulturore të përbashkët nuk do të ketë kurrë as bashkim, as solidaritet.

                                                                        Nga OLIVIER GUEZ/

Perktheu nga “Corriere della Sera”, Eugjen Merlika/

            Evropë e dashur, ose më mirë duhej të të shkruaja Evropa ime e mjerë. Po të flas në njëjës, sepse njihemi thellësisht, ti e dashura ime e vjetër, dhe un, djali i Strasburgut, kryeqyteti  yt i zemrës. Jam rritur në brigjet e Rinit, një nga damarët e tu, e nuk e ndjej kurrë vehten më të lumtur se sa kur gjindem mbi autostradat e trenat që përshkojnë territorin tënd. Lakoret e lumenjve të tu, të deteve të tua e të maleve të tua; madhështia e qyteteve të tu e të fshattrave të tua, pasuria e kulturave të tua dhe magjia e gjuhëve të tua: Evropë e shtrenjtë vazhdon të jesh objekti i dëshirave të mia, ti, për të cilën mëtonjësit nuk janë më aq të shumtë, mjerisht; nuk harroj kurrë gjithshka që ti na ke dhuruar, paqen, mirëqënien, që nga hera e fundit që bijtë e tu u vranë me njëri tjetrin, shtatëdhjetëepesë vite më parë.

            Por ata ç’kanë bërë me ty? “Ata”, politikanët e ndrojtur që drejtojnë – ose do të dëshironin të drejtonin – kombet e tua të vogla që prej njëzet vitesh. “Ata” që bëjnë të peshojnë mbi ty të gjitha të ligat, ndërsa të kanë ndërtuar të akulltë e të çalë, një të paaftë pa fytyrë, në mënyrë që ti të bëheshe dashi i kurbanit i poshtërsive dhe hipokrizive të tyre.

            Evropë e mjerë, nuk mund të njihesh më. Ata të kanë shfytyruar, perëndeshë e hijshme, duke të kthyer në një kuçedër me gjashtë krerë (njëra kryeson këshillin e Bashkimit evropian e ndryshon çdo gjashtë muaj, e dyta drejton Komisionin evropian, e treta Këshillin evropian, e katërta Parlamentin evropian, e pesta Bankën qëndrore evropiane dhe e gjashta Evrogrupin). Si mund të njëjtësohemi në një përbindësh të tillë? Si t’a kuptojmë metabolizmin e tij? Në Bruksel e në Strasburg të kanë ndërtuar pallate funksionale. Fasadat e tyre janë të lëmuara, arkitekturat e tyre të ftohta: gjithshka është e shëmtuar dhe vagëlluese. Nuk kanë dashur t’i jepnin një identitet kartmonedhave të tua, monedhës sonë të përbashkët. Në vend që të shtypnin mbi to figurat e gjenijve të tu – Dante, Goethe, Mozart, Pikasso, panteoni është i gjërë – kanë zgjedhur ura, harqe e dritare të vizatuara në një kompiuter. Mund të kishin ftuar qytetarët e tu të shpreheshin mbi ato vizatime: nëpërmjet internetit, një këshillesë e njerëzishme, popullore e vërtetë kontinentale. Nuk kanë ditur të tregojnë historinë tënde, as të kremtojnë trashëgiminë tënde (të cilën nuk kanë guxuar as t’a përcaktojnë), amzën greko – latine dhe judeo- të krishterë (por edhe myslimane në gjysishujtë iberik e ballkanik; më të kundërshtueshme në Vendet e nënshtruara Perandorisë Otomane në shekuj, jam në një mëndje), dhe aventurën e madhe të Rilindjes dhe humanizmit, as të padisin kundërshtitë e tua mizore dhe krimet e tua të shkuara, fashizmin, komunizmin, kolonializmin. Brezave të ardhëshëm nuk kanë dashur t’i përcjellin traditat e tyre të përbashkëta, vetëm fjalë të zbrazura e formula të paqarta. Duhej të kishin ngritur kurse të historisë dhe edukatës qytetare evropiane në të gjitha shkollat e kontinentit, duke formuar poliglotë të vegjël! Merrni me mënd. A nuk e kuptojnë se pa edukim evropian, pa bazë kulturore të përbashkët, nuk do të ketë kurrë  as bashkim as solidaritet? Sigurisht. Në fund të fundit nuk të duan. Ose të duan të lëkundëshme e pa gjak.

            Kështu e dashur Evropë, të kanë braktisur në mes të vaut. Paraardhësit e tyre  kanë rrezikuar çmendurisht, njihnin pjerrjet e tua kriminale, pjesa më e madhe i kishte provuar në lëkurën e tyre. Ecnim drejt një bashkësie të madhe, aventura ishte e përbashkët, lumnuese, kur gjithshka u ndal. Dhe ja ku jemi këtu të paralizuar, të pleksur në rrjetën e kompetencave të bashkëndara, të papërshkueshme, e së fundi të pambrojtëshme. E pamundur të të lemë, e pamundur të shkojmë përpara, për mungesë vullneti, guximi, kahu të historisë të burrave e grave që kryesojnë fatin tënd nga fillimi i shekullit. Ty të kanë lënë punën shpërnjohëse për të nxjerrë direktiva, norma e rregullore, të kontrollosh borxhet dhe defiçitet: ti je një xhandar i shëmtuar financiar, shtaza e zezë e populistëve, të së djathtës e të së majtës që lëvdohen duke përfituar nga ti. E ti je e pambrojtur. Ata shpresonin që kushuriri i yt amerikan, edhe gjithmonë e më i largët, e prej kohësh, do të kishte vigjëluar gjithmonë mbi sigurinë tënde. Ja tani robër të Donald Trump-it, sepse ata ishin të vetmit që kanë bërë sikur i kanë besuar fundit të historisë.

            Kështu provincializmi  mbretëron. Si në buletinet meteorologjike të televizionit francez, nuk dijmë se ç’ndodh përtej kufijve tanë të dashur, nuk dijmë si do të jetë moti, nuk duam t’a dijmë dhe s’çajmë kokën. Si në kanalet e njoftimeve franceze ku, prej kohësh, mikrofonët janë hapur për të gjithë tellallët kombëtaristë. Franca nuk din tjetër veçse të vetëgjymtohet e shikon vetëm kërthizën e vet. Mbretëria e Bashkuar shkon drejt rravgimit. Gjermania dridhet nga ideja për të taksuar Gafa-t (Guggle, Apple, Facebook, Amazon). Katalanasit duan të lenë Spanjën. Polonia, Hungaria, Italia e ndonjë tjetër shesin trimëri: të vetëm do të jenë t’aftë të luftojnë më mirë ngrohjen e përgjithëshme, mërgatat e mëdha, terrorizmin. Budallenj të mjerë! Rusia, Amerika, Kina, Turqia, islamizmi kataro – saudit lëpijnë mustaqet. Ëndërrojnë hakmarrjen dhe copëtimin tënd që i ke pushtuar ato prej shumë kohësh. Kuadri është i ngrysur, e dashura Evropë, jam i hidhëruar, vazhdoj të jem i zemëruar me ata që të kanë kthyer në një gjë pa shije e pa shpirt, pa histori e pa fytyrë, një anije pa një drejtim e pa një drejtues, në dorë të gjithë rrymave të dhunëshme.

             Milan Kundera, në kohën e Luftës së ftohtë, shkruante se evropiani i vërtetë kishte mall për Evropën. Fatkeqësisht sot e nënëshkruaj këtë përcaktim.

JO HELENIZIMIT TE JUGUT TE SHQIPERISE

by

“Kastriotët e Dardanisë” : Jo toponimeve në gjuhën greke, para atyre në gjuhën Shqipe në jugun e Shqipërisë administrative/

Në një deklaratë politike nga kryetari i Iniciativës Qytetare “Kastriotët e Dardanisë” (dërguar në redaksinë e Diellit) , iu bëhet thirrje të gjitha partive e organizatave, sidomos atyre që thirren në emër të Çamërisë, që ta pengojnë me çdo kusht e mjet helenizimin e jugut të Shqipërisë së sotshme.

Sipas “Kastriotëve të Dardanisë”, atdhetarët e kanë një javë afat që t’i riformulojnë qëndrimet e veta dhe të veprojnë me mënyra paqësore për mbrojtjen e interesave të vendit, e kjo vlenë sidomos që të largohen të gjitha ato mbishkrime në gjuhën greke që janë të vendosura para gjuhës Shqipe nëpër tabela në gjithë jugun e Shqipërisë. 

Veprimet e tilla nuk janë kurrsesi të drejtuara kundër minoritetit grek dhe interesave të tij, por kundër shovinizmit dhe pretendimeve territoriale të Greqisë ndaj asaj pjese të vendit. Në këtë deklaratë thuhet që vetëm pasi të lejohen mbishkrimet në Gjuhën Shqipe në Çamëri, tek pastaj do të lejohen në zonat ku banon i ashtuquajtur “minoriteti grek” edhe mbishkrimet në gjuhën greke. 

“Nëse jeni bijë të Gjergj Kastriotit e Adem Jasharit, bëhuni gati për ta mbrojtur paqësisht vendin që nuk e mbrojnë udhëheqësit tanë të shpifur”, thuhet në atë deklaratë të nënshkruar nga z. Kastriot Berishaj.

FOTOGRAFI KOLË MACA I QERIM VRIONIT NUK I PËRKET VETËM SHKODRËS

by

Nga Albert HABAZAJ/*

1. Parafjalë. Qerim Vrioni, studiues i fotografisë dhe fotograf, është i krahasueshëm me veten, së paku në dy rrafshe: në aftësinë profesionale dhe në thjeshtësinë qytetare. Pa u futur në dhomëzat e 100 artikujve analitikë dhe studimorë mbi fotografinë shqiptare dhe të huaj, nga një vështrim i përshkrimit bibliografik të titujve libra të autorit në Bibliotekën Kombëtare, spikasin dy tituj: “Fjalor i fotografisë: terma, gjini, rryma e drejtime artistike, botime, revista e gazeta, konkurse, çmime, procese teknologjike, aparatura e pajisje”, i pari i llojit në gjuhën shqipe e përfshin një punë heroike të autorit, që do ta quaja Fjalor Enciklopedik të Fotografisë; si dhe studimin monografik “Pikëllim në një foto të vjetër”, ku trajtohet sidomos fotografi shkodran Kolë Maca dhe fotoja e tij “Gjon Pali dhe e bija”. Vërejmë se botimet e këtij autori janë pajisur me aparat bibliografik, indekse e kronologji, si dhe abstrakt në gjuhën angleze. Redaktorë apo konsulentë (këshillues) ka personalitete të shquar të kulturës, artit, gjuhësisë dhe letësisë shqipe si prof.dr. Agron Duro, Viktor Gjika, Ferid Hudhri, Pandeli Koçi, Suzana Varvarica Kuka, dr. Zef Paci etj. Për këtë standard të lartë studimtarie dhe botimi, ndjejmë nderim për autorin dhe mendojmë se, çdokush e kupton që kemi të bëjmë jo me libra – libra, por me punime shkencore.

2. Kush na e fali Kolë Macën, që nuk kemi njohur? Emrin e Kolë Macës nuk e kishim ndeshur deri para pak vitesh, kur na shfaqet në shkrimet e Qerim Vrionit dhe, para një viti, shpaloset me profilin e duhur në studimin monografik “Pikëllim në një foto të vjetër” të këtij autori. Sipas Vrionit, Kolë Maca diku haset me emrin Niccolo Maca, it., e diku tjetër edhe Kolec Maca. Ndërkohë në Shkollën Shkodrane të Fotografisë, emri i Macës paska pasur peshë specifike. Fatkeqësisht emri i tij nuk është përmendur jo vetëm para viteve ’90, por as pas rrëzimit të diktaturës. 20 vjet heshtje. 20 vjet indiferencë. Nga frika e shkëlqimit të emrit të Macës?! Nga xhelozia e vogël?! Nga paaftësia liliputeske apo nga ligësia e veremtë? Qe pikërisht viti 2013, kur studiuesi i sotëm i zhvillimit të fotografisë shqiptare dhe punëtori i mirë i fjalës së shkruar shqipe Qerim Vrioni ndriçoi qartësisht figurën e Kolë Macës dhe kolegut të tij shkodran Gjon Rrota (Shkodër, 1893-Vlorë, 1931). Është një shkrim me titull: “Dy fotografë shkodranë në Vlorë: Në Vlorë fotografët e parë shqiptarë ishin shkodranët Kol Maca dhe Gjon Rrota”, ku Vrioni na njeh me veprën e dy shkodranëve, sidomos me kontributin e tyre në Vlorë në vitet 1915-1920 e në vijim. Aty mësojmë se Kolë Maca ka filluar ndihmesën e tij të rëndësishme në vitet 1907-1908, kurse në qytetin bregdetar të Vlorës firma e tij shkëlqen pikërisht në vitin 1915 me atelien fotografike (Foto Studion) që çeli; ndërsa Gjon Rrota, vëllai i piktorit shkodran Simon Rrota, spikat në vitin 1919. Me librin studimor “Pikëllim në një foto të vjetër”, autori na e bën më të lehtë leximin e tekstit, shkruar me një gjuhë të thjeshtë e të bukur, sipas shqipes standarde, sikur të ishte një mësues i devotshëm i gjuhës shqipe, ku shpërfaq një kulturë të gjerë e të thellë jo vetëm në fushën që rrok studimtaria e tij, por dhe me shkencat e tjera, me të cilat ka lidhje fotografia dhe na paraqet saktë e me korrektesë çfarë ka synim të na japë nga dija dhe njohja e tij. Mendojmë se tek Qerim Vrioni, fotot sipas subjektit, me llojin e paraqitjes në formë historike, kanë gjetur të zotin, mjeshtrin e duhur, që me vërtetësi dhe dashuri na shërben me informacionin e nevojshëm, për të cilin duhet t’i jemi mirënjohës autorit dhe krenarë me figurat e shquara të fushës, që i ngrenë lart ballin jo vetëm Shkodrës, Korçës e Vlorës, por mbarë Shqipërisë në rajon e ndërkombëtarisht me syrin e tyre të artë nëpërmjet shkrepjes së aparatit fotografik.

3. Kolë Maca i Qerim Vrionit. Një gjë është fort e qartë, që falë këmbënguljes studimore të autorit Qerim Vrioni, shqiptarët njohën Kolë Macën (1882-1945), një Kolë Macë që zë vend nderi në Historinë e Fotografisë shqiptare. Kolë Maca, prurë nga Qerim Vrioni, nuk i përket vetëm Shkodrës. Q. Vrioni është “gjerman” në disiplinën e punës së tij gjurmuese për hulumtimin gati deri në shterim të objektit tematik që ka përpara qenies së tij në laboratorin profesional e kërkimor-shkencor. Libri “Pikëllim në një foto të vjetër” shërben si burim referencial dhe kërkon respekt për profesionistët e fushës së dhomës së errët, që të ngelen në kujtesën pamore të ngurtësuara aq ngrohtë.

Në libër kemi shumë informacion e analizë, sidomos analizë të përpiktë, të krahasueshme dhe të klasifikuar. Përsiatjet e Q. Vrionit për biografinë e fotografit shkodran fokusohen mbi një foto simbol, kryefoton e Kolë Macës “Gjon Pali dhe e bija”, ku autori shpërfaq kulturën e tij njohëse dhe përshkruese, të menduarit thellë, rrahjen mirë me mend të gjërave për të gjetur shkaqet e arsyet që pse kjo foto e bëri Kolën pronar të një trofeu moral në “Kampionatin Shumëpërmasor të Fotografisë Shqiptare”; për të zbuluar të vërtetën, për t’i dhënë përgjigje shumë pyetjeve a mëdyshjeve, që atij i patën lindur në terren: në Shqipëri, Itali e gjetkë, si dhe laboratorin e punës së tij kërkimore-shkencore.

Libri studimor “Pikëllim në një foto të vjetër” përshkruan dhe analizon në këndvështrime dokumentare, historike, folkoristike, etnografike dhe estetike veçmas foton “Gjon Pali dhe e bija” të realizuar në vitin 1913 në Shkodër nga Maca, ndoshta i pari mjeshtër në historinë e fotografisë shqiptare arsimuar për këtë mjeshtëri në Vjenë në fillimshekulin XX e pajisur kështu me kulturë austriake. Periudha e realizmit të fotos i takon gjashtë muajve (tetor 1912-prill 1913) të Rrethimit të Shkodrës (që atëherë ndodhej nën administrimin ushtarak turk) nga ushtria e Malit të Zi, i përket asaj lufte sfilitëse 183 ditore për mbrojtjen e qytetit nga pushtimi malazez. Qyteti u dorëzua trupave malazeze në prill 1913, po vetëm për 2-3 javë sepse me ndërhyrjen e Fuqive Ndërkombëtare, Shkodra i kaloi sërish Shqipërisë dhe në të u ngrit Flamuri Kuq e Zi.

Kjo foto është botuar së pari në një gazetë italiane (“La Domenica del Corriere”, shtojcë javore e “Corriere dela Sera”) të datës 25 maj-1 qershor 1913, në një artikull redaksional me titull: “La fine della Guerra Balcanica” (Fundi i Luftës Ballkanike). Pak ditë më pas, në qershor 1913, fotoja u botua, sërish në Itali, në ballinë dhe në brendësi të librit “L’assedio di Scutari” (Rrethimi i Shkodrës) të gazetarit Italian Gino Berri, korespondent shtypi në Shkodër gjatë rrethimit të qytetit. Gjatë kësaj periudhe në qytet e rrethina pati luftime të ashpra midis sulmuesve dhe mbrojtësve të qytetit, shoqëruar me shumë të vrarë e plagosur nga të dy krahët. Njeri prej tyre, nga ana e mbrojtësve, sipas shënimeve të gazetës është edhe i plagosuri që paraqitet në foto. Kjo foto e Macës gjendet në faqen 133 të librit të G. Berrit dhe shoqërohet me poshtëshënimin: “Montagnuola che assiste il padre morente, colpito al capo e alla mano destra” (Malësore që rri pranë të atit që po vdes, i goditur në kokë dhe në dorën e djathtë). Fotoja e godit menjëherë shikuesin e saj me dhëmbshurinë e vajzës për të atin që po largohet nga kjo botë dhe të mbush me ndjenja humane universale.

Autori i librit “Pikëllim në një foto të vjetër”, studiuesi Vrioni, ka hulumtuar gjatë mbi këtë foto, ai ka gjetur, ndër të tjera, emrin e të plagosurit (Gjon Pali) si dhe fshatin nga është (Shllak), por edhe paraqitjen e saj në 2-3 botime të tjera. Ai mendon se Maca ndoshta është ndodhur në kohën e duhur në vendin e duhur për këtë foto. Pra, studiuesi e analizon foton edhe nga ana estetike, duke e vendosur atë në një vend nderi në historinë e fotografisë shqiptare. Edhe pse fotografi, nga “Gjon Pali dhe e bija” përfton gjendje emocionale të fuqishme, saqë qoftë nga ajo heshtje e dhembshme e bijës për atin e plagosur, çdokush nga ne përjeton trishtim njerëzor, trazuar me ndjesinë e së bukurës, sepse është një foto që mund të mbahet gjatë para syve e të jep kënaqësi estetike. Autori Qerim Vrioni është i pari studiues që është marrë seriozisht dhe plotësisht edhe me klasifikimin e fotos. Sipas logjikës dhe argumentimit shkencor që sjell ai, “Gjon Pali dhe e bija” klasifikohet, së pari, si fotografi familjare; së dyti, fotografi e luftës (mendohet se historikisht është fotoja më me vlera ndër fotografitë shqiptare të luftës, ndoshta e para); së treti, fotografi dokumentare dhe ikonë dokumentare, sepse fotografia nga natyra cilësohet art dokumentar; së katërti, fotografi etnografike (antropologjike); së pesti, kompozim fotografik; së gjashti, foto shtypi (foto e gazetarisë); së shtati si fotografi artistike (fiction, fotografi e artit); së teti, fotografi humanistike, sepse siç sqaron autori, “Gjon Pali dhe e bija” është hulli ku ngrihen lart vlerat mirësisë së njerëzve në botë, sidomos atyre që vuajnë pasojat e luftrave dhe konfilkteve të armatosura midis shteteve, më kryesorja e të cilave mbetet humbja e jetëve njerëzore dhe pikëllimi që shkaktojnë. 14 foto të zgjedhura nga krijimtaria e Kolë Macës, të cilat ngërthejnë gjini të ndryshme të fotografisë, një pjesë e tyre të botuara për herë të parë janë ilustrime që e zbukurojnë librin në hijeshinë e tij. Këto foto janë vetëm një shufër floriri nga thesari fotografik i mjeshtrit Kolë Maca, ndërsa “Gjon Pali dhe e bija” vërtet është kryevepra e tij, por s’i përket më as vetëm Kolë Macës, as vetëm Shkodrës, madje kalon në përmasa universale për nga realizimi simbolik gjithëpërfshirës. Mjeshtri ka shumë merita, por fjalë falënderimi meriton edhe autori Qerim Vrioni për strukturën e librit, trasenë, zhvillimin e subjektit në dinamikë, stilin, udhëtimin kronologjik deri në plotësim të synimit shkrimor që i ka vënë vetes. Detajet që përdor autori ia kanë arritur qëllimit, sepse e tregojnë thelbin që Kolë Maca është një nga ikonat më simpatike dhe interesante të imazhit nga celuloidi. Autorit ia vërejmë që përtej vëzhgimin e imtë profesional, gati si një pikasje dyshuese, qysh kur merret me pionierët e fotografisë në historinë e artit pamor botëror, veçmas me ata të Rilindjes Italiane, apo dhe kur shtjellon vdekjen e njeriut dhe pasvdekjen në arte, pasvdekjen në fotografinë botërore dhe në atë shqiptare. Ai guxon të mbajë qëndrim kritik ndaj të angazhuarve me këtë punë, qofshin dhe studiues të huaj dhe i mëshon fotografimit të vdekjes të gjumit të fundit, më saktë fotove të pasvdekjes. Me kompetencë profesionale ai e cilëson shkrepje të veçantë “Vajtimin e Nasim Elshanit, 1990” të fotografit francez George Merillon, realizuar në një fshat të Rahovecit, Kosovë, por që nuk mund të futet në historinë e fotografisë shqiptare. Lexuesi e ndjen qëndrimin konceptualisht rigoroz të autorit nëpërmjet argumentave shkencorë që paraqet, përmes karakterit prezantues, përshkrues e tematik në vijë kronologjike, analitik deri në detaje, korrekt dhe i vëmendshëm në deduksione, respektues i parimit krahasimtar midis botimeve të ndryshme për Macën dhe veprën e Mjeshtrit në italisht, gjermanisht, shqip, etj. Plotësohet me kulturën e studimeve në vite fjala e syrit të profesionistit Vrioni dhe ky element vërehet në argumentimin e shkallëzuar e mbushmendës me logjikën e ekspertit të aftë, të guximshëm e të vërtetë. Laboratori i fotografit binjakëzohet me bibliotekën e studiuesit në shërbim të kulturës shqiptare të fushës, duke na dhënë hipoteza, variante, përnjohje, gjasa paraqitje argumentash, që mund t’i bëjë kaq saktësisht vetëm një fotograf studiues dhe shkrimtar i fotografisë si Qerim Vrioni.

Ky libër dallohet edhe për gjuhë të pastër e të pasur shqipe, falë punës së vëmendshme, të kujdesshme, të matur e të panxituar gjithëpërfshirëse të autorit me personat e duhur të kontaktit në fushën e shkrimtarisë, folkoristikës dhe etnografisë, gazetarisë e publicistikës letrare, pikturës e kritikës së artit, gjuhësisë, letërsisë dhe historisë. Fjala vjen, duke vënë re këshillimet e begata me prof.dr. Afërdita Onuzi, përvojën e punës në terren dhe diturinë e së cilës e njoh mirë, guxoj të them që studiuesi Vrioni me këtë libër jep edhe një ndihmesë të vlefshme në etnologji dhe çel një dritëz etnografike, ku shquan për logjikën në njohjen e Kanunit, të drejtës zakonore të shqiptarëve, veçmas malësorëve të Shqipërisë së Veriut. Po japim një këndvështrim të autorit se si e trajton foton e Macën, që u publikua për herë të parë e shoqëruar me poshtëshënimin “Donna Albanese che assiste il padre morente per le ferite riportate in guerra” (Grua shqiptare pranë të atit që po vdes nga plagët e marra në luftë) në shtojcën javore “Domenica del Corriere” të gazetës “Corriere della sera” të Milanos në numrin e javës 25 maj – 1 qershor 1913. “… Shpjegimi kumton se shqiptari i shtrirë është goditur me armë në luftë (dhe jo në gjakmarrje do thoshim), aq më tepër kur edhe artikulli flet për fundin e një lufte dhe jo të një zakoni primitiv siç ishte vrasja për shpagim të gjakut. Kësisoj, ai mund të merret dhe trajtohet edhe si një luftëtar e dëshmor i Atdheut. Emërtimi luftëtar shkon shumë mirë pranë emrit të Gjon Palit”. Foton e Macës “Gjon Pali dhe e bija” studiuesit e huaj dhe personat publikë të angazhuar e kanë vendosur me kohë në piedestal nderi, ndërsa në Shqipëri është Qerim Vrioni, që me dëshirë, vullnet dhe vërtetësi shkencore ngriti këtë në përmendore shkrimore.

  • E dergoi per Diellin bashkepunetori yne, autor i artikullit Albert Habazaj

Gazeta RILINDJA edhe në këtë 3 Maj- DEKLARATË PROTESTE

by

-NË KOSOVË NUK KA LIRI SHTYPI DERISA KA GAZETË TË MBYLLUR E TË DËBUAR KUNDËRLIGJSHËM E PADREJTËSISHT NGA AUTORITETET-

-Edhe në këtë Ditë Botërore të Lirisë së Shtypit e ritheksojmë sqarimin për opinionin: Ndonjë portal që ka “huazuar” emrin, apo edhe logon, nuk është as nuk mund të jetë gazeta tradicionale e Kosovës Rilindja, e cila mund të ridalë dhe do ridalë vetëm në një proces të ligjshëm privatizimi, ku të gjithë punëtorët e saj realizojnë të drejtat e tyre, duke qenë edhe pjesë e këtij procesi-

Edhe në këtë 3 Maj të Ditës Botërore të Lirisë së Shtypit, si gjatë 17 viteve të  mbylljes së gazetës tradicionale Rilindja, mesazhi i gazetarëve të saj është:

Këtë 3 Maj 2019, të Ditës Botërore të Lirisë së Shtypit, gazetarët dhe punëtorët tjerë të Ndërmarrjes Shoqërore Gazetare Rilindja (në likuidim) po e shënojnë me ftesën nga Bashkimi i Sindikatave të Pavarura të Kosovës për të dërguar atje gjatë këtij muaji dokumentet e tyre për listën fillestare të 20% që u takon nga vlera e pronës, pas vendimit të Qeverisë së Kosovës të 23 Tetorit 2018 për të bërë pagesën për shpronësimin e Pallatit Rilindja, i cili pas uzurpimit nga UNMIK-u u shndërrua në ndërtesë qeveritare. 

Në Kosovë nuk ka liri shtypi derisa ka gazetë të mbyllur e të dëbuar kundërligjshëm e padrejtësisht nga autoritetet.

Me dëbimin dhe mbylljen detyrimisht të Rilindjes është bërë shkelja më e rëndë dhe e pashembullt e të drejtës dhe lirisë së shtypit në gjithë botën demokratike, dhe çuditërisht kjo ka ndodhur në Kosovën me administrim ndërkombëtar dhe me institucionet e veta.

Para 17 viteve, në 21 Shkurt 2002, gazeta tradicionale e Kosovës Rilindj, u dëbua dhunshëm, kundrligjshëm e padrejtësish nga shtepia e saj-Pallati me emrin e saj dhe detyrimisht u mbyll nga administrata e UNMIK-ut.

Gjithë çka kishte brenda kateve të Pallatit gazeta historike, përfshirë Arkivin – pasuri kombëtare e pazëvendësueshme dhe e pakompensueshme e hodhën e ngujuan në bodrumin-bunker të errët, me lagështi e vërshima uji, e për këtë edhe për kulturocid është një nga tre paditë që ka bërë Rilindja në Gjykatë.

Para 14 viteve, pas komunikimeve me gazetën Rilindja, Qeveria e Kosovës në mbledhjen e 15 Shkurtit 2005 mori vendim për ndërprerjen e punimeve që po zhvilloheshin në pronën e uzurpuar – anulimin e kontratës për renovim të Pallatit të Rilindjes “për shkak të paqartësive juridike në lidhje me pronësinë dhe menaxhimin e objektit”, ndërsa për ta shndërruar në ndërtesë qeveritare i rifilloi para 11 viteve – në 7 Nëntor 2008 duke siguruar për zgjidhjen e ligjshme që do bëhet edhe për gazetën  tradicionale të Kosovës edhe për punëtorët e saj, por që ende nuk u bë.

Ndërmarrja Shoqërore Gazeta Rilindja pas dëbimit ka bërë tre padi në gjykatë, ndërsa  në vitin 2017 ka hyrë në procesin e likuidimit, gjatë të cilit punëtorët e saj, bazuar në ligje, në Agjencinë Kosovare të Privatizimit, e cila i mbështetë në vazhdimësi për të drejtat e tyre të ligjëshme dhe në Dhomën e Posaçme të Gjykatës Supreme të Kosovës kanë bërë kërkesat e tyre edhe për kompensim për dëbimin kolektiv padrejtësisht nga puna.  

Gazeta tradicionale e Kosovës Rilindja ka nisë të dalë në Prizren para 74 vitesh, në 12 Shkurt 1945, në frymën e Konferencës së Bujanit e me angazhimin e intelektualëve më të shquar të asaj kohe, me shkronja plumbi që u sollën me arka nga Tirana. Si në filmin shqiptar “Udha e Shkronjave”…

Në monografinë “Rilindja 60 vjet” shkruan se “shkronja për Rilindjen dërgoi Tirana pasi në Shtypshkronjën e  Rilindjes në Prizren nuk kishte shkronja të  mjaftueshme të derdhura në plumb për shkrim në gjuhën shqipe”.

Duke mos u ndalur, duke dalë gazetë e rezistëncës edhe me emrin “Bujku”, edhe kur e ndaloi regjimi okupues i Beogradit në 7 Korrik 1990, duke dalë me numra të jashtëzakonshëm edhe pasi e dëboi e mbylli UNMIK-u, gazeta tradicionale Rilindja u bë  edhe histori e Kosovës deri në shpalljen e Pavarësisë në 17 Shkurtin historik 2008 e njohjet ndërkombëtare.

Gazeta Rilindja pas dëbimit doli me rreth 40 numra të jashtëzakonshëm protestues të kohëpakohshëm, të shtypur, të cilët i ka përmbyllur në 30 Dhjetor 2008 me paralajmërimin në ballinë: DUKE BESUAR NË SUNDIMIN E LIGJIT NË SHTETIN E KOSOVËS PRESIM QË NGA NUMRI I ARDHSHËM RILINDJA TË DALË PËRDITË.

 Pas 10 vitesh, gazeta tradicionale e Kosovës Rilindja në ndërrim motesh – në mbrëmjen e 31 Dhjetorit  2018 të pritjes së 2019-tës, ridoli simbolikisht (botim digjital) për protestë dhe me kërkesën e përsëritur për t’u rikthyer e përditshme – për privatizim, sipas shembullit të gazetave në rajon e në botë që kishin status të njëjtë ndërmarrje shoqërore e që janë pzivatizuar e vazhdojnë të dalin.

Një nga titujt e kësaj ridalje simbolike të gazetës Rilindja është: 23 Tetor 2018: Lajm i mirë nga Qeveria e Kosovës – Vendimi ­ për kryerjen e pagesës për shpronësimin e Ndërtesës së ish-Ndërmarrjes Shoqërore Rilindja.

“Punëtorët e gazetës tradicionale të Kosovës Rilindja presin që në 2019-tën Qeveria të bëjë pagesën për shpronësim dhe të realizojnë 20 përqindëshin, se tepër shumë gjatë presin të drejtën – 17 vjet nga dëbimi i dhunëshëm, i padrejtë e i kundërligjshëm nga adminisrata e UNMIK-ut në 21 Shkurt 2002 nga Pallati Rilindja, ku pastaj pas shpalljes së Pavarësisë së Kosovës ka 10 vjet që janë vendosur disa ministri të Qeverisë së Shtetit të Kosovës”, theksohej në shkrimin e gazetës tradicionale të Kosovës Rilindja që ridoli simbolikisht, botim digjital, në 31 Dhjetor 2018.

Kërkesa për privatizim-ridalje të gazetës tradicionale të Kosovës Rilindja i është bërë edhe Agjencisë Kosovare të Privatizimit, e cila është themeluar si një organ i pavarur publik, në bazë Ligjit të miratuar nga Kuvendi i Republikës së Kosovës, si pasardhëse e Agjencisë Kosovare të Mirëbesimit e themeluar nga Misioni  i OKB i pas luftës në Kosovë, të përfunduar para 20 viteve në Qershorin 1999.

Në arsyetimin e  kërkesës për privatizim theksohet se emri dhe tradita e gazetës Rilindja është një vlerë shumë e madhe, e krijuar gjatë mëse shtatë dekadave, është pasuri me vlerë më të madhe se e çdo pallati,  dhe kjo duhet të vlerësohet edhe në procesin e privatizimit.

 “Dhe, ai që do ta blejë gazetën Rilindja dhe natyrisht do e nxjerrë këtë të përditshme historike dhe tradicionale të Kosovës do jetë pronar i një pasurie të madhe mediale kombëtare, do të jetë trashëgimtar i ligjshëm i firmës-emrit, traditës. Rilindja ishte, është dhe mbetet edhe si një shenjë identiteti”, theksohet në kërkesën drejtuar Agjencisë Kosovare të Privatizimit në 12 Shkurt 2014.

Edhe në këtë Ditë Botërore të Lirisë së Shtypit e ritheksojmë sqarimin për opinionin: Ndonjë portal që ka “huazuar” emrin, apo edhe logon, nuk është as nuk mund të jetë gazeta tradicionale e Kosovës Rilindja, e cila mund të ridalë dhe do ridalë vetëm në një proces të ligjshëm privatizimi, ku të gjithë punëtorët e saj realizojnë të drejtat e tyre, duke qenë edhe pjesë e këtij procesi.

Behlul Jashari

Kryeradaktor i gazetës Rilindja deri në numrin e fundit dhe në kohën e dëbimit nga Pallati i Rilindjes (Ndërmarrja Shoqërore Gazeta Rilindja sipas Statutit nuk ka drejtor, por vetëm kryeredaktor i cili e menaxhon dhe përfaqëson)

Kryetar i Këshillit Drejtues nga zgjedhjet me votim të fshehtë-referendum të 7 Shkurtit 2002, që i mbajtëm për të krijuar legjitimitet përfaqësimi në luftën për të drejtën derisa kishim presionet e ultimatumet e UNMIK-ut për të na dëbuar nga puna dhe Pallati, që ndodhi disa ditë më vonë në 21 Shkurt 2002 dhunëshëm

Prishtinë, 3 Maj 2019       

Tel: 044 278 024

Email: behlul.j@gmail.com, g_rilindja@yahoo.com, behluljashari@hotmail.com