Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Kujtimet e Skënder Luarasit

by

Kujtimet e Skënder Luarasit për travajat e familjes së Sevasti Qiriazi e Kristo Dako/

KRISTO DAKO NJË NGA VEPRIMTARËT E SHQUAR TË PAVARËSISË /

(Pushtimi i shtëpisë se tyre nga çifti Todi dhe Luljeta Konomi- Bozo, si i hoqi ky emrat e Parashqevi dhe Sevasti Qiriazi nga filmi “Mësonjëtorja” në Kinostudio ku ishte nëndrejtor dhe sekretar Partie)/

NGA KOLEC TRABOINI/

Në kujtimet e tij Skënder Luarasi (19 janar 1900 – 27 janar 1982)  ka shkruar: ”Dergjesha në shtrat nga dhimbjet e veshkave dhe poliartriti kur ime shoqe më lajmoi se kishte ardhur të më takonte Ing. Aleksandër Dako, djali i madh i Sevastisë. (Aleksandër Dako, i biri i Kristos dhe i Sevastisë, i lindur në Manastir më 30 maj 1911, ishte pronar i banesës në rrugën Halim Xhelo, Nr.28, Tiranë, Ajo dikur qe në pronësi të Parashqevisë. Në një banesë tjetër në krah jetonte dhe vajza e tij e vogël , Diana Qiriazi-Hoxha, studente në degën e anglishtes.) “Kisha vite pa e parë. Dukej shumë i vrarë. Më tha se kur ishte ndarë nga gruaja e dytë, e kishin internuar me pa të drejtë dhe shtëpinë ia kishte zënë një zyrtar me rëndësi.” Pas vdekjes së gruas së parë, Aleksandër Dako qe martua me N.L. me të cilën nuk shkonin mirë, kinse ajo kërkonte që ai të mos kishte të bënte me fëmijët e gruas së parë dhe arësye të tjera. Por më vonë rezultoi se shkak i prishjes së çiftit Dako qe shantazhi mbi N.L. dhe nënshtrimi i saj nën presionin e Todi Bozos, motrës së tij dhe shoqes së saj V. L., Sekretare e komitetit Ekzekutiv të Këshillit Popullor, lagjes 9. e cila më pas u shkarkua për abuzime me detyrën shtetërore. Më 15 tetor 1975, me akuzat e sajuara të ish- gruas së tij të dytë N.L. Aleksandër Dakon e internuan në Tale të Lezhës. Në janar 1976 në shtëpinë e tij u fut familja e Todi Bozos, e cila pa dijeni të Aleksandrit kishte bërë shtesa banese. Menjëherë pas internimit ai kërkoi verifikimin e çështjes dhe Komisioni Qeveritar ia hoqi masën e dënimit. Kur u kthye në Tiranë më 14.7.1977, mësoi që shtëpinë ia kishte zënë i plotfuqishmi T.D. i cili me marrëveshje private i kishte dhënë ish-bashkëshortes së Aleksandrit një hyrje tjetër 1+1. Në këto kushte Aleksandri jetoi përkohësisht tek djali i tij Robert Dako, Rr.Tefta Tashko,P.22/1,A.1,Tiranë në pritje për t’iu liruar banesa, (në zbatim edhe të Vendimit gjyqësor të formës përfundimtare (Vendimi 249, 15.2.1978 i gjykatës popullore të rrethit, Tiranë) Në vendim shkruhej: ‘’ Rezultoi e provuar se paditësi efektivisht është pa banesë… Në të tilla rrethana vetkuptohet se paditësi Aleksandër Dako ka të drejtë të shkojë në pronën e tij dhe Vendosi: ‘’Detyrimine të paditurit Todi Bozo të lirojë banesën që ka në përdorim pasi t’i sigurohet një sipërfaqe tjetër banimi. Edhe kur iu dërgua vendimi i gjykatës, nënpunësit të strehimit të Komitetit Ekzekutiv, Tiranë me një letër rekomandimi, ai nuk po e zbatonte. Në kundërshtim flagrant me Kushtetutën dhe me ligjet e shtetit mbi pronësinë, poseduesi nuk e lironte banesën me pretekst që ‘’kishte shpenzuar’’, duke bërë modifikime, një banjë dhe shtesa të tjera në oborr, pa dijeninë e pronarit.

SKËNDER LUARASI SKËNDER LUARASI, LETËR HYSNI KAPOS,

Tiranë, 15 qershor 1979: Skënder Luarasi kujton se për seriozitetin e çështjes iu drejtua Hysni Kapos ish-nxënësi i tij në Institutin Tregëtar të Vlorës më 1932. Në letër shkruhet: ”Duke përgatitur biografinë e motrave Parashqevi dhe Sevasti Qiriasi, kujtova përkrahjen që i dha e nderuara shoqe Vito Kapo Parashqevisë të ngrihej nga gjendja e mjerë në të cilën njerëz të pandërgjegjshëm e kishin rrëzuar këtë heroinë të arsimit kombëtar. Me këtë rast u njoha me birin e Sevasti Qirias-Dakos, Aleksandër Dakon, birin e patriotit Kristo Dako, dhe mora vesh se në ç’gjendje të mjerë e kanë rrëzuar edhe këtë bir patrioti. Duke dashur të shpreh të mirëfilltën në këtë biografi, u interesova për shkakun e fatkeqësisë së tij. Si qytetar shqiptar u trondita kur pashë se në Republikën Socialiste tonën paska akoma njerës që për të kënaqur lakmitë e tyre, nuk e quajnë për gjë të keqe t’i çkatërrojnë jetën një familje. Aleksandër Dako më dorëzoi përshkrimin si i ndodhi fatkeqësia dhe unë marr guximin që përshkrimin t’jua dërgoj juve tok me këtë letër. Përveç zemërimit që ndjej si qytetar për një padrejtësi të tillë, unë kam arësye të veçantë të interesohem për hallin e familjes Qirias- Dako: në këtë shtëpi mblodha materialin për biografinë në fjalë, dhe këtu dëgjova prej gojës së Parashqevisë fjalët mirënjohëse për ndihmën që i dha shoqja Vito Kapo së ndjerës Parashqevi të ngrejë jetën e lumtur në atë shtëpi…Ju jam drejtuar juve me këtë letër, se jam i bindur që nuk do të lejoni kënd të përçmojë Kushtetutën e Republikës Socialiste të Shqipërisë.” Skënder Luarasi shkruan në kujtimet e tij: ”Ndërkohë që prisja ndonjë përgjigje apo rezultat më zemëroi shumë një ngjarje tjetër. Natasha Lako, bashkëpunëtore në Kinostudio, më kishte kërkuar dhe unë i dhashë ndihmën time për gatitjen e filmit ‘’Mësonjëtorja’’ me skenar rreth shkollës së parë shqipe për vajzat në Korçë, e themeluar më 1891 nga Sevasti e Parashqevi Qiriazi dhe gjithashtu ndihmova që të nderohen motrat Qiriazi me rastin e 35- vjetorit të çlirimit. Kur u interesova për mbarëvajtjen e xhirimeve të Kinostudios më thanë se dikush kishte ndikuar që emrat e dy motrave të zëvendësoheshin me pseudonime. Kësaj i thonë të falsifikosh historinë. Dhe këtë presion e paskish bërë vetë Todi Bozo. Një ditë mësova se Hysni Kapo, i sëmurë, kishte lënë porosi të shikohej kjo çështje por Todi Bozo për shkak të postit të lartë dhe miqve nuk donte ta lironte shtëpinë. Madje më kishte çuar fjalë që ta lija këtë çështje mënjanë për hir të dhëndrit tim Vedatit që ai e kishte farefis. Kur shkova ta takoj, ai ishte ‘’i zënë‘’. Ndaj i shkrova një letër.  

LETËR TODI BOZOS

Tiranë, 26 gusht 1979  I nderuari zoti Todi Bozo, Mbasi nuk më pranuat në një bisedë shoqërore sy në sy, Ju dërgoj këtë letër që të rrëfenj përse kam dashur të piqem me zotërinë tuaj. Kam njohur personalisht Tafil Buletinin për të cilin jam duke përgatitur një broshurë. I përdëllyeri ndër të tjera më pati folur për miqësinë e tij me të ndjerin Llazo Bozo dhe desha që miqt e tij të jenë edhe të mitë. Qysh prej fëminisë sime pata njohur motrat Qiriazi, mësueset e motrës sime Thomaidhë, dhe qenë këto që nëpërmjet sime motre më mësuan të lexoj e të shkruaj gjuhën amtare shqipe. Për këtë arësye kam qenë mirënjohës ndaj atyre dhe do të jem kështu gjer në çastin kur t’i them lamtumirën e fundit atdheut tim të dashur. Nga simpathia që ruaj për Sevasti Qiriazi-Dakon dhe të motrën Parashqevinë, por edhe që të mos më përgënjeshtrohen fjalët e mira të Tafil Buletinit për babanë tuaj, po ju drejtoj këtë letër. Dhe shpresoj të merremi vesh urtë rreth dy çështjeve për të cilat bëhet fjalë: Së pari : Natasha Lako, bashkëpunëtore në Kinostudio kërkoi dhe unë i dhashë ndihmën time për gatitjen e filmit rreth shkollës së parë shqipe për vajzat në Korçë më 1891. Materialin e përmbledhur po jua dërgoj bashkëngjitur. Ndihmova që të nderohen motrat Qiriazi me rastin e 35-vjetorit të çlirimit. Të Kinostudios më thanë se keni ndikuar që emrat e dy motrave të zëvendësohen me pseudonime. Kësaj i thonë të falsifikosh historinë. Lexoni në ‘’Zëri i popullit’’ artikullin e soçëm ‘’Vërtetësia të përshkojë si fill i kuq çdo paraqitje të fakteve historike’’, nga Shefqet Peçi. Së dyti: Me manipulacione të pahishme keni bërë që biri i Sevasti Qiriazi-Dakos të nxirej nga shtëpia dhe fare pa të keq u shtrove vetë në atë vatër. Gjyqi që e kuptoi sjelljen e pahijshme tuajën i dha të drejtën familjes Dako të kthehet në banesën e vet. Porse ju nuk i bindeni vendimit, nuk doni të shkoni në apartamentin shtetëror që kishit më parë. Në vilën Qiriazi-Dako vija shpesh të përshëndetja mësuesen e lavdishme Parashqevi Qiriazi për t’ iu falë nderjes për arsimin që bashkë me Sevastinë u dha motrave tona në kohën e tiranisë otomane, kur jo në shkollë por edhe në letërkëmbim ishte rreptësisht e ndaluar të përdoreshin shkronjat shqipe. Mora guximin t’ju shkruaj këtë letër sepse duhet ta mbrojmë të drejtën e të vërtetën edhe sikur të ndeshemi me personalitete të plotfuqishëm; por juve jua shkruaj edhe për një shkak tjetër. Pozita që mbani dhe prejardhja patriotike – që na ndalon të nxjerrim në Pazar emrat e prindërve tanë të ndritur edhe për gjithë atë llom të dheut që aq fort e lakmon borgjezia – na detyrojnë jo ta shkelni por ta mbroni ligjshmërinë në Republikën Popullore Socialiste të Shqipërisë. Për këto arsye jam i bindur që do ta pranoni, dhe do më përkrahni propozimin që kam dashur t’ju bëja po të më kishit pritur në bisedë shoqërore: së pari, filmit ti vihen emrat e plotë, të vërtetë, të heroinave Sevasti e Parashqevi Qiriazi; së dyti: t’ia ktheni të zotit shtëpinë dhe unë mendoj se ajo ndërtesë të caktohet shkollë ose muze për nder të mësueseve të para të shkollës së vajzave  Me përfillje të merituara Skënder Luarasi. Rruga Konferenca e Pezës, Pallati V, Shkalla1/3, Tiranë  

SKËNDER LUARASI LETËR VITO KAPOS,

Tiranë, 1 shtator 1979 Kur dëgjoi se Hysni Kapo ishte i sëmurë rëndë dhe përsëri Todi Bozo rrefuzoi të largohej nga shtëpia, S.Luarasi iu drejtua Vito Kapos, si Presidente e Bashkimit të Grave Shqiptare: “Personalisht, Ju dhe Nefo Myftiu, e shpëtuat Parashqevi Qiriazin nga mjerimi ku e patën shpënë njerës zemërzes. Kur e vizitoja Parashqevinë, më shumë se një herë më shprehu mirënjohjen për gruan e re shqiptare, për të cilën Ju po përpiqeni ta ngrini lart e më lart në shoqërinë tonë socialiste. Jua shkruaj këtë letër Juve, e nderuara shoqja Vito Kapo, nga respekti që kam për punën tuaj në qytetërimin e familjes shqiptare e në mbrojtjen e të drejtave të saj. Bashkëngjitur postoj një artikull ku shpreh atë që di unë për Sevasti Qiriasi- Dakon dhe një letër tjetër ku rrëfej çështjen që desha të zgjidh në mënyrë shoqërore me Todi Bozon. Duke qenë se Todi Bozo s’begenisi të më dëgjonte, Ju a dërgoj Juve, si kryetare e Bashkimit të Grave të Shqipërisë, që t’ia qani hallin familjes së Sevastisë dhe të propozoj që (pasi Todi Bozo të zbrazë shtëpinë e përvetësuar) ajo ndërtesë, ku ka vdekur Parashqevi Qiriazi, të çelet me rastin e 35-vjetorit të çlirimit muze ose shkollë për nder të mësueseve të para të shkollës së vajzave.” Historia e shantazhit të Todi Bozos ndaj gruas së Aleksandër Dakos dhe përvetësimi i shtëpisë së familjes Qiriazi u përhap dhe bëri bujë. Sekretarja e komitetit Ekzekutiv të Këshillit Popullor, lagjes 9. me iniciale V. L., e cila kishte manipuliar me dokumentat u shkarkua nga puna për abuzim me detyrën shtetërore dhe Todi Bozo u detyrua ta lirojë banesen. Drejtesia u vu ne vend dhe Aleksandër Dako me familjen e mbylli jetën në vatrën e të parëve duke kujtuar me respekt mirësinë e mikut të vërtetë Skënder Petro Luarasi. Ky shkrim i mësipërm bazohet tek libri i pabotuar i Skënder P. Luarasit, “Ç’kam parë e ç’kam dëgjuar- kujtime” dhe nuk duhet të riprodhohet në asnjë formë pa përmendur burimin.

KUSH ISHTE KRISTO DAKO

Kristo Dako u lind në Korçë më 24 dhjetor 1876, i biri i Anastas Dakos. Më 1887 Dako emigroi në Bukuresht, Rumani, ku mbaroi shkollën e mesme më 1898, dhe më 1902 Fakultetin e Matematikës. Nga ky vit u u aktivizua në shoqëritë Shpresa dhe Dituria të kryeqytetit rumun. Më pas shkoi në Shtetet e Bashkuara, ku ndoqi dhe mbaroi Fakultetin e Filozofisë në Universitetin e Oberlindit në vitet 1906-1913. Më 1908 u kthye në atdhe dhe më 1909 qe pjesëmarrës në Kongresin e Elbasanit. Më 1913 u zgjodh president dhe redaktor i gazetës Dielli, organ i Federatës Mbarëshqiptare Vatra më 1913. Dako mori më vonë pjesë në Konferencën e Paqes së Parisit më 1919. Dako është takuar dy herë me presidentin e Shteteve të Bashkuara Woodrow Wilson, për t’i shpjeguar atij interesat kombëtare të Shqipërisë.Më 1921-1922 qe deputet i Partisë Përparimtare dhe më pas u bë pjesë e “Bashkimit të Shenjtë”. Më 1921 u caktua ministër i Arsimit në qeverinë pakditore të Hasan Prishtinës gjatë krizës së dhjetorit. Më pas u tërhoq nga politika dhe iu përkushtua arsimit. Më 2 tetor 1922 hapet instituti “Kyriaz”, më 11 prill 1925 iu vendos guri i themelit në godinën e re në Kamëz., sot Universiteti Bujqësor i Kamzës. Ndërroi jetë më 16 dhjetor 1941 në Tiranë.

BASHKËSHORTËT SEVASTI QIRIAZI DHE KRISTO DAKO

FUNDI I DHIMBSHËM I  SEVASTI QIRIAZI DAKO

Ne konica.al lexojmë: Prej vitit 1941 do të fillonin fatkeqësitë në familjen e saj. Atë vit vdiq bashkëshorti, patrioti i shquar Kristo Dako. I balsamosur nga i biri, Gjergji, trupi i Dakos u vendos në varrezën familjare në Kamze. Pas dy vitesh, me 1943, krejt familja u internua në Zemun, ku mrekullia bëri që të mos shuhej kjo familje. Te rraskapitur, Sevastia me motrën e saj Parashqevi, dy djemtë Gjergj dhe Skënder (Aleksandër) dhe dy nuset e tyre me fëmijët, kthehen në Tiranën e vitit 1945. Iu ishte sekuestruar gjithçka. Shtëpia dhe shkolla në Kamzë nuk ishte më e tyre. Përdhosja që filloi të mposhtte mësuesen veterane ishte makabre. Studentët e Kursit të Partisë Komuniste që kishin uzurpuar godinat e tyre kishin thyer varrin e xhamtë të Kristo Dakos, i kishin shkulur kokën atij dhe me të kishin luajtur futboll…! Mësueseve të para të shqipes iu la si favor që nëse dëshironin të banonin ne kotecin e pulave të shtepise së tyre. Pasi e lyen me gëlqere të bardhe, si zemra e tyre, për pak kohë veteranet jetuan aty derisa u dëbuan edhe prej atje. Të mbetura rrugëve, ato gjetën mbështetje dhe strehë në ish-kuzhinierja e “Institutit Kyrias”, Rukije Tafaj. Helmi i fundit që mori nga kjo jetë ishte varja në qeli e të birit, Gjergjit, kirurgut që ishte akuzuar për spiunazh dhe gjendej i burgosur. Sevastia nuk mundi as të tërhiqte trupin e të birit pasi atë e shkatërroi traktori që punoi tokën.Në gjendje të vajtueshme, Sevasti Qiriazi Dako mbylli sytë në shtëpinë e Rukije Tafajt. Si “armike” u përcoll për në banesën e fundit vetëm nga katër gra Parashqevia, nuset e dy djemve, ish-kuzhinierja Tafaj dhe dy varrëmihës. Ishte 30 gushti i vitit 1949.

Përgatiti K.P. Traboini 18 mars 2021

“8400” by Mentor Spahiu, the Most Anticipated Documentary of 2021

by

By Nora Kalaja/

Winner of “Best Foreign Film” and “Best Director Award”, Director and Writer Mentor Spahiu this new year is debuting with his first feature documentary film “8400” a production of Plisi, co-produced by Dera Film. The film completed shooting in 2020, so a festival debut in 2021 is very likely and highly anticipated. We have been hearing quite a new about the new film by Mentor Spahiu, since the film features the life story of Dr. Dr. Bernard Benedetti of “Médecins Sans Frontières” (Doctors Without Borders).

Dr. Besnik Bardhi with director Mentor Spahiu in Gjakova, Kosova…

In 2017 Mentor Spahiu became the subject of mainstream media attention with his feature documentary film “8400” initially named “Actors of Cannes”, which was shot in France, Croatia and Kosovo. At its center, the film highlights emotional aspects of sacrifice and heroism in the process of saving human life, as seen in the mass poisoning tragedy of 8,400 Kosovo school children in 1990.

Mentor Spahiu and Izet Morina founders of Plisi Film.

Mentor Spahiu is an accomplished award-winning filmmaker. His thought-provoking films have received awards and nominations in reputable film festivals around the world. Currently he is the co-founder of Plisi Film based in Prizren, Kosovo.

Director, writer Mentor Spahiu was born in Kosovo in 1988. He studied Artistic Film (BA) and Film / Documentary (MA) at the University of Prishtina and attracted international attention with his films.

In 2013 he directed the critically acclaimed short film “God’s Land” (Toka e Zotit) written by Luan Kryeziu. “God’s Land” (2013) screened at the See A Paris Film Festival, Albanian Film Week in New York, Nine Eleven Film Festival and Skena Up.

Mentor Spahiu received international fame with his film “The War” (2014), which he wrote and directed, produced by Izet Morina. The film has drawn praise from one of the world’s leading film festival, “Berlinale” and it earned the “Best Film” Nominee at the PiGrecoZen Film Festival in Italy. The War centers around human rights and the consequences of war.

Mentor Spahiu blends his cinematic style, artistic ambition with the art of storytelling to create emotionally powerful films. It was his next film “Tank on My Yard” (Tanku në oborrin tim, 2014) which made Mentor Spahiu a household name in Kosovo and overseas. The film won “Media Award” at the Dea Open Air International Film Festival in Albania. Together with producer Izet Morina, Mentor Spahiu owns Plisi Film, which produces films that have screened in over 30 countries worldwide.

Interview with Award-winning Director and Writer Mentor Spahiu

What projects are you currently working on? 

Mentor Spahiu: I am currently working on a full-length documentary film, titled “8400”. I started working on this project since 2017. For this documentary film, we took the needed time to do a lot of research so that the events are presented to the audience in a true factual and documented manner. We have gathered many key interviews and materials. Given the sensitivity of the topic and its social impact we had to do our due diligence when dealing with the subject matter. 

Documentary filmi “8400” is a production of my film company “Plisi Filmi” in collaboration with “Dera Film”. This film has been evaluated and supported by the Cinematographic Center of Kosovo – QKK, as a project of interest and opportunity for the cultural and social presentation of Kosovo in the international arena, through various high-level festivals, with special emphasis on the highest events of film in the world, such as category A festivals, as well as for national presentation. The film is also supported by the Municipality of Prishtina.

We are now in the post-production phase and we expect its release soon in January 2021. We plan to submit the film in many festivals around the world, as well as its world premiere at one of the largest documentary film festivals. 

Who is in your team for this project? 

Mentor Spahiu: I wrote and directed the film, produced by Izet Morina, co-produced by Latif Hasolli. DOPs are Latif Hasolli, Isak Duraku, and Dalmat Dobra. The Executive producers are: Çlirimtar Spahiu, Zërimi: Gëzim Rama. The documentary features in its lead roles Hazir Haziri and Nazmi Bajra. 

What is the new documentary film “8400” about?

Mentor Spahiu: The documentary film project “8400” deals with a painful part of our history. In Kosovo schools, over 8,400 pupils were poisoned in 1990, by the Serbian secret service. In this horrific tragedy more than 8400 students, teachers and citizens were poisoned, including children in pre-school institutions. The Serbian government declared that they are not poisoned, but are acting and called the poisoned children “Actors for the Cannes Film Festival”. 

The truth about the mass poisoning is revealed from laboratories in France through Dr. Bernard Benedetti of “Médecins Sans Frontières” (Doctors Without Borders). Further crucial evidence is presented from findings from toxicologist from Croatia and from laboratories in England, where toxicologist Aubin Hendricx had stated that Sarin poison was used on the Albanian children of Kosovo. Sarin is among the ten most deadly poisons in the world. 

This powerful project is a reminder of the bitter truth and injustices done against Kosovar Albanians during the 90s, and we should never forget such atrocities. 

What do you hope people will take away from the film?

Mentor Spahiu: In addition to exposing a hidden truth to the international community, the message of this documentary will be a novelty for the new generations that were born after the sarin poison tragedy. This documentary is a pillar of remembrance of what evil and war can do. And the message is to never forget the horror that our people in Kosovo have gone through.

We want to bring to the viewers around the world awareness about this mass crime and its crippling reality. We hope that this documentary will start a discussion in the international arena about inhume treatment, abuse of human rights and we hope that justice is served. 

The film also features, one of men who was poisoned, Nazmi Bajra, who at that time was a technical worker at the school. He was poisoned while helping students. The interview tells his struggles, and the health consequences 30 years after the poisoning. Nazmi is seeking justice today in the Strasbourg court against Serbia’s crime for the mass 1990s poisonings in Kosovo schools.

What has been your journey like with your films? 

Mentor Spahiu: I am very blessed that my films have been valued in many international festivals, wining awards in United States and other places. As a filmmaker getting the feedback from the audience and film critics lets me know how my films have influenced them. 

I am very excited about the feature documentary film, I feel ready and prepared after all the hard work and research that we put in. 

Do you express yourself creatively in any other ways?

Mentor Spahiu: Writing is one of my passions, where I find the space I need to express myself on whatever motivates and inspires me. To see the characters that I write and create come to life is such a special feeling. And seeing them on the big the big screen is even more exciting, especially seeing the reactions of audience on this artistic creation. The process from script to directing to screen has its beautiful moments and I enjoy all three very much. It’s a way for me to connect with the audience, the actors, and my artistic expression. 

Are you working on your next project now?

Mentor Spahiu: At the moment I am working on a script for a feature film. We are preparing to start shooting this film in the fall of 2021.

What are your personal goals for next year?

Mentor Spahiu: My focus is on soon releasing “8400” and to successfully complete the new film we are working on. We have that the documentary film “8400” will have a successful journey in major festivals around the world. We truly believe that the audiences and the international community will appreciate the authenticity and the truth this project brings.  

Gruaja fenomenale Maya Angelou

by

Nga Gladiola Jorbus/

Një personazh i shumanshëm si Maya Angelou: shkrimtare, poete, aktore, këngëtare, skenariste, balerinë, regjisore, predikuese, humoriste dhe aktiviste e mirënjohur e të drejtave civile. Jeta e saj konsiderohet një histori frymëzimi e mbushur me guxim, këmbëngulje dhe aftësi për t’iu përgjigjur sfidave të mëdha.

Edhe pse kurrë nuk u diplomua në një universitet, ajo njihej me titullin ‘Dr. Maya Angelou’. Autobiografitë e autores pushtuan mbarë botën duke u kthyer në simbol përfaqësimi për komunitetin afro-amerikan. 

Stili autobiografik i Angelout theu skemat e kohës, u duartrokit, por pati dhe kundërshtarë, kryesisht në institucionet arsimore. Këtë material të ri didaktiko-mësimor, që derivonte prej saj, prindërit e konsideronin tabuthyes e provokues, meqenëse promovonte seksualitetin, marrëdhëniet jashtëmartesore e homoseksualitetin, cënonte vlerat tradicionale dhe përshkruante racizmin, abuzimin apo përdhunimin.

 Pavarësisht nga kjo, Angelou frymëzoi me aspiratën e saj për të bërë të njohura çështjet e racës, identitetit dhe të shkruarit e të lexuarit. Ky model arsimi që prek kultura të ndryshme, epoka të kaluara e popuj të tjerë na bën më empatikë dhe njerëzorë. 

Maya Angelou u dha hov programeve në kolegje dhe universitete. Një shembull është ai i universitetit ‘Winston Salem’, i cili krijoi ‘Institutin Maya Angelou për përmirësimin e edukimit të fëmijëve dhe familjes’. Misioni i tij ishte të krijonte iniciativa për t’u dhënë fëmijëve dhe familjeve mjetet e nevojshme për të lulëzuar në aspektin arsimor, shoqëror, fizik dhe psikologjik. 

Autorja lëvroi në poezitë dhe romanet e saj dallimin midis injorancës dhe analfabetizmit, njohurive të fituara përmes përvojës praktike dhe mungesës së barazisë në arsim. Për dekada me radhë, ajo inkurajoi breza të tërë studentësh që të bëheshin shkrimtarë, mendimtarë dhe qytetarë më të mirë. 

Përsa i përket përcaktimit të stilit të poetes Angelou, ai është i vështirë për t’u klasifikuar sepse krijuesja nuk iu përmbajt një të shkruari specifik, dhe as një skematike të caktuar rimash. Në shumë nga poezitë e saj vërehet një lloj dialekti i quajtur Black Secular, një formë e anglishtes së thjeshtuar, me metafora që lidhen me skllavërinë. Në poezinë e saj dallohet ndërveprimi verbal midis lexuesit dhe poetit. 

Edhe në prozë, edhe në vargje, stili i Angelout shfaqet i drejtpërdrejtë e bisedor, ajo nuk lëkundet të pasqyrojë as individualitetin, as papërkulshmërinë dhe as hidhërimin e saj. Madje e fton publikun të bëhet pjesë e historive a sekreteve të veta.

 Gjithsesi nuk duhet lënë pa përmendur dhe ndikimi i muzikës blues, zhanër që i ka rrënjët në jugun e thellë të Shteteve të Bashkuara, një nënrajon kulturor dhe gjeografik që veçonte për format e ashpra të skllavërisë dhe traditën muzikore afrikane. 

Në vitin 1972, M. Angelou shkroi skenarin e filmit ‘Georgia’, një prodhim dramatik suedezo-amerikan i vitit 1972, që drejtohej nga Stig Björkman. ‘Georgia’ mori pjesë në ‘Festivalin e 23-të ndërkombëtar të filmit’ në Berlin.

Gjatë gjithë karrierës së saj, M. Angelou ka marrë tituj honorifikë nga disa universitete të botës, një çmim Pulitzer dhe plot nderime të tjera. Megjithatë, kritikët e saj shpreheshin se ajo ishte e mbivlerësuar, pasi nuk gëzonte peshën e vërtetë akademike, se sa atë të artistes së famshme. 

Në vitin 1993, Maya Angelou triumfoi sërish, si e ftuar speciale në ceremoninë zyrtare të ish – presidentit Bill Clinton. Ajo interpretoi poezinë e saj ‘Në pulsin e mëngjesit’. Kjo poezi amplifikoi famën e poetes duke e shndërruar kështu Maya Angeloun, në gruan e parë dhe poeten e dytë në histori, (pas Robert Frost) që recitoi në një përurim presidencial. 

Vargjet e saj synonin vëmendjen e audiencës, përmes mesazhit se uniteti e përgjegjësia ndaj njerëzve dhe planetit janë veçori shumë të rëndësishme.

Angazhimi i saj në politikë vazhdoi me pjesëmarrjen në fushatën elektorale të vitit 2008, në favor të Hillary Clinton. Por kur Obama u zgjodh si presidenti i parë afro-amerikan i Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Maya nuk ngurroi ta mbështeste me thënien: “Ne po rritemi përtej idiotizmave të racizmit dhe seksizmit”.

Poetja, romancierja dhe aktivistja amerikane Maya Angelou ka lënë gjurmë si një ndër figurat më të shquara femërore në letërsinë botërore. Ajo trajtoi tema të tilla si racizmi, tirania seksuale dhe ekonomia. Vepra që i dha famë ishte ‘Unë e di pse këndon zogu i kafazit’ (1969).

Si avokate e të drejtave civile, ajo bashkëpunoi me Martin Luther King Jr. dhe Malcolm X. Angelou vlerësohej për oratorinë e saj dhe përpjekjet në mbrojtje të njerëzve dhe të kulturës së komunitetit të cilit i përkiste. Ajo shkroi haptas për veten, pa lënë mënjanë faktin që dikur kishte qenë punëtore seksi, në momente shumë të vështira të jetës. Angelou është shprehur lirshëm në lidhje me këtë temë, për t’u dhënë të kuptojë njerëzve se askush nuk është perfekt, ndaj duhet të falin veten dhe të vazhdojnë përpara me jetët  e tyre duke besuar fort, se mund të arrijnë atë çka duan.

Ajo i përshkroi përvojat e saj në autobiografinë ‘Mblidhuni së bashku në emrin tim’(1974), memuaristikë e vlerësuar nga kritika. Libri flet për adoleshenten Rita (emri i vërtetë i autores), paraqet kolapsin e një nëne të vetme në shkallët e varfërisë dhe të krimit. Titulli i librit është marrë nga ‘Bibla’ dhe rrëfen se si një femër afro-amerikane, mundi të mbijetonte në shoqërinë e mbizotëruar nga të bardhët, pas Luftës së Dytë Botërore në SH.B.A.

Angelou diskutoi me autoritet për shumë çështje si amësia, familja, racizmi, identiteti, arsimi etj., së bashku me aspekte të tjera të jetës, të cilat e bënë më eklektike, më të fuqishme, më interesante dhe influencuan transformimin e saj.

 Poezitë, librat dhe zëri i krijueses kanë ndikuar jetën e mendësinë e miliona njerëzve.  Maya Angelou mbetet një heroinë sa reale, aq dhe e paharrueshme, e cila deri në vdekje vigjiloi pareshtur për të drejtat civile të afrikano-amerikanëve, të grave dhe paqen në botë. Ajo qe një potencial i jashtëzakonshëm ku ndërthureshin eksperiencat e jetës, talenti, aftësitë, forca, grinta, mendimi kritik, kreativiteti dhe inteligjenca. 

 Nëse sipas semiotikës, kryqi përfaqëson krishtërimin apo Ylli i Davidit judaizmin, mund të themi me bindje se Maya Angelou përfaqëson Gruan Fenomenale. 

Kujtojme Poetin Disident Vilson Blloshmi ne 73 Vjetorin i Lindjes

by

Nga Muharrem Hudenishti-New Jersey/ Vilsoni, biri i nje familjeje i penes dhe pushkes. Mbiemri Blloshmi personifikon nje ballade qe i pari i tyre shquhej si luftetar dragua, ne lufte me Osmanllinjte e shume perkrahes te prijsit Gjork Golemi. 

Baladat nuk ishin shume fat i ketij fisit. Blloshmi ne te gjitha koherat nxorri personalitete me ndikim per fatet e vendit, pervec sllavo-komunizmit shqiptar, qe kete fis e shfarrosi. Per te vetmen arsye qe ata nuk ju pershtaten diktatures. Nuk kishte shance qe te permbyset kjo flame e keqe nga forcat me ndjenja kombetare, sepse fuqine ajo e merrte nga qendrat e proletariatit. Por menyra qe kjo force anti- njerezore te mallkoheshe nga Saharaja, duheshe pena e disidentit Vilson Blloshmi, i cili u martirizua nga dora e diktatorit Enver Hoxha. Sot ne 73-vjetorin e lindjes Saharaja e poshte -shkruar e perjeteson kete figure per te qene i paharruar nder brezat qe jane dhe do te vijne. 

Saharaja 

Saharaja, larg është Saharaja,
Saharaja shkëmb e rërë e gurë,
Që ka shok veç emrin e saja
Dhe ngaqë s’sheh ëndrra, s’sheh as drurë.

Saharaja s’di të ëndërrojë.
Ajo bluan gurë me mend’ e saj…
Saharaja s’ka këngë të këndojë,
Saharaja s’ka as lot të qajë.

Saharaja nuk ka miq e shokë,
Saharaja nuk ka bijë, as bir. 


Saharaja është një copë tokë,
Thonë se dhe me natën s’shkon mirë.

Natës s’i pëlqen në Sahara,
S’i pëlqen të ketë veç gurë për shtrojë;
Fjalë e dashuri e njerëz s’ka;
Perç’ e saj e zezë s’ka ç’të mbulojë.

As dhe një s’e di si është kandisur
Me kët’ plagë mbi shpinë rruzullimi,
Por se thonë në botë është stisur
Kur i duhej njerëzisë mallkimi.

Kur ai për keq e mban në gojë,
Saharaja e mban vesh e qesh.
Saharaja fillon të gëzojë,
Kur ne mallkohemi mes nesh.

E kur bie ndrojtur rrez’ e diellit
Dhe mbi gurët e pamyshkët ndrit,
I ngjan vello savani i qiellit,
Shkretëtirës shket e shkrepëtit.

Prandaj, kur urrejtjen e fortë e nxehur
Mbi dikë mallon e shfryn e shan,
Që nga skuta del kujtimi i dehur
Dhe thërret menjëherë Saharanë.

Kur mallkimi shfryn e kur kujtimi
Në pusin e harresës tret…
Kur hyn dielli e kur hesht thëllimi,
Shkretëtirë e shkretë mbetet shkretë.

Vilson Blloshmi ishte i bindur se si letrar nuk do ti pershtatej kurre botes ne te cilen jetoi. 

Ai, edhe sikur ti sherbente realizmit socialist, perseri do te mbetej i huaj per kohen. Ate, koha nuk e pranonte per te sajin, e kishte flakur tej… edhe kur u perball me te- nuk iu neneshtrua asaj. Ai doli permbi kohen kur jetoi. Poezia e tij mori cmimin qe i dha ajo-koha- e gjakte, ekzekutimin nga Tirania. Ai nuk e tradhetoi as jeten as letersine…

Mësonjëtorja e parë e Korçës është pasuri kombëtare dhe jo lokale

by

Nga Keze Kozeta ZYLO/New York/

Me shqetësim dhe dhimbje gjer në eshtër e mora lajmin e ndryshimit të emërtimit nga “Mësonjëtore e Parë Shqipe” në Korçë në “Muzeumin e Arsimit” në Korçë.  Padyshim si mësuese me një pervojë të jashtëzakonshme midis dy kontinenteve kam ndjesinë dhe më duhet ta mbrojë me kanun emrin e shenjtë gati si Zoti: “Mësonjëtore”.  Fjala aq e dashur “Mësonjëtore” në shpirtin tim dhe të gjithë nxënësve të Shkollës Shqipe “Alba Life” për gati 14 vjet që iu kemi mësuar këtë datë historike, përmbledh 36 gërmat e zjarrta të Alfabetit Shqip, fjalë që na identifikon dashurinë e pakufishme për Gjuhën dhe luftën që bënë Rilindasit tanë kundër armiqve barbarë të Gjuhës Shqipe. 

7 Marsi është Dita Kombëtare e Mësuesit dhe është në nderim të Mësonjëtores së Parë të Korcës dhe jo të emërtimit tinëzisht nga qeveritarët të pagëzuar nga otomanët turq, duke e kthyer ne një Muze krejt të thjeshtë të Korçës lule të Naim Frashërit.

Emërtimi “Mësonjëtore e parë shqipe” të pranuar aq paqësisht dhe me krenari nga 

10 000 000 shqiptarë tashmë të ndryshuar nga pushtetarët e paskrupullt është një fyerje e rëndë që i bëhet mbarë atdhetarëve si brenda dy shteteve të Shqipërisë dhe Kosovës, po aq dhe nëpër vende të ndryshme të botës, atje ku na hodhën fatet të larguar si rezultat i dhunuesve të tokës arbërore ku na ra koka për herë të parë.   

Jam e sigurtë se Martirët e Arsimit Kombëtar si Pandeli Sotiri, Petro Nini Luarasi, Gjerasim Qiriazi, Parashqevi dhe Sevasti Qiriazi, Koto Hoxhi, Papa Kristo Negovani, Ilia Dilo Sheperi, Shtjefen Gjeçovi, Sami Mezhgorani etj që derdhën djersën dhe gjakun lumë, të helmuar nga kuçedra serbe, patrikana greke dhe e Turqisë do jenë rrotulluar tek varri për këtë dhunim të emrit më të bukur dhe më të shenjtë të Gjuhës Shqipe: MËSONJËTORE! 

Të guxosh dhe të ndryshosh këtë emër mbarë kombëtar dhe ta lokalizosh vetëm me një Muze ne qytetin e Korçës, duke e quajtur: Muzeu i Arsimit në Korçë”, do të thotë as më pak dhe as më shumë se je një varrmihës i historisë duke i bërë gropën historisë së Arsimit në mes të sheshit, krejt pa frikë.

I bëj pyetje vehtes se si është e mundur të arrijë politika gjer në dhunim të vlerave kombëtare?  Si nuk mbahet asnjë qëndrim, por të lejohet kaq paqësisht nga populli aq arsimdashës, ndonëse mjerisht këto 30 vjet analfabetet po notojnë në pellgjet e ndenjura dhe të ndotura të politikes rrënuese?

Gjuha Shqipe është ndër gjuhët më të vjetra në botë, por dhe më e dhunuara barbarisht dhe egërsisht.

Kur u hap Shkolla e parë Shqipe në Korçë gjatë sundimit më gjakatar dhe më anadollak turk, në vitin 1887 shifrat sipas historianëve të tmerrojne se në Shqipëri kishte 1200 shkolla publike turke të ndërtuara forcërisht nga perandoria turke, 1200 shkolla private greke, 300 shkolla serbe, bullgare dhe vllahe.  Me një fjalë egzistonte vetëm ajo Mësonjëtore e parë Shqipe që ka historinë e gjaktë të popullit shqiptar, ka historinë e ndritur të Rilindasve që shkruajtën me pendën e artë ABC-në.  Edhe simbolin e shkronjave të ABC-së e paskan deformuar dhe shkruar në formë tjetër, se ç’pata një ndjesi që kishin formë turke, serbe dhe greke…  C’patën me ABC-në e famshme të motrave Qiriazi, të Rilindasve të shquar, të dishepujve, të gjyshërve tanë që e shkruanin tekstualisht siç ishte në atë forme simbol në Korçë, ku sa herë shkonim pranë këtij qyteti të serenatave dhe po aq atdhetar e pamundur mos të bënim foto dhe të preknim pendën e artë të Rilindasve tanë. 

Mos të harrojme se të gjitha këto shkolla greke, bullgare, turke, serbe, vazhduan dhe qëndruan pa u prekur, ndërsa shkolla shqipe me drejtor Pandeli Sotirin u dhunua, u vra barbarisht… 

Pse u ndryshua emri Mësonjëtore e parë Shqipe që i përket gjithë Kombit dhe u vu Muzeu i Arsimit në Korçë duke e minimizuar dhe sfumuar historinë kaq pabesisht?  Otomanët e politikës që luajnë vallen ne “mejdan” me çitjanet e turkut dhe palikarin e greqisë, duhet t’i vënë gishtin kokës dhe të vendosin sa me parë nderin në vend të emrit “Mësonjëtore”.  Ndryshimi me dhunë i emrit Mësonjëtore duhet të mbrohet nga të gjithë shqiptarët atdhetarë, sepse aty është historia jonë e ndritur, që tinëzisht duan ta fshehin me ndryshim emri.  Mësonjëtorja duhet të mbrohet, ashtu siç u mbrojtën shkronjat e arta të Alfabetit shqip shkruar nga motrat Qiriazi si:  Sot është dita shqipëtare/ Të përpiqmi/ Alfabetin tonë ta mbrojmë/ Shpejt o burrani/ Shkronjat tona janë të arta/ Këto duamë…

Unë nuk jam anëtare e asnjë partie, ngase partia ime është GJUHA SHQIPE.  Historinë e vërtetë dhe Gjuhën Shqipe do ta mbroj gjer në frymën e fundit të jetës edhe pse të shtohen armiqtë, ngase e vërteta kur thonë amerikanët dhëmb, kurse heshtja vret.  “The truth hurts, but silence kills”…

Unë zgjodha mosheshtjen ndaj së vërtetës se Mësonjëtorja e parë e Korçës është pasuri kombëtare dhe jo lokale.

17 Mars, 2021

New York