Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

NJË VIZITË TE DRITËROI

by

Nga Fuat Memelli/ Boston-MA/

Ndër vizitat e para që bëra sivjet në Tiranë, ishte ajo te shtëpia e Dritëro Agollit. Si gjithëmonë, Dritëroi e Sadia, të presin zemërhapur, prandaj aty të duket vetja si në shtëpinë tënde. Sa shumë miq e shokë, kanë pritur e përcjellë ata, njerëz të moshave e profesioneve të ndryshme: shkrimtarë, poetë, intelektualë, fshatarë, punëtorë, politikanë, etj! Familja e tyre nuk ka “qibër”,ndaj njerzit kanë dëshirë ta vizitojnë Dritëroin e Sadien, të shkëmbejnë ca fjalë me ta, të pinë një gotë raki, të bëjnë shaka, një fotografi… Sadia vuri përpara dy gota me raki, një për mua e një për Dritëroin. Atij ia kishte mbushur pak.- I bën dëm , thotë Sadia, prandaj e ka pakësuar mjaft. –E ka realizuar planin e rakisë Dritëroi, i them unë me shaka. –Jo e kam realizuar, por  e kam tejkaluar, thotë ai. -Paske lënë mustaqe dhe të shkokan, i them unë.- I lashë se kisha një puçër poshtë hundës dhe më besdiste. Thashë ta mbuloj puçrën me mustaqe dhe ashtu bëra. Thira edhe një berber që m’i regulloi ca dhe tani jam mustaqeli, thotë me shaka Dritëroi.

Ndër pyetjet e para që i bëra, ishte ajo për shëndetin.-Tani jam më mirë, tha Dritëroi, por para 9 mujash, thyeva këmbën dhe pata problem. Më kanë vendosur hekur. Kjo gjendje më bllokoi brenda.-Na ka bllokuar të dyve, ndërhyn Sadia, pasi unë ri gjithëmonë me të.-Po ndonjë ashensor, a mendohet të vihet te pallati juaj?-pyes unë. -Kohët e fundit është bërë një projekt dhe mund të vendoset. Janë disa familje që kanë kërkuar të bëhet. Ato mendohet edhe të pagujnë , pasi janë më mirë ekonomikisht.-Po shteti, a do kontribuojë?- pyes unë. –Shteti jo, nuk është ndier, thonë ata. Nuk është ndonjë investim i madh për shtetin, të kontribuonte për të vendosur një ashensor te shtëpia ku jeton shkrimtari ynë i shquar , që i ka dhënë a  shumë letërsisë shqipe.

-Po për ngritjen e shtëpisë tuaj muze, a ka ndonjë lajm të ri?- pyes unë.- Nuk ka ndonjë gjë të re, thonë ata. -Dritëroi nuk ka edhe ndonjë merak të madh për ndërtimin e saj, thotë Sadia. Ndërhyn pastaj Dritëroi. -Në botë shtëpitë muze zakonisht bëhen pas vdekjes së personit. Unë kam parë në Rusi shtëpi të tilla dhe ato janë ndërtuar pas vdekjes figurave të shquara. Ai ka edhe një mendim tjetër për shtëpitë muze.- Ato duhet të jenë të thjeshta, ashtu si ka jetuar populli ynë, ashtu siç ka jetuar personi që i kushtohet. Lezetin muzeu e ka te shtëpia e vjetër, por ajo nuk egziston. Shtëpinë tonë e mori shteti pas Çlirimit. Më pas aty u bënë ambiente për kooperativën dhe ajo u dëmtua. Në truallin tonë kanë ngritur shtëpi disa fshatarë kështu që kjo nuk realizohet. -Ne nuk mund t’ja prishim shtëpitë fshatarëve, thotë Sadia. Ajo që do bëhej te një godinë publike në Menkulas, ka mbetur në mes të rrugës.

Të  dy më folën pastaj për dokumentarin tim “Devolli-djepi që përkundi devollinjtë”.E kemi parë disa herë dhe na pëlqen shumë. Na pëlqejnë njerzit punëtorë të Devollit, këngët e vallet, natyra e bukur e tij.-Vjeshta ka një bukuri të rrallë në Devoll, thotë Dritëroi. Më pëlqejnë shumë sidomos gjethet e qershive në atë stinë. Marrin një ngjyrë të kuqëremtë, që nuk e kanë gjethet e pemëve të tjera.Veç të jesh në kohë mes tyre!

Kalova minuta të tëra te çifti Agolli, të cilat ikën pa u kuptuar. Me që s’do jem këtu në muajin tetor kur ai ka ditlindjen, i dhashë një dhuratë simbolike. Bera edhe nje foto e u largova, me dëshirën që kur të vij pas një viti në Shqipëri, t’i takoj përsëri.

Duke dalë nga shtëpia e tyure, mendoja. Sivjet më 13 tetor, Dritëroi ka 85 vjetorin e lindjes. Me përjashtim të Shoqatës “Devolli” që sivjet e ka shpallur “Vitin e Dritëroit” e organizoi edhe një veprimtari në fshatin e tij të lindjes, Menkulas, askush tjetër deri tani, nuk është kujtuar. Mbi të gjitha nuk është kujtuar shteti, Ministria jonë e Kulturës si dhe struktura të tjera. Kjo është është një ditlindje jubilare dhe duhet të përkujtohet, ashtu siç e meriton Dritëroi. Me veprën e tij të pavdekëshme, ai e ka thënë fjalën e vet, e ka ngritur “muzeun” e  kujtesës së tij. Me thjeshtësinë që e karakterizon, ai nuk kërkon temenara, pasi  “ngopet” me dashurinë e lexuesve dhe miqve të tij të shumtë, por shteti ynë ka obligime ndaj figurës dhe veprës së tij. “Rilindja” , e cila është në pushtet, ka edhe një obligim  më tepër ndaj tij, pasi Dritëroi ka vënë gurë themeli te Partia Socialiste.

Qershor, 2015

 

FJALA E BUKUR SHQIP – NJË IKONË NË NEW YORK

by

Nga Xhevair LLESHI/*
 Meraku im më i madh ishte se do takoheshim në Prishtinë, do ishim përballë njëri-tjetrit për herë të parë, ndonëse unë pothuaj e njihja. Dhe së largu e dallova menjëherë: i gjatë, flokët kaçurrele, biond, një prej atyre që fati i ka shënjuar ndryshe. Dhe u përqafuam me sy. E qeshura e tij e konfirmoi që, pa kurrfarë frike, mund të ishim miq. Ai do të merrte çmimin «Shkrimtar i vitit». Kishte ardhur enkas. Dhe mua më dalin para syve skenat e ndërtuara prej tij, kudo që ka qenë e ka bërë emër, kudo ku ka krijuar dhe veprat e tij kanë ardhur me drithërimë për t’u futur si fllad te njerëzit. Tani, thotë jam me «leje» krijimtarie të përjetshme në New York. Vetëm krijoj. Dy romane në vit, përmbledhje me poezitë më të mira, ese pa fund, shënime rreth artit, vetëm shkruaj shqip në folenë time në New York. Jam me fat që shkruaj. 
Kisha njohur fizikisht Roland Gjozën, gati në një moshë. Nuk isha personazh i eseve të tij dhe nuk kisha menduar ndonjëherë se do të qe ai një personazh imi. Në New York, thotë, ka edhe të tjerë shkrimtar me emër, një prej tyre është edhe poeti Petraq Risto, kurse në Amerikë janë një plejadë shkrimtarësh. Dhe e përfshiu e qeshura. Krijova përshtypjen se ishte njeri i heshtur dhe se e shfaqte hapur që vuante prej brengës së krijimit. U kishte shpëtuar për mrekulli mjaft sfidave, porse i duhet të vizatojë tipa e karaktere në mënyrën më të bryllët dhe me gjetje të jashtëzakonshme. Koha, nesër, ato portrete artistësh, bashkëmoshatarësh dhe mjaft të tjerë ka për t’i ngritur në lartësi të epërme. Sepse thjesht fjalët shqip të Roland Gjozës gdhenden. 
Edhe po të isha në New York kam frikë se do ta shihja rrallë, pasi ai, po edhe unë, do të gjenim mundësinë vetëm për të shkruar. Këto vetëburgosje, tipike prej shkrimtarësh, do ta linin pa mëngjese, pa mbrëmje të ndezura e pse jo edhe shpirtërore. Dhe të mendosh që kudo nuk shitet libri shqip, veç majave. Edhe Roland Gjoza është një majë, ka stil të shkruari që është vetëm i tiji, i ëmbël, plot nerv, i ëndshëm, pa ndonjë frymë lodhjeje dhe ankthi, i menjëhershëm, herë-herë shpërthyes, i kredhur totalisht në subjektin e tij, në kërkimin e fjalës shqip që bënte majë me forcë, elegancën dhe magjinë e saj. Si askush tjetër. Ai, Rolandi, di të shkruajë. Është profesioni që e ka rrëmbyer dhe e mban fort, nuk e lëshon. Ky njeri duket se ka lindur nën këtë yll dhe i përket kësaj race. Deri në frymën e fundit. 
Jo, thotë, nuk jam pjesë e jetës publike. Domethënë nuk jam mbrëmjeve në televizion, as përditë në gazeta e revista, por çdo gjë që nxjerr nga shpirti dhe duart e mia, përveç romaneve, e hedh në rrjetet sociale, në facebook dhe atje më lexojnë, ndonjë gazetë i merr mendimet e mia dhe i publikon. Më lexojnë, e kuptoj, e ndiej, e provoj me një përjetim të thellë që më lexojnë. Dhe befas ndihem i plotësuar. Por, sigurisht kaq nuk mjafton, e di. E di dhe e ndiej. Libri si libër që nuk shkon deri te lexuesi, apo lexuesi që nuk i afrohet më librit, pasi i ka xhepat me pranga. Ndoshta dhe prandaj shfrytëzon facebook-un. Po, jam aktiv dhe nuk i përtohem asgjëje. Kam shumë, pafundësisht shumë për të thënë dhe kjo gjendje nuk më tensionon po edhe nuk më lë asnjëherë të qetë, më brengos, më dhuron batuta, më mban në krahë, më nxit, më kërkon e më cyt drejt një ndjenje që vjen vetiu dhe s’mendon fare se ku mund të jem e ç’mund të bëj, pastaj më pëshpërit me zë të ëmbël fjalë dashurie madje shoqëruar edhe me përqafime. Në këto intimitete bëhej më simpatik se kurrë. Ky njeri, krijova përshtypjen, ka shumë punë me veten, nuk i ndahet asgjë e vetja, që e ndjek (jo e përndjek!) kudo që të jetë. 
Jo, filmat dhe skenarët e televizionit, nuk janë më pjesë e krijimtarisë. Artistët tashmë janë personazhet e tij. Sigurisht ajo kohë krijuese do të mbahet mend gjatë dhe në shpirtin e Roland Gjozës përjetohen thellë, paralajmërojnë vepra të tjera, risjellin në skenën virtuale artistë të talentuar, pse jo edhe duke i marrë në mbrojtje. Roland Gjoza tundohet shpesh për të ngritur lart vlera të jashtëzakonshme, çaste vërtet të rrezikshme, duke përhitur ndodhi të mrekullueshme, gjuhën e rrallë poetike, një këndvështrim të ri ku cenohen tabu të paprekshme. Rolandi vijon të qëndrojë duke thelluar pikëvështrimin e tij estetik. Ai nuk ngutet kurrë, por vijon të shkruajë shpejt, të shkrijë talentin që ia ka dhuruar Zoti, duke e mbajtur kurdoherë buzën në gaz, në prehrin e dashurisë së grabitur, pas çdo rrethimi të brendshëm, që i prek natyrshëm vetëdijen, po kurrsesi nënvetëdijen, e cila mbretëron. Nënvetëdija komandon një shkrimtar, kështu duhet të jetë, kurse te Rolandi ajo mbretëron me tërë kapacitetin që ka. Lexojeni këtë shkrimtar dhe do ta kuptoni se këtu nuk ka asnjë presje zmadhim. Po ta vësh re hollë fytyra e tij me tipare të theksuara dhe që të bëjnë përshtypje, shpreh një pakënaqësi të këndshme që nuk e urdhëron dot pasi i buron vetvetiu, madje edhe një mërzi e çuditshme prej shkrimtari. Edhe sikur ta shohësh për herë parë me siguri do t’i japësh vetëm zhgunin e shkrimtarit, mendimtarinë e hollë të poetit. Sikur do të ketë një shpërthim, ashtu ngjan. Dhe në të vërtetë vullkani i tij shpërthen! 
Kur hyn në të thella gati i çahet balli. Tregimet e tij, poezitë, romanet, novelat, esetë e mahnitshme, japin vlerë dhe ngrenë lart personazhin e tij të këndshëm. Kushdo mund ta njoh aty veten, duke vlerësuar një përgjithësim të mrekullueshëm. Rrallëkush mund ta përjetojë një vlerë të tillë. Në krijimtarinë e tij nuk gjen një lajthitje (edhe sikur të jetë presje!). S’është fjala se ka shumë dëborë, mendime të holla, dashuri të njëmendët, të kthjellët, të ngrohtë e të thjeshtë, duke shprehur gjithmonë një sinqeritet të rrallë. Si rrallë kush prej racës së shkrimtarëve e poetëve Landi luan me planin e dytë, si në film, ku shprehja e dashurisë kthehet në një domethënie të madhe, nuk krijon asnjëherë rënie të lirë, pa u fshehur kurrë thellësive të nënvetëdijes, aty ku rubini i shpirtit gatuan vlera të pallogaritshme. A ka këtu ndonjë vlerë të jashtëzakonshme? A është një gjë e vështirë për t’u përballuar? A fshihet ndonjë element i dytë, i padukshëm? A bëjnë majë nyjat dramatike të jetës së përditshme, mjerimi i llahtarshëm i popullit, rrudhosja hyjnore e hallit të brendshëm shpirtëror? A rritet ajsbergu i tij i vetëdijes qytetare? A ka skru­pulozitet në fijet e holla të asaj që end? A është aq lakonik sa duhet? Apo bën elipsin e zakonshëm, ritualin e jetës ndryshe? A ka ndonjë teknikë të përveçuar e të rilin­dur? A vuloset gjithçka prej temperamentit të tij, të karakterit aq këmbëngulës, apo shfaqet vetëm thelbi i një kulture të shquar që, megjithatë, mbetet thelbi i tij i pashmangshëm? Mijëra pyetje të përmbytin…
Liria e krijuesit dhe liria krijuese, këto janë dy majat e një mali të lartë të çdo shkrimtari të vërtetë. Heroi pozitiv apo negativ, mbretërimi ideologjik, politika amatoreske dhe e shthurur, ngjarjet e mëdha që krijojnë terrenin e duhur, talenti i madh, paradokset e ububushme, njerëzorja, thjeshtësia, pjekuria artistike, seksualiteti i magjishëm, bukuria fizike dhe shpirtërore, ligësia, raportet intime, lidhjet dashurore dhe mrekullitë që e bëjnë shpirtin të thukët, kriminaliteti dhe egërsia që e shoqëron… Kjo pronë madhështore (paraja është gjithnjë jashtë kësaj legjende!) nuk prapset kurrë para se të shfaqet, s’ngutet asnjëherë veç që vjen plot zell për të dalë në krye. Nënvetëdija e tij kthehet vetiu në një laborator të madh e të fuqishëm, duke paralajmëruar, si në rastin e Zogjtë e Hiçkokut me esetë e magjishme, me të cilat nuk i ikën askujt, as nuk fshihet dhe as mëkaton. S’ka tek Roland Gjoza gjendje absurdi, që tek e fundit nuk se do të ishte jashtë psikologjisë së artistit të vërtetë, as edhe vetëmjaftueshmëri, por kërkesë për të përcaktuar masën e domosdoshme. Kjo krijimtari është një strukturë e pastër personaliteti, plot ngrohtësi dhe tërheqje. Magneti krijues i Rolandit bëhet shpesh mahnitës, duke perceptuar lartësi të pakapshme, pa hyrë kurrë në gropa të thella, pa notuar në këneta, në llum. Pena e tij shndrit prej figurës, nuk shkapetet në vështrime të ngurta e nuk mbetet rob i shkëmbinjve të thepisur, por që vijon të ngjitet rrugëve të vështira e të pjerrëta pa bërë kurrë Sizifin artistik, nuk e kërkon me stërmundim dhe as me mundim të zakonshëm një gjetje të çfarëdoshme e të mistershme, duke u kujdesur për një inter­pretim krejt njerëzor të tiparit, pa frustrimin e njohur estetik, kurdoherë i pëlqyer e gjithëherët i qartë, pa fraktura dramatike në plojën e mahnitshme të krijimit. Dhe këtë mundësi ia krijon talenti i madh, që i bëjnë pastaj librat e tij buzëhollë, emocionues, plot zhdërvjelltësi të skajshme, tërë energji dhe që bie në sy në çdo rast. 
Roland Gjoza, i adhuruar prej meje po edhe prej shumë e shumë lexuesve të tjerë, hyn në detajet e jetës jo prej nostalgjisë, po prej nevojës bindëse, duke sjellë kurdoherë mesazhe të fuqishme dhe vlera të ndritshme estetike. Po të hyja në botën e tij (që shpaloset me kthjelltësi bindëse në veprat e botuara gjithandej!) do të vlerësoja pa pikën e dyshimit energjinë e tij të pashtershme. Një fuqi e lartë shpërthyese! Por gjithnjë njerëzor, i afërt, një i mun­guar që kthehet pas shumë kohësh (edhe pse ka qenë aty, pranë teje në të gjitha format!) që troket me një dhimbje të madhe në familjen tonë të përbashkët, që di ta shkundë kohën e tij duke ndërhyrë jo me njohjen e dikurshme në botën shqiptare, për të vizatuar me një ndjenjë të ngrohtë e me një gjuhë të figurshme si askush, pa u leqendisur për famë e madhështi, por ama i vetëdijshëm që ka qenë dhe mbetet i munguar për shtrirjen e gjerë të leximit. Tek popujt e vegjël për këtë kujdeset vetëm qeveria dhe shteti si ekzistencë infrastrukture! Ja, kjo është! 
Talentin ia ka falur Zoti i madh, arratinë ia ka dashur vetëdija brenda guaskës së pavetëdijes… E në këto përsiatje mirëfilli ai adhurohet. Përjetë qofsh i tillë, Landi, me shpirtin llagar! Ç’është kjo ndjenjë dashurie që shfaqet kaq papritur? A bën përpjekje për t’i zgjuar ndjenjat e thella te personazhet e tij, që vërtetësisht janë botë e nëndheshme e shkrimtarit, gjak i tretur në dejet e tokës dhe në fijet e holla të shpirtit ku ai bën një filigran llahtarisht të hijshëm? Po nuhatja mistike ku rri fshehur? A e rrëmon thellësirën e shpirtit? A e shfaq me bujë plleshmërinë energjike e plot shpërthim, duke u mbështetur në një qetësi të etur? A është e mundur të shfaqej ndryshe dashuria e tij për njeriun? Një talent i thukët, që pa u frikësuar mund ta quash Sfinks enigmatik, i pamposhtur dhe i mbrojtur nga yjet e tij, së pari nga ylli i shkrimtarit. Sepse ti e lexon dhe mbetesh rob i tij. Zbret si një Urillá i kredhur mes bubullimave plot vetëtima dhe ulet në tokë me një xiglim të veçantë…  
E ndiej se një ditë do t’i afrohem dhe do t’i them se kam shkruar një roman të ri: Viti 381. Atë vit kur midis Tomorit, Devollit dhe Vjosës ra baltë e nuk ra shi dhe njerëzit, bagëtitë, pemët, lyshtra e sipërme e tokës u mbulua me baltën e qiellit; edhe shkëmbinjtë, edhe fushat, brinjat, por jo shpirti. Shpirtrat u ngjitën në qiell dhe si engjëjt e llahtarisur për atë gjamë mbrojtën një qytet të paktën, një kështjellë, për ta strehuar aty të mirën. Dhe pak më vonë aty do të vinte Pulcheria, t’i vinte emrin e ri. Ai, jam i sigurt, do ta pranojë dhe thjesht do të thotë se s’mund t’i shkruante dot historitë e vjetra. Dhe unë mbetem bosh, duke dashur të depërtoj në mendimin e tij që ndërhyn menjëherë, duke më thënë se kjo e shqetëson, megjithatë. Nuk do ta kuptoja dot, sepse ai ndien të nevojshme të thellohet në të dukshmen e zakonshme dhe aty, pikërisht aty, fijet e padukshme krijojnë një gjallëri të mrekullueshme. Janë padukshmëria e asaj që e zotëron bukur dhe me art të madh. Edhe kur e zakonshmja të zë sytë, ai hyn në kthina e labirinte të vetvetishme për të ngritur lart produktin e mirëfilltë letrar. I kërkova që të flisnim njëherë tjetër, pse jo, por Landit i pëlqen t’i rrëmojë skutat e shpirtit, dhe gjithmonë të shikon me një mëdyshje të mënjanuar. Për të romantika e jetës përbën një fill poetik, një njeri të dytë, tjetër, të fshehur, plot begati në pjesën e të mirës njerëzore që jepet e s’të diktohet, i pamposhtur, enigmatik, ngadhënjyes dhe që as këtë nuk e fsheh dot. Ai kurrë nuk mbyllet  në vetvete, jo si dukje dhe i kredhur në shkrimin e tij, por si kthjelltësi shpirtërore. Mund të  mos i thuash gjë, mund të mos ia ngresh  lart vlerën e asaj që ke lexuar, por përbrenda të gërryen mendimi për ta kumtuar diku tjetër dhe thua me vete se s’mund t’i mbaj përbrenda kaq shumë kohë ato që i duhen thënë një tjetri, i cili ka qenë me ty gjatë gjithë leximit? 
Po. Më duhet të them hapur se prozën apo poezinë e Roland Gjozës nuk e kisha shijuar kaq thellë sa tani, në vitet kur do t’më duhej të botoja pjesë të veprës së tij. Kam mbetur pa frymë. Si tek askush tjetër. Një prozë e mrekullueshme. Gjen aty një dramacitet të rrallë, të thellë, një psikologji që të rrëmben e të magjeps, që të ngulitet në mendje, të tërheq në një botë ku mbretëron fjala shqip, e bukur, e magjishme, e freskët, e tjetërsuar në një laborator krijues të tharmë. Mos harroni ka vite që kjo fjalë e mrekullueshme shqipe gatuhet në mes të New York-ut, ku gëlojnë miliona dhe shpirti shqiptar është aty, duke kumtuar lavdishëm se veprës do t’ia ndieni krismën kur ai të mos jetë, sepse dikur ata që qeverisin, do të kujtohen për shpirtin e një populli të vogël. Njerëzit e krijuar nga Roland Gjoza, të zakonshëm apo të jashtëzakonshëm, jetojnë një epokë me ty, s’kanë të hanë e ndoshta s’kanë as ç’të veshin, ashtu si shumëkush realisht në këtë jetën tonë të përditshme, që dashurojnë po aq vrullshëm dhe vrasin po me atë padridhshmëri qerpiku si dhe shumë të tjerë, që vjedhin dhe shkojnë drejt të papriturës me besnikërinë e kujtdo që nuk shohin dot përtej hundës së tyre, që shkojnë në mort, që kujtojnë të vdekurin, që shëtisin krahë për krahë me gratë e famshme duke e tretur vështrimin larg, që i ruhen qëndrimit të fshehur, ulin sytë dhe meditojnë… Mendimi është thelbi i veprës së Roland Gjozës. Personazhet e tij mendojnë. Po, kjo e vërtetë tronditëse e mban gjallë prozën dhe poezinë e tij, që përcillet natyrshëm dhe ngrohtë. Mendimi i shprehur nuk mund të denatyrohet tani e tej. Është thjesht e pamundur edhe pse jemi gjuhë dhe vend i vogël. E gjej të nevojshme të bërtas fort, përmes kësaj fjale që shkruaj: Dhëntë Zoti që ky njeri të shkruajë, të shkruajë, të shkruajë… Energjia e tij mos shteroftë kurrë. 
Po ku qëndron thelbi i asaj që peshon kundër fatit? Them se kjo ka të bëjë edhe me fatin e çdo shkrimtari shqiptar. Se veprën letrare nuk e merr asnjëherë në duar agjenti letrar. Se në vendin e tij të origjinës, në gjuhën e tij të mëmës nuk ka botues, se edhe ata që hiqen si të tillë merren me një tregti të vogël sa për t’u mbajtur gjallë me libra, se ushqejnë iluzionin e botimit të librave, se nxitin ata që shkarrashkruajnë, duke treguar sheshit se ne, duke qenë sa një fshat apo qytet, dimë t’i bëjmë të gjitha dhe për atë, produktin e vërtetë letrar, askush nuk mendon, as qeveria, as shteti, as ekonomia, as vetë ai që shkruan. Se shëmtia e rrallë fshihet pas çdo skute ku ka shtypshkronjë dhe ku për pak lekë mund të shtypësh romane, novela, përmbledhje me poezi, poema të mëdha që shkojnë edhe mijëra faqe, se letërsia, miqtë e mi, duke mos pasur «bursë» s’ka pengesë që nuk i kapërcen. Dhe ligji askënd nuk e ndalon, por ja që ngre lart brengën e shkrimtarit, të Landit e të shumë të tjerëve. Prandaj dhe leximi ka humbur. A duhet ta sitë apo ta shoshitë dikush letërsinë? E pra, këtë e bën «bursa» letrare, kritika. Por kritikët kanë vdekur. Lërini këto, thotë Landi, duke mos e humbur buzëqeshjen e tij magjepsëse, lërini të shkruajnë e të jetojnë. Edhe ata përjetojnë magjinë e tyre. Nesër as shkarrashkrimi i tyre, as edhe nami e nishani s’do të ketë mbetur. Sigurisht. Vepra letrare nuk humbet kurrë, ndonëse do t’i jetë dashur të jetojë e tronditur. A humbi letërsia e Rilindjes sonë Kombëtare? Kurrë. Edhe më lart do ngrihet. Pastaj një qeveri serioze i vjen në ndihmë letërsisë, si kërkesë utilitare e mbrojtjes së ekzistencës kombëtare, e mbron, e nxit, e ble dhe ua jep njerëzve, por jo të tregohet aq surrogato sa të monopolizojë blerje me Partneritet Publik Privat  (PPP). S’funksonon kështu. Përndryshe bursa e vlerave, sido që e pa ngritur nga shteti, është gjallë. Unë këtë e shoh edhe këtu ku jetoj, në këtë univers vlerash të larta, për të fituar një jetë tjetër me dimensione të mëdha edhe për gjuhën time shqipe… 
Roland Gjoza gdhend gjuhën shqipe në New York, në folezën e tij, stukon dramën njerëzore, u jep njerëzve të tij pamje të menduar, i largon me plot bindje nga apatia dhe mërzia e malultë, krijon portretet e tij të veçantë e që nuk ngjajnë me askënd, që nuk struken, as vetmohen me pahir, që i rrallojnë daljet publike të tronditura me trandjen se mos e përcjellin frikën tek të tjerët. Ai Padyshim është kurdoherë i gatshëm për t’i dhënë përgjigje flakë për flakë asaj që i zbulon dashuria e madhe edhe pa dalë ende në dritën e diellit mjerimi i llahtarshëm që përmbyt kudo Shqipërinë e tij. «Si s’u bëmë dot një herë! More, një herë të vetme! Diktatura mjaftoi vetëm të na hapte sytë si popull me anë të shkollimit, sado anadollak që dukej. Ëndrra është shuar tani. Shpresën e mbajnë dhëmbët e çatajtë e politikës që kanë pushtet…» E mua këtej kjo më dhemb shumë. Sepse dua që veprat e shkrimtarëve tanë të njohur, plot karaktere e dramë, të përpiqemi t’i shpëtojmë duke dhënë një mundësi për botimin e tyre. A do ta arrijmë dot? Rolandi qesh me një hir që ia përmbyt tiparet. Dhe s’ndodh gjë. Fjala ime nuk pati jehonë. E megjithatë ai pret. Sidoqoftë, unë do të jem bashkë me të, për t’u dhënë jehonë fjalëve të bryllëta që i gdhend atje në New York-un e largët dhe të mbuluar me dashuri… 
Të nderoj shumë, miku im, ikonë e fjalës së bukur shqip.
*Ne Foto: Roland Gjoza

Tribuni i demokracisë Pjetër Arbnori

by

Fjalë e mbajtur në mbledhjen përkujtimore për Pjetër Arbnorin në tubimin e organizuar nga “Vatra” më 9  shtator 2006

 Nga Anton CEFA*/

Ndoshta më i afërmi ndër shokët e tij të fëmijërisë dhe të rinisë kam qenë unë. Rrethanat e jetës i ndajnë dhe i largojnë njerëzit, por zemrat e shokëve e të miqve nuk njohin ndarje.

Vdekja e tij e parakohshme dhe e papritur më tronditi aq shumë sa që nuk qeshë në gjendje të merrja penën. E pra, unë kisha shkruar për të dhe kisha aq shumë për të thënë. E kisha detyrim, e ndjeja si peng, por edhe si çlirim shpirtëror nga dhimbja; megjithëse e dija që nuk do të shpëtoja nga ajo dhe nuk e ndjej se po përligjem e po qetësohem me këtë Fjalë në këtë tubim të bukur përkujtimor që po organizon “Vatra”. Ai  ishte mik i “Vatrës”, i historisë dhe bëmave të saj të shkëlqyeshme; dhe në një vizitë që i bëri “Vatrës”, pati deklaruar: “Në ‘Vatër’ e ndjej veten më ngrohtë se kudo”. Dhe ‘Vatra’ e priti dhe e përcolli me dashurinë, dashamirësinë dhe nderin që pritet një mik i shtrenjtë.

U rritëm bashkë. I kishim shtëpitë jo më shumë se 100 hapa larg njëri-tjetrit. Nga dera e oborrit e shtëpisë sime, përtej rrugës dhe dy gardheve, e shihja atë kur dilte në kopshtin e “Shtëpisë së mbetur përgjysmë”, siç e ka titulluar ai romanin kushtuar viteve të fëmijërisë dhe të rinisë.

Pjetri erdhi në lagjën tonë, në vitin 1942, shtatëvjeçar. Kishim një diferencë fare të vogël moshe, vetëm 5 muaj. E kujtoj që në fëmijëri me atë natyrë të qetë që e ka karakterizuar gjithnjë – refleks i një flegme pjekurie dhe maturie të hershme, që ndrydhte në çdo rast impulset e mospajtimit dhe kundërshtimit deri në protestë ndaj së keqes, në çfarëdo ngjyre që të shfaqej ajo dhe prej çfarëdo drejtimi që vinte.

U nisshim për shkollë, mbasi zgjoheshim shumë heret, porsa dilte drita, nga zhurma e mitralozave që lajmëronin Shkodrën se në periferi të qytetit, pas varrezës së Rmajeve- shumë afër lagjes sonë, u pushkatuan edhe një grup “reaksionarësh”, mbi të cilët rëndonte një faj shumë i madh: ata e donin Shqipërinë ndryshe nga komunistët, që po ia bënin fli politikës sllave dhe paçavureve marksiste-leniniste. Për gjithë qytetin, e edhe për ne fëmijët, në atë kohë unë e Pjetri kishim shkelur në të 12-in e në të 13-in vit të jetës, bëhej objekt i përgjithshëm diskutimi ngjarja e përgjakshme. Shqiptoheshin emrat, flitesh për rrethanat e jetës dhe viheshin në dukje meritat e secilit prej martirëve.

Dy shkollat e mesme të qytetit, pedagogjikja dhe gjimnazi, që zhvillonin mësimet në të njëjtën ndërtesë, qenë bërë qendër e rezistencës së rinisë shkollore kundër komunizmit. Për ta mposhtur këtë rezistencë, qeveria pati sjellë si nxënës konviktorë kryesisht nga Jugu i vendit ish-partizanë a djem të tyre, që i kishim ndër klasa, por që ishin 4-5 vjet më të mëdhenj nga ne. I mbaj ndër mend si sot mbledhjet e tendosura nervash, që organizonin ata me britma çjerrëse e kërcënime, që përfundonin në oborr të shkollës me rrahje. Këta “revolucionarë të çartur” i sulmonin të rinjtë që përjashtoheshin herë pas here nga shkolla dhe i rrihnin kafshërisht. Ky kontigjent, i çmendur politikisht dhe i çoroditur moralisht, mbas mbarimit të shkollës dërgohej për të studiuar jashtë shteti, në vendet e Evropës Lindore, kryesisht në Bashkimin Sovjetik. Mbas përfundimit të studimeve këta elementë u bënë kuadro të atij regjimi kriminal, që sundoi për 50 vite. Edhe sot e kësaj dite, mjerisht, pa i vrarë ndërgjegjja fare për çfarë i bënë popullit dhe   atdheut, shetisin në rrugët e kryeqytetit, kryenaltë për bëmat e tyre të fëlliqura.

Në këto rrethana u formuam me një urrejtje të ligjshme kundër komunistëve. Kur u ndamë, unë u emërova mësues në rrethin e Matit, (ai, një vit më vonë, në Dukagjin), i dhashë një poezi prej dy sonetesh, që ia kisha kushtuar atij sikurse edhe ndonjë shoku tjetër. Titulli qe: “Kah galeritë e ardhmenisë arbnore”, që ai e ndryshoi: aty për aty: “Kah katakombet e ardhmenisë arbnore”, si për ta parandjerë zezonën që do t’i ndodhte atdheut. Dhe shkroi: “Questo e il mio dramma che pianger’ mi fa”. (Kjo është drama ime që më bën të qajë). Me shumë poezi të tjera u dogjën edhe sonetet e katakombeve. Mbaj ndër mend vetëm strofën e parë dhe disa rreshta të shkëputur:

 

“Ndër sytë e tu, gjurmues t’ mendimit pashë

Shqetinë e vlagshtë për botën e praksueme

Shqetinë qi thekshem shpirtin t’ vrau e n’ fashë

Zemrën s’ta la jo kurr n’ ndiesi t’harbueme.”

Pjetri në atë kohë shkruante poezi satirike. Kishte një talent të rrallë. Letrat e tij derdheshin në një harmoni të çuditshme satire. Koha i zhduku të gjitha.

*   *   *

 Arbnori na ka lënë një pasuri të madhe shpirtërore në disa fusha: rrugën teorike dhe praktikën e politikës së tij për ndërtimin e demokracisë, veprën letrare, të cilësuar si “koherencë shembullore njerëzore dhe artistike” të jetës së tij dhe, mbi të gjitha, plarformën e përpjekjeve në rrethana të jashtëzakonshme jo vetëm për të mos iu nënshtruar, jo vetëm për t’i dalë përballë, por edhe për ta mposhtur të keqen, poshtërsinë, të shëmtuarën, ferrin e diktaturës, atë që ai e ka quajtur “Lufta për të mbetur njeri”, luftë në të cilën pati shumë luftëtarë të shquar dhe Arbnori qe një nga më të shquarit. Kështu e ka quajtur ai ditarin e tij sekret të mbajtur në vitet e gjata të burgut, sipas një kodi të veçantë, për dëshifrimin e të cilit ai vazhdonte të punonte para se ta tradhëtonte vdekja.

“Në mënyrë të ndërgjegjshme – ka shkruar ai në librin e tij ‘Martirët e rinj në Shqipëri’ – iu futa një rruge që më çoi në një burgim të gjatë. “Të mbetesh njeri – vijon ai më poshtë – nuk është ndonjë trimëri e madhe, por është detyrë. Megjithatë nuk ka qenë e lehtë të luftoja për të ndërtuar një strehë pa lënë tjetrin në shi; të siguroja një kafshatë bukë pa ia hequr tjetrit kafshatën nga goja, të përpiqesha të shkollohesha pa e lënë shokun në errësirë, të rropatesha në pranga për të ndriçuar robërinë time pa ia rënduar jetën shokut që kisha pranë. Në kushte tepër të vështira e quaj arritje që kam shpëtuar pa u turpëruar dhe kam mundësi t’i shikoj shokët, miqtë dhe armiqtë drejt në sy.”

*   *   *

Mendoj se është me vlerë të them shkurt, vetëm dy fjalë për “tabanin” e edukatës familjare ku u rrit Pjetri, meqë nuk e di a ka folë kush për këtë. I ati, Filip Toma, oficer i xhandarmërisë shqiptare, i njohur për tri “pa” – i pakorruptuar, papërkrahës, pa shtëpi”, u vra duke luftuar trimërisht kundër komunistëve në v. 1942, mbasi pati luftuar edhe me 7 prill kundër pushtimit Italian. Me 5 prill të v. 1939, ai i vuri në dorë të birit katërvjeçar, Pjetrit,  nagantin dhe e ndihmoi të tërhiqte këmbëzën, sepse kishte lindur trashëgimtari i Mbretërisë Shqiptare. Gjithsesi, ky njeri me tri “pa”, i pati lënë të birit një bibliotekë të pasur.

E ëma, Gjystina a Dyta, siç e thërrisnim në lagje, një nënë më stoike e më të përcaktuar në detyrën e saj si prind nuk kam njohur, ndikoi shumë në edukimin e të birit. Pjetri kujton disa parime të kësaj nëne, që shkëlqente nga dinjiteti për rezistencën e treguar ndaj reprezaljeve të regjimit komunist, dhe që ai u përpoq t’i ndiqte:

Të mbështetem në besimin tek Zoti.

Të ruaj krenarinë e familjes.

T’i shtrohem punës me zell e këmbëngulje.

Të mos i ankohem njeriut për hallet e mia.

Të mos turpërohem moralisht.

Të mos prek gjënë e botës.

Të mos tradhëtoj as miq as të huaj.

Të mos bëhem shërbëtor i askujt.

Të mos e humbas humorin as në kushte të vështira.

Pa u shitur trim të jem qëndrestar.

*   *   *

Për qëndrimet politike të Arbnorit mbas rënies së diktaturës nuk do të flas. Janë të njohura prej të gjithëve: I ekuilibruar në atë kaos çekuilibrimi të përgjithshëm të politikës shqiptare gjatë këtyre viteve të tranzicionit; i përmbajtur e gjakftohtë përballë të ndërsyerve të shfrenuar; i vendosur pa kompromisin më të vogël në luftën e tij për demokraci dhe procese integruese ndaj strukturave evropiane dhe evroatlantike, me shpresë e besim të plotë në një të ardhme më të mirë për Shqipërinë.

Ai i qëndroi besnik politikës dhe partisë ku aderoi që në fillim, por politika e braktisi, siç kishte braktisur edhe demokratë të tjerë të vërtetë për t’i zëvendësuar me “katovicas”, mjeshtër të kualifikuar për ta penguar dhe për ta çoroditur demokracinë.    E merrja shumë rrallë në telefon. Nuk doja ta trazoja, por e ndiqja hap për hap jetën e tij përmes njerëzve të familjes sime dhe shokëve. Disa ditë mbasi u dhanë rezultatet e zgjedhjeve, s’u durova më dhe i merakosur, i telefonova. Me një zë si të huaj, m’u përgjigj: “Flitet për një emërim në ambasadën në Vatikan, por deri tani asnjë njoftim zyrtar nuk kam; por vazhdoj të punoj në kuadër të Institutit “Alqide de Gasperi” (një institut që merrej me studime politike, të cilin e drejtonte ai vetë) dhe, si gjithmonë, vazhdoj të shkruaj.”

Thonë që “ishte i lodhur”. Vërtet, por po të ishte atje në Bruksel për të përfaqësuar Shqipërinë, zëri i tij do të dëgjohej më shumë se zëri i çdo tjetri. Vërtet, Evropa që e kishte futur në “Fjalorin ndërkombëtar të biografive” “për kontributin e shquar për të mbetur njeri”; në “Fjalorin e biografive ndërkombëtare” “për nder të kontributit të tij të shquar për të drejtat e njeriut”; Evropa që i kishte dhënë “Çertifikatë merite shpallur në të gjithë botën” “për shërbim të shquar, i cili dhe është shënuar në vëllimin XXVI”, në “Fjalorin e biografive ndërkombëtare”; Evropa që i kishte dhënë “Çertifikatën për njohje të arritjeve të shquara, të cilat janë regjistruar në botimin XIII ‘cilët janë intelektualët ndërkombëtarë”, dhe  titullin  e Asamblesë Parlamentare të Vendeve Frëngjishtfolëse ‘Oficer i madh i Urdhërit të Plejadës”,  etj.; Evropa do ta kishte pranuar dhe nderuar më parë se cilindo, siç e pati pranuar dhe nderuar, kur Arbnori firmosi për pranimin e Shqipërisë në Këshillin e saj. Arbnori kishte një ideal të lartë për demokracinë. Ndoshta ai qe ndër të paktët që iu futën politikës, duke e kuptuar esencën e saj dhe, ndoshta, qe ai që e kuptonte atë më mirë se të tjerët. Një ndikim të dukshëm, siç duket, ushtroi tek ai përkthimi i “Historisë së Anglisë” të Andrea Maurois, përkthim që e bëri nën nxitjen e juristit të shquar, që e kaloi një pjesë të mirë të jetës në burgun e Burrelit, Engjëll Çobës, i cili i pati thënë “Mund të mësosh prej tij – është fjala për librin e Historinë së Anglisë –  më tepër se nga çdo libër tjetër që qarkullon në Burgun e Burrelit”. Për bindjet e tij për demokracinë, Pjetri ka shkruar: “Nëse popujt e tjerë nuk mund të ndjekin pikë për pikë këtë shembull, Historia e Anglisë duhet t’i mësojë njërës palë ta heqin mendjen nga ‘revanshi me çdo kusht’ dhe palës tjetër se do të jenë fitimtarë për një kohë të gjatë po të jenë tolerantë dhe të bëjnë kompromise të arsyeshme duke përsosur çdo ditë demokracinë.”

*   *   *

Vepra e tij letrare me vlera të mëdha njohëse, artistike e edukative është mjaft e vëllimshme dhe nuk është botuar ende plotësisht. Janë botuar nga viti 1992 deri në v. 2000: romanet “Mugujt e Mesjetës”, “E bardha dhe e zeza”; “Shtëpia e mbetur përgjysmë”, “Vorbulla”, “Brajtoni, një vetëtimë e largët”; novelat “Kur dyndën vikingët”, “Bukuroshja me hijen”, “E panjohura – Vdekja e ‘Gebelsit”. Ka botuar gjithashtu; studimin historik “Nga jeta në burgjet komuniste”, epistolarin “Letër nga burgu”, një përmbledhje intervistash “Lufta për të mbetur njeri”; “Pjetër Arbnori – shkrimtar, politikan, njeri”; një përmbledhje kujtimesh, fjalimesh dhe artikujsh publicistikë “Martirët e rinj në Shqipëri”; në gjermanisht, kujtime mbi priftin gjerman dom Alfons Tracki “Unë kam mbijetuar dhe kam shkruar”, përkthimet: “Historia e Anglisë” e Andrea Moruas dhe “Ngritja e rënia e Rajhut të Tretë”, përkthyer nga frëngjishtja..

Nuk është vendi këtu të bëjmë analizë për vlerat letrare të këtyre veprave, por kam dëshirë të tërheq vëmendjen për tri gjëra.

Së pari, Arbnori bën pjesë në treshen e shkëlqyeshme të lëtersisë së zhvilluar në burgje: krahas Trebeshinës së zjarreve të skëterrës dhe Zhitit të yjeve të qiellit. Së bashku edhe me disa emra të tjerë, kjo letërsi mbetet t’u zbulohet lexuesve, sepse ngërthen në gjirin e saj vlera të pakrahasueshme artistike, njohëse dhe edukative. Në parathënien e monografisë “Pjetër Arbnori-shkrimtar” të studiuesit të huaj, Giuseppe Gradilone, Lazër Stani ka shkruar “Shkrimtari Pjetër Arbnori bën pjesë ndër ata krijues shqiptarë, që duke jetuar në kushte të jashtëzakonshme, nuk bënë asnjë lloj kompromisi me skemën zyrtare të realizmit socialist dhe krijuan atë letërsi shqipe që mund të kategorizohet si “letërsia tjetër”.

Studimi kritik fatkeqësisht sot mungon. Lavdërohen deri në neveritje vepra që në vend të letërsisë kanë byk e krunde; por që kanë antivlera të jashtëzakonshme çedukuese, sidomos për brezin e ri, në fushën e kuptimit të artit të fjalës dhe realizimit të mjeshtërisë artistike, shpesh edhe në fushën e moralit qytetar.

Së dyti, Arbnori shkroi në kohën e mungesës së lirisë gjatë viteve të diktaturës, që qenë vite të rënduara nga robëria diktatoriale, jo vetëm për Pjetrin dhe shokët e tij të burgosur politikë, por për gjithë popullin tonë. Mungesën e lirisë e vuajtëm të gjithë ne që ishim të ndërgjegjshëm për atë që po ndodhte nën atë regjim antikombëtar e antipopullor krimi. Dëshira më e parë e më humane për njeriun – liria – e çoi Arbnorin drejt letërsisë si nevojë shpirtërore krijuese, si qëllim, si mjet dhe si ndihmesë për ta realizuar atë për vete, për popullin dhe për atdheun e tij.

Arbnori kishte krijuar në vetëdijen e tij një hapësirë me të gjerë konceptuale për lirinë. Ai ka shkruar: “Për intelektualin, dhe jo vetëm për intelektualin, jeta është përpjekje për të zgjeruar çdo ditë kufijtë e lirisë, për të hapur çdo ditë dritaret e kontaktit me botën, me realitetin kur s’mund t’i thyesh kufijtë që të rrethojnë. Ka edhe një mënyrë tjetër për të hyrë në botën e lirisë që është e mundimshme por më efikase: zgjërimi i lirisë në veten tënde, në mendjen dhe në shpirtin tënd. Kjo bëhet me anën e punës serioze intelektuale, me anë të mendimit, diskutimit dhe shkrimit.” Këtë dukuri të lartë shpirtërore, Gradilone e ka cilësuar si “fitorja e mundimshme, e pikërisht për këtë e vlertë, e lirisë së brendshme, ku ndien nevojën e meditimeve të shpirtrave të mëdhej, si Shën Agostini e Severino Boecio.” 1).
Së treti, në një intervistë, që më ka dhënë mua si editor i „Diellit“, Pjetri ka thënë: “Në politikë shpejt njerëzit harrohen. Përpiqem që njerëzit mos të më kujtojnë për keq. Në letërsi, një pjesë e njerëzve kujtohen më gjatë. Dëshiroj që brezat e ardhshëm, nëse do të më qëllojnë që të më kujtojnë, të mos thonë se i kam gënjyer, mashtruar ose kam shkruar me mllef.”.

Mbasi të kalojë kjo periudhë e stërzgjatur krize shpirtërore, mbasi të shërohet kjo klimë e sëmurë e kulturës sonë dhe mbasi në vendin tonë të triumfojë demokracia e vërtetë, që dëshironte, shpresonte dhe për të cilën punoi Arbnori, do të krijohen kushtet e leximit dhe të studimit të veprës letrare të tij dhe breznitë e reja do të reflektojnë dhe do të kuptojnë se kush e tha të vërtetën për çka u bë në atdheun tonë gjatë viteve të diktaturës, Arbnorët, Trebeshinat e Zhitët, apo vanadaku i pafund i penave të realizmit socialist, sado të fuqishme të kenë qenë ato në fushën e mjeshtërisë artistike.

Populli ynë duhet të krenohet që nxori, në një nga periudhat më të vështira të historisë së tij, historisë së turpshme të luftës së vëllezërve shqiptarë ndërmjet vetit për hir të një ideologjie edhe më të turpshme a për hir të një kolltuku të përgjakshëm diktatorial, një personalitet të tillë si Arbnori. Lufta për rrëzimin e komunizmit dhe për ndërtimin e demokracisë lindi në Evropë udhëheqës politikë e shpirtërorë të mëdhenj: në Poloni, një Lek Valezë; në Çekosllovaki një Vaklav Havel dhe në Shqipëri një Pjetër Arbnor.

Me vdekjen e parakohshme të Rugovës dhe të Arbnorit, Kosova e Shqipëria humbën – në një kohë që kishin shumë nevojë për ta – dy personalitete të shquara, të çmuara prej popullit të tyre dhe të vlerësuara nga Evropa dhe mbarë bota: Gandistin e Madh Ibrahim Rugova dhe Disidentin Tribun të Demokracisë Pjetër Arbnori; por ata do të përjetojnë pavdekësinë e tyre në vetëdijen kombëtare dhe do të jenë të pranishëm, për të gjitha breznitë shqiptare, në panteonin e personaliteteve të ndritura që ka nxjerrë kombi ynë.

1). Boethius, Anicius Manilius Severinus (480-525), filozof dhe burrë shteti romak, veprat filozofike të të cilit ndikuan fuqimisht në zhvillimin e mendimit mesjetar. Në burg, duke pritur ta ekzekutonin, shkroi veprën “Ngushëllimi i filozofisë”.

*(Ribotim me rastin e 10-vjetorit te vdekjes, 8. VII. 2016)

4th July – 240-vjetori i Pavarësisë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës

by

Presidenti i ndjerë i Kosovës Dr. Ibrahim Rugova, pati thënë se: “Ne shqiptarët i duam Amerikanët, sepse ata na dhuruan lirinë, që ne dëshironim – pikërisht për këtë ka një respekt ideal. Me Amerikën ne jemi të vegjël, por miq të mëdhenj që mund të bëjmë edhe punë të mëdha”/
Nga Beqir SINA/NEW YORK : Si  sot 240 vjet, Shtetet e Bashkuara të Amerikës, qytetet dhe lokalitetet, bazat ushtarake dhe familjet amerikane në gjithë vendin e jashtë saj, anë mbanë botës, janë duke u përgatitur për të festuar ditëlindjen –  Ditën e Pavarësisë 4 Korrikun 1776.
 Qyteti i Nju Jorkut – New York City – i njohur në SHBA, dhe mbarë botën, si një nga qytetet më të mëdha në festimin e Ditës së Pavarësisë së vendit, më 4 korrik, është sot në mbrëmje qyteti i Fishekzjarreve, të sponsorizuara nga super kompania e dyqanve te tregëtise  Macy-së, e cila tërheq sot përgjatë brigjeve të ishujve të saj më shumë se 5 milionë spektatorë, dhe mbi 100 milionë tele-shikues, në të gjithë SHBA, në trasmetimet e këtij spektakli madhështor në TV, internet dhe medien sociale, nga eskluziviteti i TV NBC-së .
 Ky vit është 240 vjetori i Pavarësisë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës,  dhe 40 vjetori i festimit më të madhë me fishekzjarre nga supermarketi Macy-së, ku kan për t’u shfaqur më shumë se 56.000 efekte piroteknike – spektre të ndryshme me fishkezjarre.
240-vjetori i Pavarësisë së SHBA:
Ditën e Pavarësisë-Ditëlindjen e Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe miratimin e Deklaratës së Pavarësisë më 4 korrik, 1776, sot e nderon me pietete të mëdha çdo amerikan. Mbasi ajo është një ditë, e cila festohet në të gjithë Shtetet e Bashkuara, duke filluar me parada madhështore, parada  ushtarke e sportive me motive patriotike, me dalje të organizuara në ekskursione dhe pikniqe familjare, dhe do të mbyllet me një natë të koncerteve dhe spektakleve me hedhjen në qiell të tonelatave të fishekzjarreve.
“Amerika e bukur”. “Shtëpia e lirë dhe e të guximshmeve”. “Toka e mundësisë”. – “America the beautiful”. “Home of the free and the brave”. “The land of opportunity”, këto janë frazat që ne do të dëgjojmë në mënyrë të pashmangshme, edhe në këtë 4 Korrik, që vjen si një kremtim solemn teksa Shtetet e Bashkuara po festojnë, sot përvjetorin e 240-të, kur u deklarua Pavarësia e saj. Nuk ka asnjë dyshim që ky është një festim madhështor patriotik i çdo amerikani  – dhe është një arsye më shumë për të vendosur në çdo shtëpi flamurin amerikan.
Dita e Pavarësisë, është dita kombëtare e Shteteve të Bashkuara:
Çdo vit, më 4 Korrik (si sot 4 Korrik 2016), amerikanët festojnë së bashku me familjet e tyre, lirinë dhe pavarësinë me pikniqe, dhe grumbullime familjare në oborret e tyre ose nëpër parqet e laokaliteve dhe qyteteve amerikane. Autoritetet, shtetërore dhe federale kanë mobilizuar mijëra oficerë të policisë, për të patrulluar rrugët dhe sheshet e qendrave të banuara, si shkak i masave të larta të sigurisë kombëtare. Forca të tjerë të ruajtjes së rendit – shtesë do të sigurojnë duke ruajtur , stadiumet, spitaalet, stacionet e etrenave dhe autobusve, metrote dhe aeroportet, si dhe hotelet dhe pikat tërheqëse për turistët, sidomos kjo në qytetet më të mëdha përfshirë Nju Jorkun.
 Miliona njerëz si për shembull në New York, dhe në disa shtete të SHBA do të jenë në gjendje të gëzojnë sonte atë spektakiln e mahnitshëm me fishekzjarre, dhe që është bërë tradicional i cili është mbresëlënës dhe është një natë e shumëpritur. Aktivitetet lidhur me ditën e pavarësisë që përfshijnë dhe garat dhe ngjarjet sportive, e koncerte në skena të hapura me këngëtarë nga më të njohurit në SHBA.
Deklarata e Pavarësisë së SHBA
Deklarata e Pavarësisë është një dokument, nëpërmjet të cilit 13 kolonitë e Mbretërisë së Bashkuar nga Amerika e Veriut, shpallën veten të pavarur nga Mbretëria e Bashkuar. Dokumenti u ratifikua nga Kongresi Kontinental më 4 Korrik, 1776. Deklarata e Pavarësisë është një nga simbolet e lirisë, dhe më të dashura e të nderuara të Shteteve të Bashkuara.
240-vjetori i Ditës së Pavarësisë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës, ose Ditëlindja e Amerikës , është dita kur lindi Deklarata e Pavarësisë dhe Kushtetuta amerikane, është ditë gëzimi, jo vetëm e amerikanëve, por tashmë është bërë pjesë edhe e kombit shqiptar që e konsiderojmë Amerikën shtëpinë e dytë dhe mikun e përjetshëm të shqiptarëve
 Sot, më 4 Korrik 2016, u mbushën 240 vjet nga dita, që kur burrat më të ndritur të kombit Amerikan, nënshkruan.
Deklaratën e Pavarësisë, duke u betuar, ashtu siç thuhet edhe në deklaratë, për nderin e tyre, të kombit të cilit ata i përkisnin.
Kushtetuta amerikane, e nënshkruar në vitin 1787, dhe përshkruan bazën dhe strukturën e qeverisë të Shteteve të Bashkuara, e cila është e ndarë në tri degë, në ato ekzekutive, legjislative dhe juridike, që në një gjuhë më të thjeshtë janë Presidenti, Kongresi dhe Gjykata e Lartë. 
Kur gjatë luftës për çlirimin e Kosovës shtrohej pyetja pse amerikanët duhet të vdesin për Kosovën, natyrshëm dilte përgjigjja e këtij kombi të madh: se burrat më të ndritur të këtij kombi, më 4 Korrik, si sot, 240 vjet më parë, kishin vendosur të krijojnë shtetin e bazuar në lirinë dhe të drejtat e barabarta të secilit komb.
Trashëgimnia dhe porosia e tyre e çoi Amerikën në luftë, për të mbrojtur principet e lirisë dhe demokracisë amerikane edhe në Kosovë, dhe të gjitha ato vende të shtypura nga diktaturat dhe sundimet ideologjike, dhe diktatoriale mohimin e privimin e lierisë. Për, Amerikën gjëja më e shenjtë, e cila simbolizon edhe këtë ditë, është fjala liri e demokraci. Pra, liria e Kosovës dhe e shqiptarëve në vite, ishte emër kuptimplotë për Amerikën dhe kombin shqiptar.
4 Korriku i SHBA, kumbon thellë në zemër të çdo amerikani – tek tri fjalët e para të Kushtetutës amerikane, “We the People”, “Ne populli”, për të theksuar rolin e rëndësishëm që shtetasit amerikanë kanë në qeverinë e Shteteve të Bashkuara:
Ato tre fjalë u bëjnë thirrje amerikanëve të mos harrojnë se përveç pushtetit që ata ushtrojnë ndaj qeverisë, nëpërmjet të drejtës së tyre të votës, ata duhet të mbajnë edhe përgjegjësinë për lirinë e vendit të tyre.
Besojmë se askush më mirë se ne shqiptarët, nuk e ka kuptuar këtë, askush më mirë se ne shqiptarët nuk e di faktin se Shtetet e Bashkuara të Amerikës, janë betuar në nderin e tyre dhe që demokracia, liria e popujve, të mbrohet atje ku ajo dhunohet dhe shtypet. Ngase, armiqtë më të mdhenj të Amerikës, nuk janë popujt, por janë diktaturat e diktatorët, shtypja e popujve liridashës, skamja dhe mjerimi i tyre.
Miku më i madh i Amerikës, është ai komb që do dhe lufton për paqen, lirinë dhe demokracinë, jemi ne shqiptarët.
4 Korriku, Dita e Pavarësisë amerikane, në këtë çerek shekulli, liri e demokraci të popullit shqiptarë, aq sa i përket sot kombit Amerikan, po aq na përket edhe shqiptarëve, kombit Shqiptar. Kombi shqiptar feston 4 Korrikun, ashtu siç feston 28 Nëntorin e Pavarësisë së shtetit shqiptar, ashtu si feston çlirimin dhe lirinë e pavarësinë e Kosovës, 12 qershorin 1999, e cila i është mirnjohëse për jetë Shteteve te Bashkuara te Amerikës.
Presidenti i parë historik i Kosovës Dr. Ibrahim Rugova, ia ka dedikuar sa ishte gjallë, gjithë këtë mrekulli admirimit dhe respektit që kanë shqiptaret për Amerikën, presidentëve Uilson,  Regan, Klintonit, që i tha ndal genocidit në Kosovë me intervenimin ushtarak sulmet ajrore të NATO-s, por edhe me “Vijën e Kuqe” në prag të Krishtlindjeve të Presidentit George H. Bushit, por edhe presidentit George W Bush kur deklarojë në Tiranë pavarësinë e Kosovës.
Mbasi ishte George W. Bush, i cili i vizitoi për herë të parë trupat amerikane në Kosovë, fill pas inaugurimit presidencial, dhe në vizitën e parë të një presidenti amerikan në detyrë, kur vizitoi Tiranën, dhe deklaroi se “Kosova vetëm e pavarur nga Serbia, dhe, “Mjaft, është Mjaft”.
Presidenti i ndjerë i Kosovës Dr. Ibrahim Rugova, pati thënë se: “Ne shqiptarët i duam amerikanët, sepse ata na dhuruan lirinë, që ne dëshironim – pikërisht për këtë ka një respekt ideal. Me Amerikën ne jemi të vegjël, por miq të mëdhenj që mund të bëjmë edhe punë të mëdha”. 
Ndërkohë, sot më 4 Korrik 2016, kur Shtetet e Bashkuara po kremtojnë 240-vjetorin e Pavarësisë së saj kombi shqiptar dëshiron të tregojë me sinqeritetin e tij se shqiptarët, u janë mirënjohës miqve të tyre të shumtë amerikanë, ndër të cilët presidentit Woodrow Wilson, për përpjekjet që kanë bërë dhe vazhdojnë të bëjnë për kombin tonë dhe për ruajtjen e miqësisë shqiptaro-amerikane.

4 Korriku, dhe një fishekzjarr për Ambasadorin Lu

by

Nga Rafael Floqi*/

Sot, kur po mbushen 240 vjet nga Pavarësia e SHBA-së , dua të uroj më fort 4 Korrikun, ditën kur Shtetet e Bashkuara festojnë Ditën e Pavarësisë, e cila shënon lindjen e këtij vendi 240 vjet më parë. Ishte 4 Korriku i 1776, kur 13 kolonitë e asaj kohe shpallën pavarësinë dhe lirinë e tyre nga qeverisja britanike. Ndaj kur të jeni duke parë fishekzjarrët të shpërthejnë në ajër më 4 Korrik, ju mund të filloni të ndiheni disi më patriotë si amerikanë dhe si shqiptarë duke vlerësuar lirinë, pavarësinë dhe drejtësinë për të gjithë. Amerika ka bërë një rrugë të gjatë për të arritur të bëhet ky vend i madh, ndoshta  në asnjë mënyrë krejt i përsosur por në përmirësim. Dhe ky 4 Korrik, mes fishekzjarrëve na le të kuptojmë se demokracia është një udhëtim drejt lirisë pa kthim.

Dokumenti i Shpalljes së Pavarësisë së SHBA-ve është njëri ndër dokumentet, ndoshta dokumenti politik më me rëndësi në botë, që përcaktoi fatin dhe kornizën për mbijetesën dhe rritjen e këtij vendi, por është gjithashtu edhe dokumenti, i cili frymëzoi lëvizje të njëjta për pavarësi, anë e mbanë botës.

Në këtë datë të shënuar historike e politike për mbarë njerëzimin, e sidomos, për shqiptarët e veçanërisht për ne shqiptaro-amerikanët Dita e Pavarësisë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës është një nga ngjarjet e cila përjetohet me ndjenja të veçanta vlerësimi dhe mirënjohjeje nga populli shqiptar i Shqipërisë, Kosovës dhe i kudondodhur në trojet e veta dhe në diasporë.

Të kalojmë tani në Shqipëria. Në këtë kohë krize politike, ka një përpjekje për të kanalizuar debatin rreth kundërshtarëve të reformës dhe mbështetësve të saj, duke i etiketuar, disa si “ proamerikanë ” dhe disa si “antiamerikanë”. Në fakt në tërësi ky klasifikim është spekulativ dhe shumë larg së vërtetës. Thelbi i debatit nuk është se kundërshtarët e reformës janë kundër SHBA e BE, meqë Brukseli dhe Uashingtoni mbështesin reformën në Shqipëri. Thelbi i krizës është se, a duhet të jenë ndërkombëtarët, apo partitë politike shqiptare, përzgjedhëse të gjyqtarëve dhe prokurorëve? Por ç’na mëson 4 Korriku për këtë. Shpallja a pavarësisë së SHBA-ve, shënon lindjen e modelit shtetëror të bazuar në vlerat universale të lirisë, demokracisë dhe prosperitetit. Gjatë gjithë historisë, popujt kanë besuar se të drejtat e tyre vinin nga qeveria, mbreti ose pushteti, dhe si të tilla ato mund të shkeleshin e të mohoheshin sipas dëshirës e qejfit të qeverisë, ose mbretit, pasi, sipas tyre, ato ishin privilegje që akordoheshin e hiqeshin sipas dëshirës së pushtetit në fuqi.

Shpallja e Pavarësisë së Shteteve të Bashkuara hodhi e poshtë këtë besim ose nocion, një herë e mirë, duke shpallur se të drejtat, personit dhe popullit nuk i jepen nga qeveria, por nga vetë Krijuesi. Përveç rëndësisë historike, vetë fjalët e shprehura në Deklaratën e Pavarësisë kanë një domethënie të madhe. Fjalët e 33- vjeçarit, Thomas Jefferson, se “të gjithë njerëzit janë krijuar të barabartë, dhe gëzojnë nga Krijuesi disa të drejta të patjetërsueshme, ndër të cilat ato të jetës, lirisë dhe përpjekjeve për lumturi,” të botuara nga Kongresi Kontinental më 4 Korrik 1776, janë vetëm një shembull i frazave kuptimplote të Deklaratës së Pavarësisë.

Ky dokument nuk ishte as deklaratë lufte, dhe as deklaratë e pavarësisë amerikane nga sundimi britanik:”Shtetet e Bashkuara kishin vepruar si një vend i pavarur edhe para Pavarësisë. Prej më se 1 viti vazhdonte lufta kundër sundimit britanik. Por më 4 Korrik 1776 u bë një deklaratë zyrtare se nuk do të kishte kthim prapa”.

Që nga ai moment amerikanët e kanë marrë shumë seriozisht lirinë. Megjithatë, amerikanët nuk e shohin origjinën e tyre si komb të lidhur me fitoren ushtarake. Në vitin 1776, kur u shpall Pavarësia, duheshin ende 6 vjet para se Britania të pranonte disfatën. “Në atë kohë John Adams, një prej baballarëve të kombit amerikan, pat thënë se aspekti ushtarak nuk ka rëndësi, dhe se revolucioni i vërtetë ishte ndryshimi që ndodhi në zemrat dhe mendjet e amerikanëve para vitit 1775”.

Me gjithë rëndësinë simbolike që kishte 4 Korriku për amerikanët, Kongresi nuk e shpalli atë si festë kombëtare deri në vitin 1870. Ndërkohë, kjo datë ishte shndërruar në një simbol të lirisë në një mënyrë të paparashikuar më parë.

Një simbol lirie kaq aktual tani për gjendjen në Shqipëri tani. Ambasadori amerikan, Donald Lu, i cili ka qenë shumë aktiv në inkurajimin e PD-PS për t’i dhënë fund odisesë me reformën në drejtësi, ka lëshuar disa ditë më parë (kur i ka ardhur në majë të hundës) një deklaratë, ku pohon se hartuesit e këtij drafti po përballen me presione politike. Diplomati amerikan apelon që ndryshimet kushtetuese të zbatohen me përpikmëri, ndërsa politika të punojë ditë e natë për të miratuar sa më shpejt reformën në drejtësi. Deklarata e tij erdhi gjatë një konkursi për historinë amerikane. “Në Shqipëri po ndodhin ndryshime të rëndësishme, tha ai. Kohët e fundit pata një bisedë me një mik timin shqiptar. Ai është një prej atyre që punojnë për reformën në drejtësi, duke shkruar ndryshimet kushtetuese, të cilat shpresojmë se do të ndryshojnë vendin.. Shpresoj që do të ndihmosh të shkruhet historia e njerëzve të zotë që sakrifikuan çdo ditë, për muaj dhe vite për reformën, për të ndryshuar këtë vend. Ashtu si Hamilton-i në SHBA edhe ata po punojnë nën presionin e kolegëve të tyre dhe politikanëve të fuqishëm për të shkruar Kushtetutën e këtij vendi, e cila do të zgjasë për shekuj”. Ambasadori Lu i bëri thirrje politikës të punojë për ta përfunduar  këtë reformë. “Shqipëria po kalon faza shumë të mira. Prandaj i bëj thirrje politikës të punohet ditë e natë për reformën gjyqësore. Reforma gjyqësore duhet të zbatohet që të ketë rezultate”, apeloi ai.

Por pse 4 Korriku është aktual për shqiptarët?. Si shqiptaro amerikan kur mësoj nga lajmet se ambasada amerikane, ka shtypur një projekt- kushtetutë të Shqipërisë dhe ua ka shpërndarë deputetëve, ndjehem i dyzuar midis dashurisë për vendin tim të vogël dhe vendin tim të madh. Nga njëra anë më vjen rëndë, se si luhet me fjalët sovranitet e ç’ kuptim u japim. Dhe me kujtohet fjala e një pedagogu amerikan te gazetarisë, kur me thoshte se sa relativ është ky koncept, (ishte koha e ndërhyrjes amerikane në Grenada ). Gjyko vetë, më thoshte, cili është sovraniteti i Grenadës, po ai i Rusisë?

Nuk do ta doja kurrë vendin tim, një ”republikë bananesh” dhe as asnjë ambasador për guvernator. Megjithatë është e vërtetë që në Kushtetutë të Shqipërisë, do sanksionohet dorëzimi i një pjese të sovranitetit të vendit nga politikanët shqiptarë tek institucionet perëndimore. Nuk është një gjë e këndshme, por është një nevojë për të shkuar drejt një drejtësie më të pavarur, pasi aty kemi mbërritur.

Por duke lënë jashtë dyzimit tim pikërisht ne këtë 4 Korrik E kuptoj pse bëhet kjo ndërhyrje në pamje të parë e pa takt, e kuptoj se pa një sistem të pavarur drejtësie nuk ka shtet të mirëfilltë, se shteti ka rënë. E kuptoj se kjo ndërhyrje është një “tough love” e një vëllai të madh, për një vëlla komb të vogël, që si fëmija ka nevojë për dorën e dikuj që të mësojë të eci. Atëherë kuptoj më mirë. Më mirë sesa një palo, apo palaço-parlament, pse bëhet kjo ndërhyrje jo aq diplomatike.

Dhe 4 Korriku më bën ta kuptoj më mirë atë. Ta kuptoj edhe përgjigjen e asaj pyetjes latine për gjyqtarët dhe drejtësinë , “Quis ipso custodiem?”(Kush do t’i kontrollojë gardianët?)

E kuptoj dhe ambasadorin Lu,  pse përmend Hamiltonin, e kuptoj pse ai u drejtohet të rinjve shqiptarë, e kuptoj pse ai është i zhgënjyer nga levantizmi i politikës sonë. E kuptoj atë që edhe ai e ka kuptuar, se fjala besë ka lindur aty ku nuk ka besë. E kuptoj më mirë dhe pesimizmin e Konicës që thoshte se “Shqipërinë e bënë idealistët, shpëtoi nga rastësia dhe po e varrosin politikanët” Dhe besoj se edhe pa e ditur thënien e këtij shqiptaro-amerikani të madh Ambasadori Lu, kuptoj  gjë që dhe politika amerikane e ka kuptuar, ndaj e toleroj dhe i jam mirënjohës, në emër të gjithë shqiptarëve, që nuk po e lë Shqipërinë të bjerë në atë që s’ia thoshte dot goja Konicës, në vetë- shkatërrim, në “self-distruction”.

Ndaj kur u kthehem fjalëve të amerikanit të madh, Aleksandër Hamilton,e kuptoj më mirë rëndësinë e 4 Korrikut, i kuptoj më mirë dhe fjalët e një prej etërve  të vendit tim të madh, kur në letrat “Letrat e Federalistit, në faqen 78, shkruan,“…pavarësia e gjyqtarëve mund të jetë garanci thelbësore ndaj pasojave të depresioneve të rastësishme të shoqërisë, jo vetëm në rastin e shkeljeve të Kushtetutës. Nganjëherë këto shkelje nuk janë më shumë sesa cenime të së drejtave private të kategorive të veçanta të shtetasve për shkak të ligjeve të padrejta dhe të njëanshme. … Çdo njeri i matur duhet të çmojë gjithçka që synon të krijojë ose të forcojë këtë frymë në gjykatat, pasi askush nuk mund të jetë i sigurt se nesër nuk do të jetë viktimë e frymës së padrejtësisë, paçka se sot ai mund të nxjerrë ndonjë përfitim prej saj. Çdo njeri duhet ta ndjejë tani se prirja e pashmangshme e kësaj fryme [të padrejtësisë] është gërryerja e themeleve të besimit publik dhe privat dhe zëvendësimi i tij me mosbesimin dhe pasigurinë e përgjithshme.” Duken si fjalë të shkuara për Shqipërinë sot, vërtet, apo jo?.

Ndaj nuk më duhen, as mua, as Shqipërisë pavarësisht prirjeve politike, as fjalët e sheqerosura në hipokrizi triumfatore e elokuente, rilindase të Ramës, as kapja pas qimes së kashtës dhe paranoja e Bashës, as manovrat tinzare “me sovranitet” prej skileje plakë të Berishës, e as fjalët plot miradije dhe me torba bosh të Metës. Shqiptarëve u duhet super-njeriu që kërkoi më kot Migjeni, i duhet ai që lind nga një ideal pozitiv, për një kohë të re , që s’qenka aq e re, na duhet ajo, çka amerikanet po na e mësojnë. Ajo që ata e dinë prej 240 vjetësh, se liria individuale sigurohet, kur “Populli vihet përpara Shtetit”.

Në frazën ndoshta më të famshme të nxjerrë nga teksti i Shpalljes së Pavarësisë Amerikane, mete cilën fillojnë dhe pyetjet e provimit të nënshtetësisë amerikane, thuhet se , “Ne i konsiderojmë këto të vërteta si krejtësisht të qarta se të gjithë njerëzit janë krijuar me të drejta të barabarta, se Perëndia u ka falë atyre disa të Drejta të pamohueshme, ndër të cilat janë Jeta, Liria dhe mundësia për të ndjekur suksesin dhe lumturinë”.

Mesazhi kryesor i kësaj dite si për amerikanët ashtu edhe për popujt anë e mbanë botës është se këto mund të jenë fjalët më me rëndësi në historinë e njerëzimit – “se Perëndia dhe natyra, dhe jo qeveria, mbreti ose parlamenti – jo vetëm amerikanëve por të gjithë njerëzve kudo, u ka falur të drejta themelore dhe të pamohueshme. Dhe se qeveritë krijohen nga populli për të vetmin qëllim e që është për t’i shërbyer atij në mbrojtjen e këtyre të drejtave natyrore dhe në ushtrimin e tyre në mbështetje të qytetarëve”.

Sot 4 Korriku për shqiptaro-amerikanët është si një Ditë Falënderimesh, e cila shijohet më së miri pa bujë, por duke medituar për Shqipërinë, për Dheun e Atit, për Dheun e Nënës pikërisht para 21 Korrikut.

Sot është koha, siç thoshte Napolon Bonaparti kur “Asgjë nuk është më e vështirë dhe prandaj më e vlefshme, sesa aftësia për të vendosur.”

Prandaj le ta lëshojmë një fishekzjarr në këtë 4 Korrik sot, edhe për mikun Lu,-se, duke theksuar se liria vjen nga drejtësia.

Dhe Gëzuar!

Autori është kryeredaktor i Televizionit të Shqiptarëve të Amerikës