dgreca – Page 2816 – Dielli

NELO DRIZARI, EDITORI I DIELLIT, GAZETARI I PARE NE ZERIN E AMERIKES

May 14, 2016 by dgreca

NGA DALIP GRECA/

Urime Zerit te Amerikes ne pervjetorin e 73, simbolit te Fjales se Lire, aleatit me te rendesishem te shqiptareve ne rrezimin e diktatures komuniste, Zeri i se vertetes, zeri qe solli mesazhet e Lirise dhe “vrau” friken ne kohen e veshtire! Ne kete pervjetor gjej rastin qe te permend faktin se nder gazetaret qe hapen seksionin shqip te “Zerit te Amerikes” ishte edhe Editori i Diellit per vitet 1937-39, i pari gazetar qe kreu studimet per Gazetari ne Universitetin e Kolumbias ne Nju Jork, Nelo Drizari, me origjine nga Mallkastra. Ai e editoi Diellin per rreth 3 vite, ishte autor i te parit Fjalor “Shqip-Anglisht” dhe Anglisht Shqip, autor i Gramatikes, shkroi edhe romanin”Kenga e Irenes” , romanin “Four Seas to dreamland”, ”Katër stinë për në vendin e ëndrrave”, ”Xhek London dhe ëndrra e pamundur”, “Kopshti piktoresk i magjepsjes” si dhe librin”Skenderbeu”. Nelo Drizari shkroi dhe poezi, kontribuoi ne gazetarine amerikane, duke u bere avokat i Shqiperise perballe sulmit te gazetave e agjensive, ish me pikpamje monarkiste, besnik i mBretit Zog, dishepull i Konices. Ne arkivin e Vatres ndodhet dhe rekomandimi qe Vatra i dha ish editorit te Diellit,Nelo Drizari, kur nisi punen ne Zerin e Amerikes. Po kush ishte Nelo Drizari?

****

Nelo Drizari, editori i Diellit në vitet 1937-39, kryetar i degës së Vatrës për New York më 1928, ishte themeluesi i Seksionit shqip të Zërit të Amerikës, ishte gazetari i parë shqiptar në SHBA i diplomuar në Columbia University dhe professor ne atë Universitet, sekretar i Shoqërisë”Përparimi” dhe kryetar i “Lidhja e Studentëve shqiptarë në Amerikë”.Drizari u dallua si gazetar, romancier, gjuhëtar, studius dhe piktor. CV-së së tij duhet t’i shtojmë edhe një fakt: Drizari qe i pari që futi gjuhën shqipe në programet shkollore të Columbia University-t, ku ish studenti u rikthye si pedagog i gjuhës shqipe. Në vitin 1934 ai do të botonte fjalorin e parë Anglisht-Shqip dhe më 1947 Doracakun Shqipja e folur dhe e shkruar.

SEKRETAR I SHOQËRISË “PËRPARIMI” DHE KRYETAR TEK “LIDHJA E STUDENTËVE”

Nelo Drizari është ndër intelektualët më përfaqësues të shqiptarëve të Amerikës në shekullin e shkuar. Emri i tij ndeshet që nga fletoret(gazeta) e para të shoqërive shqiptare në Amerikë e deri tek The New York Times. Në shtypin e shqiptarëve tëAmerikës emri i Drizarit gjendet që në vitin 1916. Në numrin e parë të revistës së përmujshme “Përparimi” me editor Vangjel D. Nasse, që kishte nisë botimin në New York më 1916, mësojmë se Zenel H. Drizari ishte emëruar sekretar i saj. Nelo është përftim nga emri i tij i lindjes Zenel. Detyrën e sekretarit të Shoqërisë “ Përparimi”, duket se nuk e mbajti gjatë. Nuk dihen arsyet e largimit të tij si sekretar, por në numrin e shtatorit 1916, nuk e gjejmë emrin e Nelos si sekretar.Ndërkohë që në numrin e shtatorit botohet një njoftim, që përcjell shënimin se “ish sekretari i “Përparimit” z. Zenel Drizari, përfaqëson “ Përparimin” në Watertbury, Connecticut. U lutemi shqiptarëve të atjeshëm t’i dorëzojnë pajtimet tek ai dhe të merren vesh me përfaqësonjësin tonë për çfarë do marrdhënie me “Përparimin.” Nelo Drizari në kohën që kryente studimet ishte tepër aktiv në jetën shoqërore. Ai ishte pjesë e shoqatës të krijuar nga studentët shqiptarë të Amerikës, “Lidhja e Studentëve Shqiptarë” , e krijuar që më 22 shkurt 1918 dhe i pranishëm me shkrimet dhe këshillat e tij në revistën “Studenti”, organ që kishte botim stinor , pra një numër në cdo stinë.Shoqata, që e kishte qendrën në American Int. College,Springfield, Mass, kishte për inisiator Qerim Panariti, editori më jetëgjatë i Diellit. Panariti ishte inisatori i takimit themelues dhe kryesues i mbledhjes themeluse, i ndihmuar si sekretar nga i biri i patriotit të madh, Petro Nini Luarasi, Skënderi.Pareshqevi Qiriazi,e pranishme në mbledhjen themeluse,ish editore e “Yllit të Mëngjesit” u zgjodh kryetare nderi e shoqatës së studentëve.
Në kroniken nga mbledhja themeluse, revista “Studenti” veçon diskutimin e Nelo Drizarit, i cili qe shprehur se ishte detyra e studentëve që ta forconin këtë shoqatë ,që do të jetë shumë e dobishme për djalërinë shqiptare.Nelo Drizari u zgjodh nënkryetar i Lidhjes së Studentëve me shumicën e votave në Kuvendin e parë, ndërsa në Kuvendin e dytë, atë të vitit 1919, u zgjodh kryetar, ndërkohë që Lumo Skëndo(Mithat Frashëri) ishte kryetar nderi në vend të Pareshqevi Qiriazit. Nelo ishte një nga kontribuesit kryesor me shkrime.Në numrin e parë të revistës, që botohej katër herë në vit, në botimin e Stinës së Dimrit, Nelo Drizari prezantohet me essene “Bëhu mjeshtër i vetes sate”, ku zbërthen idenë se përparimin e njeriut në jetë e ka në dorë vetë njeriu, edhe pse fati ka pjesën e vet. Përveç kësaj, gjejmë dhe një artikull shkencor të Nelos nga fusha e Astronomisë,ku në dy faqe të revistës sjell interpretimin e ndërtimit të gjithësisë, të planetitit tonë Tokë dhe marrdhëniet me planetet e trupat e tjerë të gjithësisë. Bie në sy interpretimi shkencor dhe spjegimi i qartë dhe i kuptueshëm për çdo lexues . Ja si e spjegon ai ndërtimin e tokës:” Dheu është rrumbullak në formë portokalle.Sikur të bësh një shpofkë përmes Dheut, do të gjejmë se Dheu është afro 8000 mila i trashë.Dheu rrotullohet pas boshtit të vet rreth 19 mila në një sekond ose 50 herë më shumë se plumbi i manxerrit…”. Për Hënën shkruan se ajo është 2,200 mila e trashë dhe vozitet prej fuqisë së Dheut…Dielli është 50,000 mila i trashë ose 110 herë më i madh se Dheu, është 93 milionë mila larg Dheut”.Me këtë gjuhë të kuptueshme spjegon edhe qiellin, yjet dhe gjithçka që na rrethon në afërsi ose në largësi të padukshme.
Duket se në këtë numër të parë Nelo ka mbajtur peshën kryesore të revistës, pasi ka dhe nje shkrim, që edhe pse është me tjetër emër,i përket atij për nga stili dhe gjuha. Artikulli botohet në rubrikën ”Pjesa satirike dhe nënshkruhet nga N(Nelo) Suloi(mbiemri i tiji vërtetë- Sula). Artikulli titullohet”Ambicja”.Në rreshtat e kësaj reviste gjejmë gjurmët edhe të një libri, që deri më tash nuk gjendet, por që vetë Nelo e paralajmëron. Librin e kishte gati, madje ai cakton dhe numrin e faqeve të librit(150). Libri kishte në focus” rregullat e mbledhjeve bashkë me disa nome, që u përkasin shoqërive me sistem parlamentar. Libri, paralajmëronte Nelo, është i nevojshëm për çdo shqiptar, veçanërisht për anëtarët e shoqërive dhe për pjestarë të qeverisë.

ISHTE FËMIJË KUR MORI RRUGËN” PRAPA DIELLIT”

Pat lindur në Drizar të Mallakastrës më 1902. Kur ishte vetëm dhjetë vjeç merr rrugën drejt emigrimit në vendin e largët, prapa diellit, siç shpreheshin vetë emigrantët e parë të ardhur nga Shqipëria. Spjegimi i shprehejs “Prapa Diellit” nuk vinte aq shumë nga largësia se sa nga pozicioni i udhëtimit, kur vaproi që i mbartëte,çante përpara dhe Dielli mbetej pas. Si çdo emigrant tjetër, Nelo, që ishte kërthi, ende i parritur, fillimin e pat tepër të vështirë.Si mund ta nxirte jetesën me punë krahu një fëmijë shëndetlig? Provoi punë të vështira, që qenë tepër të rënda për djaloshin e parritur, për të cilin edhe shëndeti qe problematik .Emigranti i ri kaloi çaste tepër të rënda me shëndetin. Madje kaloi deri në paralizë të gjymtyrëve, ç’ka paraqitet edhe në një libër të tij autobiografik.Kjo qe periudha më e vështirë e tij, ku përballoi depresionin e shkaktuar nga sëmundja, por në këto rrethana , i gjendet pranë i vëllai, që e ndihmoi pa u kursyer.Kjo duhet të ketë qenë edhe periudha ku ai u rikthye në Shqipëri, shkoi në fshatin e tij të lindjes, në Drizar dhe pas një pushimi pranë familjes, rikthehet në Amerikë. Endrra e tij përthurej rreth shkollimit në shkollat amerikane. Merr një vendim të guximshëm dhe hedh një hap të vështirë; te kryej studimet në një nga Universitetet me emër, atë të Kolumbias. Studio për gazetari dhe me një vullnet të jashtzakonshëm përballoi programin mësimor dhe arriti të diplomohej. Padyshim është gazetari i parë shqiptar i diplomuar në një universitet amerikan. Në kohën që studionte, Nelua nisi të sigloj me emrine tij artikujt e parë në shqip dhe anglisht. Emri i tij ndeshet gjithnjë e më shpesh në faqet e gazetës “Dielli”, e cila aso kohe kishte editor Aqile Tasi dhe K/redaktor Faik Konicën. Ajo që bie në sy në artikujt e Nelos, është stili i veçantë; gjuha e pasur dhe e pastër si dhe një raport i barazpeshuar mes fakteve dhe interpretimit. Nelo nuk është nga ata që endin lumë fjalësh e s’thonë asgjë, përkundrazi, artikujt e tij dallojnë për gërshetimin e fakteve me analizën. Me interes është një esse e botuar në tre numra të Diellit me titullin”Tri shtete”. Esseja nis të botohet në Diellin e 15 majit 1926, vazhdoi me 18 maj dhe përfundoi me 22 maj. Në konceptin e tij, baza e shtetit është shtëpia, ku lind dhe rritet fëmija. Për të shtëpia ka qenë dhe mbetet themeli i çdo shteti. Këtë pjesë të parë të essesë ai e titullon”Shtëpia”. Në numrin pasus botohet pjesa e dytë e saj me titull”Shkolla”, ku Drizari e sheh shkollimin si mjet bazë për përparimin dhe bashkimin e Kombit nën frymën e Rilindasve.Pjesa e tretë e essesë është ajo me titull” Shteti”. Që në fillim autori shtron pyetjet:” Sikur të mos ketë frikë njeriu nga varja dhe burgu, a mund t’u përgjigjet kanuneve të shtetit? Me një fjalë, sikur të hiqet fuqia e qeverisë, a mund të mos vrasë një vrasës dhe të mos vjedhë një kusar?

Nelo Drizari ishte idhtar i një shteti të fortë, ku ligji vë rregull.Ai ishte idhtar i Mbretit Zog dhe mbeti i tillë.
Nelo e vazhdon bashkëpunimin me Diellin dhe merr përsipër që të ndikojë në edukimin e shqiptarëve të Amerikës, shumica e të cilëve ishin të paarsimuar. Në një shkrim me titull “Përshesh me mejtime”, botuar në numrin e qershorit 1926, Nelo e vlerëson Diellin si gazetën më të përparuar të kohës.Gjuha që përdoret te Dielli s’është e trazuar si ndonjë përshesh i qelbur me fjalë të marra nga gjuhët e huaja.Dielli është rritur me kujdes aq të matur dhe delikat sa kujdesja e një nuseje të stërvitur për foshnjën-e mjeshtrit të gjuhës.” Ky koncept i tij për gazetën e bën atë të dedikuar dhe bashkëpunëtor të rregullt. Është adhurus i Faik Konicës dhe përcjell gati të gjitha veprimtaritë publike, kulturore të Ministrit të Shqipërisë në Washington dhe i komenton ose i përshkruan në faqet e Diellit.

VATRAN DHE EDITOR I DIELLIT

Në Federatën Vatra, Nelo Drizari është anëtarësuar në qershor 1921 dhe ka vazhduar deri në tetor të vitit 1940, pa i ndërprerë kontaktet deri në fund të jetës së tij. Për saktësimin e këtyre datave na ndihmoi një letër e lëshuar nga sekretari i Vatrës në shtator 1942, një letër zyrtare që ruhet në arkivin e e Federatës.Kjo letër duhet të jetë kërkuar nga zyrat amerikane, siç është rregulli kur dikush punësohet në zyrat e shtetit.Është koha kur atij iu besua krijimi i seksionit shqip të Radios “Zëri i Amerikës”, detyrë që e mori nga viti 1942 deri në vitin 1948. Po në atë letër është saktësuar se Nelo ka kryer edhe detyrën e Editorit të gazetës Dielli nga maji i vitit 1937 deri në dhjetor 1939.
Drizari ka kryer dhe detyrën e kryetarit të degës së Federatës “Vatra” në New York. E dëshmon këtë edhe letra që i drejtoi editorit të Gazetës The New York Times dhe që u botua aty me 23 shtator 1928, letër që mban titullin:” Shqipëria e sheh Mbretin e ri Zog si uzurpator dhe si patriot”, dhe gazeta vendos si nëntitull: “Uzurpator e konsiderojnë ata që kërkojnë trazira, – thotë udhëheqësi shqiptar, këtu në Amerikë(kupto Nelo Drizari), i cili e sheh monarkun si Skënderbeun modern.” Letra në fund është nënshkruar nga Nelo Drizari me funksionin e kryetarit të degës së Vatrës të New York-ut. Ka dhe një dëshmi tjetër që vërteton se Nelo Drizari ishte aktiv në Vatër, madje ishte zgjdhur edhe delegate i Kuvendit të Vatrës për vitin 1922. Për këtë dëshmon një protestë e tij e vonshme, botuar në Diellin e 16 marsit 1978, pak muaj para se të ndërronte jetë, ku ankohet për mungesën e emrit të tij si delegat, në një fotografi të Kuvendit të vitit 1922, ku ai Drizari, ishte delegate që përfaqësonte përveç degës së New Yorkut edhe dy degë në Ohio dhe Indiana.Drizari i mbajti lidhjet me Vatrën edhe pse detyra e tij ishte specifike. Në vitin 1969 e gjejmë në veprimtaritë triditore të Vatrës me rastin e 60 vjetorit të Gazetës “Dielli”, ku ai mbajti një ligjëratë dhe ishte në panelin drejtues të ngjarjes së madhe që mblodhi bashkë shqiptarët e Amerikës dhe ata të Italisë, përfshi arbëreshët. Pati dhe një ngjarje të bujshme nga ai përvjetor i Diellit; ish editori Nelo Drizari, u njoh aty me një veprimtar të shquar shqiptare dhe vendosi të martohej, por ashtu si martesa e parë edhe kjo e dyta, qe e pasuksesshme.

DËSHMI E DRIZARIT: KONICA NUK ISHTE KUNDËR LUFTËS SË VLORËS

Është thënë shpesh se Faik Konica nuk e kishte të lehtë të pranonte një ngjarje tërëndësishme Kombëtare, ku ai vetë s’kishte marrë pjesë. Kështu është thënë jo vetëm për Kongresin e Manastirit, per Shpalljen e Pavaresise, por edhe për Luftën e Vlorës, Kongresin e Lushnjës etj. Po sjellim dëshminë e Drizarit, dëshmi e cila ka vlerë të dyfishtë; vërteton se ai ishte aktiv në Vatër që në moshën studentore, por edhe dëshmon se Konica nuk ishte kundër Luftës së Vlorës, sic eshtë shkruar shpesh. Nelo boton në gazetën “Dielli” të 16 marsit 1978, letrën, ku shpreh pakënaqësinë e mospërmendjes të emrit të tij si delegat në Kuvendin e vitit 1922. Ja çfarë shkruan ai, citoj:”Në Diellin e 16 janarit 1978, Barney Kirka përmendte një numër të vogël delegatësh në Kuvendin e motit 1922. Edhe më në fund bënte këtë shënim : ”Mungojnë emrat e të tjerëve”. Vura re se një nga emrat që mungon është imi, edhe pse fotografia im ishte aty me të tjerët. Natyrisht të gjithë emrat janë radhosur në raportin zyrtar dhe duhet të ndodhet në koleksionin përkatës të Diellit.Atë mot, megjithë që isha student në Columbia University dhe ndodhesha pa ndonjë përvojë aq shumë të shquar në sheshin politik, vendosa që të përfaqësoja tri degë të Vatrës; degën e madhe të Nju Jork-ut, si dhe dy degë të tjera në shtetet Ohio e Indiana. Kriza ekonomike që kish lënë shumë anëtarë pa punë, i kish shtërnguar disa degë të largëta të bënin kursime. Bisedimet e zjarrta e zgjatën atë Kuvend historik më shumë se kurdoherë më parë. Një nga ngjarjet kryesore ndodhi kështu:Një grusht delegatësh, të fryëmëzuar keq nga përshëpritjet të nënrrogosta si dhe nga informata të çala, ishin kthyer çuditërisht kundër Faik Konicës.Kundërshtimet e tyre bazoheshin kryesisht në një intervistë që Faik Konica kish dhënë kur ish në Evropë. Editori i revistës italiane, pa ndonjë shkak ose tjatër, kish dhënë të kuptohej sikur gjoja udhëheqësi shqiptar kish lëvduar ushtrinë sunduse italiane gjatë çlirimit të Vlorës.
Dhe kur Hasan Bitincka, disa të tjerë, dhe unë, propozuam që Faik Konitza të zgjidhej kryetar i Vatrës, salla e Kuvendit buçiti me kundërshtime të ndezura si dhe me brohoritje të përzemërta. U kuptua pra se këtu po mbillej fara e përçarjes, ndërkohë që Shqipëria ndodhej në rrezik nga kombet lakmuse të Ballkanit.
Pasi menjeherë e spjeguam se editori i revistës i kish shtrëmbëruar fjalët e Faik Konitzës, bisedimet e kundërta u kthyen në bisedime të buta bashkimi.Faik Konitza u zgjodh kryetar i Vatrës dhe kryeditor i Diellit.Andon Frashëri, me pëlqimin e tij u zgjodh editor dhe Aqile Tasi ndihmës editor.Edhe disa muaj më vonë, kur Vatra dhe Dielli kishin marrë udhën e mbarë nën kryesin’ e tij, disa prej nesh ishim mbledhur rreth tryezës së bukës në Boston.Atë mbrëmje, me gëzim se Vatra ishte forcuar aq shumë sa i dëgjohej zëri kudo në botë për të mirën e Shqipërisë, darka mbaroi me kënaqësi të madhe.
Gjithashtu, në ziafet e sipër, kryetari i Vatrës përsëri lëvdoi çlirimtarët e Vlorës, duke përmendur me një bukuri të endshme letrare disa këngë kreshnikore që pasqyronin trimëritë e trashëguara të popullit shqiptar.
Një nga këngët legjendare, që përmendi ish dhe kënga e Mallakastrës (11 fshatra historike sipër lumit të Vjosës), që nis kështu:
O more Rrapo Hekali
Kur thërret sa tundet mali,
Tundet mali, tundet fusha,
Ja vure pallën te gusha…
Nelo komenton: Mallkastriotët, me Rrapo Hekalin përpara, i kishin shpallur luftë një pashai, i cili egërsisht u kishte zaptuar mallra shumë të çmueshme. Gjithshatu edhe me çlirimin e Vlorës, lebërit dhe mallakastriotët, me armët e tyre në duar dhe me gunat e dhirta, u vërsulën me trimëri kreshnikore përmbi gardhet e telta e të elektrifikuara të ushtrisë zaptuese..dhe ia vunë pallën te gusha armikut.”

KUR NELO DRIZARI INTERVISTOI ALEKSANDËR MOISIUN

Nelo Drizari pati fatin që të takonte dhe të intervistonte aktorin e madh me origjinë shqiptare, Aleksandër Moisiu gjatëturnout, që trupa e teatrit të tij bëri në ShBA. Po ndalemi gjatë tek përshkrimet e Drizarit, pasi pas shkrimit zbulohet adhurimi që ai kishte për aktorin e madh. Pritjen e ngrohtë që i bënë amerikanët aktorit me origjinë shqiptare, Nelo e përcjell me një ndjenjë ngazëllimi: Kur erdhi për të parën herë Aleksandër Moisiu në Amerikë, nëntor 1927, bota tha se erdhi vetëm për katër javë. Por lojërat e tij aktoriale muarën bujë të madhe.Populli kërkonte kohë dhe rast që të shihte këtë aktor të famshëm.Programi i Reinhardit ishte që tëloste një dramë në javë, që ashtu të mbeste vent për të tjera.Kërkimi i popullit e shtërnguan që ta zgjaste kohën dhe ta mbajë protagonistin deri më 8 të këtij muaji(shkurt 1928).
Duke e përcjellë atmosferën që e rrethonte aktorin e famshëm gjatë shfaqjeve, Nelo shkruan për lexuesit e diellit:Moisiu është me të vërtetë njeri i dashur. Tri herë që e kam bashkuar back stage pas lodrave, jam habitur me sjelljet e admironjësve të tij.Shumë njerëz, shumica përbëhej prej grashë, suleshin si turma të tërbuara për t’i shtërnguar dorën Moisiut.Të tjerë lotin rolin e gjujtsave për dhurata(Souvenr hunters). Të fundit kërkonin nënshkrimin e tij mbi programe, fytyra ose libra që kishin lidhje me Moisinë.Aktori i madh i priste me buzëqeshje,dhe kalorësi të shquar dhe u mbushte dëshirën, kur nuk nxitohej për të shkuar gjëkundi.Këto sjellje të këndshme,kjo kalorësi e shquar, së bashku me talentine tij, kanë fituar miq të ngushtë dhe admironjës të shumtë.Megjithë që thonë disa se Moisiu është i sertë, natyra e tij m’u duk si e butë.Moisiu ngjanë sikur është nga raca nordike: nga raca anglo-saksone ose Teutonike.Ata që nuk e dinë se edhe në Shqipëri ka plot njerëz të këtij tipi, s’e besojnë se të atin e kishte shqiptar dhe të ëmën italiane.
Kjo është e vërtetë. Moisiu u lind në Trieste më 1890. I ati ishte Kostandin Moisiu nga Durrësi,i cili kishte tregëti në Vienën dhe më vonë në Fiume në Hungari.
Foshnjërinë e tij Aleksandër Moisiu e shkoi në Shqipëri.Në Durrës ky vajti në shkollë dhe më parë se të nisej për në Vjenë, dinte shqip mirë.Që kur e dërgoi i ati në Vjenë, në shkollë, s’pati rast të përdorte gjuhën e Atdheut, gjuhën shqipe.Ashtu që sot mban mend vetëm disa fjalë të rralla.
Autori i shkrimit e merr në mbrojtje aktorin me origjinë shqiptare nga ata shqiptarë, që e përflisnin se ai e kishte humbur identitetin shqiptar dhe nuk ndjente asgjë për racën e vet. Nelo kundërshtonte:”Por s’munt të themi që Moisiu ka humbur dhe ndjenjat ose dhembshurinë për Shqipërinë. Jo. Sa kohë që ish në Vjenë ky shoqërohej me shqiptarët.Veç kësaj Moisiu vajti në Shqipëri për disa muaj pas Luftës Ballkanike.S’ka dyshim që Moisiu ndjen gëzim të nxehtë kur bashkohet me ndonjë shqiptar.Gjithashtu ay mbahet madhështor kur kujton që i ati ishte shqiptar.
Nga ana tjetër janë dhe disa sende të tjera që duhen marrë ndër sy.Moisiu është një artist i mësuar në vendekulturale të Evropës. Ky përballi shpenzime dhe zor të madh duke tretur mësimet në gjuhë të huaj.Moisiu i është vënë artit të dramës me gjithë mish dhe shpirt.Me fjalë të tjera bëri ca sakrifica, pra e hodhi lumin.Si një shkencëtar, ose muzikant, ose çpikës, që la mënjëanë çdo gjë tjetër për të realizuar idealin, ashtu edhe Moisiu, mori ndër sy të arrijë në kulmin e fushës që zgjodhi;domethënë të bëhet një aktor i shquar.
Si aktor i shquar, artist i mbaruar, pranohet me brohoritje në qarqet e huaja.Domosdo gjermanët e quajnë të tyrin.Por bota e dramës interesohet në interpretimin dhe talentin e personalitetin e Moisiut, dhe jo aq për kombësinë e tij.Kudo që vete trimfon.Kudo bën përshtypje të shkëlqyera. Sepse ka zotësi dhe talenti i tij s’kufizohet vetëm si tragjedian.Moisiu është dhe komedian i mbaruar. Nga këto shkake, Moisiu s’mund të dalë sheshit dhe të thotë:”Unë jam shqiptar”! Kur e ka sjellë rasti ay e ka thënë pa ndrojtur se si qëndron fisi i tij.
Drizari tregon se si e takoi aktorin e madh dhe si e priti ai: Desha ta ndjek, desha të fjalosem me të dhe një herë më parë se të nisej për në Evropë me vaporin “New York” shkova ta takoja. Për fat të mirë erdhi me mua edhe zoti Paul Linke, shkrimtar i ri gjerman dhe mik i ngushtë i Moisiut.Back-stage një varg njerëzish po priste. Moisiu posa na pa na qasi në Odën e tij, odë e vogël që ka çdo Theatër për krye-aktorin dhe na priti me nje ngrohtësi gjeniale. Megjithë që ishte i lodhur , u gëzua pa masë kur mori vesh se shqiptarët i dëshirojnë përparim të madh dhe interesohen për triumfin e tij.Në këtë çast fytyra e tij u çel, kur dëgjoi prapë se shqiptarët e nderojnë , jo vetëm si artist, por e njohin edhe si shqiptar nga ana e të atit.Atij i ndriti fytyra.
Keni parë fytyrën e ndonjë të riu që lëvdohet prej prindëve për ndonjë gjë të mirë që ka bërë? Keni vënë re se sa bukur tingëllojnë fjalët ”Bravo!..të lumtë…! Dhe na nderove? Ashtu dhe Moisiu.Veçanërisht Moisiu u gëzua kur pa që gazeta “Dielli” ka bërë fjalë kaq herë për të.
Në përshëndoshjen e fundit, Moisiu më siguroi,që dëshiron t’u falet nderit shqiptarëve për interesin dhe dashurinë që rrëfejnë ; dhe mbahet kryelartë kur kujton që ati i tij ish shqiptar dhe vjetët e foshnjërisë i shkoi në Shqipëri.Kur hapi derën dhe doli jashtë populli gjerman e priti me “Hoch Moissi!..”Hoch Moissi”!(rroftë Moisiu!)
Brenda qenies së tij, Nelo Drizari ndjen një sëmbim në zemër, që Moisiun shqiptar e gëzonin kombe të tjerë, shtete të tjerë. Ai shkruan:” Kur Moisiu shkoi përmes turmës gjer te automobili, m’u kujtuan ca shqiptarë të historisë:”Pemët e punërave të tyre janë shijuar prej Botës, ajo botë që i rriti dhe i nderoi.Kur do t’i vijë koha që Shqipëria t’i mbajë për vete djemtë e saj?” Për ironi të fatit dhe vetë Nelo, do të mbetej larg vendit të vet.

DRIZARI : LIBRIT TË KONICËS I KANË HEQUR DISA KAPITUJ!

Kur Qerim Panariti botoi librin e Faik Konicës ”Shqipëria Kopështi Shkëmbor i Europës Juglindore”, Nelo Drizari reagoi me shqetësim, jo publikisht, por në letërkëmbim me miqtë e tij.
Më së miri këtë shqetësim të tij e shpreh letra që i dërgoi Refat Gurazezit menjëherë sapo u botua libri.Është koha kur vetë Nelo sapo ka përfunduar librin e tij për Skënderbeun. Ai i shkruan Gurazezit se libri për Kreshnikun tonë kombëtar me famëështë gati për shtyp.Sa dëshiroj me gjithë zemër sikur të ishte gjallë zoti Faik Konitza. Besoj se do ta lëvdonte. Kur vjen fjala për librin e Konicës, Nelo Drizari shpreh mospajtimin e tij me librin që u redaktua nën kujdesin e Panaritit. Ai është i bindur se libri është censuruar nga që e ka parë me sytë e tij origjinalin në Legatën shqiptare, treguar nga vetë Konica. Ai pohon se libri kishte dhe kapituj të tjerë, që janë hequr nga botimi i Panaritit.Ja pjesa e letrës ku ai shpreh shqetësimin e vet:
“Sa për librin e Konicës”Albania; The Rock Garden of Europe” e bleva fare rishtas. Kur e këndova më ra pika.Kuptova që nuk është libri i tij iplotë. Është vetëm një kaptinë nga disa kaptina që më kish dëftuar në zyrën e Legatës. Një nga kaptinat e tij ish ajo që ka dalë në shesh nën emrin”An Albanian Letter” gjoja e shkrojtur nga Hito Sadik. Ku janë të tjerët?”
Nelo e nxit mikun e tij Gurazezin, i cili, ashtu si Drizari, qe një nga ithtarët e Konicës në të gjallë të vet, që të bënteç’ishte e mundur për të rënë në gjurmë të origjinalit për ta shpëtuar atë ashtu siç e pat lënë Konica. Ai i shkruan mikut të tij se duhet të gjendet me doemos ish sekretarja e Konicës, zonja Charlotte, e cila i pat daktilografuar kapitujt e librit të Faikut. Ai shfaq idenë se Peter Tykoja, ish kryeredaktor i Diellit, mund të binte në gjurmët e ish sekretares së Faikut, nga që ai jetonte nëWashington.

BESNIK I MONARKISË

Edhe pse nuk e jetoi Monarkinë shqiptare, Nelo Drizare e shihte veten me bindje monarkiste. Ndoshta u bë i tillë nga që ishte idhtar i Konicës dhe në kohën kur Konica ishte Ministër ai ishte mbështetës i tij, por ndoshta ishin edhe bindjet e tij se pa një shtet të fortë, pa ligj, shqiptarët nuk mund të civilizoheshin dhe të shkëputeshin nga rebelimet që sillte liberalizmi i Nolit. Nënjë letër që ai pat dërguar Zogut, kur ky ishte në mërgim, Drizari e ka lënë me shkrim se ishte besnik i Mbretit, edhe pse ai pat rënë nga Froni. Në letrën e 17 shkurtit 1941, Drizari sqaron pozicionin e tij:” Kjo letër i është drejtuar Madhërisë Tuaj në mënyrë për të sqaruar pozicionin tim në lidhje me Federatën Shqiptare të Amerikës”Vatra”. Unë kam marrdhënie me këtë Shoqatë, si editor i gazetës së saj”Dielli”, por edhe për shkak të sulmeve të mia të forta në gazetëkundër pushtimit fashist të Shqipërisë dhe për pasojë për shkak të besimit tim të sinqertë në rrugën e jetës amerikane. Shkëlqesia Juaj ndoshta e siguroi mbështetjen e çiltër të shumicës së madhe të shqiptarëve në SHBA dhe Kanada.”
Drizari, në letrën etij, i kujton Mbretit Zog I besnikërinë e tij dhe kontributin që dha kur motrat e Zogut, princeshat vizituan Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Citojmë, “Unë , si një anëtar i Partisë Mbretërore, vura në dispozicion të gjitha pushtetet e mia për të lehtësuar misionin dhe qëndrimin e tyre.” – Shërbëtor i Shkëlqesisë Tuaj
Nelo Drizari, d.v-17 shkurt 1941
Adhurimi i tij për Mbretin Zog shfaqet më së ploti në letrën që Nelo Drizari i dërgoi New York Times, letër që botohet me titull”Shqipëria e sheh Mbretin e ri Zog si uzurpator dhe si Patriot”. Nelo shkruan për qëndrimet e të dy palëve, atyre që e duan dhe atyre që e shajnë Mbretin, te paret duan ligjin dhe rregullin, te dytet anarkine.

HAPAT E PARA NE POEZI

Në fakt Nelo Drizari e nisi krijimtarinë nga poezia. Madje që në numrin e parë të revistës “Përparimi” gjejmë të botuar poezinë e tij”Shqipëria e plagosur”. Poezia ka 6 strofa me nga katër vargje secila dhe është e shkruar me rimëtë kryeqzuar ABAB:

Djemt’ e mi ju shqiptar
Ku e keni nënën tuaj
Të gjithë me sy e keni par’,
E kanë zaptuar të huaj.

Poezia ka nota vajtuse për fatin e Shqipërisë së robëruar, por finalja e saj përmban shpresën se djemtë e rinj, ku përfshin edhe veten Nelo Drizari, nuk do t’i harrojnë vuajtjet e Nënës dhe se ata do ta sjellin ndryshimin:

Ne djemtë e rinj që jemi sot
Të gjitha i kemi shkruar
Kur kujtojmë na venë lot
Asnjë s’kemi harruar.

Në numrin e korrikut 1916 botohet dhe një tjetër poezi e Nelos, ajo titullohet “Shpresa jonë”. Është shkruar me të njëjtin stil e nëtë njëtën frymë, ka gjashtë strofa, 20 vargje të rimuar me të njëjtën rime :

Do vijë dita ne të shohim
Shqipërinë të madhuar
Ku është ora ne të shkojm’
Në luftë të gjithë të bashkuar.

Një poezi interesante është ajo qëi kushtohet udhëtimit të tij drejt vendlindjes. Kjo poezi duhet të jetëshkruar në momentin kur ai është kthyer përkohësisht për të parën herë nga SHBA në Shqipëri. Duket se bashkë me të në udhëtimin me anije nga Greqia nëVlorë, ai rastesisht ka udhëtuar së bashku me Atin e Pavarësisë, Ismail bej Qemali:
Veja prej botës së Perëndimit
Me vapor që shkonte pran’ një mali
Mbi Detin shkumor të Joanisë,
Gjatë bregdetit të Shqipërisë,
Kur po çelej drita e Agimit:
Me ankth e mituri të një djali,
Të malluar për njerëzit e tija,
Pyeta sa larg është Shqipëria?
M’u qas e më tha se sa ish ora
Dhe se nuk ishim aq larg nga Vlora.
Cili ish, vallë ky plak i shkreti,
Kymjekër thinjur me pamje krali?
Festëkuqi, që më tha “Tyt Eti-
Të fala nga Ismail Qemali!”

GJUHËTARI DHE PËRKTHYSI

Është i konsiderushëm kontributi që ka dhënë Nelo Drizari në fushën e gjuhësisë. Ai ka meritën se qe i pari që bëri të njohur gjuhën shqipe në një Universitet amerikan, siç ishte Kolumbia. Ishin të shumtë studentët e tij amerikanë, nder ta dhe njerez te shquar, që mësuan gjuhën shqipe dhe u bënë miq të Shqipërisë dhe vizituan vendin e shqiponjave. Duhet sakësuar se pedagog igjuhës shqipe Nelo u bë para se të bëhej editor i Diellit, dhe jo pas, siçështë shkruar kohët e fundit në shtypin e Tiranës. Kësaj periudhe i përket edhe hartimi i Fjalorit Anglisht –Shqip dhe Shqip-Anglisht” , të cilin Nelo Drizari e botoi më 1934. Vlerat e këtij fjalori i përcaktoi në parathënien që shkroi Faik Konica, i cili nuk i kursen lëvdatat. Pas fjalorit, Nelo do t’u ndihte studiuesëve të Shqipes edhe me veprën e tij gjuhësore”Shqipja e folur dhe e shkruar”, një libër xhepi shumë praktik për përdorim të përditshëm. Vetë Nelo Drizari, përmes përcjelljes shprehet me adhurim për gjuhën shqipe, për të cilën janë interesuar disa prej personaliteteve të përmasave botërore si Jokli, Han, Majer etj.
Nelo Drizari i dha freski Diellit përmes përkthimeve të tij, madje ai solli në faqet e gazetës që do të editonte vetë për dy vjet edhe zëra të fuqishëm të letërsisë amerikane, por ai shkroi dhe vete letersi aty. I vlefshëm është edhe kontributi i tij i përkthimeve në gjuhën angleze. Vlen të veçohet përkthimi në vitin 1945 i dramës”Besa” të Sami Frashërit ne gjuhen angleze, e cila u vu në skenë për vite me radhë nga amatorët emigrantë shqiptarë në SHBA. Penës së tij si përkthyes i përkasin edhe shumë poezi popullore që shoqërojnë Gramatikën e tij.
Gjuhës shqipe Drizarit i shërbeu edhe gjatë ushtrimit të detyrës tëngarkuar nga Ministria e Mbrojtjes për organizimin e seksionit shqip në Institutin e gjuhëve të huaja në Monterey të Kalifornisë.

VEPRAT

Duke e përmbledhur krijimtarinë e Nelo Drizarit, evidentojmë faktin se ai e nisi krijimtarinë letrare me vargëzim, por suksesin e arriti në prozë. Në prozën e tij dallon publicistika, artikujt studimorë dhe krijimtaria e mirëfilltë letrare. Romani në gjuhën angleze “Song of Irena”, i shqipëruar kohët e fundit nga nipi i tij në Londër Zaho Sula “Kënga e Irenës” është padyshim një kontribut i jashtzakonshëm i një shkrimtari shqiptar në një vend të huaj.Mjedisi, tema dhe ngjarjet kanë autoktoni shqiptare. Ngjarjet dhe personazhet lëvizin në një mjedis tepër të dashur për autorin e romanit, në Mallakstrëne tij. Një roman që i zhvillon ngjarjet ne vitet ’30 të shekullit të shkuar . Romanin, Nelo Drizari ia kushtoi brezit të ri amerikan, që ka qenë i bekuar me një trashëgimi të madhe të lirisë.” Libri, që përshkohet nga një vel romantik, u botua më1957.
Përpara këtij romani Nelo kishte shkruar dhe njëroman tjetër me temë, personazhe e subjekt shqiptar. Kjo vepër deri tani nuk ka gjurmë , por e dëshmon këtë një letër që ai ia ka dërguar Elias Mitchell, kryetar i Vatrës. Letra mban firmën e Nelo Drizarit dhe mbi nënshkrim gjendet shprehja e dashur e vatranëve:Juaji me Besë.
Letra është nisur më 25 prill 1947 nga New Yorku. Që në hyrje të saj, Nelo i lutet kryetarit të Vatrës, që të shtrojë para Këshillit, kërkesën e tij për botimin në Dielli me fragmente dhe sponosorizimin e romanit. Ja letra:”Tue kujtue traditën e Diellit në lidhje me botimet letrare, edhe tue kujtuar sa me gëzim i këndojin këndonjësit, dëshiroj të shtroj një proponim për konsideratën tuaj: Kam një novellë romantike që merret me luftën burrërore për çlirimine Shqipërisë prej zgjedhës fashiste dhe naziste. Novela e cila e ka emrin”Bijtë e Korbës”, pasqyron edhe kontributin bujar të shqiptarëve të Amerikës.Kjo vepër letrare munt të nisë të botohet në Dielli me një herë dhe të vazhdojë në një kohë të gjatë, gjersa të mbarohet.”
Më pas, Nelo parashtron kushtet e tij, ku shpërblimi që kërkon është simbolik, vetëm 700 dollarë në tre këste. Nuk gjendet përgjigja e kryetarit të Vatrës, as edhe gjurmët e romanit të Drizarit.
Romani tjetër “Four Seas to dreamland”, e para vepër e tij e përkthyer në gjuhën shqipe ”Katër ditë për në vendine ëndrave”, është një tjetër libër që dëshmon mjeshtrinë e shkrimtarit.Kjo vepër është klasifikuar si një vepër e ndërmjetme, ku gërshetohet letërsia dokumentare me atë artistike. Libri është i ndërtuar me 30 kapituj. Në pëlhurën e rrëfimeve është mbështjellë jeta e vetë shkrimtarit. Autori përshkruan bukur aventurën e një djaloshi, që ka lënë fshatine lindjes dhe endet larg për në vendin e ëndrave së bashku me vëllanë. Djaloshi –personazh, qëështë vetë autori, digjet nga ëndrra për integrim dhe shkollim, por që sëmundja ia ndërpret dhimbshëm në mes. Ai kthehet në vendlindje pranë familjes, ku klima, ajri, dashuria familjare, bëjnë magjinë-e shërojnë nga e keqja dhe ai i rikthehet në vendin e ëndrave dhe triumfon. Libri u botua në vitin 1969 dhe ato vite ishte ndër veprat e rekomanduara për nxënësit e shkollave amerikane.
Me shumë interes është edhe esseja e Nelos”Xhek London dhe ëndra e pamundur” Një vit para se të mbyll sytë, Nelo Drizari u dhuroi lexuesëve librine tij kushtuar misionit katolik Carmel të Kalifornisë, i titulluar “Kopshti piktoresk i magjepsjes”.
I vlerësuar është kontributi i Drizarit edhe në fushën e studimeve të epokës Skënderbejane me librine tij” Scanderbeg; his life, correspondence, orations, victories, and philosophy”(Skënderbeu, jeta,korrespondenca, oratoria, fitoret dhe filozofia e tij.”. Emri i Drizarit është përfshirë edhe në hartimine disa veprave me kolektiv autorësh si”Historia e dramës moderne”,”Fjalori i Kolumbias për letërsinë moderne amerikane”, Enciklopedia e Collierit” etj. Ndërsa trashëgimia publicistike e tij është e pasqyruar jo vetëm në gazetat dhe revista shqiptare tëAmëerikës si”Dielli”, “Përparimi” , “Studenti”, por edhe në gazetat e revista prestigjioze amerikane si: The New York Times, “Boston Globe”, “Brooklyn Eagel Magazine”, Current History Magazine” etj.
Nelo ishte i pasionuar edhe pas pikturës. Ai ka hapur ekspozita personale në San Francisko, Oakland etj.

PËRSE ISHTE I NDALUAR NË SHQIPERI?

Edhe Nelo Drizari, si shume vatrane, ishte i ndaluar në Shqipërinë e diktaturës komuniste. Ata që studionin nëpër arkiva dhe shkruanin për Vatrën dhe vatranët, nuk e përmendnin kurrë Nelo Drizarin, edhe pse ai kishte dhënë aq shumë për kulturën tonë kombëtare, edhe pse kishte qenë në krah të Konicës dhe Nolit. Arsyen duhet ta thonë vetë studiuesit, edhe pse merret me mend se kush ishte shkaku. Nelo Drizari nuk i kishte bërë asgjë Shqipërisë, veç mirë. Nuk ishte marrë as me diktatorët që udhëhoqën dhe pergjaken Shqipërinë. Ai nuk e kishte jetuar regjimin e Ahmet Zogut sepse erdhi fëmijë në Amerikë, por e adhuronte atë, thjesht sepse njihte temeperamentin e shqiptarëve, bajraktarizmine tyre, egon për të qenë të gjithë udhëheqës dhe askush i udhëhequr,të gjithë komandantë dhe skush ushtar, njihte mosbindjen dhe rebelimin alla shqiptar. Ai thjesht besonte tek forca e ligjitdhe tek aftësitë e Ahmet Zogut.Kur i shkruan gazetës The New York Times, Nelo, i njeh Mbretit të shqipatrëve këto merita: Vendosjen e rendit përmes ligjit, çarmatosjen e malsorëve, njeriu që i doli zot mbrojtjes së Qeverisë që doli nga Kongresi i Lushnjës; po kështu Zogu, sipas Drizarit, ishte ai që i doli zot kryeqytetit gjatë rebelimit më 1923, po kështu i njeh mbretit të shqiptarëve meritën e ruajtjes së qetësisë në situata të vështira, siç ishte rasti kur u plagos para se të hynte në Parlament etj. Për të gjitha këto Nelo Drizari u shpall i padëshiruar në Shqipëri.
Vitine shkuar qyteti i Ballshit bëri vlerësimine parë për intelektualin e shquar mallakastriot, që iku fëmijë prej Shqipërie dhe i mbylli sytë në Vendin e ëndrave, i djegur nga malli për vendlindjen; e shpalli Nelo Drizarin Qytetar Nderi!

Kristo KIRKA, Kryetar i shoqërisë “Besa-Besën”

May 14, 2016 by dgreca

Nga URAN BUTKA/*

Në vitin 1908 Kristo Kirka u zgjodh kryetar i shoqërisë “Besa-Besën” dhe punoi me vetmohim për ta bërë atë vatrën kryesore ku të mblidheshin dhe të bashkëvepronin gjithë shqiptarët. Shoqëria “Besa-Besën” u shndërrua në shoqërinë më të fuqishme të shqiptarëve të Amerikës dhe u bë faktori kryesor i bashkimit të të gjitha shoqërive të tjera në një federatë gjithëshqiptare.

Në këto kushte lindi nevoja për një gazetë, zëdhënëse e shqiptarëve të Amerikës, por edhe tribunë e mendimit të çështjes sonë kombëtare. Më 15 shkurt të vitit 1909, shoqëria “Besa-Besën” nisi botimin e gazetës së mirënjohur “Dielli”. Vetë titulli i saj “Dielli”, i qëmtuar nga Fan Noli, ishte kuptimplotë: Dielli, që do të ndriçonte mendjen dhe rrugën e shqiptarëve. Numri i parë i saj doli në Boston më 15 shkurt 1909, si gazetë e përjavshme, mandej dy herë në javë, ndërsa në kohën e Çekrezit u bë e përditshme, shqip dhe anglisht. Në krye të numrit të parë, shpallej diviza: “Dielli është organ i shqiptarëve kombëtarë, që kërkojnë vetëqeverimin për Shqipërinë”.

Gjatë gjithë ekzistencës së saj, ka qenë një nga faqet më të rëndësishme të shtypit shqiptar. Qysh në krye, ajo ka përkrahur lëvizjet për autonomi në kuadrin e katër vilajeteve, mandej lëvizjet për ndergjegjësim kombëtar, për liri dhe pavarësi, luftën kundër politikave shoviniste e pushtuese të shteteve fqinje, si: Greqia, Serbia dhe Italia, kundër planeve të disa Fuqive të Mëdha për copëtimin e Shqipërisë, si edhe ka propaganduar vijimisht idenë e bashkimit të shqiptarëve në një shtet kombëtar e demokratik, sipas modelit të demokracive perëndimore. Ndërkohë, ka pasqyruar jetën, veprimtaritë kombëtare, politike, ekonomike dhe kulturore të shqiptarëve të Amerikës dhe ndihmën e tyre në dobi të atdheut e të çështjes kombëtare.

Redaktori dhe editori i parë i gazetës “Dielli” ishte Fan Noli, i cili me editorialet e tij të thukta, i dha drejtimin dhe peshën e duhur kësaj gazete kombëtare.

Në mbledhjen e përgjithshshme të shoqërisë “Besa-Besën” në Boston, më 14 mars 1909, për të zgjedhur Pleqësinë e shoqërisë dhe për të këqyrur ecurinë e gazetës “Dielli”, folën Fan Noli, Kristo Kirka, Nikolla Poçi e të tjerë. Pleqësia e zgjedhur i bëri thirrje Faik Konicës , drejtor i gazetës “Albania” në Londër, që të pranonte drejtimin e gazetës “Dielli”, ftesë që ai e pranoi.

Në këtë mbledhje u zgjodh edhe redaksia e gazetës: G.Gjoleka menaxher, Kristo Kirka gazetar dhe K.Kristofor arkëtar.

Me ardhjen e Faik Konicës në Amerikë, më 9 tetor 1909 dhe vendosjen e këtij personaliteti të shquar për të drejtuar gazetën “Dielli”, u rrit dukshëm cilësia dhe fama e gazetës, por edhe veprimtaria kombëtare e shqiptarëve të Amerikës.

Gjatë vitit 1909 u rishtrua çështja e bashkimit të të gjitha shoqërive në një të vetme. Pleqësia e shoqërisë “Mall’i Mëmëdheut”, përmes një letre botuar te gazeta “Dielli”, argumentonte domosdoshmërinë e shoqërive të krijuara an’e kënd Amerikës. Shoqëria “Besa-Besën” mori nismën që të organizonte një sërë mitingjesh në qendrat kryesore ku banonin shqiptarët, për të propaganduar bashkimin. Mitingu i parë u organizua më 1 nëntor 1909 në Phoenix Hall, ku erdhën shqiptarë nga Bostoni, por edhe nga Natick, Hudson, Buffalo, New Bedford, Worcester etj. Mitingun e hapi Kristo Kirka, kryetar i shoqërisë “Besa-Besën”. Në emër të kësaj shoqërie, ai bëri thirrje për bashkim, si një aspiratë kombëtare. Oratorët Faik Konica, Fan Noli,Themistokli Millona dhe Kol Kristofori folën për rreziqet që i kanoseshin Shqipërisë dhe për organizimin e shqiptarëve tëAmerikës.

Mitingje masive u organizuan edhe në Hudson, më 12 nëntor 1909, në Bedford, më 18 nëntor, në Natick, më 25 nëntor, në Worcester, më 1 dhjetor, në Southbridge, më 14 dhjetor. Këto tubime luajtën një rol të rëndësishëm për fuqizimin dhe rritjen e shoqërisë “Besa-Besën”, por edhe në rrugëtimin drejt bashkimit. Thuajse një miting në javë, një gjë e pazakontë, por edhe një punë e palodhur, veçanërisht e organizatorit Kristo Kirka, që kishte një energji të pashtershme dhe një vullnet të pathyer.

Gazeta “Dielli” e datës 28 janar 1910, shkruante: “Pleqësia e Besa-Besës mbajti një mbledhje të dielën e shkuar në zyrë të “Diellit”. Ishin në mbledhje Z.Kristo Kirka, kryetari; z. Tromara, sekretari dhe z.Andea Kristo, Stavre Mihal, Xheli Sotir nga pleqësia” [1] Kryetari i shoqërisë “Besa-Besën”, Kristo Kirka, luajti një rol të rëndësishëm bashkues. Por, krahas zgjerimit të shoqërisë “Besa-Besën” me anëtarë të rinj dhe mirëkuptimit gjithnjë e më të madh për bashkimin e gjithë shoqërive në një organizatë të vetme, u shfaqën edhe mosmarrëveshje të brendshme.

“Kulmin këto mosmarrëveshje e arritën në mbledhjen e 20 shkurtit 1910 të kësaj shoqërie, që u mbajt në Boston. Kryetari Kristo Kirka, i cili e drejtoi këtë mbledhje, theksoi domosdoshmërinë dhe nevojën e një lidhjeje apo federimi në mes të shoqërive shqiptare të krijuara në Amerikë… Nga diskutimet që u bënë në këtë mbledhje, u dukën qartë kontradiktat midis kryetarit të shoqërisë “Besa-Besën”, Kristo Kirka dhe drejtorit të “Diellit” Faik Konica, kryesisht për disa artikuj të botuar në gazetën “Dielli”. Kryetari i shoqërisë kërkoi me këmbëngulje që drejtimi i gazetës “Dielli” të kalonte në duart e kryesisë së shoqërisë, gjë që nuk u pranua prej Faik Konicës, i cili theksoi se “përsa kohë do të ishte drejtor i këtij organi, nuk do të lejonte kërkënd të fuste hundët në punët e tij”.[2] Mosmarrëveshjet u thelluan edhe për një problem tjetër që u ngrit në këtë mbledhje: botimi i një gazete tjetër në Boston të titulluar “Flamuri” dhe që drejtohej po prej Faik Konicës. “Flamuri” ndryshonte nga “Dielli”, sepse e kërkonte vetëqeverimin e Shqipërisë vetëm në rrugë kushtetuese. Konica theksoi se e kishte botuar me qëllim këtë gazetë, që ajo të hynte në Shqipëri, sepse gazeta “Dielli” nuk lejohej prej xhonturqve”.[3]

Faik Konica dha dorëheqjen si drejtor i gazetës “Dielli”, ndërkohë që vazhdoi të botonte “Flamurin”. Shoqëria “Besa-Besën” zgjodhi një komision me Kristo Kirkën në krye, për të drejtuar shoqërinë dhe organin e saj, “Diellin”.

Gjithsesi, kjo mosmarrëveshje ishte në dëm të shoqërisë e të gazetës “Dielli”, por edhe të projektit të bashkimit, ndaj të dyja palët bënë një marrëveshje, u ulën në bisedime, zgjodhën një komision të përbashkët dhe shkuan në votime demokratike, me votë të fshehtë. Kryetar i shoqërisë u zgjodh Josif Pani. Kryesia e re ia dorëzoi sërish gazetën “Dielli” Faik Konicës, maj 1910. Të dyja gazetat, për një kohë, u bashkuan në një emër të përbashkët “Dielli dhe Flamuri”.

Pavarësisht nga mospërputhja e mendimeve për probleme apo qëndrime të caktuara, midis Kirkës dhe Konicës vazhdoi bashkëpunimi në dobi të çështjes kombëtare.

Në përvjetorin e parë të “Diellit”, më 11 shkurt 1910, editori i gazetës, Faik Konica, tek përshkruante rrugën njëvjeçare, do të vlerësonte në mënyrë të veçantë veprimtarinë e shoqërisë “Besa-Besën” dhe të kryetarit të saj, Kristo Kirka:

“Me këtë numër, “Dielli” mbush motin e parë të botimit të tij. Kur bën një udhë të gjatë, udhëtari qëndron ndonjë herë, rri mbi një gur dhe hedh sytë pas tij. Është një çlodhje dhe një dëfrim, një kurajo për të vajtur më përpara, kur sheh sesa eci dhe ç’mbaroi gjer atje. Ashtu, edhe ne do të marrim forcë të re, duke shikuar punët që bëmë gjer sot…Shoqërisë “Besa-Besën”, kryetarit atdhetar dhe të palodhur të saj, Kristo Kirka, pleqësisë së nxehtë , kurdoherë gati të bëjë detyrën e saj, ana kombëtare u ka hua përhirime nga zemra”[4]

Pas shoqërisë “Besa-Besën”, në SHBA u themeluan edhe mjaft shoqëri të tjera të rëndësishme, që ndikuan në bashkimin, ndërgjegjësimin dhe arsimimin e emigrantëve shqiptarë atje, por edhe ndihmuan bashkëkombasit e tyre në Shqipëri.

Një nga këto, shoqëria korçare ”Arsimi”, e themeluar në vitin 1909 në Hudson, por e zhvendosur më pas në Boston, dha një ndihmesë të çmuar në arsimimin e emigrantëve shqiptarë në Hudson e Boston, por edhe në zhvillimin e arsimit në qytetin e Korçës. Në krye të kësaj shoqërie ishte Kristo Kirka.

Po ashtu, u formuan edhe shoqëritë “Shpresa” në Bideford, shoqëria “Dallandyshe” dhe “Mbarësia” në Marlboro, shoqëria ndihmëtare ”Bashkimi”, “Flamuri i Krujës” e të tjera.

Të gjitha këto shoqëri dhe organet e tyre të shtypit e kishin kthyer shikimin nga Shqipëria që lëngonte nën sundimin osman, por edhe që përpiqej të dilte nga kjo gjendje. Shoqëritë patriotike të Amerikës inkurajonin çeljen e shkollave shqipe, arsimimin në gjuhën shqipe, ngritjen e çetave të para të lirisë, luftën kundër shovinizmit dhe kishës greke, përkrahjen e kryengritjeve të mëdha antiosmane të viteve 1910-1911, si edhe mbrojten e çështjes shqiptare në arenën ndërkombëtare, veçanërisht në SHBA.

Ja ç’shkruan gazeta “Dielli”, 18 nëntor 1910:

“Ende pa marrë kryesinë Z. Kirka, anëtarët e Shoqërisë korçare “Arsimi” qenë shumë të pakë, por që kur u zgjodh kryetar Z.Kirka, i cili kurdoherë është rrëfyer atdhetar, anëtarët u shtuan shumë dhe është shpresë që të vejë më përpara shoqëria “Arsimi” për të përmbushur qëllimin e saj. Kryetari Kirka foli me hollësi për qëllimin e shoqërisë dhe u dha kurajo gjithë dëgjonjësve që të mos dëshpërohen për mbylljen e shkollave shqipe në Shqipëri, se do të vijë koha që do të hapen prapë dhe atëherë shoqëria jonë ka për detyrë t’u ndihë shkollave shqip, për të cilat është ngritur”.[5]

Kristoja ishte i mendimit që shqiptarët duhet të përfitonin nga liritë e shpallura nga xhonturqit, për të përhapur abecenë e njësuar , për të ngritur shkolla, klube kulturorë, shtyp të lirë dhe veprimtari të tjera, që të vetëdijësoheshin e të bashkoheshin shpirtërisht.

“Gjuha dhe letërsia shqiptare bënë udhën e tyre, por me mundime. Armiqtë filluan luftën e rregullt kundra shqiptarizmës… Më 1908, kur u shpall lirija konstitucionale, në të gjithë anët ku ndodheshin shqiptarë, u hapnë klube, u botuan fletore, edhe u shtypnë e u përhapnë libra edhe u krijua Normaleja e Elbasanit për të pregatitur mësonjës të aftë. Mirëpo , faktorët ngatërrestarë të huaj, duke u mbështetur n’elementët fanatikë të vendit, dëndësuan luftën në të katër anët. Lufta për shkronjat dhe gjuhën doli në krye. Xhonturqit kërkuan që shqipja të shkruhej me germa arabishte dhe të përhapej kultura osmane. Me qenë se shkronjat arabishte, përveç që nuk kanë zënore, por edhe si një gjuhë semitike, nuk përfshijnë as bashkëtingëllore, me një fjalë ishte një mjet mashtronjës për t’i ndaluar shqiptarët në fushën e kulturës. Në tërë Shqipërinë bota u nda më dysh: partizanët e shkronjave latine dhe partizanët e shkronjave arabe. E para përfaqësonte kulturën evropiane edhe e dyta kulturën orientale, e para përfaqësonte nacionalizmën shqiptare, edhe e dyta fanatizmën fetare, e para gjallëri në jetë, e dyta vdekjen. Në këtë luftë, grekët dhe serbët ndihmonin propagandën e xhonturqve…Nacionalistët u detyruan të formojnë çeta dhe t’organizojnë kryengritje. Me rëndësi ishte ajo e Kosovës, e cila përfundoi me zbritjen e kryengritësve në Shkup” – shkruante Kristo Kirka.[6]

Ai përpiqej që shqiptarët e Amerikës të mbanin gjallë gjuhën shqipe, të shkruanin e të lexonin në gjuhën e mëmës, të merrnin dituri dhe të kulturoheshin. Nga shoqëria “Arsimi” organizoheshin kurse dhe shkolla sezonale për të mësuar gjuhën shqipe të shkruar. Madje, Kristo Kirka, bënte thirrje për themelimin e një shoqërie theatrale, që të zbukuronte jetën e emigrantëve shqiptarë dhe të edukonte atdhetarizmin e tyre:

“Thërriten gjithë aktorët që kanë marrë pjesë në dramat “Besa” të Sami Frashërit, “Vdekja e Pirros” të Mihal Gramenos etj. dhe çdo atdhetar që dëshiron të marrë pjesë në një shoqëri theatrale, të ndodhen në mbledhjen që do të mbahet më 29 të vjeshtës së dytë 1911, për të rregulluar një shoqëri theatrale”[7]

Kështu, me nismën e Kristos, u themelua shoqëria teatrale “Lahuta”, me qendër në Boston.

[1] Gazeta “Dielli” 28 janar 1910

[2] Po aty

[3] V. Duka, Shqiptarët në rrjedhat e shek.xx

[4] Gazeta “Dielli” , 11 shkurt 1910

[5] Gazeta “Dielli” 18 nëntot 1910

[6] Gazeta Fjala e Korçës, qershor 1944

[7] K.Kirka, thirrje për një shoqëri theatrale, Dielli, 19 vjesht’e dytë.

*Marre nga Libri”Kristo Kirka” i Uran Butkes

Ne Foto: Kristo Kirka ne te majte te Fan S Nolit

Kreativiteti i “Sagës” së Dilenjve

May 14, 2016 by dgreca

Nga Prof.Kristaq F. Shabani*/

Kreativiteti, në kuptesën e mirëfilltë të kësaj shprehie, është një veprimtari e përditshme e dhuntisë , talentit, një spikatje dinamike, e cila ka të bëjë me produktivitetin material te mendimit novator, të risisë. Kjo realizohet, si rrjedhojë e veprimtarisë së epërme mendore.

Në këtë kontekst, duhet të përcaktojmë saktë zjarrminë inkadeshente të thelbit që, kreativiteti është një veprimtari e konkretizuar e aftësisë, e predominancës së saj, e dominimit të proceseve volitive, në kahje plotëdimensionale, plotmendore dhe plotngjyrore. Kreativiteti e ka buresën nga rrjedhoja e përmendur më sipër, por edhe nga aktivizimi i genit, përcjellshmëria e tij në gjeneratat e reja, sensi i realizimit konkretizues dhe prakticitetit me parime te gjetura. Kreativiteti ka cilësi gjetjen, prirjen, zhdërvjelltësinë, vitatitetin, vërtetësinë e kryeprovës dhe kryefjalës reale.

“Saga” e Dilenjve dhe Prijësi i saj

Zagoria, kjo krahinë inteligjente dhe potente në fushën e produktesës së mëndafshit të pronës intelektuale, ka veçanësi të përligjjes së këtij fenomeni dhe dallesa në krahasim me shumë krahina të tjera është tepër e dukshme dhe finalizuese. Në këtë referencë të shkurtër kemi fokusuar dhe rrokur përfaqësues tipikë të një familje, e cila, në vetvete, përbën një “Sagë” në “Sagën” e madhe të Zagorisë, mbartëse përfaqësuese të kreativitetit, një shembëlltyrë referuese dhe modeluese. Fjala është për Sagën e Dilenjve, e cila ka një pasqyrim efikas përfaqësues në pemën e saj gjeanologjike kreative .

Prijësi i këtij kreativiteti, pa dyshesë, është Ilia Dilo Sheperi, i cili, si rrezultat i zjarrmisë intelektuale, i dijësisë, kulturimit, prodhueshmërisë begatore në fushën e gjuhës shqipe, në lëvrimin e spikatërisë në fushën arsimore, me shpërthesën dhe bollukun mendor, hartoi një libër tipik, të munguar deri në atë kohë: “ Gramatikën dhe Sintaksën e gjuhës shqipe”, duke u nderuar me skeptrin e mendimtarit, gjuhëtarit, studiuesit në një kahje të munguar.

Klima gjuhësore, sinoptika gjuhësore, ku përlindi ky kreativitet

Elmentë të tillë si: prezenca e fillimit të “gumzhitjes” arsimore në shkolla të mesme të sapofilluara , etja e përgjithshme për dije, nxorën në dritë mendimin për të dritësuar të parën gramatikë për shkollimin e mesëm, e shndërruar në një vepër tejet themeltare e gjuhësisë shqiptare, e cila kishte si autor një zagorit, i motivuar bindshëm si pionier i Arsimit Kombëtar, studiues i devotshëm dhe vullnetor në fushën e studimeve albanologjike, i pajisur me një energji të madhe të pozitivitetit kreativ …

Pra, një rol parësor kontributi të kreativitetit, të lindjes dhe krijimit të një vepre të munguar… Kjo e lidhur me shkallën e epërme të mendimit. Natyrisht, vetëm ata që kundrojnë lart, larg, në vertikalitetin dhe horizontalitetin, mundësojnë kreativitetin. Duhet të shprehemi se, këndvështrimi dilian, në përpjekjet kombëtare për gjuhësinë të realizuara më parë në një diagram e kalvar në këtë objekt nga Kostandin Kristoforidhi, Sami Frashëri e përpjekës të tjerë të gjuhës, të cilët kishin kërkuar rrugë dhe kishin hedhur tharmin ndriçues për të rrugëtuar mbarë gjuhësia jonë, madje kishin hedhur bazat e shkencës sonë gjuhësore është vazhdë e këtyre përpjekjeve .Ashtu, sikundërse çdo fenomen real, fillon nga zanafilla e të dukurit edhe gjuhësia jonë, si shkencë, ka kaluar në disa faza ecjeje dhe prurjesh, prezenca diletante, deri te shndërrimi në shkencë të vërtetë.

Dhe këtë sipar ecje e ideoi, e skenoi, e aktroi e regjisoi, Ilia Dilo Sheperi

Me këtë vepër u dha sinjali i një studimi tërësor i strukturës së gjuhës shqipe, duke parasjellë vështrimin në të kaluarën parahistorike e historike dhe kjo siguroi flakjen tutje të dilentantizmit, të spontaneitetit, të rakitizmit dhe proliksitetit. Ndaj, vlerësimi për këtë tekst, ishte në kufijtë e bukur ekstreme dhe qiellorë : “…vepër me vlera të rrallësisë gjuhësore, vepër meritore në historinë e gjuhës shqipe…, vepra është një perlë e gramatografisë sonë; nga shumë anë, kjo gramatikë ështe sot një minierë e pasur; vlerë e kreativitetit për studiuesit e sotëm të shqipes”.

Bindjen time vetjake : “Jetëgjatësia e gramatikës shpreh bazën e themeltë të rezistencës së punimit gjuhësor dhe përligj atributin, aftësinë dhe plotinë studimore, e cila lejon procesin evolutiv “.

Ishte shfaqur në teatrin e kreativitetit gjuhësor shqiptar një vepër rrallësore, e cila jep ndihmesë për të kuptuar vertetësinë dhe përmasën e kulturës dhe kulturimit shqiptar, ku prijës është mendimi i Rilindsave me rrezatim profetik , të cituar nga Prijësi i “Sagës” gjuhësore të Dilenjve, Ilia Dilo Shperi, qysh në vitin 1918: “Kombi ynë do të zërë një ditë vendin që i takon historisë së tij midis kombeve më të qytetëruar”.

Një mendim, sa profetik aq dhe bindës , sa thelbësor, aq dhe ndjenjësor, sa zhbirues aq dhe penetrues, sa i ditës aq dhe i së ardhmes së konfiguruar…

Nuk është detyra ime të bëj zbërthim të substratit të gramatikës dhe sintaksës, pasi kjo paraqitet në referencat e tjera, por është e nevojshme të ndalem në dy stacione thelbësore:

Gjuha jonë ka udhëtuar në rrugëtimin e saj plot kundërti, plot atake, për arsye të lashtësisë dhe të bukurisë së saj, të aftësisë së saj buronjë dhe të plotësisë së saj figurative edhe simbolike, e cila pasurohet nga veprat kreative, por studiuesit apatikë nuk mund t’i afirmojnë prurjet.

Dihet se ç’efekt i dha mësimit dhe zhvillimit të gjuhës shqipe kjo Gramatikë e Princit të saj kreativ.

Njihet mirë dhe spostimi i kësaj vepre dhe çoroditja e fatkeqësuar në sistemin monoide, të cilën albanologu i i famshëm Nobert Jokl e ka motivuar: “…tekst për shkollat eprore… kontribuon në lëmën e hulumtimeve gjuhësore…”, por duhet theksuar se “tharmi “ i kësaj vepre ndihej , por jashtë emrit të krijuesit të saj të tejzgjuar.

Gramatologjia jonë, asqë mund të kuptohet, pa këtë vepër mirëfillore.

Kjo dihej, por frika dhe stepja s’lejonte ditirambin e saj real, por ditirambin e saj të fshehur.Çfarë nxjerr në pah ditëshmëria dhe studimi gjuhësor në lidhje me veprën kreative të Dilos?

Studimi i veprës së Ilia Dilo Sheperit sugjeron sot se vetëdija gjuhësore është e cunguar; dëshirat e tij shkencore janë ende çështje të ditës; gjithashtu, mund të shikojmë me tej se problemet e ditës, si të gjejmë rrënjët e vjetra, të operojmë me fjalën aktive , elementet e të cilës na tregojnë se shqipja është një nga gjuhët më të vjetra, “nismon , kur nisin gjuhët primitive”. Natyrisht që shkenca gjuhësore ka ecurinë e saj ; zgjerohet dhe thellohet në këtë rrugëtim shkencor me konceptin e gjuhës; nxirret pahësisht primordialiteti gjuhësor. Studiuesit e mirëfilltë, asqë mund të mos vinin re se Gramatika dhe Sintaksa e Gjuhës shqipe, pavarësisht se, kur u shkrua, ka një bazë të moderuar të konceptit gjuhësor modern dhe se mendimi i hartuesit kreativ ka qenë pararojues, në disa raste të mendimit gjuhësor shqiptar, madje dhe në përtejshmërinë e këtij mendimi. Pra, kjo siguron prioritetin dhe fitimin e çertifikimit të përftesës së gjuhës sonë në hullinë, hyrjen e rrjedhave të zhvillimit të gjuhësisë botërore. Këtu duhet të vëmë në dukje krenimin e kreativitetit universal. Një dukuri e tij qartësisht eliminon ndjenja të inferioritetit dhe nxit elementin konkurrues. Kumbuese janë fjalët e gjuhëtarit dhe albanologut Dilo, të cilat kumbojnë sot dhe në këtë auditor inteligjent si një kambanë e fortë tringëlluese, tingëlluese, kushtrimuese : “Të vendosësh si gjuhë letrare njërin dialekt, është kundër vetë gjuhës; të vendosësh dialektin tënd, është gjë e shëmtuar”. Është një thelb kreativ edhe për studiuesit e sotëm sythe zgjuar e të pazgjuar që tentojnë të zgjohen.

Në këtë koncept dhe në këtë vlerësim, vepra e Dilos duhet të konsiderohet si një libër i shenjtë i shkencës gjuhësore shqipe. Asqë mund të mendohet kurrë vjetërsi e tempujve, amortizim i tyre moral, të cilët e ruajnë shkëlqimin dhe, madje , kur është aftësia vlerësuese e tyre shkrepëtijnë … Çoroditja e ndodhur duhet të harrohet . Ndaj t’u falemi këture tempujve gjuhësorë të tempetamentit kreativ “Dilo”!

I profilizuar në kreativitetin krijues të Sagës , përshfaqet Etjen Dilo

Shkrimet e Etien Dilos, janë realitete, konkrete, madje del në pah dhe sfumimi kohor i figurave dhe personaliteteve : ”Në një botë që lind e nuk lind dot“, “Bija e Sheperit, një emër që rron mes nesh” , “Ilia Dilo Sheperi asht nga ashti i Mëmëdheut”, ”Një zë atje, ku nuk kishte më zë”, ”Fletë nga historia e një familjeje me rrënjë te Rilindja Kombëtare”, ”Personalitete të padiskutueshme, kur luhej fati i kombit”. Një gjashtëtet dinamik. Vetë këto tituj tregojnë anën e tyre “romanore” të një jete.

Veçanësia spikat në librin “Personalitete të padiskutueshme, kur luhej fati i kombit” rrëfejnë me shumë inteligjencë figura dinjitoze të Kombit, të cilët rrjedhojnë nga krahina e Zagorisë, por përmastohen në historinë e Kombit për kontributin e tyre si: Mihal Harito, Petro Harito, Jorgji (Gjergj) Çako, Andon Çako (Çajupi), Ilia Dilo Sheperi, Aristidh Ruci, Jani Dilo , etj… Një superiorit kreativ i shpërthyer nga një kurorë kreative i ndërlidhësuar me kurorat e tjera kreative të Kombit .

Autori i këtij kreativiteti përsjell frymëmarrjen e elementëve, të cilët bënë historinë më informacionin real të ndodhisë : ”Tek unjeshim nga Dhëmbeli për në Përmet, takova Abdul be Frashërin me të tjerë që po venin në Gjirokastër për të lidhur besë me atë krahinë. Abdul Frashëri me Mihal Hariton e të tjerë zagoritë në udhëtim… nga Prizreni shkojnë në Jugun e Shqipërisë për të vënë në jetë vendimet e Lidhjes së Prizrenit. Çelin një rrugë të re në Historinë e Shqipërisë, në të cilën do të ecnin dhe… djali i Abdulit, Mit’hat Frashëri; i Mihal Haritos, Petro Harito; Jorgji Gjergj Çako dhe i nipi, Andon Çako (Çajupi); Ilia Dilo Sheperi dhe i biri, Jani Dilo; Aristidh Ruci… (Lidhje brezive e përcjellje brezive- gjerdan kreativiteti).

Vargu është i gjatë, po në Historinë e Shqipërisë në sistemin monoide, si shumë personalitete, u lanë mënjanë, u sfumuan totalisht, u mbyllën në lëvozhgën mit.. Mbetën të panjohur në njohjen e tyre. “Koha, “Nëna e të vërtetave”, i kërkonte dhe i kërkon. E sotmja ka nevojë për një bazë morale mbi të cilën të mbështetet e ardhmja “- shprehet autori deduksionalisht. Personalitete të padiskutueshëm, ngulës të piketave kreative në dallgët e ngjarjeve të historisë e në ecurinë e kulturës sonë, me të cilën lidhej e mira, largimi i ligësisë anti gjuhë , anti komb i antëve të konturuar përqark trojeve të lashta, përparimi dhe shpëtimi i kombit, përgjithësisht pranohet që janë lënë në heshtje.

Heshtja natyrisht ka përçmimin e saj . Kreatori Etjen Dilo shpreh mendimin e tij në një pyetje , të cilës vetë i përgjigjet : “Kur nuk njihen e vlerësohen ata që “bënë histori”, si mund të ecet përpara ?!” Habitësi retorike. Thënësia balzakiane vjen në përforcim mendimi: “Një komb që nuk njeh prindërit e tij, zhduket”. Një nga synimet e kreatorit: sipërmarrja për të paraqitur guximshëm figurën e atdhetarëve zagoritë, të cilët bëjnë pjesë në Panteonin e Burrave të mençur e dimensional të Kombit, elitën e Kombit, të cilët hapën shteg, bënë atdhe , por disa prej tyre i mjegulluan , i vranësuan në qiellin që krijuan vetë për të zmadhuar dimensionet e vogla, duke eliminuar përballjen me triumfuesit…

Bindësia reale: Këta janë njerëz, jo të zgjedhur prej dikujt, po prej kohës, që imponohen bukur me idetë e tyre, që na ndriçojnë udhën, si kostelacion yjesh, që na detyrojnë t’i dëgjojmë e t’u bindemi, që na japin forcë, na prijnë, na hapin shtegun pa e ndjerë, pa e parë ne. Ky është përfaqësimi i pjesës më të vyer të Kombit, e cila flet me pasurinë konkrete të fakteve dhe të realitetit. Kur e vërteta flet vetë, s’ka nevojë të mbrohet. Duke shfletuar shkrime të këtyre atdhetarëve e dijetarëve, kreatori është ndalur te një mendim i Jani Dilos: “ Të përpiqemi për të kërkuar të vërtetën… Këtë ta paraqesim sa më thjesht e sa më bukur … dhe t’i shërbejmë eskluzivisht të vërtetës … Duke vlerësuar punën dhe vleftën e të parëvet tanë, tek e mbramja, do të ndihemi kryelartë si pasardhësit e tyre dhe si Shqiptarë”.

Studimi i personaliteteve të kulturës sonë pa u marrë me idenë dhe përkatësinë , por me reagim e drejtësi shkencore del në pah përmasa e kulturës shqiptare , del në pah shtrëmbëresa e kolonave kreative. Historia reale nuk pranon deformimin, shtrëmbërimin, irealitetin, përgënjeshtrimin , manjatizmin, eliminimin e okularitetit , dëshmisë e faktit real.

Në kete libër, ka folur shpirti dhe kur flet shpirti, ai thotë gjithmonë të vërtetën. Si thotë dhe vetë autori: “ Nuk do ta pëlqeja kurrë një libër që nuk thotë të vërtetën, sado i shkruar bukur; apo, kur zgjat fjalën pa punë. “Mos shkruaj atë që e nënkuptoj vetë”,- shkruan Jani Dilo.

“Nuk është zgjuarsi ta zgjatësh fjalën, po shkurt dhe vetëm aq sa duhet”, porosit Ilia Dilo Sheperi.” Në librin :”Një zë atje, ku nuk kishte më zë” Etjen Dilo ka mbledhur zëra nga Sheperi i Zagorisë, nga familja e Ilia Dilo Sheperit. Një libër me kujtime, dokumenta e studime për njërin nga rilindësit tanë, Ilia Dilo Sheperin, pa lënë mënjanë dhe djemtë e tij Themo Dilo, Qiriako Dilo, Mihal Dilo, Margarit Dilo, Orest Dilo , Koço Dilo…, përfaqësues dhe këta të denjë të Sagës së Dilenjve. Në këtë vepër ndihet apelimi si dhe kreativiteti i Sagës. Libri : “Bija e Sheperit një emër qe rron mes nesh “ i përkushtohet Mësueses së Merituar, Viktori Dilo. Ai ka vlera njohëse metodike e pedagogjike sidomos, nëse shikojmë përtej asaj që kemi jetuar e njohur, në vitet e shkollimit të atij brezi, që nis detyrën e mësuesit, fill pas lufte, që lidhin brezin e parë të mësuesve të shqipes, personalitete të kulturës sonë, me brezin e mësuesve që u përgatitën në vitet e monoidesë. Si ishin arsimuar e edukuar ata? Si u bënë ballë problemeve e vështirësive të kohës? Ndjehet se ishte edhe një detyrim i mirëpritur për të që të shkruante për mësuesen e më pas kolegen e tij që i takon atij brezi, që “ka mbetur në kujtesë si shembull i ndritur”; na tregon ç’vlerë ka puna dhe si me punë njeriu mund të krijojë emrin e vet. “I është dashur të mos hyjë menjëherë në klasë e të qendroja brenda mureve të shkollës; i është dashur të niset nga vendlindja, nga nis dëshira për punë, ndjenja e bukur e mirësisë dhe e atdhedashurisë. Ka gjurmuar gjurmë jete, lufte e qëndrese, se, të shkruash për Viktori Dilon, do të shkruash dhe për Ilia Dilo Sheperin, për Aristidh Rucin, për vëllezërit e saj, veçanërisht për Jani Dilon. Të gjithë janë të një pemë atdhetarizmi me rrënjë tek Rilindja Kombëtare”. Viktoria Dilo është një personifikim i mençurisë zagorite, duke krijuar portretizimin e një moduliteti pozitivitet mësuese e sferës kreative.

Libri “Në një botë që po lind e nuk lind dot”, ka rrëfime të shkurtëra, të cilat deklamojnë për histori të dhimbshme,ku kundërshtia klasore arrin pikun e saj të lartë dhe dëshmon zjarrminë e padrejtësisë, e cila duhet të gjykohet me logjikë. Dëshmimi zbulon arsyet, shkaqet, veprimet e vërteta që kanë ndodhur e ndodhin. Në librin ”Fletë nga historia e një familjeje me rrënjë tek Rilindja kombëtare”, Etjen Dilo ka fokusuar Sheperin, atë qytezë mendimtarësh dhe kreatorësh, duke këndvështruar gjatë jetën dhe veprën e Jani Dilos. Librin e përshkon ideja e tij për një Shqipëri të lirë, demokratike, të të gjithëve. Librin për Ilia Dilo Sheperin Etjeni e ka titulluar “Ilia Dilo Sheperi, asht nga asht i mëmëdheut”. Një trajtesë e bindshme dhe emotivuar e figurës potente të Ilia Dilo Sheperit si themelvënës i albanologjisë.

Larmiteti kreativ prezent dhe te përfaqësues të tjerë të Sagës

Këtu do të mjaftohemi me një ekspoze të shpejtë të veprave të krijuara , të cilët marrin pjesë në bibliotekën kreative mendore të Sagës.Jani Dilo, krahas veprimtarisë së tij në sferën e idesë së tij , realizoi dhe krijoi disa vepra, të cilat mbartin idetë dhe qëndrimet e tij ndaj çështjeve kapitale, mbi të cilat sot , në kushte të një mendimi të lirë, vlerësimi për veprimtarinë e tij kreative është me real.

“Skënderbeu” , “Të njohim martirët e kombit”, “Lufta civile në Shqipëri”, “Problemi i shtetit”, “How the comunists took over in Albania”, “Russia’s dream of conquest doomed to failure”, “Titoism on the march” , “ Si lindi dhe u rrit komunizmi në Shqipëri”.

*Vangjel Dilo 1936- 2002

Lindi në Kavallë, me prindër të origjinuar nga Sheperi. Arsimin fillor e mori në Sheper, ndërsa shkollimine mesëm në Tiranë në gjimnazin ‘Qemal Stafa”. Kreu studimete larta në Institutin Pedagogjik 2 vjeçar, dega Matematikë -Fizikë (1956-1958) në Tiranë. Për idetë e tij progresiste, por kundërshtuese të regjimit u bë i padëshirueshëm. Ai provoi më sukses përkushtimin në fushën shkrimore dhe arriti të shfaqet me tre romane për fëmijë si “Prapamalasi” (1993), “Takim me ujorët e Adës” roman fantastiko- shkencor (1985) dhe “Bekshiu i fshatit” (1991). U pranua Anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Shqipërisë vetëm në vitin 1985. Gjatë veprimtarisë së tij të mirëfilltë botuese Vangjeli botoi mjaft studime e tregime te revistat shkencore dhe në shtypin periodik. Në vitet 1991- 2000 emigroi në Kavallë, ku shkroi dhe botoi analizën shoqërore “Parajsa e Ballkanit” dhe novelën fantastiko- shkencore “Një Sos Kozmik”.Në botën kreative është shfaqur dhe Ilia (Ylli) Dilo, i cili ka botuar në vitin 2010 në Bukuresht vëllimin poetik “Dhurata e Zotit”; është pjesëmarres në Antologjinë poetike “Shpirti i Fjalës”, botuar po në Bukuresht në vitin 2009 , ku, krahas poezive në gjuhën shqipe, ka dhe poezi të përkthyera në gjuhën rumune. Po kështu sfera e tij e kreativitetit rrok dhe fushën publicistike me shkrime problemore dhe studimore te “ Dielli”, “ Illyria” , “Dituria “, “Zemra shqiptare”, “Tribuna shqiptare . Është i përfshirë në WIKIPEDIA- (Enciklopedia e lirë), në kategorinë: “Biografi Shqiptarësh”.

Eduard M. Dilo një tjetër kreator nga Saga e Dilenjve : bashkautor në antologjinë “Zemra Prindërore” (Botimet “Almera”, Tiranë 2008), bashkautor me shkrimtarin e njohur Jorgo Telo në librin “DILOIADA”(Gjirokastër , 2009); ka botuar vëllimin poetik “Shpirti i Trazuar”, Bukuresht 2010, gjithashtu përfshirës në antologjitë poetike: “Kështjella e ëndrrave”, Bukuresht 2012, “Vargu në Përjetësi”, Bukuresht 2013, “Eksili i ëndrrave”, Bukuresht , 2008; pjesëmarrës në antologjinë për Dëshmorin e Kombit, Kol Mirdita (Kosovë) 2014 etj. Janë përkthyer në rumanisht e përfshire në Antologji dhe poezi të shumta te tij. Shquhet dhe në lëmin publicistik, duke botuar shkrime me objekte të ndryshme si dhe studime dhe poezi të tij në gazetat: “ “DIELLI”, “ILLYRIA”, “BALLI I KOMBIT”, “DITURIA”, “RRENJET” , “TEMA”, “PENA”, “ZEMRA SHQIPTARE” , “TRIBUNA SHQIPTARE” etj.

Është një veprimtari kreative ,e cila duhet të merret në konsideratë.

Nga brezi i ri mund të përmendim për sferën kreative Angela E. Dilo e përfshirë dhe kjo në Antologjinë “SHPIRTI I FJALES”, Bukuresht 2009. Angela ka botuar shkrime dhe poezi në gazetat “DIELLI”, “ILLYRIA”, “DRITA”, ZAGORIA” . Në moshën 15 vjeçare arriti një sukses, duke u shpallur “Poete Famoze” në USA, ku veç çertifikatave u nderua dhe me një një statujë të Shekspirit me emrin e saj.

Një kontribut të veçantë ka dhënë dhe vijon të japë publicisti Ksenofon M. Dilo, i cili ka botuar librin monografik të suksesshem “ ILIA DILO SHEPERI “ dhe mjaft shkrime me karakter problemor,duke tërhequr vëmendjen për sensin e trajtimit dhe përmbajtjen e materialeve dhe progresin mendimor.

Gjetje dhe prurje kreative mbresëlënëse dhe inteligjente, Elda Dilo

Ndalësia dhe bukuria shprehëse e kreativitetit të Dilenjve është pa dyshesë Elda Dilo, e cila dallohet për shprehësinë dhe kombinativitetin ekspresionist, të moderuar midis shkencës së saktë dhe letërsisë , pikturës artit, një objekt në thelb i mençuruar, një gjetje dhe prurje kreative mbrësëlënëse dhe inteligjente. Vepra në Udhëtim …” e Eldës , është një vepër e cila të befason me konkretizimin e lidhësisë midis këtyre fushave, të cilat, në një këndvështrim të shpejtë, të duken sikur nuk kanë lidhje njëra me tjetërn , por kanë lidhësi kaq të forta saqë përdorimi i argumentave bindëse, i provave, i eksperimentit kreativ , të befason dhe është shumë mbushamendës. Është një trajtesë e konteporaniteti, ku mendësia , prakticitetit kombinohen me argumentin bindës me ilustrimin dhe faktin e ndodhisë, gjasisë dhe ngjarjeve.

Elda ka hyrë me aftësinë e saj në brendësi të këtyre formacioneve duke përcaktuar qartësisht phashin e këtyre formacioneve, duke dritësuar fenomene dhe procese vështirë të pashpejgueshme më parë. Kjo lidhësi është një partiturë kreativiteti me nota pentagramore të disiplinuara. Përveç kësaj Elda po shquhet dhe në fushën studimore, në përsjelljene frymës së re të mendimit kritik bashkëkohor , duke epasuruar me elemente të reja , si dhe me përçapje në poezinë moderne.

***

Në sferën e Artit, nga “Saga” e Dilenjve vend të rëndësishëm, zë në fushnë e këngës dhe këngëtarja e talentuar, madje dhe krijuese, Rovena Dilo, një këngëtare shumë dimensionale, me vokal dhe tonacion të veçantë e “dafinizuar”, pse jo, me kurorën e Artë të Këngëtarëve të Shekullit.

Përfundesë

“Saga” e Dilenjve vijon rrugëtimin , ndaj fokusimi ynë do të vijojë me të fokusuarit e tjerë, po kështu dhe me ata që kanë shkruar për Dilenjtë, ndaj preferoj një ndalesë me një shenjë pikësimi , të quajtur presje.

*Referencë e mbajtur në veprimtarinë “ DITA E DILENJVE” 08.05.2016, në sallën UNESCO të Muzeut Historik Kombëtar Tiranë

LDK: DECANI NUK ESHTE PASHALLEK I DAUT HARADINAJT

May 14, 2016 by dgreca

Lidhja Demokratike e Kosovës reagon ndaj përpjekjes së zotit Daut Haradinaj, që duke etiketuar kryetarin LDK-së, njëherësh kryeministrin e Republikës së Kosovës, Akademik Isa Mustafën, të bëhet protagonist dhe të faktorizohet në këto ditë të turbullta për opozitën.
Sa i përket asaj që zoti Haradinaj ka thënë, i bëjmë me dije se LDK-ja nuk i jep llogari atij pse dhe kur lideri i saj e viziton Deçanin, pasi që Deçani nuk është “pashallëk” i tij.
Ndërkaq, për hir të informimit i bëjmë me dije opinionit se sot në Deçan kryeministri Mustafa ka qenë për të përkujtuar 26 vjetorin e themelimit të LDK-së dhe aty është pritur nga qindra deçanas të mrekullueshëm, të cilët kanë ardhur në këtë manifestim me vullnetin e tyre të lirë, pa kurrfarë presioni apo kuponi.
Sa i përket frikës nga protestat, LDK-ja dhe kryeministri Mustafa e kanë dëshmuar se nuk i frikësohen as “protestave të molotovëve”, e as presioneve dhe kërcënimeve të tjera me të cilat janë përballur që nga themelimi.
Sa për keqpërdorimin e përvjetorëve të masakrave të tmerrshme në Qyshk, Zahaq e Pavlan… nuk i bën nder zotit Haradinaj që të manipulojë me këto sakrifica epike të popullit tonë për përfitime politike, aq më shumë kur dihet se për të gjitha kategoritë që kanë sakrifikuar dhe kontribuar në mënyrë të veçantë gjatë luftës, sot më shumë se kurrë ka përkujdesje dhe përkrahje institucionale.
Ndërkaq, se kush, ku ka qenë në kohë të vështira, kjo mund të merret vesh nga aktakuzat që janë ngritur nga regjimi serb që në fillimvitet ‘90 dhe se insinuata të tilla si këto i janë atribuuar edhe Presidentit Historik Ibrahim Rugova, por koha i ka sqaruar të gjitha.
Sa i përket filozofisë, çfarë mund t’i thuhet zotit Haradinaj për filozofinë, fundi i fundit, çka kanë të përbashkët Dauti dhe filozofia!?
Lidhur me përfundimin e kohës së komunizmit, LDK i bën me dije zotit Haradinaj se kryeministri Mustafa ka qenë sot pikërisht në përvjetorin e 26-të të partisë e cila e rrënoi atë komunizëm, ndërkaq që LDK-së aktualisht i mbetet që të rrënojë “filozofinë” e mediokritetit dhe injorancës.
Andaj, zoti Daut Haradinaj, më mirë se t’i nxjerr njerëzit në rrugë për qërim hesapesh me ish-partnerin opozitar, bën mirë që të jetë pjesë e përkushtimit të përbashkët për arritjen e sukseseve të njëpasnjëshme madhore, të cilat po i përjetojmë këto ditë

26 VJET LDK,Isa Mustafa në Istog dhe Deçan

May 14, 2016 by dgreca

Kryetari Mustafa: LDK-ja po e vazhdon rrugën shtetndërtuese të arkitektit të pavarësisë, Ibrahim Rugova/

Prishtinë, 14 maj 2016/ Kryetari i Lidhjes Demokratike e Kosovës, njëherësh kryeministër i Republikës së Kosovës, Isa Mustafa, mori pjesë të shtunën në shënimin e përvjetorit të 26-të të themelimit të degëve të LDK-së në Istog dhe Deçan.

Në këto dy manifestime morën pjesë qindra aktivistë dhe qytetarë të Istogut dhe Deçanit, duke konfirmuar mbështetjen e gjerë për LDK-në dhe veprimtarinë e saj shtetndërtuese politike.

Para të pranishmëve në tubimin e mbajtur në Istog, kryeministri Mustafa ka folur për fuqinë e pakontestueshme politike dhe rolin e LDK-së në zhvillimin e gjithanshëm të Istogut.

Kryeministri Isa Mustafa tha se Dega e LDK-së në Istog është një degë shumë e qëndrueshme, një degë e cila pareshtur i ka fituar zgjedhjet që nga paslufta.

“Dega e LDK-së e ka edhe simbolikën e vet, sepse është vendlindja e Presidentit Historik Ibrahim Rugova. Kjo degë, me fuqinë e saj gëzon respektin më të madh pasi që po e vazhdon veprën e Rugovës këtu”, tha kryetari.

Kryetari Isa Mustafa, po ashtu, foli për përkushtimin dhe punën e veprimtarëve të LDK-së në progresin konkret që po arrihet në këtë Komunë.

“Janë njerëzit punëtorë të cilët po e ndërtojnë komunën e tyre në mënyrën më të mirë, po i përplotësojnë detyrimet e tyre ndaj qytetarëve dhe po tregojnë se janë koshient për përgjegjësinë të cilën e kanë marrë para qytetarëve të Istogut, por edhe para Kosovës. Sot në këtë 26 vjetor, përkujtohet vepra e të gjithë atyre që kanë punuar por edhe të rinjve që janë kyçur në LDK më vonë dhe zotimet se do të punojnë në interes të vendit”, tha kryetari Mustafa.

Ndërkaq, para të pranishmëve në shënimin e 26-vjetorit të Degës së LDK-së në Deçan, kryetari Isa Mustafa ka përkujtuar të gjithë ata që kanë punuar dhe kanë kontribuar për LDK-në, që kanë vënë bazat e lirisë, pavarësisë dhe demokracisë së Kosovës.

“E përkujtojmë në rend parë Presidentin Historik, Ibrahim Rugova, njeriun i cili i ka meritat kryesore për Kosovën por edhe për demokracinë në regjion dhe më gjerë, njeriun të cilin e pranuan zyrat më të mëdha evropiane dhe botërore, njeriun i cili i hapi rrugën Kosovës dhe të vërtetës për Kosovën. Prandaj, ajo që sot kemi ne të gjithë, ajo që ne sot mburremi është pavarësia, themelet e të cilës i vuri Ibrahim Rugova si kryetar i LDK-së dhe si President i parë i Kosovës. Ne e kemi për detyrë ta vazhdojmë atë rrugë, ta qojmë këtë vend përpara. Por detyrat tona natyrisht së ndërrojnë edhe në kontekstin e kohës sepse problemet me të cilat ne sot po ballafaqohemi nuk janë problemet e viteve të 90-ta, janë probleme tjera, janë problemet e një konkurrencë të ashpër politike, probleme të një konteksti tjetër ekonomik, social dhe ndërkombëtarë, por gjithsesi në ballafaqimin tonë në këtë ambient ne po bëjmë përpjekje maksimale që të ndjekim rrugën e LDK-së, që partinë tonë ta zhvillojmë si parti e qendrës së djathtë dhe që ta thellojmë bashkëpunimin me partitë tjera evropiane të qendrës së djathtë”, tha kryetari Isa Mustafa.

Ai më tutje tha se fitorja që u realizua me rekomandimin për liberalizimin e vizave, për MSA-në dhe sukseset tjera që janë arritur së fundi janë rezultat edhe i kontribut tejet të madh që kanë dhënë Partitë Popullore Evropiane, familja e partive evropiane, pjesë e të cilës është LDK-ja.

Kryetari Mustafa, po ashtu, ka folur për qeverisjen e vendit duke theksuar po mbahen premtimet e dhëna, duke përmendur përparimet e rëndësishme në zhvillimin ekonomik, ku është arritur norma më e lartë e zhvillimit në rajon.

“Kemi nënshkruar marrëveshjen e parë kontraktuale me Bashkimin Evropian, në këtë mandat Komisioni Evropian ka bërë rekomandimin për liberalizimin e vizave dhe ka krijuar kushte që qytetarët e Republikës së Kosovës të jenë të barabartë me gjithë qytetarët e tjerë evropianë. Kemi arritur të anëtarësohemi në organizatat më të rëndësishme botërore të sportit, këtë rast futbollit, dhe përmes tyre të jemi në metropolet kryesore të botës si Kosovë, me emblemën tonë shtetërore, me flamurin tonë, me dinjitetin tonë, me kulturën tonë. Ne po i shpërthejmë kufijtë të cilët i kemi pasur të mbyllur deri më tani”, tha kryetari Mustafa.

Kryetari Isa Mustafa më tutje ka thënë se do të punohet shumë dhe do të respektohet vota dhe besimi i qytetarëve dhe aktivistëve të LDK-së, që LDK-ja të zgjerohet, të rinohet, të ketë sa më shumë gra dhe të zhvillohet një konkurrencë e brendshme.

“Asnjë partie në qeverisje deri më tani, në këto vitet e pas luftës, nuk i është bërë destruksion i tillë i qeverisjes ashtu siç është na është bërë ne. Mund të ju them se jo 100 ditë, por ne si kemi pas as 100 orë normale të punës si Qeveri e Republikës së Kosovës, por edhe në këto kushte ne kemi arritur që ta bëjmë punën tonë, kemi arritur që ta realizojmë programin tonë qeverisës dhe do ta arrijmë që ta realizojmë më shumë se sa kemi planifikuar deri më fund të këtij mandati”, tha kryetari Isa Mustafa.