dgreca – Page 3014 – Dielli

Memoria e kombit në një vëllim me tregime

March 10, 2016 by dgreca

Shënime për librin “Nëndetësja “, shkruar nga Viron Kona/

Nga SEJDO HARKA/

Për krijimtarinë e shkrimtarit Viron Kona, edhe pse është shkruar e diskutuar shumë, përsëri mbetet për të shtuar. Kjo ndodh, jo vetëm se ai është një nga krijuesit më prodhimtarë të kohës, por edhe sepse në çdo libër të ri sjell problematika, këndvështrime dhe vlera të reja për letërsinë e sotshme moderne shqipe. V. Kona ka shkruar mbi 35 vëllime me tregime, novela e romane për fëmijë e të rritur,e, megjithatë, vazhdon të shkruajë e të botojë vazhdimisht libra gjithnjë e më të mirë. Ai është fitues i 7 çmimeve në gjininë e tregimit dhe të novelës, ndërsa romani i tij “Eh, more Bubulino!”, botuar edhe në suedisht, i vlerësuar si libri më i mirë i vitit 2006 për fëmijë, është nderuar me çmimin UNICEF-AMC. Krijimtaria e Viron Konës dallohet për një tematikë të gjerë e vlera gjithëkohore, për narracion të ngrohtë dhe gjuhë të pastër, për kthjelltësinë e mendimit dhe figuracion emocional, për karaktere reale dhe konflikte që herë ndjekin rrjedhën e jetës dhe herë atë të fantazisë dhe të trillit të tij krijues. Pas monografisë “Ju dua më shumë se veten!”, kushtuar mëmëdhetarit, leksikografit dhe poetit të nderuar Sadulla Zendeli-Daja, ai rishfaqet me librin me tregime “Nëndetësja”.

Titulli i këtij libri është sa i drejtpërdrejtë, aq edhe metaforik,madje është i dukshëm synimi se autori kërkon të zgjojë e ngacmojë tek lexuesi memorien kombëtare. Të ecësh përpara, nuk do të thotë që të shkelësh me këmbë çdo gjë të mirë që na kanë lënë brezat. Ndërkaq, nuk do të thotë të fshish nga kujtesa ato që janë bërë keq dje, sepse nuk do të dish t’i ndreqësh ato nesër. Tregimet e këtij vëllimi lexohen me kënaqësi nga të gjitha moshat, sepse autori, jo vetëm se në themel vendos ngjarje reale të përjetuara nga vetë ai gjatë jetës(një tipar dallues ky i veprave të Viron Konës), por edhe sepse për t’u dhënë këtyre ngjarjeve formë sa më emocionale, ai përdor fantazinë dhe trillin e tij krijues artistik. Është kjo arsyeja që tregimet e këtij libri nuk janë riprodhim i thjeshtë e spontan i disa momenteve kryesore të jetës së autorit, por krijime me vlera e frymëmarrje të thellë përgjithësuese dhe artistike.

Libri çelet me një nga tregimet më të bukura që titullohet “Kamerieri i Ismail Qemalit”. Në qendër të brendisë së këtij tregimi lartësohet figura e ndritur e Ismail Qemalit, burrit të madh të shtetit të parë shqiptar, që ngriti Flamurin e Pavarësisë në Vlorë. Ai shfaqet para lexuesve si diplomat i madh e burrë shteti, si njeri i ditur, guximtar dhe me forcë të madhe bindëse për diplomacinë botërore dhe shqiptarët. Këtë figurë dhe personalitet të ndritur kombëtar, që e kemi parë e lexuar të portretizuar në këndvështrime nga më të ndryshmet, shkrimtari Kona e ndriçon nëpërmjet një plani mjaft origjinal, nga këndvështrimi i një fëmije, një kamerieri të vogël. Ndonëse nuk e ka kulturën dhe nivelin e duhur të kuptojë në mënyrë të plotë ngjarjet që ndodhnin aso kohe në Shqipëri, ai, nëpërmjet gjuhës së figurshme që përdor Ismail Qemali, merr mesazhe të qarta për gjendjen dhe realitetin ku jeton. Për ta bërë bisedën midis Ismail Qemalit dhe kamerierit të vogël sa më të bukur dhe më emocionale, autori përdor një paralelizëm të bukur figurativ midis zogut të rrëzuar e të mbetur në vetmi, i cili simbolizon shqiptarin e pambrojtur, dhe nga ana tjetër midis lukunisë së qenve(pushtuesve) ,që lëshohen gjithë egërsi për kafshimin e trojeve tona.

“Qentë lëviznin rreth e qark të egërsuar dhe lehnin me tërbim. Gjuhët e dhëmbët i mbanin jashtë, ndërsa nga gojët u kullonin jargë. Sytë u shkreptinin nga lakmia.

Ismail Qemali hoqi vështrimin nga dritarja dhe tha:

-Zogu shpëtoi, por i plagosur. Do ca kohë që të shërohet. Kurse, qentë, i shikon, nuk lëvizin nga vendi. Duket që janë më të egërsuar se më parë, sepse u iku preja nga dhëmbët. Tani vijnë rrotull lisit me sytë nga foleja dhe përgjojnë rastin, që ai zog i vogël, ende i pafuqishëm, të rrëzohet përsëri”.

Nga kjo bisedë e ngrohtë dhe e figurshme midis Ismail Qemalit dhe kamerierit të vogël, lexuesi merr mesazhin e bukur: “Vetëm të bashkuar dhe të pavarur nga të tjerët, mund t’i bësh ballë çdo lloj agresioni dhe pushtuesi, sado i fortë që të jetë ai”. Ashtu si zogjtë që luftojnë të mbrojnë folenë dhe shokun e tyre të vogël, ashtu edhe shqiptarët të bashkuar dhe me guxim e trimëri duhet të luftojnë për mbrojtjen e trojeve. Një mësim i tillë kishte vlerë të madhe për shqiptarët, jo vetëm në ato kushte , kur vendi luftonte për shpalljen e Pavarësisë nga të huajt, por edhe sot e kësaj dite që Shqipëria është e pavarur dhe jeton kohën e demokracisë.

Vend të dukshëm në tematikën e tregimeve të këtij vëllimi zë dashuria e respekti për prindërit dhe lidhjen midis brezave. Dashuria prindërore nuk është thjesht respekt e dashuri për prindërit dhe të afërmit, por një dashuri universale, për vendlindjen dhe atdheun, për traditat dhe kulturën, për vazhdimësinë e gjakut dhe të gjuhës. Dy nga tregimet më të mira që trajtojnë këtë tematikë janë “Antigona” dhe “Një gotë uzo”. Për autorin nëna është mbretëresha e bukurisë shpirtërore. Me dashurinë e saj të rrallë ajo të kthjellon mendjen dhe të ngroh shpirtin edhe në ditët më të vështira të jetës. Portreti i saj i papërsëritshëm e ndjek autorin në çdo hap dhe i sjell atij fat kudo, madje dhe ditën e provimit. Për çudi , në tezën e provimit të letërsisë antike i bie të analizojë “Antigonën” e Sofokliut, emër që rastësisht e mbante edhe nëna e autorit. Ndoshta ishte ky emër magjik, që e mbush atë me emocione e përgjegjësi të lartë për t’u përgjigjur shkëlqyeshëm para komisionit të provimit. Gjatë analizës së “Antigonës”, atij i dukej sikur bisedonte ngrohtësisht me nënën e tij, e cila i jepte forcë që ai të përgjigjej sa më mirë.

“Ecja në rrugët e Tiranës me gëzimin që të fal dhënia e një provimi dhe nota e mirë. Ndihesha si një pupël e lehtë dhe doja t`u flisja të gjithëve sa njihja. Libreza e notave qëndronte e ngrohtë në xhepin e brendshëm të xhaketës, në xhepin pranë zemrës. Herë – herë më bëhej se, bashkë me rrahjet e mia të zemrës, rrihte lehtë edhe zemra e bukur e nënës sime, e cila, me emrin e saj, më kishte qëndruar aq pranë, edhe në atë provim të letërsisë antike..”(27).

Viron Kona dhe Sejdo Harka

Po kaq i bukur dhe emocional është dhe tregimi “Një gotë uzo”. Në qendër të brendisë së këtij tregimi qëndron babai, i cili fiket si qiriri në krevatin pranë komodinës, mbi të cilën qëndronte gota e pambaruar e uzos. Për ta shprehur sa më emocionalisht dashurinë, dhimbjen dhe mirënjohjen për gjithçka që babai i tij ka bërë për të, autori përdor këto vargje të poetit të njohur kosovar Sokol Demaku: “Shpirti yt/Sot është i madh/Është yll në qiell/Ndriçim mbi mua”. Pajtohem gjithashtu edhe me shënimin për vlerat e këtij tregimi të publicistit Guri Shyti, i cili pasi e përgëzon autorin për këtë tregim me ndjenja njerëzore, i shkruan:“ Aty nuk përmendet fare fjala shumë e përfolur “dashuri”, por tregimi është përplot me të për prindërit dhe për jetën që vazhdon”.

Përmes tregimit “Eukalipti” Viron Kona përçon mesazhin e përgjegjësisë që duhet të kemi për ruajtjen e memorjes së kombit dhe përçimin brez pas brezi të kulturës dhe traditave tona më të mira. Për ta sjell këtë mesazh sa më mirë tek lexuesit, autori intrigon metaforikisht me mbjelljen e një eukalipti, nëpërmjet të cilit ofron të gjalla kujtimet dhe emocionet e moshës së fëmijërisë. Shtatin e lartë të asaj bime të shenjtë, trungu i së cilës mbante të shkruar historinë e gjallë të vendit tonë, autori e kujton me dhimbje e mall: “E shihja, – shkruan ai, – atë eukalipt me mall tek lartësohej me rrënjët e futura thellë në këtë tokë, por fatkeqësisht… Ç`ta zgjas! Bashkë me ata qindra drurë, pemë, shkurre dhe lule të llojllojshme, edhe eukalipti im, ai simbol i jetës, por edhe i fëmijërisë sime… nuk jetonte më. E, teksa trupi i tij, u shndërrua në copa druri për t`u ngrohur në dimër, apo… për të zier raki, brenda meje ishte këputur e thyer me zhurmë diçka tepër e shtrenjtë dhe e shenjtë…Ky ishte fundi i atij eukalipti….U deshën më shumë se 30 vjet që ai të lartësohej e të bëhej aq i madh, i fuqishëm dhe i bukur, por, vetëm disa goditje spate druvari dhe, Ai, u shemb në tokë, si…Anteu”.(52) Për ta bërë sa më emocionale dhe më dramatike këtë papërgjegjshmëri ndaj vlerave, autori në krye të tregimit citon këto vargje të bukura të poetit të diasporës shqiptare Sadulla Zendeli – Daja: “Ku jeni, o lisat e vendit tim/Që zogjtë të shtegtojnë e të kthehen në Atdhe/E në degët tuaja gjelbërore/të ndërtojnë/Të bukurat fole”.

Ndjesinë e dhimbjes dhe të protestës qytetare ndaj vandalizmit shkatërrues të traditave, kulturës dhe gjithçkaje të mirë që trashëgojmë nga e kaluara, autori e përjeton edhe në tregimin “Nëndetësja”. Protagonisti kryesorë i këtij tregimi është “Nëndetësja 105”, e cila do të bëhej mollë sherri dhe krenarie në filmin “Ballë për ballë”. Ky “përbindësh” metalik mbante mbi shpinë një luftë sa të ftohtë, aq edhe të tmerrshme. Por, fatkeqësisht, ky simbol guximi e krenarie, që s’u dorëzua para sulmeve grabitqare të kohës, i tjetërsuar në skrap, do të bluhej nga dhëmbët e përflakur të furrnaltës së Metalurgjikut të Elbasanit. Prandaj me dhimbje autori shkruan: “Krenaria” e Flotës Luftarake Detare Shqiptare gjatë “Luftës së Ftohtë”, po përfundonte në kremator(furrnaltë)…E bashkë me ato copëra çeliku dhe bakri, m`u bë se po përfundonin në furrnaltën e zjarrtë edhe tërë ato ngjarje, ndodhi, episode, marrëdhënie, histori njerëzish që kishin ëndërruar, kishin sakrifikuar…Në vitin 2013, – vijon më tej autori, – isha i ftuar në Suedi në një takim shkrimtarësh. Ndër të tjera, vizitova edhe Muzeun Detar të Goteborgut. Mbeta i mahnitur nga ajo që pashë. Një muze detar me hapësira të paana, me anije të shumta që pluskonin qetësisht në ujë. Ishin anije gjithfarë llojesh, nga më të vjetrat dhe nga më modernet, anije viking, anije me vela, anije peshkimi,anije transporti,anije luftarake… Këtë emocion, e përjetova veçanërisht kur pashë parakalimin triumfalë e krenar të asaj flote “të çuditshme”, me anije të shumëllojshme, përfaqësuese të të gjitha kohëve, që lundronin “duke parakaluar” herë pas here përpara banorëve të qytetit dhe miqve të ardhur nga tërë anët e botës, si për t`u treguar njerëzve se atë që ata ndërtojnë, të mos e shkatërrojnë, sepse, ashtu ata respektojnë vlerat e vetes dhe të brezave, ashtu nderojnë dhe ruajnë gjithnjë të freskët kujtesën, historinë e tyre…

Në këtë vëllim lexuesi do të gjejë edhe shumë tregime të tjerë të bukur, por në këto shënime u ndalëm kryesisht në ato tregime që e përçojnë drejtpërdrejt kujtesën dhe memorien e kombit, në themel të të cilit qëndron mesazhi universal: “Që një komb të mos vdesë kurrë, në çdo çast duhet të mbajë të ndezur kujtesën për të djeshmen, të sotshmen dhe të ardhshmen”. Dhe ky mesazh i bukur vlen edhe më shumë sot, kur, fatkeqësisht disa pseudo modernistë, i kanë drejtuar shigjetat helmuese kundër memories, kulturës dhe traditave tona më të mira…

MBRESA E PYETJE NGA LEXIMI I NJË TREGIMI

March 10, 2016 by dgreca

“Sa më i madh të jetë pushteti, aq më i rrezikshëm është shpërdorimi i tij.”/

BURKE (1729 – 1797), burrë shteti e shkrimtar anglez/

Shkruan:Eugjen MERLIKA/

Më 5 mars, në portalin e gazetës “Dielli”, ishte vënë tregimi i z. Reshat Kripa, “Epitafi”. 5 marsi, dita e vdekjes së Stalinit, besoj se ka përkuar rastësisht me botimin e atij tregimi rrënqethës, por edhe sikur t’ ishte ndryshe, ai do t’ishte nga shkrimet më të përshtatëshme, për të pasqyruar një nga shfaqjet më tragjike t’asaj bote staliniane, që mbretëroi e patrazuar në gjysëm shekulli të historisë shqiptare.

Autori na paraqet një ngjarje të vërtetë, të cilën ka patur fatin t’a mësojë rastësisht, duke e shpëtuar për një qime nga shuarja e saj në errësirën e harresës, në të cilën kanë përfunduar mjaft simotra të saj në “republikën” staliniane të Enver Hoxhës. Për fuqinë e saj mbresore dhe larminë e problemeve që shtron para lexuesit, të cilët lidhen jo vetëm me të shkuarën e errët, por edhe me të sotmen e amullt dhe t’ardhmen e vagët të shoqërisë sonë, besoj se është një nga veprat më t’arrira të këtyre 25 viteve. Për këdo që e lexon, përsiatja në vetvete bëhet e detyrueshme, kaq tragjik është subjekti që trajtohet në kornizën e njërës prej veprimtarive më besnike e më shprehëse të regjimit, asaj të Sigurimit të Shtetit, e po aq i fuqishëm është mesazhi që përcjell, me shkak pasojat e tij në jetën shqiptare të tre brezave.

Në qendër të tregimit, që i ngjan më shumë një dokumentari se një filmi artistik, është historia e një familjeje normale qytetare në Vlorën e viteve 70, ajo e familjes Canaj, përbërjen dhe fatin e së cilës e mësojmë nga një epitaf, i shkruar mbi pllakën e varrit të përbashkët. Agroni, një inxhinjer elektrik me interesa për librat, një mesnatë tetori 1974 arrestohet nga Sigurimi, që kërkon prej tij një deklaratë bashkëpunimi me të. I vendosur në kundërshtimin e tij, mbas dy muajsh i thirrur një mbrëmje në zyrën e hetuesit, gjëndet para një skene të llahtarëshme : bashkëshortja 42 vjeçare dhe vajza 15 vjeçe dhunohen seksualisht nga dy hetuesit para syve të tij që është i lidhur e nuk mund të lëvizë. Thirrjes për ndihmë të vajzës nuk mundet t’i qëndrojë më : “N’atë çast nuk durova më. Logjika nuk kishte më forcë.” Pranon të bëjë kompromisin me djallin e të padisë veten dhe shokët për biseda të lira, të cilat kishin si bosht alternativat që jepte regjimi : “Ose të ruanim personalitetin tonë, ose të ktheheshim në lakenj që gëzonin frutet e servilizmit të tyre.”

Pasojat janë të menjëherëshme, shokët arrestohen, zhvillohet gjyqi, njëri ekzekutohet, tjetri merr 12 vjet burg, ndërsa Agroni dhjetë të tillë. Dërgohet në Spaç, ku gjen një mjedis tepër të ftohtë, sepse “Atje shoku im nuk pranoi as të më fliste me gojë. Për të un isha një tradhëtar. Ndoshta kishte të drejtë, por ai nuk i dinte kushtet që më detyruan t’a bëja një gjë të tillë. “ Mbas gjashtë muajsh nëna, e plakur shumë, i vjen në takim, për t’i thënë se gruaja dhe vajza “ndodheshin në qiell”. Do të njohë të vërtetën e plotë mbas dhjetë vjetësh, kur kthehet në shtëpi e gjen nënën, i vetmi njeri që i qëndroi pranë në tragjedinë e tij. E vërteta është e shkruar në një copë letër të Lumturisë, bashkëshortes fatkeqe :

“I dashur Agron!

Në çastin që po të shkruaj këto rradhë kam pirë lëngun vdekjeprurës. Fuqitë po më lenë. Në momentet e fundit dua të tregoj shkaqet e veprimit tim. A e mban mënd natën e Sigurimit ? Ajo nuk mbaroi atje ku e le ti. Akti i fundit u luajt pasi na hoqën nga ajo dhomë. Ne u bëmë prè e akteve shtazarake t’atyre dy banditëve. Kur u kthyem në shtëpi Irida ishte çmëndur, ndërsa un isha e çoroditur. Vajzën u detyruam t’a shtrojmë në spitalin psikiatrik, ku i dha fund jetës së saj të njomë.

Pas disa ditësh vura re se në barkun tim po rritej fëmija e një krimineli. Ky fakt dhe turpi që ndiej për të dalë para syve të tu më detyruan të marr vendimin e vetëvrasjes.

Të puth me mall për vete dhe për Iridën. E jotja Lumturia.”

Shkurtimisht ky është tregimi. Sikur t’ishte vetëm një vepër letrare do të ngushulloheshim pak se mbetet një fantazi, sado makabre, e autorit. Por ngjarja është një nga episodet tragjike të realitetit të panjohur shqiptar të diktaturës komuniste. Fatkeqësisht nuk është i vetmi, as i pari as i fundit. “Ne mund të bëjmë çfarë të duam, askush nuk na e pret dorën.” Më thonte një oficer Sigurimi kur isha i arrestuar. Plotfuqia e kësaj bishe gjaksore ishte e padiskutueshme dhe shpërdorimi i saj ishte praktikë pune e përditëshme. Sigurisht, nuk do të ishte e drejtë të përgjithësohej dukuria deri në këtë shkallë të kriminalitetit, por as që mund të përjashtohet si një fantazi dashakeqe shkrimtarësh.

Problemi që shtrohet ende sot, mbas një të katërt shekulli të ndryshimit të regjimit, është raporti i shoqërisë dhe institucioneve tona politikë me këtë të kaluar të turpëshme, e cila është një vazhdë shumë e gjatë shkeljesh të dhunëshme të të gjitha parimevet të të drejtave të njeriut. Qëndrimi ndaj saj, të cilin popuj të tjerë në kushtet tona e kanë përcaktuar që në vitet e para, mbetet ende i mjegulltë, i paqartë, i dyfishtë se dënojmë me fjalë krimin, por nuk lejojmë të dënohen ideatorët e krimit, bartësit apo zbatuesit e tij. Madje politika shtyhet edhe më tutje, të ndalojë çdo mundësi proçedimi të përgjegjësve të krimeve, të cilët gëzojnë statuse të posaçme, që u lejojnë të kenë edhe privilegjet ekonomike si pensionet dyfishe, edhe sodisfaksionet morale apo garancitë politike që u jep projekt reforma e re.

Është për t’ardhur keq që organet e Drejtësisë janë kaq të ndrojtur, sa që nuk marrin asnjë nismë, as vetiake, për të hapur paditë në raste shkeljesh flagrante edhe të dispozitave të kohës, mbas të cilave fshihen kriminelë të çdo lloji, për proçeset e së kaluarës. Sigurisht këtu ndikon për keq edhe mungesa e vullnetit apo frika e qytetarëve për të paditur krime si ai i tregimit në fjalë, apo të tjerë të llojit. Kohët e fundit në Rumani janë dënuar ish oficerë të burgjeve për krimet e tyre kundrejt të dënuarvet, ndërsa tek ne kjo bisedë mbetet një tabu e paprekëshme, cilado qoftë ngjyra e pushtetit.

Populli i përndjekur nga regjimi, që e ka paguar atë dukuri me jetë dhe dhjetra vitesh privim lirije e të drejtash, ka dëshmuar, në këta 25 vjet, një durim dhe sens të shtetit të jashtzakonshëm. Asnjë rast vetëgjyqësie nuk ka patur, i është besuar Shtetit dhe institucioneve të tij detyra e rivendosjes së Drejtësisë. Por Shteti ka qënë krejtësisht i paqenë n’atë drejtim. Deri kur ?

Edhe duke mbajtur parasysh kartonët e kuq që deputetët socialistë, burra e gra, i ngrenë në Kuvend, kur bëhet fjalë për propozime që shkojnë n’atë drejtim, duke marrë në mbrojtje kriminelë të tipit të hetuesve të tregimit, në bazë të normave juridike ndërkombëtare, çdo gjykatës apo prokuror, para dukurish të tilla, mund të proçedojë në mënyrë vetiake, para dënimesh si ai i Havzi Nelës, Vilson Blloshmit apo Genc Lekës, por edhe përdhunimit të dy shqiptareve nga ana e hetuesve të Vlorës.

Në vitet 80 në Grabian të Lushnjes u arrestua një murator, Mehdi Çeliku. Mbas disa muajsh, në të cilët bashkëshortja e tij, Adelina, nënë e katër fëmijëvet, thirrej vazhdimisht në hetuesinë e Lushnjes, për të dëshmuar kundër të shoqit, kam qenë dëshmitar i një ngjarjeje tragjike, i vetëvarjes së saj. Më vonë u muar vesh se kishte vdekur në hetuesi edhe burri. Ish hetuesi Z.S. jo vetëm që nuk dha llogari për dy vdekje që rëndonin drejt për së drejti mbi të por, me qeveritë demokratike, arriti të bëhet këshilltar juridik i një ministri të rëndësishëm.

Deri kur do të vazhdojmë të heshtim për krimet e shkuara, që krijojnë shtratin e ngrohtë edhe për kriminalitetin e sotëm në gjirin e institucioneve shqiptare ? Këto e të tjera pyetje pa përgjigje na shtron tërthoras tregimi i z. Reshat Kripa, ashtu sikurse qindra e mijra episode të njohura e të panjohura të së shkuarës sonë diktatoriale. Jemi i vetmi Vend ish komunist n’Evropë që bëjmë veshin e shurdhër ndaj këtyre domosdoshmërive, jo vetëm përsa i përket parimevet të drejtësisë, që nuk njohin parashkrim, por edhe të barazpeshave morale e paqtimit, kushte të nevojshme për të shkuar përpara, pa e mbajtur kokën mbrapa.

“U interesova edhe për dy kriminelët që u bënë shkaktarët e kësaj tragjedie. Mësova se vazhdonin të jepnin leksione për demokracinë. Ky ishte paradoksi i kohës në të cilën jetonim.”

Kështu e përfundon tregimin, shumë të bukur të tij, autori. Deri kur do të jemi Vendi i paradokseve dhe i absurditeteve ? Kjo është pyetja që na shtron epitafi me tre emrat e viktimave të pafajshme në varrezat e Vlorës dhe këta katër vargje :

“Në jetë nuk patët gëzim

Njerëzit ju kishin harruar

Por Zoti me përdëllim

Ju dha lirinë e amëshuar !”

Mars 2016 Eugjen Merlika

“Tulipani i Koresë”, misteret e Kristaq Turtullit

March 10, 2016 by dgreca

NGA FATMIR TERZIU/

Shenime mbi romanin: TULIPANI I KORESE Pjesa e dyte e trilogjisë ‘HIDHESIA E PUTHJES’ te shkrimtarit Kristaq Turtulli/

Trilogjia “Hidhësia e Puthjes”, të cilën shkrimtari Kristaq Turtulli e vendos në pjesën e dytë të prozës së tij nën këtë tematikë, romani “Tulipani i Koresë” është vazhda e gjatë kërkimore që ka bërë shkrimtari për të prurë për herë të parë në vëmendjen tonë ngjarje, të cilat janë dhe mbeten ende mister dhe utopi. E largëta e trajtuar në spektrin e utopisë fiktive në roman, mbetet një distancë, sa për vetë të largtën, aq edhe për vetë distancën që krijon në të hapësira, vendi dhe koha. Është një ‘largësi’ që më së shumti pikëtakon memorje të fragmentuara, por edhe detaje të superizoluara, për fakte, fate, frymëmarrje, apo edhe dihatje frymëmarësish nën diktaturë, se sa aspekte që lidhin e stërlidhin këto fate dhe fakte të pasqyrta në një kënd me të cilin Lakani do të na shpinte ndoshta më afër tek kumti i ‘pasqyrave’, pak më larg ndoshta ‘pasqyrave të Afërditës’, jo për të lexuar vetëm të pathënën, por për të lakonizuar të shkuarën për të sotmen, e për të kanonizuar atë për të ardhmen. Ky kanonizim ‘pasqyrues’ vjen mes një gjuhe tipike, mes asaj në fakt që vetë kjo gjuhë tipike prodhohet si metaforë në të gjitha gjuhët, si një kod me të cilin nuk komunikojnë vetëm fjalët por edhe tërë mimikëria e fytyrës dhe e trupit. Kështu ngjan në fakt në mjaft raste, por më e ndihshme është në këtë rast kjo gjuhë në komunikimin në vend tjetër. Shkrimtari këtë ‘pasqyrëzim’ e shfaq në gojën e heshtur të protagonistëve dhe dikton për lexuesin mirëkuptimin e thellë e të qetë të saj edhe kur ajo vjen nga e shara: “e shara ka një kod të vetëm, të njëjtë, paçka se thuhet në të gjitha gjuhët e botës.” Kjo ndodh edhe për vetë faktin që shkrimtari dikton në morinë e germave të gjuhës së tjetrit si një përmbushje të ardhur nga ‘zvaranikët e germave’. Mes kësaj asfiksie fiktive, pasqyrimi vjen mes të turbulltës si një kthjelltësi për të parashtruar vetë ‘pasqyrimin’ e gjërave që lidhen me fatin e njeriut në roman.

E turbullta si kthjelltësi në pasqyrim

Romani më i ri i shkrimtarit Kristaq Turtulli, “Tulipani i Koresë” na shpie në atë ‘pjesë të largët të botës’ për të cilën përfytyrimi ‘është i turbullt’. Në këtë udhëtim mes turbullsisë së kësaj bote që në fillim dialogu perceptues i emrave të tillë si Vironi Delishurdhi e Mirili, që gatuajnë herë monologun dhe herë dialogun për lexuesin, mbesin analogjia e një pranie jetike, ku zjarri është mjeti që intrigon tërë prezencën dhe gjendjen e njeriut për të cilin kjo ‘turbullsi’ është një grimë. Kjo ‘turbullsi’ është pikërisht ajo grimë mes së cilës kalon fati i studentit Vironi, përpos një arsyeje e përpos ‘drithmave’ që fitohen nga shfaqja e emrit në listën e studentëve që do të studionin jashtë shtetit, pikërisht aty ku zakonisht liheshin gjurmë në qelq. Dhe jo shumëkush e kishte në atë kohë fatin e këtij ‘qelqi’. Sidoqoftë, teksa ‘emrat në qelq’ ishin edhe përzgjedhje, edhe emocion, Turtulli ndjehet në kapjen e të ftohtës së këtij emocioni, që pikërisht e qelqta të difuzojë më tej turbullinë e shfaqur që në hyrje në bisedën prindërore me të birin. E qelqta e emrit të tij si fabulë shënohet pikërisht në atë listë, por edhe në fatin e tij për të studiuar në Korenë e Veriut. Por, kjo e qelqtë shfaqet akoma më e ndjeshme teksa prekja në shpatull e shokut të klasës së Vironit, Bardhi Spahiut, sqaron të ftohtën e saj. Ishte e ftohta që vinte nga skutëria e zyrave që varnin jo vetëm thjesht emra listash, por rivarnin fate njerëzish. E qelqta e ftohtësisë për Bardhi Spahiun ishte diku larg, por e ftohta dhe e acarta e saj vinte mes pëshpërtitjeve të pashuara për xhaxhain e tij të arratisur.

Sakaq romani na ka udhëtuar ndjeshëm në mizinskenën e tij. Na lidh më tej me emra të tjerë si Marina, që percepton për ‘shkollarët e shkollës së lartë’, na lidh dhe na zgjidh edhe ‘fatin’ e vetëvarjes së Bardhit, që mbeti një acar mbi acarët e një jete nën zaptimë. Por na çorodit edhe atë mori përhamendjesh rreth ikjes së Vironit në vendin e largët. Në këtë mes është nënë Vera ajo që perceptohet më dinamike. Kështu i biri i një këngëtari të një grupi që kishte emër dhe me këngë të pëlqyera nga mjaft të tjerë, ishte në një rrugë tashmë të hapur. Mes kësaj rruge të largët për Vironin, nis edhe alarmimi për dhimbjet e nënës, koncertin e Mirilit dhe më tej me tërë ato pritje për shëndetin e saj. Sakaq pas mjaft ditësh Vironi nuk ishte më ai punonjës i ofiçinës…, ai ishte në rrugën e tij me të cilën Turtulli e bën më të prekshme në thënien e Konfucit: “Nuk ka rëndësi se sa ngadalë shkoni, rëndësi ka të mos ndaloni...”. Dhe në këtë udhëtim drejt Koresë së Veriut është avioni një arsye në perceptimin e studentit, por është edhe ajo mori njerëzish që nga lartësia në zbritje e sipër i ngjajnë si kukulla. Ajo pamje pas udhëtimit dhe shfaqja e punonjëses së Ambasadës, me përshkrimin tipik dhe emri i saj Dorina Sulçe, kuadratohen në atë pakprekje të gishtave në takimin e parë. Ndoshta është edhe jolinearja e gjërave që ndërrojnë gjeografi, ajo pasqyrë e autorit për të rikthyer fate njerëzish si Nasi Xela që janë produkt i faktorëve ‘agjitacion e propagandë’ dhe i prangave të katilit Bëzi Kule. Më tej pjesa e romanit është vetë elementi prozaik që udhëton mes elementëve të shumtë për të dhënë fabulën e tij.

Dhuna, elementi mes ‘turbulltisë’ dhe ‘dëshpërimit’

Shfaqja e premisave tipike në roman, emërzimi i njerëzve protagonsitë në kulturën dhe identitetin e tjetrit, natyrshëm janë vetë kurreshtja që prodhojnë dhunë në memorjen e lexuesit. Emra të tillë si Xin Hua, që lidhen me fate të trysnuar nën lidhje anatemike të ‘përbindëshit’ Lymn Walsh dhe gruas ‘së marë në mbrojtje’ natyrshëm janë vetë agonia e citimit të Budës se “dhuna është fryt i dëshirës…”. Xin Hua, ajo femër e bukur, e përshkruar nga autori si një model në vëzhgimin e lexuesit, është vetë perceptimi i dhunës që krijohet si element mes ‘turbulltisë’ dhe ‘dëshpërimit’. Këto faktorë shfaqen në kornizën e leximit të mëtejshëm të Haeji Koo, por edhe në dialogun e krijuar mes studentëve për të saktësuar atë lidhje mes thënieve të Çurçillit për Leninin se “lindja e rusit Lenin ishte kobsjellëse, por vdekja e bolshevikut Lenin ishte shumë më tronditëse’. Këto lidhje që duken disi e turbullta e romanit, janë kapërcime mes dëshpërimit për të lexuar historinë në fragmentizëm mes vetë ‘dëshpërimit’.

Dëshpërimi në faqe të tëra të romanit pikëtakohet më pas nën kulme e kulminacione të rrënqethura fatesh, që përmblidhen mes dhjetra e dhjetra emrave të lëvizshëm. Kulmi është vetë thënia e Konfucit të cilën Turtulli e citon “përpara se të marrësh rrugën e hakmarrjes gërmo dy varre…”.

Dhe aty nga fundi është ‘përsëri pa titull’ ku Konfuci na vjen në ndihmë: “të shikosh çfarë është e drejtë dhe të mos e bësh atë, është mungesë guximi dhe parimesh…”. por ndërsa avioni hyn mes reve pulpëlore të bardha është rishfaqja e vegimit të Vironit dhe fluturës May Lee që vallëzonte në një fushë të bukur me tulipanë… Romani ka nisur një udhë të guximshme, të cilën shkrimtari, do ta riemocionojë për lexuesit në pjesën e tij të tretë. Le të presim katin e tretë të kësaj ‘ndërtese letraro-artistike’ tipike.

“Ana, vajza e sekretarit”- Një libër me vlera

March 10, 2016 by dgreca

Nga Luan Çipi/Një tjetër lajm i gëzuar: Petraq J. Pali, emër shumë i dëgjuar në qarqet letrare të emigracionit në Amerikë si poet, shkrimtar dhe publicist, i sjell këto ditë lexuesit, librin e ri me novela e tregime: “Ana, vajza e sekretarit”, një libër ky, botim i Shtëpisë Botuese “Edlora” Tiranë dhe sponsorizuar nga djaloshi shqiptaro-amerikan Indrit J. Bregasi.Juristin Petraq J. Pali, që 30 vjet më parë punonte si gjeometër në Drejtorine e Ujrave të qytetit dhe shëtiste gjatë gjithë ditës në të katër anët e rrethit të Vlorës me motoçikletën e tij JAWA, askush nuk do ta përfytyronte se do bëhej një poet e prozator me emër. Po ai, krahas zgjerimit të njohurive dhe shkollimit universitar dhe udhëtimeve e lëvizjeve nëpër botë, rezultoi një vëzhgues i vëmendshëm dhe hodhi në letër kujtime mbresëlënëse, dhe krijime të bukura letrare, të paraqitura me art dhe atdhetari.

I lindur në fshatin e bukur bregdetar Qeparo të Krahinës Himarë, në vitin 1944, Petraq Pali, pati fatin të kishte babë Janko Palin, Mësues i Merituar, Nderi i Qarkut të Vlorës dhe Mirënjohje e Qytetit te Vlorës, studiues, poliglot, poet e shkrimtar dhe përkthyes i palodhur dhe atdhetar i spikatur.

Petraq Pali e ka nisur krijimtarinë letrare qysh para ndryshimeve demokratike të vendit, me melodramën “Selim Lala”, por e ka bërë veten shkrimtar me punë intensive e vullnet të çeliktë, gjatë njëzet viteve të fundit, duke botuar çdo vit poezi, përshkrime udhëtimi, tregime e novela e deri romane. Ndër veprat e tij, deri tani 21, mund të përmendim 5 libra me poezi, 1 me publicistikë, 2 novela, 5 romane dhe 8 libra me rrëfenja e tregime.

Mërgimi në Korfuz të Greqisë dhe në Virxhinia të Amerikës, malli, patriotizmi në gjenezën Jankopaliane dhe dashuria për vendin e vet: Qeparoin, që e lindi dhe e mëkoi me dashuri dhe atdhetari, Vlorën e veprimtarisë djaloshare, që e zbuloi si ajkën e të rinjve të gëzueshëm, të zotë e të dashur dhe që e vuri në ballin e tyre, si nismëtar e organizator, me epiqendër djemtë e bregdetit, po dhe me shokë e miq nga të gjitha trevat shqiptare. Të gjitha këto të bashkuara në një mendje të ndritur, origjinale dhe më tej të përpunuara në art, shpërthyen atje larg në dhe të huaj, dhe u kthyen në mbresa të pashlyeshme në prozë e në poezi të kërkuara. Këto gjurmë Petraqi i mban të freskëta dhe i përtërin me ardhjen e përvitshme në Qeparo, ku fle e ndrojtur muza frymëzuese dhe ku po përpiqet, mesa duket, të kthehet në folenë e tij të re, ndërtuar sipas kërkesave të kohës, për të gjetur qetësinë e dëshiruar dhe vrull të ri inspirimi.

Faqja e posaçme në internet dhe shoqata “Qeparoi” është një tjetër veprimtari që paraqet vullnetin e pamposhtur dhe sakrificën pa interes të këtij Shqiptari të vërtetë, ndërsa Shkolla “Janko Pali”, një mundim familjar krejt patriotik, vazhdim i traditës së babit të tij të ndritur, një model i rrallë i përpjekjeve të Shqiptarëve të Amerikës, sipas shembullit të hershëm të vatranëve të paharruar, kontribues të rëndësishëm për vetëgzistencën e Shqipërisë tërësore, me Vlorën dhe Prishtinën.

Një tjetër mësim që na jep Petraq Pali, si rrallë djem të tjerë të kësaj kohe, është kujdesi, respekti dhe shpenzimet financiare që i kushton babit të vet, të cilit ia ka ruajtur krijimtarinë dhe veprimtarinë dokumentare patriotike, didaktike, shkencore e historike, ka botuar të përpunuar një pjesë prej tyre dhe nuk i rresht përpjekjet për ta vendosur atë në piedestalin që meriton. Po kështu veprim human i kohës, është xhesti prej kalorësi i Petraq Palit, që deri tani, veprat e tij në shumë kopje, i ka dhuruar pa shpërblim, duke sakrifikuar të ardhurat e tij personale.

Petraq Janko Pali, veprimtar shoqëror në gjirin e Shoqatës së Shkrimtareve Shqiptaro-Amerikane, ku për 8 vjet ka qenë nënkryetar e sekretar, gjendet hera herës kudo: Në Tiranë, në Korçë, në Vlorë e në Berat, në Çikago, Boston, Miçigan, Washington, Njujork e Toronto, kudo ku mblidhen Shqiptarët dhe jep ndihmën e tij modeste për njohjen dhe ruajtjen e traditave më të mira dhe për përparimin e pandalshëm të Kombit Shqiptar.

Edhe tani, 72 vjeçar, mrekullohem nga veprimtaria e dobishme e Petraq Palit dhe i uroj nga zemra atij: shëndet të mirë e prodhimtari të pashtershme.

Libri i fundit me novela e tregime “Ana, vajza e sekretarit” është një tjetër arritje me vlerë. Novelat dhe tregimet e këtij vëllimi të ri, me një prozë të bukur dhe tërheqëse dhe përshkrime narrative e intriguese, me densitet ngjarjesh e karakteresh, na çojnë në gramat e fundit të sistemit totalitar dhe në ditët e para të epokës së demokracisë: Kohë dhe Njerëz. Pleksje ngjarjesh dhe ndodhish interesante e intriguese, me vërtetësi e besnikëri. Pasqyrim real dhe fantazi figurash e bëmash, në fotografim të figurave aktive dhe të denigruara të regjimit në dekompozim e rënie dhe figura e fate njerëzish të thjeshtë e të vuajtur në skamje e mjerim, por me besim e aspirata pozitive per një jetë më të mirë, për liri e demokraci dhe për ta bërë Shqipërinë si Evropa dhe Amerika.

Nuk dua të shtjelloj, apo të komentoj ngjarjet, që aq bukur dhe si një letrar i pjekur tashmë, trajton Petraq Pali, se kam frikë mos ju shuaj kërshërinë, por ju rekomandoj ta lexoni “Ana, vajza e sekretarit”, për t’u njohur me personazhe interesantë, që hasen shpesh në jetë, por që të fiksohen në mendje.

Le t’i urojmë prozatorit dhe poetit prodhimtar, Petraq Pali, në 72 vjetorin e lindjes së tij, jetë të gjatë dhe shumë libra të tjerë, po kaq të bukur!

Tiranë, më 09.03.2016

DIASPORA- Mësimi i shqipes në Greqi

March 9, 2016 by dgreca

Federata e Shoqatave Shqiptare në Greqi hapi një tjetër shkollë të gjuhës shqipe në qytetin e Artemisës, në zonën e Atikës në Greqi. Në Ditën e 7 Marsit, Federata tha se, shkolla ishte kontribut i mësuesve të komunitetit të emigrantëve shqiptarë që jetojnë në këtë zonë. “Është detyrim i të gjithëve ,u shpreh Kryetari i Federatës Edmond Guri, të përpiqemi për hapjen e sa më shumë kurseve të mësimit të gjuhës shqipe dhe të ruajmë identitetin kombëtar shqiptar “. Disa kurse të mësimit të shqipes funksionojnë prej 15 vitesh në disa qytete të Greqisë, ndërkohë që nevojat e fëmijëve të komunitetit të emigrantëve shqiptarë për të ruajtur gjuhën amtare janë të mëdha. Lidhja e Mësuesve Shqiptarë në Greqi dhe organizata të tjera kanë shprehur nevojën e mbështetjes me tekste mësimore dhe bazë materiale nga Ministria shqiptare e Arsimit. Në qytetin e Selanikut, Shoqata Nënë Tereza organizoi një ceremoni festive me prindër dhe fëmijë për 7 Marsin. Mësuesit e gjuhës shqipe u kërkojnë autoriteteve shqiptare që të kthejnë vëmendjen nga mbështetja e këtij komuniteti. Kriza ekonomike në Greqi e ka vënë në vështirësi komunitetin e emigrantëve shqiptarë që emigroi në këtë vend pas viteve nëntëdhjetë. Brezi i parë i fëmijëve të emigrantëve shqiptare është përballur me sfidën e ruajtjes dhe mësimit të gjuhës shqipe. Ndonëse nuk ka të dhëna zyrtare, vlerësohet se në dhjetëra kurse të mësimit të shqipes të hapura ne Greqi nga vetë komunitetet e shqiptarëve mësojnë çdo vit rreth 1500 fëmijë shqiptarë. Gjithsesi duhet të na shqetësojë numuri i pakët i fëmijëve shqiptarë që mësojnë shqip në Greqi, pasi këtu ndodhet shumica e emigrantëve shqiptarë mbas viteve ’90, ndërkohë që afërsia me fqinjin jugor, favorizon transportin e teksteve me cdo mjet e rrugë, s’është njëlloj si të cosh një abetare në SHBA dhe në Greqi.