Këtu, gjatë dy ofanzivave 1998 e 1999, u vranë 167 civilë e 21 dëshmorë të lirisë, ndërsa u plagosën 71 qytetarë e 23 pjesëtarë të UÇK-së. Nga dhuna serbe u çvendosën tërësisht banorët shqiptarë të 42 fshatrave, kurse pjesërisht 21 të tjera. Flaka e kalljeve serbe i përfshiu 46 vendbanime shqiptare të kësaj treve. Masakrën e terrorin mbi shqiptarët e udhëhoqën kryesisht serbët vendorë. Dëmet e përgjithshme materiale kapin shumën prej 78.000.000 Euro.

Shkruan : Ismail Gashi-Sllovia

          Dhuna serbe mbi shqiptarët në përgjithësi, atyre të Kosovës në veçanti, ka spirale të gjatë kohore, laramani të shumfisht veprimi e forma të veçanta aplikimi, gjithnjë duke iu përshtatur rrethanave të mundshme të zbatimit. Në këto mote të liga Shqiptarët përjetuan dhunë politike, shpirtërore e materiale. Të gjitha këto forma të dhunës barbare serbe, kishin objekt represionin fizik e shpirtëror, gjencidin dhe patrimin etnik. Shqiptarët në vazhdimësi përjetonin shtypjen e substancës kombëtare, ndjenjave kombëtare dhe vlerat shpirtërore e njerëzore të tyre, me të vetmin qëllim përmbajtësor, dëbimin dhe pastrimin etnik të shqiptarëve nga këto troje. Me këto veprime të mundimshme apart-hejdi gjenicidal, serbët synojnë të realizojnë qëllimet e parashikuara në vazhdimësi historike në projektet e shumëta të përgatitura nga politikanët si Garashanini,që dhanë produkt të një morali të keq shkencor e historik, si Qubrilloviqi, Andriqi e deri te frymëzuesi shpirtëror i urrejtjes të të gjithëve, që nuk janë serbë, Memorandumi i Akademisë Serbe të Shkencave të 1986 të fundshekullit 20-të. Thënë shkurt, në të gjitha motet e nivelet, në Serbi u ndërtua një moral i stërkequr i urrejtjes ndaj shqiptarëve. Moral që prodhoi mendje të keqe, se duhet zhdukur çdo vlerë shpirtërore e materiale shqiptare.

Sërbia shkeli dhunshem të drejtat kombëtare e njerëzore të shqiptarëve

Kjo e ligë, vazhdimisht u shkallëzua në sistemet shtetërore e politike serbe dhe në gjitha kohërat e rrethanat historike. Por, ekspansionin më të vrazhdë e më të ashpët, mbërriu dekadën e fundit të shekullit 20-të, veçanërisht në verën  e 1998, e njohur si Ofanziva e Parë famëkeqe serbe, më arsyetim e leje ndërkombëtare, gjëja si veprim kundër njësive të UÇK-së, kur Serbia në emër të luftës me forcat e UÇK-së, shkeli në formën më të vrazhdë, jo vetëm të drejtat dhe liritë e njeriu, siç kishte version subjekti ndërkombëtar për një kohë. Por Serbia shkeli dhunshëm të drejtat elementare  kombëtare e njerëzore të shqiptarëve, të drejtën në punë, të drejtën për gjuhën dhe traditën kombëtare, por shkeli edhe në të drejtën elementare, të drejtën për jetë. Serbia në shkallë barbare dhe të shëmtisë më të vrazhdë, vrau popullatën civile shqiptare, dogji dhjetëra fshatra shqiptare dhe ndjeku nga vendbanimet popullatën civile shqiptare, të cilën, në politikën ndërkombëtare, shumherë dëgjohej vetëm si tejkalim kompetencash. Thjeshtë, e nënkuptuar si njëfarë veprimi ushtarak serb, me bekimin e ndërkombëtare. Por, barbaria vrastare serbe, të cilën më vonë pati rastin ta njeh gjithë gjatë 78 ditët e sulmeve të NATO-së, kur  me dhunë e terror ishte rrezikuar ekzistenca fizike,materiale e shpirtërore të shqiptarëve në Kosovë. Kur makineria serbe për këtë mori edhe bekimin shpirtëror të kishës ortodokse serbe. Intervenimi ushtarak i  NATO-së,  ndërpreu turrin e këtij dinozauri dhe shpëtoi këtë popull e këtë hapësirë shqiptare nga rreziku i katastrofës njerëzore e kombëtare që ndodhej para fanitjes qenia kombëtare shqiptare në Kosovë. Këta rreshta modest të këtij shkrimi, janë vetëm një pjesë e vogël e pasqyrimit të kësaj gjendjeje të rëndë shqiptare, e kufizuar vetëm në trevën komunale të Lypjanit gjatë, siç e kemi bërë shprehi ta quajmë, dy ofanzivave serbe të parën korrik–tetor më 1998 dhe ofanzivën e dytë në mars-qershor 1999, kur pas shumë përpjekjeve të qendrave politike të vendosjes që, ta bindnin politikën e administrimit kriminal të qeverisë, ushtrisë e policisë serbe, për ndaljen e dhunës dhe pengimin e katastrofës njerëzore. Tash në aleancë edhe me Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës për shpëtimin e kësaj katastrofe, hollokaosti e apart-hejdi me qellim pastrimin etnik të Kosovës, erdhën dhe ndërhyjnë ushtarakisht forcat Veriatlantike të NATO-së.

Veprimet terroriste të kriminelve sërbë

          Edhenë këtë kohë, politika e verbuar e shkurtëpamëse serbe, në këto raport e rrethana të kohës dhe ngjarjeve, mbante ende në kokën e saj të nxehtë, aspiratën e zhdukjes biologjike e substanciale të qenies shqiptare. Aspiratë të cilin e trashëgoi nga e kaluara  e kujtesës historike, e njohur për veçori dalluese, si njërën nga vlerat negative kombëtare e shtetërore të veprimeve serbe. Të motivuar nga kjo e kaluar, tash mendonin se mund ta thyejnë edhe forcën e Aleancës Veriatlantike dhe UÇK-në, dhe përfundimisht do ta realizonin ëndrrën historike, çështjen e pastrimit etnik në “djepin dhe zemrën serbe” nga shqiptarët. Krijuan makroprojektin çfarosës për dëbimin e shqiptarëve nga Kosova të njohur me emrin  “Patkoi”, të cilin filluan ta zbatojnë praktikisht ato ditë, projekt antishqiptar ushtarak-policor e paramilitare serb, sipas logjikës e moralit të sëmura serb, jashtë çdo mundësie për  zbatueshmëri, jashtë çdo natyrshmërie me kohën dhe rrethanat shoqërore e politike ndërkombëtare, planifikuesit serbë këtë projekt e detaizuan, e përshtatën me kohën e rrethanat e veçanta në hapësira të ndryshme të Kosovës. Por, me synim të përgjithshëm të bëhet masakrim e terror trishtues ndaj popullatës shqiptare, sa më shumë të futet frikë në masat shqiptare. Me veprime terroriste, vrasje, kidnapime dhunime, ndjekje,djegie masive e plaçkitje primitive më të errëta se mesjeta. Hapësira administrative e trevës së Lypjanit, nuk pati përjashtime nga fati i tërësisë Kosovare. Në ato ditë pushtuesi serb në Magurë mu në ndarjen e rrugës për Shalë, ishte vendosur mbishkrimi,”Nepriatelska Zona”(zona armiqësore), me të cilin praktikisht vendosi kufirin, nga fillonin pjesëve të cilat i kontrollonte UÇK-ja dhe hapësirat e rrafshit ku sundonte barbaria e okupuesi serb. Dhunë serbe, si masakrat e katrahurat e Likoshanit, Qirezit e Prekazit legjendar, nga historia e shqiptarëve me sakrificën e 5, 6 e 7 marsit 1998 të Familjes Jashari me Komandantin Legjendar të UÇK-së, për kundër se i dhanë kahje të re pozitive ndërkombëtarizimit të çështjes shqiptare, ato krijonin tmerr në popullatën civile shqiptare, si masakra antinjerëzore serbe që pasoi, më 15 janarit 1999 e Reçak, e kryer para syve të vëzhguesve verifikuesit ndërkombëtar të OSBE-së, që atë kohë ishin të vendosur për verifikues ndërkombëtar në Kosovë, pas marrëveshjes Hullbruk-Milosheviq të 15 tetorit 1998, u bë shkas për ndërkombëtarizimin e dhunës serbe ndaj shqiptarëve të Kosovës, dhunë tash e zyrtarizua, ajo ishte mjet veprimi i politikës shtetërore e administratës së shtetit okupues serb në Kosovë, në këtë kohë pasuan shumë veprime të tjera barbare serbe ndaj shqiptarëve. Para ofanzivës së NATO-së në pranverën e 1999. veprimet e politikës ndërkombëtare hulumtonin forma e mjete për zgjidhjen e çështjes së Kosovës. Më 6 shkurt 1999, politika ndërkombëtare kurorëzoi me Konferencën Ndërkombëtare në Rambuje të Francës, ku që në hapjen e saj z. Shirak u tërhoqi vëmendjen të dy delegacioneve për seriozitetin e këtij takimi historik “ekzistojnë momente të rralla, kur historia gjendet në duart e vetëm disa njerëzve”, Konferenca e Rambujes nuk përfundoi me 20 shkurt 1999, ashtu siç ishte paraparë, punimet e saj vazhduan deri më 23 shkurt 1999. Pranimi në parim i dokumentit të Rambujes dhe nënshkrimi i kësaj Marrëveshje nga delegacioni shqiptar, do të kryhet pas marrjes së pëlqimit nga gjithë subjektët, ushtarake, partiake e shtetërore në Kosovë. Zyrtarizmi i këtij dokument dhe firmosja solemne, kryhet në Paris më 15 mars 1999. Lidhur me këtë dokument, edhe nga shqiptarët, kishte mendime të rezervuara. Në rast se, këtë Marrëveshje e nënshkruan Serbia, ne shqiptarët e Kosovës, do ti kishim 12.000 ushtarë serb në Kosovë, 3000 deri 4000 policë, kufijtë do ti ruante Serbia, kurse shqiptarët nuk do të mund të ofroheshin kufirit më afër se 5 km. Doganat do ti kontrollonte KFOR-i dhe Serbia. Kosova do të ishte pa TMK,tash FSK dhe pa gjysmën e popullatës shqiptare. Me dorën e neve të gjithëve kombëtarisht, do të nënshkruanim robërinë e pakufishme, pa pasur të drejtë që për këtë ta fajësojmë dikend tjetër.

Treva komunale e Lypjanit, edhe në këto momente kohore, karakterizohej me një përqindje dalluese me popullsi serbe, krahasuar me mjediset tjera të Kosovës, nga edhe përjetoi barbari të theksuar, si në ofanzivën e parë korrik-tetor 1998, e cila përfshiu 14 fshatra të kësaj treve komunale. Në këtë ofanzivë tërësisht u dogjën tre fshatra, Blinaja 120 shtëpi, Baica e Kolshit 67 shtëpi e Leletiqi 46 shtëpi, këto fshatra ngelën pa banorë shqiptarë deri në qershor 1999,  ndërsa dëmtime të mëdha nga djegiet, shkatërrimet dhe plaçkitje serbe, pësuan Shala 127 shtëpi, Resinoci /16/, Krojmiri/5/, Magura /38/, Mirena /3/, Qylaga/8/ dhe Poturoci 2 mullijë elektrik të veprimtarit Ruzhdi….

Fallanga serbe deboi mbi 25.000 qytetare shqiptare

Ofanziva e parë në trevën e Lypjanit shkaktoi dëmtimin e 463 shtëpive, dy mullinjve elektrik, tre fshatra mbetën të pabanueshëm, në Magurë tërësisht u plaçkit dhe u demolua shkolla fillore “Jeronim De Rada”, tash shkolla nëntvjeçare “Haradin Bajrami”, në të cilën dëmtimi kap vlerën e 90.000 DM të atëhershme. Nga këto vendbanime lypjanase falanga serbe dëboi mbi 25.000 qytetarë shqiptarë nga shtëpitë e veta, nga 456.407 shqiptarë sa u dëbuan me dhunë gjatë kësaj ofanzive në tërë Kosovën, nga të cilët 71.575 u larguan jashtë Kosovës. Këto shifra i përkasin 19 komunave të përfshira nga lufta, nga të cilat 273 fshatra ishin tërësisht të boshatisura.. Në trevën komunale të Lypjanit në këtë ofanzivë humbën jetën gjithsej 33 qytetarë civilë shqiptarë, prej të cilëve 4 u shpallën dëshmorë, ndërsa 14 të rënë në këto hapësira ishin nga trevat tjera komunale, mes të cilëve pati edhe foshnje 3 muajsh/ Getoari/ e 8 muajsh/Bujari/ të dy nga Shala, kurse Emine Olluri/29/ vdes lehonë më 27.08.1998.  Në trevën e Lypjanit 24 qytetarë civilë shqiptarë u arrestuan gjatë ofanzivës serbe 1998, ndërsa qytetarë të plagosur, ata që janë paraqitur në KMDLNJ janë 51.

Ofanziva e dytë mars-qershor 1999, veçohet për ashpërsim dhe shtrirje masive të terrorit serbë në gjithë hapësirën kosovare, njëherit edhe në gjithë trevën e Lypjanit. Nga, duhet veçuar terrorin e masakrave serbe të popullsisë civile shqiptare dhe vrasjet masive të 45 qytetarëve shqiptarë e 12 të plagosurve civilë shqiptarë, më 15 e 16 prillit në fshati Sllovijë. Më 17 prill, në fshati Jeta e Re, u vra dhe u dogj brenda në shtëpi plaku 68 vjeçar Xhevat Rexhepi. Më 18 prill 1999 në Ribar të Vogël u vranë e u maskruan 25 qytetarë civilë shqiptarë dhe 7 të tjerë u plagosën. Kurse, më 19 prill në Hallaq të Vogël u vranë 20 qytetarë shqiptarë, i riu Salih Fetahu/1964/, pas masakrimit u dogj në shtëpi. Në Kroishtë u vranë 9, ndërsa në Ribarë të Madh u vranë e u masakruan 6 shqiptarë të tjerë, si edhe në Blinajë 8 e Mirenë 7 civilë shqiptarë.  Këto veprime barbare ishin paralajmëruar nga forcat argresimve serbe që, para se të fillojnë bombardimet i forcave të NATO-s. Këto kërcime paralajmëronin rrezikim për popullatën shqiptare që do të paguajnë haraq për veprimet e aviacionit ushtarak të NATO-së ndaj forcave vrastare serbe. Mu për këtë qëllim forcat ushtarake-policore serbe, më 20 e 21 mars 1999, në Lypjan zbarkuan disa kompozicione trenash me armatim të rëndë e njësi vrastare ushtarake e policore, subjektet ndërkombëtare,verifikuesit e OSBE-s, e lëshonin Kosovën, Serbia sikur mori vizën për të vrarë shqiptarë, apo siç pat thënë z. Klinton “Hezitimi ynë është leja që serbët të vrasin shqiptarë”. Zyrtarët serbë paralajmëruan popullatën shqiptare për një kundërveprim ndaj tyre, në përgjigje të sulmeve të NATO-së, Qeveria serbe shpalli gjendje lufte, e Maqedonia mbylli përkohësisht kufirin për shqiptarët. Ky sistem forcash ushtarake, policore e paramilitare, të ndihmuara nga udhëheqësi e popullata vendore serbe, u sistemua dhe u vendosën nëpër pika qendrore të vendbanimeve serbe dhe disa pikave tjera në mjediset etnike shqiptare.

Sulmet e NATO-s dhe dhuna e ashper e forcave serbe

Njësitë ushtarake me armatim të rëndë u vendosën në Lypjan, te Kooperativa bujqësore, në shkollën e mesme, në objektet e fabrikës së Ventilatorëve dhe Fabrikës së Letrës, në Fermën e Shpendarisë. Morën  pozicione në Magurë, në Blinajë e Kodër të Goleshit. Forcat ushtarake policore u pozicionuan me destinim për sulme edhe në pjesët e Drenicës së Epërme ku vepronte ushtarakisht UÇK-ja, e cila njëherit kishte në mbrojtje mbi 90 mijë banorë të popullatës civile shqiptare që ishte ndjekur nga dhuna  serbe që ishin strehuar në gryka malesh në gjithë hapësirën e Drenicës së Epërme. Shumë forca ushtarake serbe u vendosën në Vrellë e Medvec, afër  aeroportit të Sllatinës. Armatim ushtarak u pozicionua edhe në Grackë të Vjetër, më vonë shumë nga këto janë goditur nga sulmet e NATO-së. Forca ushtarake e policore kishte kudo nëpër fshatrat etnike serbe në Suhadoll, Lepinë, Skullan e Radevë, si edhe në Dobratin, Gushtericë të Poshtme e të Epërme e në Livaxhë. Por, shumë njësi ushtarake me armatim të rëndë u pozicionua edhe në Sllovi e Smallushë, ku serbët për kohën e bombardimeve  fshatin Sllovi e shëndrruan në çerdhe veprimesh më të egra. Madje, vet fshatit ia ndërruan emrin në “Sërpska sella”. Njësi ushtarake serbe kishte edhe në fshatin shqiptar Babush i Muhaxhirëve. Këtë renditje të forcave ushtarake gjatë gjithë kohës së bombardimeve, serbët e ndryshonin sipas mundësisë, rrethanave dhe etjes hakmarrëse për të sulmuan vendbanimet shqiptare, ato i lëviznin sipas paraqitjes së rrezikut nga sulmet e NATO-së. Që ditën e parë të sulmeve të NATO-së, forcat serbe paralajmëronin dhunë të ashpër e torturimet të papërmbajtura shpirtërore e fizike. Që në fillim u theksua esenca e ashpërsisë së masakrave të njohura, shëmtinë e trishtimit për barbari. Të vritet e të kallet edhe fqiu i parë, të masakrohen edhe fëmijët, gratë e pleqtë, të plaçkitet e digjet çdo vlerë materiale shqiptare e të aplikohet dhunimi për formë e mjet më primitiv i luftës e fyerje më e rëndë e moralit njerëzor, dhe nën kërcim e me dhunë të dëbohet masa e popullit nga trojet etnike, të nëpërkëmbet e poshtërohet, sa më tepër e të thyhet më çnjerëzisht dinjiteti e krenaria e shqiptarëve. Thjeshtë, të krijohet moral e bindje për pamundësi të qëndrimit të mëtejshëm të shqiptarëve në këto hapësira. Mu për këtë, ditët  para fillimit të sulmeve, shqiptarët filluan të çvendosen nga vendbanimet e tyre që konsideroheshin më të rrezikuara. Ndërsa, dy-tre ditët  para fillimit të ofanzivave të NATO-së, në qytezën e Lypjanit dhe fshatrave me popullsi të përzier, si Magura, Suhadolli, Lepia, Radeva, Grackë e Vjetër, Sllovia e  Rufci i Ri, serbët vendor filluan me provokime e kërcënime për rrezikimin e jetës së shqiptarëve. Në Lypjan grupe serbësh,  të ndihmuar e të përkrahur nga njësitë ushtarake të ardhura atyre ditëve, nga policë e paramilitarë sheshelian, arkanist e pjesëtarë të Beretave të Kuqe, të papërmbajtur nga urrejtja ndaj shqiptarëve, thenin lokalet e shqiptarëve, vjedhin e shtinin tërë kohën me armë, madje hedhin edhe bomba. Nga kjo valë e rrezikimit kërcënues nga dhuna serbe, shqiptarët filluan ti lëshonin vendbanimet e tyre. Ditën kur filluan sulmet, më 24 mars 1999, në rrugën Lypjan-Prishtinë te fshati Konjuh, në orët e pasdrekes, u vra Ismet Asllani/1955/, Komandant i Logjistikës në Brigadën 153 të ZOLL

Sulmet e NATO-s e sulmet e paralajmeruara të sërbëve ndaj popullatës shqiptare

 Natën e fillimit të sulmeve të NATO-së, qendra e qytezës së Lypjanit, sidomos banesat shoqërore, ishte thuaja tërësisht pa shqiptarë. Aty deri vonë, kur frika nga bombardimet i shtyri serbët të strukën në ikje, gumëzhitnin ulërimat e shfrenuara të grupeve të ndryshme sërbe, fërshëllimat e armëve dhe thirrjet vrastare drejtuar shqiptarëve. Popullata shqiptare në këtë kohë të katrahurës, ishte tërësitë e paorientuar, asnjë subjekt politik e partiak shqiptar, nuk dhanë në programet e veta ndonjë version alternativ nga të shkojnë e si të veprojë popullata, kur të fillojnë bombardimet e NATO-së dhe sulmet e paralajmëruara të serbëve ndaj popullatës shqiptare. Subjektet shqiptare, përveç UÇK-së, e cila paralelisht luftonte kundër forcave serbe, dhe ishte në mbrojtje të popullatës civile, e cila, vazhdimisht ftonte shqiptarët që ti bashkohen radhëve të saj, që të vehen në mbrojtje të trollit dhe popullit të rrezikuar nga agresori serb, të ndihmohet popullata civile e mbetur pa ushqim, strehim dhe mbrojtje shëndetësore që, ishte strehuar në gryka malesh. Asnjë subjekt tjetër apo parti politike nuk doli me ndonjë version alternativë për popullin e mbetur në mjegullë, të dalin nga Kosova, të ngelin në troje e vatra të veta, ose të bashkohen forcave ushtarake të UÇK-së, të cilat nuk e ndalën për asnjë çast rezistencën, Përkundrazi, UÇK-ja, e vetmja vazhdimisht bënte thirrje mobilizuese që, popullata ti bashkohet rezistencës kundër dhunës serbe.

Ditën e parë, pas sulmeve, natën e 24 marsit 1999, Shqiptarët banorë të qytetit në Lypjan, të kërcuar nga fqinjët serbë, u dëbuan nga banesat e në disa lagje edhe nga pronat e shtëpitë private të qytezës. Në anën tjetër, UÇK-ja në Drenicën e Epërme, nga Gryka e Llapushnikut deri në Pjetështicë, rezistonte forcat serbe me armë, dhe kështu krijonte dhe mbronte hapësirën e lirë për qëndrimin e popullatës civile shqiptare, ku mbi 90.000 mijë njerëzve ju siguroi strehim më të qetë në gryka të maleve të Berishës, Baicës, Shalës, Krojmirit dhe Pjetërshticës. Ndërsa, fshatrat e rrafshit të Lypjanit, përjetonin terror të paparaparë të dhunës serbe, e cila kërconte me terror e masakër, vrasje, dëbim e plaçkitje të mëdha nga formacionet e ndryshme serbe. Sulmet serbe nuk ishin drejtuar në luftë me forcat e armatosura të UÇK-së në krahun e Drenicës së Epërme, e as në zonën e Bjeshkëve të Zhegocit, por drejtë popullsisë civile kah përfitimet më të lehta luftarake e materiale, dhe arritjen më të lehtë të qëllimit për ndjekjen e shqiptarëve. Deri kah gjysma e prillit, formacionet serbe u përkushtuan kryesisht shuarjes së etjes të përfitimit material, vjedhjes e plaçkitjes, ndërkohë emitonin kundërsulme ndaj aviacionet të NATO-së me kundërajror, të cilët nuk mund të zinin vend nga frika, ato gjuajtje kundërajrore serbe, nuk paraqisnin asnjë rrezikim për forcat e NATO-së, sepse antiajrorët serbë nuk arrinin më lartë se çafkat.  Në emër të një garancie të sigurisë, forcat serbe gjatë gjithë ditës plaçkitnin nëpër fshatrat shqiptare, merrnin të holla, automjete, vegla bujqësie e çdo gjë me vlerë që ishte në pronësi shqiptare. Madje, për të siguruar haraç më të madh material, kërcënonin duke kërkuar persona të caktuar, veprimtarë të veçuar, e sidomos pjesëtarë të UÇK-së, apo emitoni se janë në kërkim të ushtarëve,eprorëve e personave të logjistikës së saj.

Sulmin e parë me armë e bënë sërbët lokal

Venin ekspedita hordhish e kallnin shtëpi të caktuara. Sulmin e parë me armë në këtë trevë komunale, e bënë serbët lokal  nga Babushi i Serbëve,  ushtarët, policët dhe serbët lokal me granat gjuajtën më 28 mars 1999 aty kah ora 23.00 fshatin shqiptarë Babush i Muhaxhirëve, aty vranë dy e plagosën tre qytetarë shqiptarë, të cilët hoqën të zitë e ullirit, deri sa depërtuan të dalin në Shqipëri për shërim. Madje, forcat serbe dëbuan nga fshati gjithë popullatën e Babushit të Muhaxhirërve dhe shumicën e popullatës nga Gadimja e Poshtme në drejtim të Gadimës së Epërme. Ditë më vonë, para fshatarëve në Bujan, kallën shtëpinë e vëllezërve Ramë e Shukri Buja, anëtarit të SHP të UÇK-së e komandantit të ZO të Nerodimës, e po atë ditë në Banullë, përveç disa shtëpive të tjera, kallën edhe shtëpinë e Fitim Selimit, koordinues për shëndetësi në ZO të Pashtrikut. Malltretuan anëtarët e familjes së tij dhe arrestuan vëllain e Dr. Fitimit, Shkëlqimin Selimin 17 vjeçar. Në anën tjetër, duke kërcuar shqiptarët rrisnin kërkesën e shumës së të hollave, për gjëja sigurinë e popullatës shqiptare dhe fshatrave të tyre. Përdornin lakadredha e përbishtrime të llojllojshme dinakërie dhe inskenonin plane e premtime për të arritur qëllime të përfitimeve financiare. Gënjenin dhe kërcënonin duke e malltretuar popullatën, duke i qitur në pozitë të pavolitshme. Shumherë i venin në veprim të hapur bashkëpunëtorët e interesave të ngushta e kolaboracionistët shqiptarë. Në Sllovi, paralajmëruan rrezikimin e serbëve vendor nga forcat e UÇK-së, dhe para se të kryejnë krimet e planifikuara, inskenuan, takim për një Marrëveshje sigurie, siç vepronin zakonisht edhe në shumë mjedise të tjera. Më 14 prill 1999, një ditë para sulmit, jo natyrshëm e krejtësisht pakuptimët kërkuan një takim për marrëveshje me shqiptarët vendor, me një oficer të armatës serbe dhe me struktura udhëheqëse serbe të fshatit. Oficeri, përkundër premtimeve, si kudo që inskenohej kështu, nuk erdhi në takimin e mëngjesit të 15 prillit. “Takimi” ishte një mashtrim që strukturat qeveritare e policore serbe, ishin shërbyer edhe në ofanzivat e para të 1998. Rrethana kur kryepolici serb nga Lypjani Nikolla, pat kërkuar të vendos kontakte me subjektin partiak, atëherë me kryesinë e LDK-së, Këtë tentim Nikolla e bëri përmes disa individëve shqiptarë që me marrëveshje dypalëshe ndëretnike  të “sigurohet garanci” për dy palët nga forcat ushtarake e policore serbe dhe  UÇK-ja. Një tentim të tillë e kishte kërkuar edhe nënkryetari i komunës Periq nga Magura, më vonë i dalluar për veprime terroriste në popullatën shqiptare. Ditën e 15 prillit 1999, ditën fatale për shqiptarët e Sllovisë. Në mëngjes, ushtria e policia serbe, përkundër tentimit të disa shqiptarëve nga Akllapi, që të bisedojnë me disa serbë në Gushtericës që të ndërpriten granatimet serbe të fshatit Akllap, ato nuk dhanë asnjë sukses. Me 15 prill 1999, që në orën 6.00  të mëngjesit  rrethuan dhe sulmuan këtë fshat-Akllapin, të cilin e dogjën 85% të shtëpive vranë Ibush Gashin/70/ e tërësisht dëbuan popullatën. Në orën 13.40 sulmuan Sllovinë. Vranë e masakruan 24 qytetarë, 16 kufoma të të vrarëve, serbët i varrosën në vendin e quajtur Çuka, të cilat më 24 maj i çvarrosën përsëri dhe nën kërcënimin e policisë, detyruan disa qytetarë shqiptarë ti rivarrosin në varret familjare. Kjo lubi dëboi me dhunë gjithë shqiptarët nga fshati Sllovi, plaçkitën çka gjeti ,i vuan zjarrin 93 shtëpive shqiptare dhe krijuanë hapësirë, që ditën e nesërme më 16 prill, në Grykën e Manastirit, te vendi i quajtur “Lugu i Demës”, krijuan Natën e Bartolomeut, kur edhe natyra ishte shqetësuar me motin e ligë, me shi erë dhe të ftohtë, ekzekutohen edhe 17 civilë shqiptarë të tjerë që ishin strehua aty nga  ndjekja e 15 prillit 1999. Kufomat e të cilëve vet familjarët e mbetur gjallë i kishin varrosur ditën e nesërme më 17 prill 1999. Pas çvarrosjes që, serbët u bënë më 29 prill 1999, gjate nuk janë gjetur, 17 kufomat e të vrarëve nè Lugun e Demës, u sollën nga Batajnica e Serbisë, varrezat e hapura në Sllovi,ku varret e hapura priten 5 vjet kthimin e kufomave  të zhdukura me qëllim të zhdukjes së krimit. Në Sllovi  një shqiptarë e mbytën me dru, dhe tre të tjerë vdiqën nga pasojat e luftës, eksplodimit të një mine të vendosur në shtëpi të tyre.

          Po më 15 prill 1999, grupet paramilitare, të formuara nga serbët vendor, me emra arkanistë e sheshelist, të ndihmuara nga ushtria e policia vrastare, përveç Akllapit, ku vranë një qytetarë shqiptarë. po atë ditë paralelisht me fashtin e [plojes serbe, ata sulmuan edhe Smallushën, dogjën mbi 40 shtëpi dhe dëbuan nga shtëpitë e tyre gjithë popullatën shqiptare vendore. Po asaj dite  sulmuan nga gjitha drejtimet, nga krahu i Gjilanit-Zhegocit, nga krahu i Ferizajt, Mirashi e Rahovica dhe nga krahu i Prishtinës, u sulmuan tërësia e fshatrave Zhegoc, verbicë, Tërbuvc, Sllovi, Smallushë, Gllavicën e Marevcin e Vogël nga ndoqën popullatën e këtyre fshatrave dhe dogjën shumicën e shtëpive. Derisa, para dite kishin sulmuar fshatrat malore Kishnapolen e Sllakovcin dhe pas pësimeve të rënda serbe në përballje me UÇK-në në Betejn e Zhegocit, në të cilat luftime  ranë edhe dëshmorët Paja dhe Albani, ushtria e tërbuar serbe shfryen mllefin e urrejtjes në popullatën civile në fshatrat e rrafshit. Me 16 prill vazhdoi “loja” e vrasjeve, kalljeve, plaçkitjeve dhe dëbimit masiv të popullatës shqiptare në fshatrat e mbetura ende të papërfshira nga vala e dhunës serbe. Në Tërbuvc, vranë dëshmoren 18 vjeçare Zylfije Gashi, më pastaj në vendin e quajtur “Livadhet e Gjana”vranë familjen 4 anëtarshe të dëshmorit Sahit Baftiu nga Zhegovci. Kallën Plitkoviqin dhe vranë një haxhi plak 80 vjeçar, Kallën dhe ndoqën gjitha familjet e fshatit Vrellë të Gadimës dhe i dogjën gjitha shtëpitë. Po kjo furi e kësaj ekspeditë serbe, që në fillim të sulmit kalli dy shtëpi në Gadimën e Epërme, fshat i fundit që dhuna barbare serbe e kishte pikësulmi, në të cilin ato ditë ishin strehuar shumë shqiptarë të ndjekur më herët nga fshatrat e tyre. Më 16 prill 1999 nga Gadimja Epërme u dëbuan afro 20.000 vetë në një kolonë, që thuhet se ishte kolona më e gjatë për ato ditët e tmerrit dhe nën përcjellje kërcënuese policore serbe, u dëbuan për Shqipëri. Spiralja e dhunës serbe, po si lubia, u shtri edhe në fshatrat e rrafshit. me 18 prill 1999. në ora 6.10 minuta makineria ushtarake e policore e ekspeditës e inkuizicionit e ndihmuar nga serbët vendor ia mësyn Ribarit të Vogël. Kjo makineri e pajisur me informacione filloi “lojën vrastare”, masakroi 25 qytetarë shqiptarë që nga mosha 7 e deri në 90 vjeçare, sipas dëshmitarëve shumica e të vrarëve janë qëlluar nga afërsia. Nga të vrarit 19 ishin qytetarë vendor nga Ribari i Vogël, ndërsa 6 të tjerë ishin nga familja Vuniqi nga fshati Vërshec, tash Blinajë afër Magurës, të cilët që nga ofanziva e parë korrik-tetor 1998, ishin strehuar në familjen Vishesella në Ribar të Vogël. Në familjen Vishesella, ditën e krimit, serbët vranë 10 persona. Nga të vrarit e Ribarit të Vogël, 8 ishin femra e 17 meshkuj. Nga kjo stuhi sulmi makabër, popullata tjetër e Ribarit, u tërhoq në fshatin Zllakuqan, ku qëndruan 12 ditë pa siguri ushqime e ndihme mjekësore. Ndërsa, fshati ngeli i boshatisur dhe u shëndrrua në arenë barbarie, plaçkitjeje dhe kallje e shkatrimi i vlerave materiale e shpirtërore shqiptare. Ribari u dogj 40% me çka mendohej, të pamundësohet kthimi dhe jeta edhe atyre shqiptarëve që i shpëtuan vrasjes. Kjo kuçedër, asaj dite vrau në oborret e shtëpive para familjes 25 qytetarë, burra, gra e të rinj. Më së keqi pësuan familjet Vishesella 10 të vrarë e dy të plagosur dhe familja Gërxheliu, si dhe 6 anëtarë të Vuniqëve që u vranë bashkë me Vishesellët te të cilët ishin të strehuar nga rrezikimi i dhunës serbe. Të nesërmen, më 19 prill vazhdoi vala e vrasjeve dhe pushkatimeve masive në Hallaq të Vogël, aty vranë 20 qytetarë civilë. Pasi forcat e dhunës serbe urdhëruan daljen e gjithë banorëve në lendinë të fshatit, një pjesë që nuk dolën menjëherë u vranë nëpër shtëpi, madje, dy nga ata i dogjën të gjallë në një odë burrash. Ndërsa, nga 40 meshkuj të tubuan në mes të fshatit, 13 i ndanë për pushkatim, nga të cilët 11 u pushkatuan para syve të prindërve, shpëtuan dy të tjerë Idriz Govori dhe Beqir Asllani, që më parë i torturuar tmerrësisht, Beqirit gjatë një torture çnjerëzore, me thikë i kishin prerë dorën dhe syrin. Gjatë renditjes në vendin e ekzekutimi u vra Muharrem Asllani, kurse serbi që masakroi më parë me thikë, tash dha urdhërim për pushkatim, Idrizi dhe Beqirimorën plagë, por i shpëtuan vdekjes. Beqirin dhe Idrizin i kanë marr nga vendi i ekzekutimit dhe i kanë ndihmuar Shpejtim e Bujar Shurdhiqi, i fshahur kam qëndruar tri ditë thotë Beqiri, pastaj më kanë dërguar në Krojmir, ku jamë shëruar në mjekësinë ushtarake të UÇK-së.Ndërsa Idriz Govori rrëfen. Më qitën para murit të ekzekutimit, para tutave dhe më pyetën: Kush janë nga dy vëllezër të ndalën, para pastaj, i liruan ata që ishin nën 16 vjet. Muharrem e Beqir Asllani, u morën gjëja për beznismen. Muharremin e ekzekutuan para nesh, atë e vrau një rom. Ramadan Hajrizi shpëtoi, pasi ju premtoi para dhe stolitë e arit që ia kërkuan dhe i kishte me vete. Atij i morën paratë dhe veturën luksoze. Nga 13 vetat që na mbështetën për muri, plumbi i parë e ka goditur Beqir Asllanin, unë kam rënë ngadalë si i plagosur, por nuk jam goditur. Beqir Asllani i plagosur ka shpëtuar. Ragip Jasharin, një i ri, veprimtar i dalluar, plumbi e ka goditur në  kokë. Pastaj kanë kontrolluar me armë, kush ka ngelur ende gjallë, Kur erdhi radha te unë, polici ngrehu këmbëzën shklak! Për fatin tim nuk kishte më municion. E kam dëgjua mire, kur u shpreh “nemam vishe”,/ nuk kam më/,dhe janë larguar. Unë jam ngritur ngadalë, bashkë me Beqirin e plagosur dhe jemi hyrë në shtëpia bashkë me fshatarët që, pas ekzekutimit urdhërojnë që, kolona e të ndjekurve të kthehen prapë në fshat dhe nën kërcënimin e dhunës ti varrosin të vrarët. Ne i kemi bartur kufomat e atyre që i kishin vrarë nëpër shtëpitë e tyre. Meqë, nuk dolën me urdhrin policor në lëndinën e fshatit. Tubuam 20 kufoma, kanë ardhur ashkalijtë vendor dhe i kanë hapur varret. Prapë erdhën paramilitarët serb dhe pyetën ashkalijtë. Çka janë këta që po hapin varre?. A kanë edhe këta të vrarë?.  Romi ju tha: Jo, nuk kanë të vrarë! Neve prapë na kanë nisur për Lypjan. Aty te varret e të vrarëve mbetën vetëm romët me tre shqiptarë. Aty, ku tash është lapidari, është hapur një varr masiv për varrimin e gjithë të vrarëve në këtë barbari serbe. Rivarrimi në varre individuale e familjare është bërë më vonë, me urdhrin e serbëve, për ta humbur gjurmën e krimit. Ku tash është Lapidari, që është ngritur pas luftës, për mos-humbjen e Varrezës së ditës së tmerit, varrezës masive dhe kujtesës historike, që nuk do të harrohet kurrë.

 Prilli i përgjakur nga masakra e terrori serb, ka përfshirë edhe fshatin Kroishtë, Aty pati 11 të vrarë, kurse Ribari i Madh 7. Duhet cekur se 28 maj 1999, pasi erdhën nga bjeshkët e Zllakuqanit, Ajet Kozhani arsimtar, Beqir Duriqi sekretar i shkollës fillore “Kadri Beba” të Ribarit të Madh dhe Rrahim Hoti ish-punëtor në Kroaci, kishin dalur për të vëzhguar se ç’po ngjet në Ribar të Madh. Ata hyjnë edhe në shtëpitë e tyre për ti lëshuar bagëtinë që, kishin mbetur të mbyllura pas largimit, në të kthyer për në vendstrehim në malet e Zllakuqanit, hasën në policinë dhe ushtrinë serbe, Perica i Magurës ata i dërgoi në policinë e Magurës dhe pas një bisede “informative”, me një automjet ushtarak-kampanjolë, i ktheu prapë në fshat. Kah ora 10-të e 28 majit, në malin mbi fshat i zbritën, dhe pas masakrimeve e torturës çnjerëzore, i ekzekutuan me nga një plumb në kokë.  Ndërsa në Blinajë,ish-Vërshec, u vranë e u masakruan 8 persona, në Zllakuqan më 26 maj 1999 te vendi “Rrezja e Delisë” në rezistencë me forcat serbe u vra Fahri Zani një ish-adhurues e furnizues i logjistikës në UÇK, bashkëpunëtor i Ymer Alushanit-Voglushit dhe komandant Visarit nga Ferizaj, Fahriun e vranë ish-kolegët e punës Rada i Despodit dhe Zllatku nga Kroishta, me ata ishin edhe policët Ceka dhe Toshiqi.

Me 4 prill 1999, dogjen teresisht objektin e shkolles fillore “Idriz Ajeti”.

 Familja e Fahriut,  vëllai Hyzriu dhe i ati Ilazi, gjatë golgotës, ishte strehimore e dhjetra familjeve të ndjekura nga dhuna serbe. Aty gjendën, jo vetëm siguri, por edhe ngrohtësi e mirëpritje bukë, kripë e zemër. Edhe Varigoci, fshat i thellë malor, mikpritës dhe vend veprimi i UÇK-së, në të cilin ushtria serbe, pos shkatërrimeve materiale, vrau edhe një qytetarë. Në këto fshatra malore, Zllakuqan e Varigoc ndjekje pati vetëm kah fundi i majit 1999. aty për disa kohë, kishte shumë të strehuar nga fshatrat e rrafshit. Venë të cekët se, në Blinajë që, në ofanzivën e parë u dëbua gjithë popullata, u dogj katundi Blinajë, ish-Vërshec në tërësi dhe pati disa të vrarë e të plagosur. Edhe fshatrat e Drenicës së Epërme, kanë pasur të vrarë, djegie të 127 shtëpive dhe vrasje njerëzish gjatë ofanzivës në verën e 1998, që kur banorët e Blinajës e Leletiqit deri në përfundim të sulmeve të NATO-së nuk kanë mundur të kthehen në shtëpitë e tyre, meqë gjatë gjithë kësaj kohe aty dhe në Magurë, ishin vendosur forca të mëdha ushtarake-policore. Andaj Blinaja, si edhe Leletiqi që, nga ofanziva e parë, ishin të djegura tërësish. Po në këtë vazhdimësi të plojës sllave ishin djegur pjesërisht edhe Magura, Qylaga, Poturoci dhe fshatrat Mirenë, Resinoc, Baicë dhe Shalën, ku serbët më 4 prill 1999, dogjën tërësisht edhe objektin e shkollës fillore “Idriz Ajeti”. Në hapësirën e Drenicës, forcat serbe qëllimisht kishin kufizuar veprimet ushtarake për shkak të rezistencës së UÇK-së. Madje, edhe kur kryenin veprime i bënin me tërheqje të shpejt, siç ishte rasti në Kleçkë e Male të Berishës, ku. Forcat e UÇK-së, urtësia, strategjike dhe trimëria e komandant Çelikut me shokë, përkundër aktivizimit edhe të aviacionit me çka synonin të eliminohet “Lajmëtari i Lirisë”, gjegjësisht  Radio “Kosova e Lirë”. Këtë nuk ia mundësoi rezistenca heroike e UÇK-së që Shesheli, të realizojë dëshirën ëndërrore të “ pijë kafe” në Berishë, siç u krekos me kërcënim atyre ditëve. Gjatë prillit, flaka serbe përfshiu edhe fshatrat e rrafshit përreth Lypjanit; Konjuh, Rufci i Ri, Topliqan, Hallaq i Madh e Grackë e Vjetër, ku vranë dhe e dogjën plakun 68 vjeçar Xhevat Rexhepi, Grackë e Re, Gllogovc. Pjesërisht ishin djegur shtëpitë dhe ishte dëbuar popullata shqiptare në Llugaxhi, Gumnasellë e Torinë. Ndërkaq, Dobraja e Madhe, Gllanica, Dobraja e Vogël  e Lluga ishte fshatra të vetme, me popullsi të pa shpërngulur fare. Fshatra në të cilat ishin grumbulluar popullata e ndjekur nga, Torina, Rufci, Poturoci, Qylaga e nga fshatrave të tjera. Në këtë krah të pa dëbuar kishin ngelur edhe shqiptarët e Vrellës së Magurës, fshat në të cilin kishte edhe familje serbe, dhe të Medvecit, të cilët kishte edhe popullatë ashkalinjë. Ata ishin bllokuar nga forcat ushtarake serbe dhe nuk u ishte lejuar të largohen.

I detyruan të qëndrojnë në shtëpi edhe gjatë bombardimeve

Gjatë gjithë fushatës së bombardimeve, banorët shqiptarë të Vrellës së Magurës, ushtria e policia serbe këta banorë detyrimisht i kishte përdorur “mish për top”, duke i eksponuar goditjeve nga sulmet e NATO-së. Madje, në shtëpi të tyre, përveç banorëve shqiptarë, ishin vendosur ushtarët dhe policët serb, duke i detyruar ata që mos të lëshojnë shtëpitë gjatë gjithë bombardimeve. Në krahun e lindor të kësaj hapësire shqiptare,popullatën shqiptare të Janjevës me rrethinë, vet qyteza e Janjevës, ka vetëm një të vrarë fshati Teqe kishte lëshuar shtëpitë, Brusi i dëbuar dhe me dy të vrarë, Shashkovc, Shushicë me 7 të vrarë e Hanrovc me 4 të vrarë, këtë hapësirë malore policia serbe nën kërcënim i urdhëruan të lëshojnë vendbanimet, Banorët e Teqës e një pjesë edhe të Janjevës shkuan në Bukovicë, ndërsa pjesa tjetër e janjevasëve, lagja Verofvci, pasi ia mësyn Kishës Katolike, prifti i udhëzoi të vendosen nëpër shtëpitë e afërta rreth kishës katolike, ata kaluan aty gjithë natën e 28 marsit 1999. Në orët e mëngjesit, meqë ishin nën “përkujdesen” e policisë serbe dhe gjuajtjes së MIG-ve serbe, kaluan nëpër shtëpi të tyre.  Prifti me gjasë ishte marr vesh që këtë të rrezikuar të qëndrojnë në Janjevë. Kurse mbi 100 familje të tjera shkuan në fshatin Bukuvicë. Meqë nuk kishte ndonjë kërcënim serioz. janjevasit u kthyen nëpër shtëpitë e tyre, të cilët deri në përfundimin e luftës qëndruan aty. Në vazhdim në Janjevë nuk pati kërkesa për dëbimin e shqiptarëve, kroatëve  e romëve janjevas. Ndërsa fshatrat për rreth Janjevës, Brusi, Hanrovci, Bukovica e Vokoqinca, përkundër pozitës së thellë malore dhe varfërisë, policia serbe ata i dëboi nga shtëpitë e tyre, ata në fillim ishin strehuar në Akllap, Vërbicë dhe në gryka të bjeshkëve të Zhegocit, kurse pas sulmit serb në Akllap më 15 prill, ata u larguan në drejtime të ndryshme në Kosovë dhe jashtë saj. Në Hanrovc forcat serbe përveç shtëpive, dogjën edhe objektin shkollor, madje në këtë hapësirë pati edhe 7 të vrarë. Nëse fshatrat e mesit të rrafshit të Lypjanit Banulla, Gumnasella, Llugaxhia, Kojska, Rubovci, Topliqani, Qallapeku, ngelën pjesërisht të banuara. Pjesa  tjetër, Bujani, Hallaqi i Madh, Kroishta, Ribari i Madh dhe  Ribari i Vogël, një pjesë e popullatës nga Poturovci, Qylaga, Torina, Bregu i zi e të tjera më vonë për çështje sigurie u bartën përkohësisht në bjeshkët e Blinajës dhe fshatrave Varigoc e Zllakuqan si edhe në Dobrajën e Madhe dhe Llugë, Një pjesë nga këta banorë, më vonë të ndjekur nga forcat serbe u dëbuan në grykat e maleve në Drenicë të Epërme. Pjesa e Drenicës së Epërme Mirena, Resinoci, Shala, Krojmiri e Baica e Kolshin, ishin zona të luftës që nga prilli 1998 edhe në ofanzivat e 1999. Pas sulmeve të NATO-së, nën mbrojtjen dhe përkujdesen e UÇK-së, këta banorë u tërhoqën në grykat e maleve të Drenicës. Këtu nuk ishin vetëm banorët e këtyre lokaliteteve, por aty kishte edhe të strehuar nga rrafshi i Lypjanit, nga trevat e Drenicës së mesme, Malisheva, Shtimja, Suhareka e nga jo. Por nga kjo hapësirë, dëbimi jashtë Kosovës ishte fare i ultë. Kështu e trazuar, e shkapërderdhur, e dëbuar dhe vazhdimisht të kërcënuar nga dhuna barbare serbe, popullata shqiptare e trevës së Lypjanit, gjatë 78 ditëve të sulmeve të NATO-së, përjetoi kohën e tmerrit, të terrorit, të vuajtjes dhe kërcënimit nga errësira mesjetare sërbe.Terror e dhunë barbare nuk përjetoi vetëm popullata shqiptare, por masakër e terror përjetuan edhe kafshët dhe shpezët shtëpiake në pronësi të shqiptarëve. Raste konkrete, forcat serbe në Sllovi pasi vranë lopën e Mehmedali Gashit e fusin në dhomë e fjetjes në katin e dytë të shtëpisë, ia mbyllin derën e në trupin e lopës së vrarë e minojnë me eksplodim të fuqishëm, me paramendim që kur të tentohet të nxirret kjo ngordhinë nga pjesëtarët e kësaj familjeje të pësojnë pasoja edhe më të rënda. Rasti  tjetër kur forcat e dhunës serbe vrasin qenin në Blinajë, ish-Vërshec, dhe atë e vendosin në shtrat në dhomë të fjetjes dhe mbulohet me batanije. Si edhe rasti i “kënaqësisë” sadiste mesjetare,  kur pulës i prehen dy këmbët dhe lëshohet e gjallë me këmbë të prera, ose po në Blinajë, gjedhit për së gjalli I pritet kofsha dhe lëshohet në atë gjendje të vetëkënaqen pashpirtsia serbe, njësoj siç e patën ndezur për së gjalli në Vërshec-Blinajë Muharrem Çardakun/55/ në gusht të 1998.

Pasojat antinjerezore

Pasojat e terrorit nga kjo dhunë antinjerëzore, shikuar nga ana e dëmtimeve në njerëz dhe dëmeve materiale, janë të mëdha. Nga popullata shqiptare e trevës së Lypjanit me pasojat nga ofanziva e parë 1998, dhe ofanziva e dytë 1999, kanë rënë 167 persona civilë e 21 luftëtarë të lirisë. Ndërsa janë plagosur 71 persona civilë 23 luftëtarë të UÇK-së, nga të gjithë të rënit 21  janë shpallur dëshmorë të kombit. Ndërsa nga 69 fshatrat të kësaj treve komunale, në 63 prej tyre jetojnë shqiptarët, 46 fshatra janë përfshirë nga sulmet e forcave serbe, të cilat kanë pësuar djegie e shkatërrime. Vetëm në ofanzivën e dytë 1999, tërësisht u dogjën 1279 objekte shtëpi banimi  e pjesërisht 456 të tjera. Në të gjitha fshatrat shqiptare të kësaj treve u plaçkitën dhe u demoluan 1822 shtëpi shqiptare dhe të gjitha 43 objektet shkollore, nga të cilat 4 prej tyre edhe janë djegur si edhe një shtëpi-shkollë, pronë e Hilmi Krasniqit, në Lypjan. Nga plaçkitjet, vjedhjet e demolimet, përveç shtëpive shqiptare, pronave dhe lokaleve afariste, pësuan edhe gjitha ndërmarrjet shoqërore, fabrikat dhe njësitë ekonomike të kooperativës bujqësore. Plaçkitje demolime dhe djegie kanë pësuar edhe veglat dhe orenditë familjare, bibliotekat shkollore e private dhe shumë vlera të tjera shpirtërore e kombëtare. Janë djegur hapësira të mëdha të tokave bujqësore dhe janë vjedhur shumë krerë të bagëtive të imëta dhe të trasha., si edhe krerë shpezësh shtëpiake. Vlera e përgjithshme e dëmtimeve materiale e shpirtërore kap shumën e përafërt prej  78.000.000 Euro.

Pas kthimit të monumental nga golgota shqiptare, mundin, gjakun e jetën e shtruar për liri të popullit, veçmas u dalluan luftëtarët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, në përkushtim të lirisë, përfundoi kalvari i një holokausti në fundshekullin 20-të. Përfundoi antishqiptarizma dhe antinjerëzorja në Evropë. Në ne, e me ne, ndodhi një mrekulli monumentale, shpëtimi nga fanitja e kësaj hapësire shqiptare dhe kthimi i shqiptarëve në trojet etnike, ku “balta është më e ëmbël se mjalta”. Kjo ishte ngjarja më e madhe, jo vetëm në historinë tonë kombëtare, ku me këtë kthim pas dëbimit, thyem traditën negative të së kaluarës sonë. Praktikisht, 12 Qershori i 1999, shënoi fundin e një shëmtie.

Kthimi në tokën e të parëve

Gjatë 78 ditëve të katrahurës, për shqiptarët e Kosovës, ishin ditë e net të Bartolomeut. Por, për gjithë këto 78 ditë, bota mendoi, foli e veproi shqip. Të parën herë në historinë tonë të rëndë, pas dëbimit e ndjekjes me dhunë nga okupuesit, kthehemi përsëri dhe kthehemi  shpejt, madje kthehemi të gjithë në tokën e nënqiellin tonë, në tokën e djegur,  me oxhaqe të mbetura, që simbolizojnë qëndresën e vazhdimësisë në jetë. Në shtëpitë tona prapë gumëzhinë jeta e gëzon loja e fëmijëve. Jemi këtu dembabadem, ku mbijetesa e madhe hap rrugë të gjëra për ndërtimin e ri e të lirë të institucioneve demokratike, nga ku aspirata jonë kombëtare na thërret, urtësia e mendjes së popullit e vlerave të reja demokratike ndërkombëtare. Populli, mësuesi ynë i madh, na mëson të jemi të përgjegjshëm ndaj përgjegjësisë që kemi karshi popullit dhe kohës, të ndërtojmë me kulturë e disiplinë politike mendimin e filozofisë së re të veprimit politikë në realitetin e ri për ardhmërinë e popullit në Kosovën tonë të pavarur. Vetëm kështu, do të ruajmë amanetin, sepse, mirë thotë populli, amanetet nuk harrohen, ato nuk shkelen, e shkelja e amaneteve është mallkim i rëndë që, populli dhe historia ndëshkojnë pafalshëm. Me këtë obligim të përgjegjshëm, do të mbushim zemrat e thyera të këtij populli të martirizuar për liri e bashkim kombëtar.

 Lista e qytetarëve civilë, të vrarë e të masakruar nga forcat ushtarake, policore e paramilitare serbe, gjatë kohës së luftës (1998/99) në territorin e komunës së Lypjanit.

 The list of murdered or massacred people Albanians during  (1998/99) in the municipality of Lypjan from military and police serb forces