Një diptik mes dy kompetencave tekstuale

October 5, 2015 by dgreca

Shkruan: Arjeta FERLUSHKAJ/

Ne Foto: Studiuesja Arjeta Ferlushkaj gjate vizites ne VATER me kryetarin Gjon Bucaj/

Fran Camaj fillimet e veta në fushë të letrave i ka si publicist. Për shumë vite ka qenë edhe mësues i gjuhës shqipe. Debuton në letërsi menjëherë si romancier, ndryshe nga shumica e shkrimtarëve, të cilët, karrierën e tyre letrare e nisën me zhanrin e poezisë. Këto dy profesione, siç duket, kanë ndikuar fort tek kjo zgjedhje e tij, në veçanti lëvrimi i publicistikës. Deri tani që flasim, Fran Camaj ka botuar pesë romane: “Rruga e pamëshirshme”, “Dashuri e dhunuar”, “Mëshira e pamëshirshme”, “Dosja e tmerrit”, “Njeriu me mjekër të thinjur”.

Në dhjetë vjet, autori ka botuar 5 romane, kryesisht çdo dy vjet nga një roman dhe gjithsejt kemi thuajse 1500 faqe prozë të publikuar. Në fokusin tonë kemi përfshirë diptikun “Rruga e pamëshirshme” dhe “Mëshira e pamëshirshme”, ku do të shohim se si dy komponentë të rëndësishëm tekstualë (si autori e lexuesi) bashkëveprojnë mes tyre për të shkuar drejt njohjes dhe kuptimit të veprës letrare.

Romani i parë “Rruga e pamëshirshme” (ne i jemi referuar botimit të 2008-ës) është një vepër prej 269 faqesh, e strukturuar në 33 kapituj. Romanit i paraprin një dedikim: “Kjo vepër u kushtohet dhjetëra të rinjve mërgimtarë nga Malësia e Madhe që e humbën jetën tragjikisht në SHBA, gjatë tridhjetë vjetëve të fundit të shekullit të kaluar.” Më pas, autori dëshiron që t’i qartësojë lexuesit edhe diçka tjetër: “Çdo emër ose ngjarje në roman, që eventualisht përputhet me ndonjë emër ose ngjarje të vërtetë, është rastësi.” Jemi ende jashtë rrëfimit, pra jemi në paratekstualitet. Sipas Gerard Genette, paratekstualiteti orienton lexuesit për të kuptuar apo interpretuar një vepër letrare.

Elementet peritekstuale, siç janë: titulli i romanit – dedikimi – sqarimi autorial- e informojnë lexuesin se ç’lloj vepre do të lexojë: nga titulli “Rruga e pamëshirshme” lexuesi kupton se gjatë leximit të veprës do të ndeshet me një histori të dhimbshme; nga dedikimi kupton se bëhet fjalë për fate tragjike kryesisht të një brezi të ri shqiptarësh mërgimtarë për një periudhë kohore të caktuar dhe së fundi, nga sqarimi autorial, lexuesi parapërgatitet se mund të gjejë edhe ndonjë personazh real në ngjarjet e rrëfyera…

Lind pyetja: çfarë ndodh gjatë aktit të të lexuarit?

Lexuesi po hyn në brendi të rrëfimit me informacione ndihmëse dhe gjatë proçesit të të lexuarit ai nisë të krijojë hipotezat e veta, të cilat kërkon pastaj t’i vërtetojë rresht pas rreshti.

Romani hapet me lutjen “Mos shkoni!” Narratori, duke i spostuar ngjarjet e rrëfyera herë në Malësi, herë në Kosovë, herë në Itali e në SHBA, na fut në brendi të plagës shoqërore që dominon në të gjithë veprën: mërgimin. Në qendër të historisë së rrëfyer është fati tragjik i një familjeje malësore: Markut e Lulës dhe pesë djemve të tyre: Gjergjit, Lecit, Tomës, Prekës dhe Palit.

Në kapitullin e IX, jepen shenjat paralajmëruese të fatkeqësive që do të vijonin një mbas një:

“Një re e zezë si përbindësh ishte shtrirë mbi fshatin…Rrëmuja e madhe mori me vete çatitë e disa kasolleve dhe shtëpive më të vjetra dhe kërcënonte të zbulonte edhe shtëpi të tjera. (…) Vetëtimat e shpeshta shndritnin fshatin, ndërsa bubullimat ishin aq të shpeshta dhe të mëdha saqë mendoje se do i rrënonin malet.”

Sipas teoricienit francez G. Genette, analepsë përbën çdo evokim i fakteve të ndodhura të një ngjarjeje të mëparshme në raport me çastin e ligjërimit kurse prolepsë përbën çdo manovër narrative që evokon paraprakisht një fakt/ngjarje të mëtejshme. Paragrafi i mësipërm mund të themi se merr edhe rolin e prolepsës në rrëfim: d.m.th. “paralajmëron” ngjarjet: në këtë rast vdekjen e Lecit por edhe të mjaft fatkeqësive të tjera. Prania në tekst dhe ndërthurja mes tyre e analepsave e prolepsave i jep rrëfimit një ritëm dinamik dhe e tërheqin lexuesin, sidomos kur ato gjenden që në titull të veprës letrare.

Kapitulli i X-të është një analepsë e gjatë: narratori tregon se si para gjashtë vitesh mbërritën në SHBA Gjergji e Leci. Brenda kësaj analepse, narratori fut sërish prolepsë, duke na parathënë se çfarë do të mësojmë në rradhët në vazhdim:

“…ajo ishte e para prej shumë odiseadave të tjera edhe më të mëdha nëpër të cilat do të kalojë kjo familje (familja e Mark Lul Hasit-shën.im A.F.) si edhe shumë e shumë familje të tjera malësore shqiptare në Amerikë.” (fq.95)

Analepsa vazhdon deri në kapitullin e XV (për të rifilluar sërish), ku narratori ndalet së rrëfyeri për jetën, peripecitë dhe kurthin që po i përgatitet Lecit e Lekës (vëllait të Shpresës, të cilën Leci e dashuronte) dhe e sposton lexuesin në Kosovë, tek historia e dashurisë mes Palit dhe Bukuries. Qëllimi është të krijohet njëfarë suspense/pezulli narrativ, që të mbajë frymën e lexuesit, i cili mezi pret të dijë fundin.

Si çdo akt komunikimi, i cili ka dërguesin dhe marrësin, edhe vepra letrare synon komunikimin. Deri këtu, marrëveshja mes autorit (dërguesit) dhe lexuesit (marrësit) ka rezultuar e suksseshme. Autori dhe lexuesi po “komunikojnë” sipas një marrëveshjeje të vendosur që në fillim dhe kodet e përdoruara janë të njohura e të pranuara nga të dyja palët. Që do të thotë, “kodet/sinjalet” e dhëna në paratekst nga autori, lexuesi lehtësisht i ka kapur dhe ka realizuar pritshmëritë e veta. Mirëpo, në pjesën e tretë të kapitullit VIII, në kulmin e zhvillimit të ngjarjeve, pjesë e rrëfimit bëhet një “personazh”, kategorikisht i papranueshëm nga një lexues empirik: bëhet fjalë për shfaqjen e gjyshit.

Umberto Eco, duke trajtuar praninë e reales (të vërtetës) dhe fantastikes (trillimit) në një tekst letrar, shtron pyetjen: “Çfarë ndodh në një tekst tregimtar kur autori vendos si një element të botës reale (i cili shërben si sfond i botës së mundshme të trillimit) diçka që në botën reale nuk ekziston dhe nuk është verifikuar asnjëherë?”

Një lexues empirik e ka të pamundur të pranojë dialogun mes një të gjalli dhe një të vdekuri, por semiologu Eco na sugjeron se ne si lexues kemi dy mundësi: ta përdorim ose ta interpretojmë një tekst letrar. Nëse do të ndiqnim alternativën e parë, me t’u shfaqur gjyshi në dialog me Palin, do të duhej ta mbyllnim librin dhe ta hidhnim tutje të revoltuar se aty tani nuk po rrëfehen realitete të mundshme por “përralla”. Mirëpo ne na intereson interpretimi dhe për këtë ne nuk jemi lexues empirikë por lexues model. Lexuesi model, sipas Ecos, e pranon me lehtësi këtë dialog sepse eshtë i vetëdijshëm se ndodhet në botën e trillimit artistik dhe e pranon me kënaqësi lojën autoriale. Prirja e perzierjes së realitetit me trillimin e tërheq më shumë lexuesin duke qënë se krijon efektin lojë por përveç kësaj, njëkohësisht krijon edhe njëfarë katarsisi duke e vënë ndërgjegjen përballë të kaluarës dhe të tashmes sonë. Pas takimit të parë të Palit me fantazmën e gjyshit, ai kërkon të konfirmojë të vërtetat e thëna nga ai duke pyetur të atin, Markun. Fakte e profeci që rezultojnë të vërteta, si për të na thënë që e kaluara jonë (si komb) nuk i përket të pavërtetave por as nuk i shmang e nuk po i shmang dot shumë disfata e tragjedi. Citojmë disa raste:

-“Nuk kam forcë shumë por mos më ndërpre! Përndryshe nuk do të mund ta çoj deri në fund bisedën (…) Askush, përveç teje, nuk duhet ta dijë se Prenka ka vdekur. Gjergji duhet të martohet edhe disa javë dhe nuk duhet t’ia prishni dasmën. Ti duhet të shkosh për vizitë në Amerikë. Pasi të përfundojë dasma, thuaju vëllezërve se do të shkosh ta kërkosh Prekën në Majami…” (gjyshi i tregon Palit se ku e si ka vdekur Preka dhe ku është varrosur)

-“Ja ku është varreza numër shtatë (…) Të vazhdojmë pra nga e djathta, – tha gjyshi dhe e udhëhoqi Palin deri te varri numër pesëmbëdhjetë. –Këtu e kanë varrosur Prekën, – tha gjyshi duke bërë me dorë drejt varrit dhe u zhduk menjëherë.

-“Kije kujdes! Kije kujdes djalin se është në rrezik, Palooo! Dritanin, Palooo! Mos lejo…!“

-“Kur më premtove se do të vazhdoje jetën këtu, dheu që më mbulon, m’u duk fare i lehtë. Dhe ja, erdha për të uruar dhe trimëruar për vendimin tënd të guximshëm“.

Këto episode bëhen krejtësisht e besueshme, edhe pse e dimë se nuk i përkasin një realiteti të faktuar. Me një iluzion real të tillë brenda tekstit, përjetimi emocional i lexuesit është më i lartë.

Me personazhin e gjyshit në rrëfim, që tani e tutje mes autorit dhe lexuesit krijohet një sfidë: të dy këto komponentë tekstualë i njohin kompetencat e njëri-tjetrit e tani duan të sfidojnë pritshmëritë mes tyre: lexuesi tashmë kërkon të dijë se çfarë roli ka në rrëfim ky personazh “i çuditshëm”, të cilit i vie era dhe’ dhe vazhdimisht ndjek hap pas hapi nipin e tij Palin. Ndërsa autori, me futjen e këtij personazhi në rrëfim, e fton lexuesin të bëhet bashkëpunëtor aktiv i tekstit për ta pranuar iluzionin e reales që ai ka krijuar dhe i le hapur mundësinë për të mbushur “hapësirat boshe” që sugjeron prania e gjyshit. Natyrisht, secili prej nesh, si lexues, mund ta interpretojë (si njohje e si kuptim) në mënyra krejt të ndryshme praninë dhe simbolikën që rrok një personazh i tillë. Të gjitha mund t’i pranojmë e nuk mund t’i hedhim poshtë, për sa kohë që nuk cënojnë koherencën tekstuale të veprës.

“Çdo tekst letrar shkruhet duke iu referuar një publiku potencial lexuesish dhe përfshin një imazh të atyre për të cilët është shkruar.” E njëjta gjë ndodh edhe në rastin tonë. Shtrojmë pyetjen: Po vepra e Fran Camajt, çfarë lexuesi aspiron?

Me çfarë na sugjeron teksti, mendojmë se autori jonë ka parasysh dy lexues:

lexuesin e siguruar – individë që e njohin sistemin totalitar dhe që e identifikojnë veten lehtësisht me fate të ngjashme tragjike.
lexuesin e synuar – të rinj që nuk e kanë njohur sistemin totalitar komunist dhe dukurinë e mërgimit masiv të asaj kohe.

Sipas teorive të receptimit, horizonti i pritjes nga lexuesi i tipit të dytë nuk është i njëjtë me atë të tipit të parë, që e ka jetuar atë sistem. Receptimi i këtij diptiku, por edhe i krejt romaneve të Fran Camajt, nuk është i njëjtë si para dhjetë vitesh e si tani. Do të jetë i ndryshëm edhe pas 10 vitesh. Ndaj dhe strukturimi i tillë i romaneve, me rrëfime të hollësishme në retro e perspektivë, me korrespondenca të shpeshta e të gjata, kanë për qëllim plotësimin me sa më tepër informacion mbi shumësinë e larminë e fenomeneve social-politike dhe pasojave që i shoqëruan ato dekada. Një letërsi e tillë dokumentare, bën që lexuesi i tipit të parë të përjetojë ndërsa lexuesi i tipit të dytë të njohë e të përjetojë.

Me romanin e dytë “Mëshira e pamëshirshme“, pritshmëria e lexuesit nuk befasohet n.q.s.i referohemi titullit: pra sërish lexuesi është i përgatitur se do të ndeshet me ngjarje tragjike. Por, gjatë proçesit të të lexuarit, krijohen hipoteza të reja të ndryshme nga romani i parë. Rrjedhimisht, lindin pyetje: a do të plotësojë Pali amanetet e nënës dhe të vëllezërve? A do të kthehet Pali në vendlindje ndonjëherë? Çfarë porosish do t’i linte tani gjyshi? etj.

Në 34 kapitujt e këtij romani lexuesi njihet me vazhdimësinë e jetës së Palit dhe njerëzve të tij por janë futur edhe linja të reja rrëfimi siç është fati i dy shokëve Jusufit e Gjonit dhe fëmijëve të tyre, apo fati i Kolës, intelektualit malësor që detyrohet të emigrojë në SHBA etj. Ashtu si në romanin e parë, edhe në këtë roman ngjarjet zhvendosen vazhdimisht mes Malësisë – Kosovës – Podgoricës – Beogradit – Meksikës e Amerikës. Në krahasim me romanin e parë, këtu mund të vemë re se, përveç tragjedive familjare të rrëfyera, çdo episod në jetën e Palit shënjon rrugëtimin e përmbushjes së amaneteve të të parëve. Ja pse mendojmë se personazhi i gjyshit ka vlerë simbolike: ai është historia, është e kaluara e lavdishme edhe pse e dhimbshme, është përvoja e ndërgjegja kombëtare, është liria shpirtërore, është paqja e unit.

“Mirë se të gjeta, shtëpiza ime! Sa më ke munguar vite të tëra!… Të kërkova gjithkund, në Kosovën e gjerë dhe në Amerikën e madhe, por askund nuk të gjeta“ – thotë Pali, sapo kthehet nga Amerika në Malësi.

Përveçse një ballafaqim mes të shkuarës dhe të tashmes, si një reflektim i domosdoshëm në funksion të një vizioni, dialogu mes gjyshit e Palit është një kurorëzim i mesazhit që nis tek romani “Rruga e pamëshirshme” dhe kulmon tek “Mëshira e pamëshirshme”:

–“Mbaje mend mirë dhe kurdo që të kesh mundësi, qiti këto fjalë në letër, që të mbesin të shkruara…Ne shqiptarët jemi populli më i vjetër në Ballkan dhe ndër më të vjetrit në Evropë…Ilirët janë paraardhësit tanë.” (“Rruga e pamëshirshme”)

-“Të mjerët ata që shkelin amanetin e të parëve! Të mjerët ata që i bëjnë tradhëti këtij vendi dhe këtij populli!…Kisha pasur shumë porosi biri im. Porosia ime kryesore është: mos u përçani me njëri-tjetrin! … Jemi një të gjithë! Jemi shumë pak që të përçahemi…Kujtoni ata që kanë luftuar për bashkim, e jo ata që na kanë përçarë, ose duan të na përçajnë….Mos urreni askend sepse ai që urren, nuk di çka është dashuria dhe gjithmonë do të jetë i urryer.”

(“Mëshira e pamëshirshme”)

Një mesazh i tillë, në forma e përmasa të ndryshme, gjendet në çdo roman të Fran Camaj.

Dëshiroj të mos anashkaloj një zgjedhje autoriale, mendoj, të qëlluar: gjyshi i shfaqet Palit që as nuk e ka njohur, i shfaqet më të voglit, më të riut. Ky është testamenti moral që lë Fran Camaj tek lexuesit e rinj, të cilët, ashtu si Pali që nuk e pat njohur gjyshin, as ata nuk e kanë njohur atë kohë të errët e të mundimshme të malësorëve në ato vite. Qëllimi autorial është tejet i qartë: mos harroni!

Ashtu siç i patën lënë porosi At Zef Pllumit “Rrno për me tregue”, Fran Camajt duket se dikush apo diçka e porositë vazhdimisht: “Rrfe për mos me harrue”.

Bibliografia:

ALLEN, Graham: Intertextuality, “Routledge”, London-New York, 2000.
CAMAJ, Fran: Rruga e pamëshirshme, “Toena“, Tiranë, 2008.
CAMAJ, Fran: Mëshira e pamëshirshme, “Toena“, Tiranë, 2008.
EAGLETON, Terry: Hyrje në teorinë e letërsisë, “Camaj-Pipa”, Shkodër, 2005.
ECO, Umberto: Gjashtë shëtitje në pyjet e tregimtarisë, “Dituria”, Tiranë, 2007.
GENETTE, Gerard: Figure III. Discorso del racconto, “Einaudi”, Torino, 1976.

Mos votoni për ndarjen e Rugovës dhe copëtimin e Kosovës!

October 5, 2015 by dgreca

-Banorë të zonës kufitare me Malin e Zi në takim me kryetarin e AAK-së, Ramush Haradinaj/

Prishtinë, 5 tetor 2015/ Kryetari i AAK-së, Ramush Haradinaj, u ka premtuar banorëve të zonës kufitare me Malin e zi, se nuk do të jetësohet marrëveshja aktuale për demarkacionin me Malin e zi. “Ajo do të korrigjohet dhe kufiri do të kthehet atje ku qenë gjithmonë”, është shprehur ai.Një grup prej rreth 20 përfaqësuesish të vendbanimeve kufitare me Malin e Zi, sot në Prishtinë kanë zhvilluar një takim të gjatë me kryetarin e AAK-së, Ramush Haradinajn. Sipas njoftimit dërguar nga AAK, ata kanë dhënë detaje të pakundërshtueshme për kompromentimin e procesit të demarkacionit me Malin e zi. Qytetarë të moshuar të kësaj ane, me plot emocion kanë folur për zhdukjen e varrezave të shqiptarëve në Kullë, dhe kanë deklaruar se me marrëveshjen për Demarkacionin, është ndarë Rugova për gjysmë.

Mesazhi i këtyre përfaqësuesve, të cilët në takim me Haradinajn kanë deklaruar se flasin në emër të qytetarëv të asaj ane, ishte se pavarësisht prej cmimit që duhet paguar, nuk do të lejojnë që Mali i Zi, siç u shprehen ata, t’iu merren tokat dhe varret.

Përfaqësues të kësaj zone kufitare, u kanë bërë thirrje deputetëve, që si të zgjedhur të popullit që janë, edhe t’i mbrojnë interesat e popullit dhe të mos votojnë për ndarjen e Rugovës dhe copëtimin e Kosovës.

Kryetari i AAK-së, Ramush Haradinaj, u ka thënë banorëvë të kësaj ane se kufiri nuk është cështje partiake dhe se ata duhet të bisedojnë më të gjithë. Ai u ka premtuar atyre se do të bëjë të pamundurën që kufiri të caktohet drejt dhe ata që e kanë bërë këtë ngatërresë, krejtësisht të panevojshme, ta marrin dënimin e mirituar. Mjerë ata që i leçitë populli, ka thënë Haradinaj, përfundon komunikata e AAK. /b.j/

HESHTJA E PAPËRLIGJUR

October 5, 2015 by dgreca

Nga Eugjen Merlika/

Duke lexuar gazetën “Corriere della Sera” të datës 29 shtator, në faqen 44, në rubrikën “Lettere al Corriere”, të mbarështuar nga ish diplomati, studjuesi i historisë dhe politologu i njohur italian Sergio Romano, hasa një argument interesant të trajtuar, më së fundi, thjesht e qartë. Nuk kishte në të atë mjegullnajë që, shpesh, ngatërron fillin e arsyetimeve, duke i ardhur vërdallë një problemi, pa hyrë në thelbin e tij, që me shumë fjalë nuk thohet asgjë. Është kjo një karakteristikë e shumë politikanëve, kudo në botë, por jo rrallë edhe e gazetarëve apo analistëve vështirë të kuptueshëm.

Zakonisht Sergio Romano nuk parapëlqen t’u përgjigjet letrave “të vështira” të lexuesve por, kur e merr përsipër, ka meritën të jetë i sinqertë, duke mos e fshehur mendimin e tij, edhe se mund të jetë i pakicës n’opinion. Argumenti i letrave të dy lexuesve ishte vizita e fundit e Kreut të Vatikanit në Kubë dhe SHBA-ës.

“Kam kuptuar tërthorazi se në Kubë kanë shpënë në shesh ata të një mëndjeje, ndërsa të kundërtit janë lutur njerëzisht të qëndrojnë në shtëpi. Duket gati si ana tjetër e një medaljeje të çuditëshme. Komunistët që hymnizojnë Papën! Dhe pyes veten se përse pasardhësi i Shën Pjetrit nuk ka thënë : më sillni këtu kundërshtarët, mbasi ndoshta zëri i tyre është më i fortë se i imi! Çudí! Ndoshta globalizimi dhe mashtrimi mbretërojnë pa kufizim edhe në Vatikan.” Firma e shkruesit

Kjo ishte letra e parë që ka një kah të prerë këndvështrimi e paraqet një lloj shqetësimi që shkon duke u shtuar. Është kjo arsyeja që edhe Romano e zgjedh për t’i u përgjigjur. Ja edhe letra tjetër, me një ndryshim të madh nga e para, qoftë si interpretim ngjarjesh, qoftë si mendësi e prirje arsyetimi politik.

“Nuk mund të mos jesh i kënaqur për heqjen e embargos Kubës, të zgjatur bukur shumë 52 vjet e për shkëmbimin e të burgosurvet të ndërsjelltë. Edhe vizita e Papës Françesku dhe takimi i tij me Fidel Kastron i anëshkrohen një kthese paqtuese. Kam vënë re se shumë mjete informacioni nuk kanë mbetur të kënaqur dhe do të kishin mëtuar më shumë nga kubanët. Do të donja që ju të flisnit për marrëveshjet e përfunduara dhe çfarë do të kishin dëshiruar më shumë kundërshtarët e kastristëve.”

Firma e shkruesit

Ja edhe përgjigja e Sergio Romano-s

OBAMA, KASTRO, FRANCESCO NJË PAKT TRIPALËSH

Të dashur lexues,

Kur një gazetar e pyeti Papën se pse nuk priti disidentët në seline e Ambasadës papnore, Françesku u përgjigj se, në atë rrethanë nuk ishte qëllimi i tij të bënte pritje, madje as edhe të një Kryetari Shteti. Do t’i shihte disidentët, ndërmjet besimtarëve të tjerë, n’atë katedrale. Të përkthyera më qartë ato fjalë donin të thonin se Papa, gjatë udhëtimit të tij në Kubë, nuk do t’i jepte hapësirë opozitavet. Hipokrizí ? Oportunizëm ? Apo më thjesht realizëm ? Mbrapa rivendosjes së marrëdhënieve diplomatike ndërmjet SHBA-s dhe Kubës, ka një shkëmbim. Amerikanët, më së fundi, dalin nga një rrugë pa krye dhe mund të kthehen në Kubë me të gjitha levat politike dhe ekonomike që zotërojnë. Kisha, me gjasë, do të mundet të zgjerojë hapësirat e kufizuara dhe të kontrolluara që ka gëzuar në dhjetëvjetorët e shkuar. Regjimi zyrtarisht njihet si titullar i ligjshëm i pushtetit pra, i vetmi bashkëbisedues i besueshëm për këdo që kërkon të përballojë probleme që lidhen me t’ardhmen e ishullit. Shtetet e Bashkuara kanë një interes të dukshëm të nxisin ndonjë ndryshim thelbësor të regjimit kuban, por me vendosjen e marredhënieve, kanë treguar se nuk mëtojnë t’i detyrojnë vëllezërit Kastro për kohët dhe mënyrat e veprimit.

Nuk është një shkëmbim i keq. Askush në Perëndim dëshëron që kalesa të dalë nga duart e të marrë një prirje revolucionare. Është më mirë që regjimi i Kastros të shuhet për arsye regjistri të gjendjes civile. Disidentëve në këta çaste i leverdis të kenë durim. Të paduruarit nuk do të priteshin as në Uashington, as në Romë.”

Kjo është përgjigja sintetike e mbarështuesit të rubrikës së letrave të gazetës më të madhe italiane. Përgjigja është mjaft e qartë, madje tepër e saktë përsa i përket filozofive politike të dy fuqive të botës së sotme, njëra fetare e morale e tjetra, mbetur e vetme në majë të piramidës së fuqive ekonomike e ushtarake. Nëse Presidenti amerikan nuk paraqet ndonjë të papritur në këtë drejtim, Kryetari i Kishës katolike, me shfaqjen e një pragmatizmi të skajshëm, kryesisht në një drejtim, habit e lë për të dëshiruar.

Që Kuba të dalë nga izolimi ku e ka futur veten mbas dhjetëvjeçarësh eksportimi të teorive e praktikave komuniste në Amerikën Latine e n’Afrikë, është në dobi të saj, por edhe të botës me sa më pak përplasje. Që diktatura kubane të fitojë të drejtën e qytetarisë me nderime në Uashington e Vatikan, është një dukurì që, së paku, le në mëdyshje të gjithë ata që, në këta vite të gjata, nuk kanë miratuar metodat e praktikat e saj. Që ata që vuajnë ende përndjekjet politike në Kubën e vëllezërve Kastro dhe posterave të Çè Guevarës, të bëjnë durim deri sa të vdesin të gjithë drejtuesit komunistë, pa asnjë shpresë, mbasi askush, as personalitetet më të larta e karizmatike të botës së lirisë, nuk duan të dijnë për ta, është një gjë shumë e hidhur. “Kjo është politika” më tha im bir, kur i dhashë të lexonte përgjigjen e Romanos. Do të shtonja se kjo lloj politike, që nuk mban parasysh dhunën policore mbi kundërshtarët në botkuptim, që nuk ka në ADN e saj kahun e së drejtës, që nuk ze në gojë viktimat e komunizmit të cilat, çuditërisht, mbeten jashtë çdo liste viktimash, për të thënë pak, është një krijesë e cunguar.

Është ajo politikë që ka shoqëruar lodrat tona fëminore, të reduktuara në një top lecke, që ka thyer ëndërrat tona për të studjuar, që na bëri të rriteshim jetimë, mbasi prindërit dergjeshin burgjeve dhe internimeve, që na kishte dënuar të ishim qytetarë të kategorisë së fundit në tokën në të cilën lindëm. Pakicat e flijuara në altarët e shumicave janë një dukuri e zakonëshme, sidomos në shekullin që shkoi. Me rënien e komunizmit, trajtimi i atyre pjesëve të shoqërisë, të luftuara për vdekje prej tij, me indiferentizmin dhe heshtjen apo, së shumti, me një pasaportë të një të mërguari të thjeshtë, mbetet e vërteta e periudhës së kalesës në ish vëndet komuniste. Dyshimet e kohëve të para mbi vërtetësinë e ndryshimit sa i përket ish të përndjekurvet, u pasuan nga shfaqja e dukurive të hapura që dëshmonin se ata mbeteshin gjithmonë qytetarë të fundit. Përgjigja e Romanos ndihmon në shpjegimin e arsyeve të kësaj të vërtete sepse, siç thotë ai “askush në Perëndim don një prirje revolucionare”. Çuditërisht “prirjet revolucionare” u vishen atyre që kanë vuajtur gjithë jetën si “kundërevolucionarë”! Ndërsa revolucionarët e hershëm janë bërë paqësorë, afaristë, politikanë ithtarë të SHBA-s dhe Evropës, miq të thekur të imperialistëve të dikurshëm edhe se në raftet e tyre fshihen male kufomash. “Duket gati si ana tjetër e një medalje të çuditëshme” shkruan lexuesi.

Parimet bazë të shoqërive të lira, qoftë ata të liberalizmit iluminist, qoftë ata të doktrinës sociale të Kishës katolike, vihen në ngrirje, sepse “marrëveshjet” historike dhe “epokale” kërkojnë pjesën e tyre të flive. E provuam ne, shqiptarët, këtë lloj kompromisi katovician ramizist një çerek shekulli më parë. Po e provojnë sot kubanët të cilëve Obama i u blaton si një fitore historike, jo domosdoshmërinë e të persekutuarvet për t’u kthyer në një jetë normale me të gjitha të drejtat e tyre të shpërblimit moral e material, por një farë “shprese” që lidhet me gjendjen civile të “heronjve” të diktaturës….

Por nëse politika, në tërësi, nuk na befason më me veprimet e saj “të papërceptueshme” për mëndjet e zakonëshme, ngrirja e shpresave të të përndjekurve politikë në Kubë, nëpërmjet një “marrëveshjeje” që mban edhe vulën e Zëdhënësit të Krishtit në tokë, le një hidhësirë në gojë. I akuzuar nga ndonjë gazetar si “komunist” Papa Françesku hedh poshtë etiketimin, duke vënë në dukje se ai zbaton gjithmonë vetëm doktrinën sociale të Kishës. Para klerit amerikan ai u shpreh : “ Zemra e Papës, e Zëvendësit të atij që mbi kryq ka përqafuar gjithë njerëzimin, zgjerohet për t’i futur të gjithë.”

Ne nuk dijmë se çfarë ka biseduar kokë më kokë Papa me vëllezërit Kastro, por zyrtarisht ka heshtje për disidentët dhe të përndjekurit e diktaturës. Nga burime zyrtare, jo të shtypit mësohet se ndërhyrja e Papës ka sjellë lirimin e rreth tremijë te dënuarvet politikë. Urojmë që proçesi i filluar të shkojë përpara. Real politika kërkon që të kryhet në heshtje, sepse regjimi nuk dëshëron të pranojë hapur natyrën e tij. Shumë vite më parë kur Nënë Tereza shkoi në Kubë e i kërkoi qeveritarëve të saj lejen për të hapur shtëpi për të varfërit, ata i u përgjigjën se atje nuk kishte të vobekët. Ishte e njëjta përgjigje që mori misionarja shqiptare në atdheun e saj nga zonja Nexhmije.

Tani heshtja ndihmon regjimin të vazhdojë mashtrimet e tij të zakonshme e hedh një pluhur harrese mbi viktimat, të cilat meritojnë një rikthim, me të gjitha të drejtat në shoqërinë kubane. Prandaj është e rëndësishme të flitet, prandaj ajo heshtje më duket e papërligjur, për më tepër kur e krahasoj me nderimin e dëshmuar haptas, një vit më parë, ndaj martirëve të kishës katolike shqiptare. Nuk dua të pranoj në vetvete se pakti tripalësh, që shërben si titull i pergjigjes së Romanos, është një e vërtetë e dukëshme, sepse e kam të vështirë si besimtar katolik e si ish viktimë e diktaturës, të pranoj se ai pakt interesash hyn në doktrinën sociale të kishës.

Tetor 2015

New Yorkers Are Throwing a Giant Party in Honor of ‘Alice and Wonderland’

October 5, 2015 by dgreca

New Yorkers Are Throwing a Giant Party in Honor of ‘Alice and Wonderland’ /

by Tom Austin/

Alice in Wonderland week NYC — Getty Images

Since 1974, the Lewis Carroll Society of North America has been promoting interest in the work of Lewis Carroll, author of the immortal Alice’s Adventures in Wonderland. This year marks the 150th anniversary of Carroll’s masterpiece, which has several connections to New York: Alice Liddell Hargreaves, the real Alice, came to Columbia University in 1932 to honor the centenary of Carroll’s birth, and the legacy of Alice is captured on two statues in Central Park.

It’s no surprise, then, that the city is honoring the anniversary with a giant party. Alice150 Week in New York goes from October 2 to October 11.

Several exhibitions and events are connected with the festivities, the most notable being the display of Carroll’s original manuscript for Alice, part of The British Library collection, which can be viewed at the Morgan Library & Museum through October 12.

On October 5, “Who’s Alice: An Evening with Kate Burton, David Del Tredici, Larry Pine, and Monica Edinger” (in 1982, Burton played Alice on Broadway) will take place at the New York Public Library of the Performing Arts. On October 11, New York University’s Global Center throws an “AlicePalooza,” with Alice-related video games, comics, cosplay, manga, and anime.

Screenings of a variety of Alice films from 1903 to 1988 will take place at the Bruno Walter Auditorium, of the New York Public Library for the Performing Arts, on Tuesdays starting October 6.

What’s more, the Bobst Library of New York University is exhibiting Go Ask Alice: Alice, Wonderland, and Popular Culture, an exploration of Alice ephemera on view through December 11. Through January 16, 2016, the New York Public Library of the Performing Arts has the exhibit Alice Live! The full list is on the website, but it seems clear that on every possible cultural front, “Alice’s Adventures in Wonderland” will endure forever.

Për ty atdhe, ma të bukurën këngë……

October 4, 2015 by dgreca

Pjeter Gaci…, instrumentisti virtuoz, krijuesi dhe burri që nuk mund të harrohet…/

Nga Pjeter Logoreci/

Ishin vitet e vështira të represionit komunist, kur njerzit kishin frikë „edhe me folë me vehte“. Ishte koha kur partia – shtet, mori rolin e “radiologut”, duke kaluar në rontgen e duke nxjerrë të prekur dhe me hije në biografi, me dhjetra viktima të pafajshme ndër atdhetar dhe intelektual. Ndër plenumet dhe kongreset e kohës, diktatori, porosiste që arti dhe kultura të ruheshin të paprekur “nga influencat borgjezo revizioniste” që kërkonin të corodisnin “kulturën tonë socialiste”. Nën zë, filluan tëqarkullonin fjalë për largimin nga Tirana,(kupto dëbimin) tëdisa personaliteteve të mirënjohur,për arsye të ndryshme ideologjike apo pse ishin të martuar me graruse që i njohën gjatë kohës së studimeve në Bashkimin Sovjetik.

Kujtoj që në këto rrethana, diku rreth vitit 1976, në qytetin e Shkodresra në sy prania e një cifti¸ i vecantë nga të tjerët. Kurioziteti i jetës monotone të periferisë u“ngacmua” nga dy figura për të cilat u fol shumë, nganjëherë me simpati (kush i njihte nga afër), por edhe me fjalë të ashpra e agresive nga njerëz qëjetonin me parimin e luftës sëklasave apo që ishin të porositur të flisin ashtu.Një burrë dhe një grua në moshë të mesme, të veshur thjeshtë, të shkurtë nga shtati, që rrezatonin kulturë e tolerancë, që kalonin të heshtur në itinerarin e përditëshëm që ishte “i percaktuar” nga vendi i punës deri në pallatin ku banonin.Ishteartisti shkodran Pjeter Gaci me gruan e tij ruse Tamara, te cilët “zgjodhën” qytetin e Shkodres për të (mbi)jetuar.

E kush nuk kishte dëgjuar për artistin Pjeter Gaci, i cili ishte pjesë e pandarë e jetës muzikore shqiptare?. Artist i kompletuar, me të gjitha premisat e një virtuozi – gjeniu, si instrumentist – solistnë violinë, kompozitor i një sërë veprash që mbetën trashigimi me vlerë në fondin e muzikës shqiptare. Kush nuk kishte dëgjuar për artistinqëe karakterizontendjenja e hollë kombëtare, burrin e vogël plot sharm e humor të kandshëm, zbuluesin dhe edukuesin e shumë talenteve me të cilët Shqipëria krenohej në botë?

Pjetri, ashtu si emri që mbante (Lat: Guri), ishte një gurë i fortë në tabanin kombëtar. Ai lindime 27 mars 1931, në një familje të thjeshtë nga fshati Shirq, por u rrit në Shirokë. Qysh fëmijë shfaqi shenjat e para të talentit si muzikant dhe instrumentist. Në familjen e tij, në cdo festë këndonin të gjithë dhe përdoreshin shumë vegla muzikore. Babai i tij Gaci, ishte rapsod i njohur. Ai i kompozonte, luante dhe këndonte vetë këngët e tija. Pjetri që mundohej të ishte si babai i tij, që fëmijë përdorte shumë vegla (kitarën, violinën, mandolinën, fisarmonikën), aq sa ra në sy të disa qytetarëve italian që atë kohë banonin tek Vila e Zogut, pranë shtëpisë së tyre në Shirokë. Italianët i patën kërkuar Gacit që ta dergonin në Itali djaloshin e talentuar, por i ati për arsye moshe nuk e lejoj.

Nëna e Pjetrit, Mrika, e cila ishte shtëpijake, pat tre femijë: Ndocin, Luken dhe Pjetrin. Prindërit¸ për të zhvilluar talentin e djalit, e dërguan atë në Kolegjin e Jezuiteve në Shkoder. Deri sa u hap konvikti shtetëror i shkollës 28 Nentori, ku u njoh edhe me mikun e tij Rifat Teqja, ai së bashku me shokun e fëmijërisë Ernest Volaj, rrugëtonin në këmbë cdo ditë nga Shiroka në Shkoder. Pas mbarimit të gjimnazit, Pjetri hyri në Liceun e kryeqytetit në degën e violinës ku falë talentit të tij si instrumentist ra në sy të artistëve rus të cilët e ndihmuan të shkonte në Konservatorin P.I. Tchaikowsky të Moskës.

Kur Pjetri u paraqit para komisionit të pranimit në konsevator, ka treguar ish studenti dhe kolegu Cesk Zadeja (i cili luante dhe rolin e përkthyesit për studentet e rinj në Konservator), teknika e egzekutimit të tij në violinë tërhoqi vemendjen e profesorit tënjohur Jan Polski i cili e dëgjoj rastësisht tek po kalonte atypari. Ai e quajti interpretimin e Pjetrit – BRILANT – dhe kërkoj ti shikonte dorën violinistit shqiptar. Më pas Polski i rekomandoj komisionit:…. pranimin e konkurentit dhe planifikimin në grupin e studentëve të tij.

Pjetri ishte një instrumentist i lindur. Natyra i kishte dhuruar atij një dorë të vecantë nga të tjerët, tek ai dy gishtat e mesëm të dorës kishin gjatësi të njëjtë, gjë që cuditi pa masë Prof. Polski-n, dhe që e favorizonte shumë violinistin Pjeter Gaci. Ai filloj studimet në vitin 1953 deri në fund të vitit studentor 1956. Më pas Pjetri kthehet në Shqipëri për pushime dhe nuk lejohet nga shteti komunist për tu kthyer mënë Moskë. Lidhja me Tamaren, vajzën nga Moska, nuk u pa me sy të mirë nga rregjimi i cili nëvazhdim nuk i aprovon Pjetrit kërkesen për të bërë specializimin një vjecar dhe mbrojtjen e diplomës.

Në Tiranë, punësohet si violinist i thjeshtë pranë orkestrës simfonike, ku ra në sy virtuoziteti i tij. Me kërkesen e diplomatëve të huaj të cilët e vlersonin për talentin e tij, ai ishte i pranishëm si solist nëshumëkoncerte prestigjiose. Po me këmbënguljen e ambasadorëve të huaj, Pjetrin e emruan udhëheqës artistik në estraden e shtetit (ku përfshihej Cirku e Teatri i Kukullave), ku qëndroj afro dy vite, për të punuar më passi pedagog në liceun artistik të Tiranës.Këtu, ai u mundua të stimulonte tek nxënësit e talentuar të liceut, që i zgjidhte vetë, mundësitë që regjimi komunist ja privoj atij.Pjetri nuk mjaftohej me elementët që vinin për të konkuruar në Lice, por dilte vetë ndër zona të ndryshme të atdheut për të kërkuar e zbuluar talente për shkollën. Mbas periudhës së Liceut 1959 deri 1976, ai u la në profesion të lirë ku u muar me kompozime të ndryshme, krijime këngësh për koncertet e majit dhe festivalet kombëtare, pjesësh muzikore për violinë, duke pasuruar kështu fondin kombëtar të RTSH-së.

Dëshiroj të theksoj që prishja e mardhënieve me BS-në, shkaktoj një termet ekonomiko – psikologjik edhe për violinistin më të famshëm të kombit tonë, Pjeter Gacin. Ai u bë viktimë e egërsisë, terrorit e hakmarrjes komuniste. I parë si “filo-rus”, pedagogu i Liceut Pjeter Gaci u dërgua dhunëshëm në Kavajë si ushtar i thjeshtë duke braktisur familjen, gruan dhe prindërit pleq që jetonin së bashku në Tiranë. Ishte zemërgjerësia, por edhe simpatia për kulturën dhe talentin e virtuozit “ushtar”, që e shtyu Gjeneralin Abaz Fejzo për ta ndihmuar në heshtje Pjetrin “për ti ruajtur duart e gishtat e artë që prodhonin muzikë” duke e vendosur atënë bibliotekën e shtëpisë së ushtarakëve në Durrës. Nën presionin e ngjarjeve të kohës dhe shtetit diktatorial, Tamara kërkon shtetësinë shqiptare. Me marrjen e shtetësisë, partia vendosë të kthejë Pjetrin në gjiun e familjes duke e liruar nga ushtria para kohe.

Pat edhe njerëz që na deshën dhe që u perpoqën të na ndihmonin (por duke na qëndruar larg), me tregon gjatë bisedës tonë gruaja e shumëvuajtur Tamara Gaci. Një herë një nënpunes i lartë në ministrinë e arsimit (Ma.Ba) e këshillon Pjetrin, fshehtas në një cep rruge, që të largohet nga Tirana, pasi është nëqendër tëvemendjessë ekzekutivit. Ndër kohë që presioni politik mbi artistin shtohej. Tamaren e largojnë nga puna nëradio Tirana dhe e dergojnë në repartin e sixhadeve të ndermarrjes Migjeni, ndërsa Pjetrin për ta pasur “nën kontroll”, e komandojnë në Vlorë. Edhe ndër këto momente frikë dhe denigrimi, humori i Pjetrit nuk u shterrua. Janë të njohura batutat me të cilat ai i pergjigjej ndonjë provokatori apo ndonjë miku që mundohej ta ngushëllonte. Kur kuadrot e partisë në Vlorë, ku Pjetri nuk ndjehej mirë, e këshillonin të mos largohej por të qëndrojë aty, Pjetri i pergjigjej me humorin e tij plot sharm…..Nuk kam si rri ktu! …A keni ndi ndoj herë qi ka ndonji lab nga Shkodra?

Shkodra ishte qyteti ku familja Gaci, në vitin 1976, vendos të transferohet për të(mbi)jetuar, mbasi ndjeheshin më mirë, ishin në mesin e njerzve që i njihnin dhe i vlerësonin, në mes të familjarve, që ja zbutnin sadopak dhimbjen shpirtërore bashkëshortëve. Megjithatëedhe këtu rrethi dhe takimet me njerzit ishintë kufizuar. Shpesh herë i duhej të bënte sikur nuk i shikonte shokët apo miqtë që i kalonin pranë. Një herë – tregon Tamara¸ u përballëm me Doktor Sandër Ashtën i cili po vinte perballë nesh bashkë me gruan e tij. Kur na pau, nga gëzimi, hapi krahët dhe me za të lartë e mall filloj të gëzohej për këtë takimin. Pjetri, i cili kishte verejt nga krahu tjetër i rrugës, një“tip partiak” nuk reagoj, por i kaloj afër duke i përshpëritur: ….largohu Sandër, kalo se nuk asht mire të më takosh, …sapo kam ra prej fikut….. e mund të jetë keq për ty….Doktori me shpirtmadhësinë që e karakterizonte, duke e marrë në krahë Pjetrin i thotë:….. ku e merr atë fat,……me na ra fiq puca si ti në Shkoder.

NëShkoder,Pjetri filloj të punonte si pedagog i violinës në shkollën e muzikës ndërsa Tamara si llogaritare në Befetrof-in (Shtëpia e foshnjës) e qytetit. Gjendja e rëndëshpirtërore e muzikantit nuk i linte hapsirë për frymëzimin e domosdoshëm për një kompozitor. Një ditë – kujton Tamara, ai erdhi shumë i tronditur nga rruga. Nuk e kuptova se cka kishte ngjarë, por mu drejtua me këto fjalë:…….Une jam gjallë, por Pjeter Gaci ka vdekë.….

Vështirësitë e mëdha ekonomike e izoluan artistin nga rrethet e larta të artit, ku homologet e tij, jo aq për merita se sa si servile të politikës së kohës, gëzonin favore të pamerituara. Edhe pse i varfër dhe i lënë në harresë, ai ishte kurdoherë dinjitoz dhe nuk pranoj kurrë të lëpijë kockat e diktaturës, që disa nga ish studentët e Moskës, i kishin gëdhtitur me kohë. Madhështia e veprave e puna e pashëmbullt e tij, penguan më të rëndën, burgun politik. Lufta e klasave, por më shumë keqdashja dhe ambicja në mes kolegësh, sollën shumë viktima¸ ndër to edhe burgosjen e supertalentit Luk Kaçaj. Për asnjë moment, Tamara, nuk vërejti tek Pjetri “lodhjen” apo “ftohjen” bashkëshortore, si rezultat i presionit e intrigave të klanit të muzikantëve të kuq.

Ndërrimi i sistemeve nuk solli ndonjë ndryshim të madh në jetën e artistit tonë. Puna me nxënësit mbetej kënaqësia e vetme e jetës artistike për Pjeter Gacin. Shpesh i thoshte shokëve ”.. do ti dërgoj Tiranës dy talente shpërthyes që do të zotërojnë skenën kombëtare…Lorenc Radovanin dhe Elisabeta Qyrsaqin Dodmasej… “

Ekonomikisht, Pjetri merrte një pension prej 8800 lekësh që nuk i plotësonte as nevojat për “cingare partizani”. Ai, për të plotësuar nevojat e familjes, u detyrua të shesë pianon, mjetin e vetëm të punës që ishte gjysma e shpirtit të tij. Për të mbijetuar përpiqej të bënte punë dytësore duke u aktivizuar në projekte të ndryshme artistike në qytet, por edhe kombëtare. Kohën e lirë e kalonte në natyrë ku gjente edhe burimin e frymëzimit. Peshkimi ishte hobby i tij, por edhe kontakti me shokë e miq. Kalonte shumë kohë me kallamin e tij së bashku me artistët Danish Jukni e Ferid Kola, ndër brigjet e Velipojës apo të liqenit. Tamara më tregon që:….nga dëshira për me pasë një mjet ma të sofistikuem në gjuetinë e peshkut, Pjetri kishte ndertue (projektue) vetë MAKINETEN të cilën ja realizuan miqtë e tij mekanikë në oficinën e NSHRAK-ut.

Fliste gjithnji me simpati për shokët e tij Rifat Teqja, Gjon Simoni, Gasper Curcia, Nikolla Zoraqi, Pavlin Shtjefnin e Zef Coben. Kujtonte shpesh me nostalgji miqësinë me piktorin Guri Madhi, dekanin e fakultetit të historisë Ali Ostrenin, tenorin Latif Hoxha, kompozitorin Tonin Harapi, piktorin Kel Kodheli. Me Kel Kodhelin që ishte komshi i tij (në Tiranë), Pjetri kishte shumë episode humori. Tregojnë qëKeli të gjithë bisedat i fillonte tuj permendë gruen e tij Rozen, gja qi e bezdiste shumëPjetrin:….Po lene Rozen, të paktën nji ditë, pa e permendë he burrë…!!! i lutej ai. Vjen rasti me ly apartamentin e Pjetri tuj kenë që ishte Dalton e nuk dallonte ngjyrat, i kërkon ndihmë Kelit që si piktor ti jepte nji ide bojaxhiut për ngjyrën e dhomës sëgjumit…. Keli që priste me u “hakmarrë” me Pjetrin që nuk mund të ja duronte Rozen e pranon kërkesën…

Kur vjen në shtëpi, Pjetri e gjen dhomën e ndejës të lyer me një ngjyrë rozë që nuk i pëlqeu. Po cka asht kjo marri mor Kel, as unë e as grueja nuk jena “tipa rozë” , a nuk kishte ndoj ngjyrë tjetër?

Keli: … provoje edhe ti se cka don me thanë me ndejë tanë kohën vetem me Rozen….

Nuk mund të la pa treguar historinë e këngës PER TY ATDHE. …kishim dalë për nji udhëtim pune ndër malet Kacinarit në Pukë ku malesorët me nderim e respekt po na pregaditshin ca gatime tradicionale që më mrekulluan, tregon Tamara Gaci. Pjetri kishte hypë mbi një shkëmb të naltë ku shihej krejt lugina dhe po shijonte pamjen madhështore që i hapej përpara. ….Eja i thashë, se dona me hanger drekën. Knaqnju ju tuj hangër speca të mbushun, se unë e kam gjetë vendin me u knaqë. Prej ktu ku jam shoh tanë Shqipninë. Unë me të tjerët u ulem në tryezën e shtruar për drekë, ndërsa Pjetri mbasi ndenji një copë herë i fiksuar nga pamja mahnitëse, u zhduk në dhomën e hotelit për 4 orë rresht. Unë e dija,ai po shkruante dicka. Mëvonë, ai doli nga dhoma duke tundur në duar shënimet e kompozimit të këngës Për Ty Atdhe e duke më thënëi gzuem:….ky do të jetë hymni që i kam kushtue atdheut¸ ka për të pasë jetën gjatë….

Mjeshtri Pjeter Gaci, i la kombit te vet një trashëgimi të madhe. Rreth 500 krijime, 45 vepra muzikore, koncerte për violinë apo tabllo koreografike, romanca, disa opera nga të cilat 7 u vlerësuan me cmime, rreth 175 këngëndër to 45 fituan cmime. Ishte laurant i cmimit Naim Frasheri kl I, cmimit Flamuri i kuq i punës kl. II, titujve:Artist i Merituar, Artist i Popullit, Cmimit të Republikës kl. I, Nderimit …Krenaria e Dajcit. Edhe pse pat një aktivitet të gjatë e të suksesshëm, ai vdiq i varfër aq sa edhe për shpenzimet e varrimit ndihmuan miqtë e tij, jashtë kujdesit të një shteti që i mori cdo gjë.

Në të vërtetë ai me muziken e tij hymnizoj jo vetëm atdheun, por edhe dashurinë për gruan e tij Tamaren, e cila për Pjetrin kishte të njëjtën madhështi. Qëndresa e Tamares ndaj vështirësive, diskriminimit, përndjekjes, sjelljes arrogante të shtetit; mëndyra se si ajo grua nuk lëshoj asnjë fjalë ankese që ti prishë frymëzimin apo gjendjen shpirtërore bashkëshortit, i ngjan shumë atdheut tonë Shqiptar. Ajo qëndroj si vigane dhe e papërkulur në rrëbeshet e jetës që kaloj, pa humbur asnjë cast dashurinë për familjen e saj.