Nga Safet Ramolli/
Pas Kuvendit Kombëtar të Vlorës më 28 nëntor 1912, mbetet padyshim ngjarja më e rëndësishme në historinë e Shqipërisë. Ndërsa simbolikisht, Kuvendi i Vlorës është i pazëvendësueshëm, sepse realizoi pavarësinë e Shqipërisë pas gati pesë shekujsh robërie, për nga rezultatet e realizuara, ky kongres mbetet mbresëlënës. Ai i dha popullit shqiptar një Shtet Modern me parametra demokratikë evropianë e më tutje; zgjidhi në mënyrën më të mirë të mundshme çështjen e garantimit të tërësisë territoriale të vendit; mundësoi anëtarësimin e Shqipërisë në Organizatën e Lidhjes së Kombeve të Bashkuara, (e cila kishte mision garantimin e paqes e të sigurisë, OKB-ja e tashme; krijoi një kabinet qeveritar që punonte sipas interesave të popullit; realizoi unitetin e patriotëve dhe atdhetarëve shqiptarë për mbrojtjen e tërësisë territoriale; zgjidhi problemin e kryeqytetit të vendit (ajo do të ishte Tirana); forcoi rendin e sigurinë; veproi me zgjuarsi dhe atdhetarizëm për marrëdhëniet e fqinjësisë së mirë, e mjaft të tjera, që do të bëjmë kujdes t’i trajtomë më hollësisht më poshtë.
Kongresi i Lushnjës: një zgjidhje e mençur për të ndaluar copëzimin e Shqipërisë.
Zhvillimi dhe përfundimi i Luftës I Botërore, ashtu si mjaft shtete të tjera, e rrënoi Shqipërinë ekonomikisht, ashtu si uniteti i popullsisë u shpërbë. Njëherësh, rreziku i copëtimit të trojeve autoktone, i përballi patriotët shqiptarë me përgjegjësinë atdhetare e morale për të mbrojtur çështjen kombëtare. Në këto situata kritike u mbajt Kongresi Kombëtar i Lushnjës, i ngjashëm me atë të Vlorës (28 nëntor 1912). Dokumentet arkivore ndriçojnë mjaft probleme me interes. Prej tyre mësojmë se mbledhja ishte caktuar të bëhej më 21 janar 1920, ora 10.00, ditë e mërkurë. Por me që shumica e delegatëve, (pos të tjerash edhe për shkak të shpërndarjes me vonesë të fletë-thirrjeve), nuk u paraqitën, u gjykua që punimet të vazhdojnë më 28 janar. Koha njëjavore u la për përgatitjen e punimeve. Delegatët u mblodhën tek banesa e patriotit Kase Fuga. I nderuari, kleriku Sheh Ibrahim Karbunara, përmes një lutjeve kreu ritin fetar. Mandej Ferid bej Vokopola, uroi mirëseardhjen e delegatëve. Aqif pashë Elbasani, delegat i Elbasanit, u përgjegj me një ligjëratë të shkurtër por “me fjalë patriotike të flakta”. Kuvendi filloi punimet duke emëruar përkohësisht si sekretar z. Ferid bej Vokopola. U zgjodh një komision i përbërë nga Ibraim bej Ohri, Qazim Kokoshi, Kostaq Kotte, Fazlli Frashëri dhe Adem Peqini, i cili do të verifikonte letërpërfaqësimet e delegatëve.
Të mërkurën, datë 28, ora 14.00, meqë ishin paraqitur shumica e delegatëve, Kuvendi rifilloi punimet. Në emër të grupit nismëtar, z. Xhavit Leskoviku, sqaroi domosdoshmërinë e mbledhjes së tij (mbledhje kombëtare S.R, duke nënvizuar edhe sa vijon: “… përmbi gjendje kritike t’Atdheut…, do të diskutojmë dhe vendosim bashkarisht”. Mbarëvajtjen e punimeve do ta menaxhonte kryesia e përbërë nga: Aqif pashë Elbasani – kryetar, Sotir Peci – n/kryetar, Kostaq Kotta e Ferid bej Vokopola-sekretarë. Mandej delegatët bënë betimin sipas formulës: “Mbledhja Kombëtare jep fjalën e nderit e besën shqiptare, duke betue n’emën të Perëndisë se deri sa Këshilla e Naltë vepron simbas Ligjit të Shtetit tue ruejtun indipendencën e plotë të Shqipnis me mish e me shpirt, do të jetë mbrojtës e përkrahës i gjithëanëshëm i kësaj Këshille”. Pra, përfaqësuesit e popullit betohen në emër të cilësive të larta të karakterit dhe trashëgimisë zakonore të popullit: Nder e Besë, ashtu si premtojnë ndihmë e përkrahje në emër të Perëndisë, por veprimtaria do të bazohet në ligjet e shtetit duke ruajtur domosdoshmërisht pavarësinë e plotë të Shqipërisë.
Kongresi mori disa vendime të rëndësishme në interes të popullit si: rrëzimi me vota unanime i Qeverisë së Përkohëshme të Durrësit, (krijuar në dhjetor 1918); zgjodhi delegacionin që do të pëfaqësonte Shqipërinë në Konferencën e Paqes, që do të mbahej në Paris, i përbërë nga: imzot Bumçi, Mehmet Konitza (Konica, Mihal Turtulli; zgjodhi Këshillin e Naltë të përbërë nga: Aqif pashë Elbasani, imzot Bumçi, dr. Mihal Turtulli, Abdi bej Toptani. (Ky këshill përfaqësonte kryetarin e Shtetit deri sa të përcaktohej prej Asamblesë Kushtetuese forma e regjimit; u formua një Këshill Kombëtar (me 37 këshillonjësme atributet e Parlamentit; u zgjodh Kabineti Qeveritar i Përkohshëm me përbërje: Sulejman Delvina – kryetar; Eshref bej Frashëri – n/kryetar; Ahmet bej Mati (Zogolli- ministër i punëve të brendëshme; Mehmet bej Konitza (Konica- ministër i punëve të jashtme; Ndoc Çoba – ministër i financave; Idhomen Kosturi – zv/ministër i financave; Hoxhë Kadria – ministër i drejtësisë; Hysen bej Vrioni – zv/ministër i drejtësisë; Sotir Peci – ministër i arsimit; u formuan dy drejtori të përgjithëshme (e Punëve Botore me drejtor Eshref bej Frashëri, dhe e Postë-Telegrafeve me drejtor Idhomen Kosturi).
Këto dhe të tjera vendime janë mëse të rëndësishme sepse përbëjnë themelet e ndërtesës së Shtetit të Ri Modern Evropian, i cili u njoh herët nga SHBA-ja dhe ish-BS-ja. Drejtuesit e shtetit në përgjithësi ishin nga intelektualët dhe patriotët më në zë të kohës. Kreu i qeverisë, S. Delvina është i njohur si një ndër statistët më të aftë në Shqipëri e rajon. Ndërkohë, në një nga vendimet e Kongresit përcillet mesazhi: “Nëpunësit do të vijojnë punë me ndërgjegje dhe me vullnet të gjallë mbas ligjeve të Shtetit Shqiptar, duke kryer detyrën e tyre për Atdhe e Popull”.
Rëndësi ka edhe fakti që Këshilli i Lartë, si organ kolegjial në funksion të Kryetarit të Shtetit (Presidentit të Republikës S.R) detyrat do t’i kryente mbi bazën e disa parimeve, që përbëjnë bazën kushtetuese apo kanunore të tij. Ai jep pëlqimin për çdo propozim të Kabinetit të vërtetuar nga Senati; në kohë krize qeveritare ka tagrin të caktojë një kryeministër që formon kabinetin e ri qeveritar, i cili votohet nga Senati; në se kryetari i kabinetit rrëzohet tre herë prej Senatit, atëherë Këshilli i Lartë thërret mbledhjen e popullit, (ndoshta një alternativë kjo e referendumit në ditët tona S.R); ky këshill nuk ka tagrin të shpërndajë senatin edhe kur krijohen mosmarrëveshje; (Senatin dhe Këshillin e Lartë mund t’i mënjanojë vetëm Mbledhja e Përgjithshme Kombëtare); në se një anëtar i Këshillit të Lartë jep dorëheqjen, detyrën e përmbushin tre të tjerët, por kur dorëhiqen dy anëtarë, ata i zëvendëson Senati me të tjerë; Këshilli i Lartë deklarohet i rrëzuar kur vjen mbreti në Fronin e Lartë; votimi për Këshillin e Lartë bëhet i hapur, pasi të jenë bërë propozimet prej Senatit (Këshilli i Lartë i parë u propozua prej intelektualit Iljaz bej Vrioni S.R); Senati voton edhe Kabinetin Qeveritar; Këshilli i Lartë betohet përpara Kongresit Kombëtar, kurse Kabineti Qeveritar betohet përpara Këshillit të Lartë.
Këshilli i Lartë betohet sipas kësaj formule: “Betohem n’emën të Perëndisë tue dhanë besën shqiptare e fjalën e nderit para Mbledhjes së Kombit, se do t’i shërbej popullit dhe Shtetit Shqiptar drejtësisht e do të mprojë ligjet dhe indipendencën (pavarësinë S.R) e plotë t’Atdheut Shenjt”. Në këtë formulë zënë vend tiparet thelbësore të karakterit të shqiptarit: Besa, Nderi, Drejtësia, Vendosmëria, ashtu si Atdheu epitetohet “i shenjtë”. Shtetarët motivohen nga zbatimi i ligjeve, ndërsathelbin e misionit të tyre e përbëjnë: mbrojta e ligjeve dhe e pavarësisë së Atdheut.
Kongresi i Lushnjës pati tagrin e një Kuvendi Mbarëshqiptar. Në të u përfaqësun gjithë trevat shqiptare. (Munguan për shkak të rrugëve të vështira delegatët e Shkodrës, Lezhës dhe Malësisë së Gjakovës, të cilët u njohën me procesverbalin e Kongresit, pranuan vendimet e tij dhe Kabinetin Qeveritar. Në emër të tyre firmosën të autorizuar delegatët e trevave veriore. Nga procesverbali mësojmë se në Kongres kanë marrë pjesë emra të njohur të politikës, inteligencies, klerit dhe patriotizmës nga gjithë trevat. Thirrja e delegatëve ishte: “Të jemi të bashkuar për shpëtimin e Atdheut”! Kuvendi ishte gjithëkombëtar, qëllimi ishte shpëtimi i Atdheut, vendimet ishin me karakter kombëtar, por nuk pati nacionalizma të tepruara. Kjo bëri që vendimet e Kongresit dhe Kabineti Qeveritar u pëlqyen nga SHBA-ja, ish-BS-ja, mandej dhe nga shtete të tjera. Nga gjithë këto zhvillime thelbësor evident mbetet fakti që ky shtet u njoh si Shteti i Parë Modern, me program kombëtar, por të zhveshur nga nacionalizmat dhe ksenofobizmat ekstreme.
Veç vendimeve të mësipërme, Kongresi pati si vendime thelbësore edhe: riafirmimin e pavarësisë të arritur më 28 Nëntor 1912; hodhi poshtë planet përçarëse të Konferencës së Parisit mbajtur në janar 1919; zgjodhi Këshillin e Lartë (i përbërë nga Aqif pashë Elbasani, Mihal Turtulli, imzot Bumçi dhe Abdi pashë Toptani) me tagrin e Kryetarit të Shtetit; zgjodhi Këshillin Kombëtar si alternativë e Parlamenit; shpalli të rrëzuar qeverinë e Durrësit dhe zgjodhi Qeverinë nën drejtimin e S. Delvinës, e cila; më 11 shkurt 1920 u vendos në Tiranë, (datë kjo e themelimit të kryeqytetit të Shqipërisë S.R.
Cilat ishin problemet imediate që duhej të zgjidhte Shteti i Ri Shqiptar?
Qeveria e dalë nga Kongresi i Lushnjës, për të mundësuar zbatimin e vendimeve të kuvendit, duhej të zgjidhte me emergjencë disa detyra. Së pari, të siguronte administrimin e gjithë popullsisë si dhe të garantonte tërësinë territoriale duke çliruar Vlorën, që mbahej e pushtuar nga Italia. Brenda dy muajve ajo mori në administrim pjesën më të madhe të territorit duke ribashkuar edhe Shkodrën, e cila rrezikohej nga forcat ushtarake jugosllave të dislokuara tek ura e Bunës. I kërkoi qeverisë Italiane të hiqte dorë nga politika pushtuese, prandaj inicioi lëvizjen për çlirim në territoret e pushtuara duke ndihmuar në rrugë të ndryshme jozyrtare për të shmangur një konflikt ndër-rajonal. Në krye të organizimit të kryengritjes u vunë rrethet patriotike duke krijuar “Komitete të Mbrojtjes Kombëtare”, më aktivi i të cilëve ishte ai i Vlorës i drejtuar nga patrioti Osman Haxhia, si dhe “Organizata e të Rinjve Intelektualë” me Halim Xhelon në krye. Më 29 maj u mblodh Kuvendi i Barçallasë, i cili vendosi fillimin e kryengritjes çlirimtare. U bë organizimi ushtarak duke krijuar çeta kryengritësish në bazë fshati, të cilat në pak ditë krijuan një forcë të armatosur prej 4. 000 vetash. Njëherësh u ndërmorën edhe hapa diplomatike. Më 10 prill u ra dakort me Jugosllavinë që ajo të mbante trupa ushtarake në verilindje deri sa të largoheshin italianët, ndërsa me Greqinë u arrit marrëveshja që të mos përfshiheshin në rast konflikti të armatosur. Ndërkohë qeveria italiane bëri disa arrestime, shpalli gjendjen e jashtëzakonshme.
Por patriotët shqiptarë me çetat kryengritëse u vunë vullnetarisht nën urdhrat e Komitetit të Mbrojtjes Kombëtare. Meqenëse forcat italiane nuk zbatuan kërkesat e një ultimatumi, më 5 qershor filloi sulmi i armatosur kundër garnizoneve italiane. Kryengritja u shndërrua shpejt në kryengritje të përgjithshme. Më 6 qershor u dorëzuan garnizonet italiane në Kotë, Gjorm, Drashovicë, Metohasanaj, dhe pas pak ditësh edhe ai i Llogarasë. Më 11 qershor filloi sulmi i përgjithshëm për çlirimin e Vlorës. Më 2 gusht u nënëshkrua në Tiranë një protokoll përmes të cilit qeveria italiane pranonte sovranitetin e plotë të Shtetit Shqiptar. Më 3 shtator forcat kryengritëse hynë në Vlorë si fitimtare. Kryengritja shqiptare u mbështet nga forcat demokratike të mjaft vendeve, përfshi edhe të Italisë, prandaj qeveria e Romës u detyrua të rivlerësojë qëndrimin e saj lidhur me Shqipërinë.
Kryengritja e armatosur u përkrah nga mbarë populli i cili kontribuoi me ndihma financiare, materiale, drithë, bagëti etj. Ndërkohë forcat qeveritare të komanduara nga Bajram Curri shpartalluan bandat esadiste që vepronin në Shqipërinë e Mesme. Fitoren e përshëndetën forcat demokrate evropiane. Më 13 qershor demokrati Avni Rustemi, vrau në Paris Esat pashë Toptanin, i cili ishte daja i Ahmet Zogut. Qeveria italiane tentoi të arrinte një marrëveshje për prezencën e forcave italiane në disa pika strategjike, që nuk u pranua nga qeveria e Tiranës, e cila lejoi një forcë italiane vetëm në ishullin e Sazanit. Fitorja pati rëndësi sepse Italisë i pritej oreksi për pretendime territoriale në Shqipëri, nga ana tjetër, ajo nuk do të ishte dakort me pretendime territoriale të Italisë dhe Greqisë në Shqipëri.
Kjo luftë pati protagonistët e vet, kryesor mbetet populli që mbajti peshën kryesore të një përballjeje me një fuqi disa herë më të madhe. Në krye të tij u vunë patriotë që hynë në histori, e që janë të gjallë në memorjen e popullit si: Osman Haxhia, Selam Musai, Zigur Lelo, Dede Dajlani, Tato Bolena, Myhedin Mysteaku, Lilo Micolli, dhe dhjetra të tjerë. Kjo epope është përjetësuar edhe në vepra arti, midis të cilave spikat romani “Ultimatumi” i shkrimtarit patriot Petro Marko, por edhe “heroizmi i gunave mbi tela me gjemba kundër topave me alitrikë”, sikurse shprehet populli.
Përballimi i ndërhyrjeve nga jashtë dhe zhvillimi i marrëdhënieve ndërkombëtare.
Në përfundim të Luftës së Vlorës, meqenëse Serbia nuk i qëndroi besnike marrëveshjes së nënshkruar, rilindi konflikti i armatosur në afërsi të Koplikut. Nën pushtimin serb ende ishte Malësia e Kelmendit si dhe disa krahina të Kukësit dhe Peshkopisë, të cilat viti 1913 i kishte lënë në territorin e shtetit shqiptar. Serbia nuk po tërhiqej paqësisht, prandaj pas luftimesh të ashpra në gusht ajo u tërhoq, por për t’u rikthyer përsëri. Pushtuesit serbë ushtruan terror të egër, sidomos në vitin 1921 në Dibër, të përkrahur edhe nga bandat esadiste që vepronin në Shqipërinë e Mesme. Qeveria Shqiptare i bëri thirrje popullit që t’i dilte zot Vatanit. Mijëra luftëtarë të lirisë u organizuan në formacione të rregullta, për rrjedhojë forcat serbe u thyen. Këshilli Kombëtar i kërkoi Serbisë t’i jepte fund terrorit, duke iu drejtuar edhe opinionit progresist evropian. Në këtë mënyrë çështja shqiptare u ndërkombëtarizua. Në vitin 1919 u krijuar edhe Lidhja e Kombeve të Bashkuara, me mision garantimin e paqes e të sigurisë në botë. Në tetor 1920, qeveria shqiptare, me një delegacion të drejtuar nga Fan Noli bëri kërkesë të anëtarësohej në këtë organizatë. Edhe pse u kundërshtua nga fqinjët, pas këmbënguljes së Anglisë, (nisur nga interesat e saj imediate në Shqipëri S.R Shqipëria më 17 dhjetor 1920 u pranua në Lidhjen e Kombeve të Bashkuara, vetëm me votën “kundra” të Francës.
Në vitin 1921 Qeveria Shqiptare bëri mjaft përpjekje intensive diplomatike për normalizimin e marrëdhënieve me fqinjët, por ato kundërshtuan, me synimin që të ruanin pushtimin në zonat që kishin nën zotërim. Prandaj më 9 nëntor “Çështja Shqiptare” u bë objekt diskutimi në Konferencën e Ambasadorëve në Paris. Konferenca mori dy vendime në kundërshtim me interesat e Shqipërisë: duke i copëzuar edhe një herë territoret shqiptare, sikurse kishte ndodhur më 1878, 1880 dhe 1913, duke i aneksuar Jugosllavisë territore nga krahina e Lumës, Hasit dhe Gollobordës. Ajo i jepte pozitë favorizuese Italisë për të ndërhyrë në rast se cënohej pavarësia politike dhe ekonomike. Po këtë mot pati veprimtari të dendur patriotike edhe për çlirimin e Kosovës, deri me veprime të armatosura. Pra, mbi trungun autokton shqiptar u gatuan dhe u realizuan copëtime të herëpasherëshme.
Si përfundim mund të nënvizojmë se, Shqipëria në vitet 1914-1920 u kthye në shesh beteje midis fuqive të huaja; ajo shërbeu disa herë jo vetëm si objekt diskutimesh në kancelaritë evropiane, por edhe si objekt sulmi; në disa raste ajo është konsideruar nga Fuqitë e Mëdha Evropiane si plaçkë tregu për të joshur orekset e fqinjëve shovenë. Në të gjitha rastet është diskutuar e gjykuar, por edhe vendosur në disfavor të saj, duke vendosur krejt arbitrarisht copëtimin e saj për të katërtën herë. Vetëm në sajë të këmbënguljes të presidentit amerikan Willson vendi ynë shpëtoi nga copëzimet e egra.
AT SHTJEFËN GJEÇOVI – DISHEPULL I BASHKIMIT KOMBËTAR
“Këto punë po i shkruaj këtu, o vëlla shqiptar, jo me ndonjë qëllim të keq, por pse po ma ka ënda me e mbështetë në to vjetërsinë e kombit tonë. Le ta marrë vesh bota se hyjnitë, mënyrat dhe sjelljet e besimtarëve, si grekët dhe latinët e vjetër, i patën prej etërve tanë, Pellazgëve”.
At Shtjefën Gjeçovi/
Nga Frank Shkreli/
Të kjofshim falë Kosova Nanë,
Burra trima shumë ke dhanë
Ç’ashtë ky burrë musteqezi,
Plot me lavd dhe krenari.
Plot me lavd e krenari,
nderoi veten e këtë Shqiptari.
Kapërcen gryka dhe male,
Tuej shpërnda plot abetare.
Gjuhën shqipe për me mësue
Kur Turqia e pat ndalue.
Me u lanë breznive vepra
me i harrue kurrë sa të jetë jeta.
Ky ashtë biri i këtij trolli,
I thonë për emën Shtjefën Gjeçovi.
Kështu i këndojnë rapsodët e Kosovës At Shtjefën Gjeçovit, fratit të maleve, i cili u vra në pritë e në tradhëti nga shovinistët serbë në Zym të Hasit më 1929. Meshtari dhe atdhetari i njohur nga Kosova, i cili gjithë jetën e vet punoi për “Atme dhe Fe”, për nga aktiviteti i tij patriotik, ai radhitet me veprimtarët më të dalluar të lirisë të periudhës së Rilindjes Shqiptare dhe qëndron krah për krah me burrat më të dalluar të Kosovës dhe të Shqiptarizmit, si Azem Bejta, Isa Boletini, Hasan Prishtina e tjerë. At Shtjefën Gjeçovi u vra nga dora mizore e terrorizmit serb, për veprimtarinë e tij si meshtar dhe si patriot shqiptar. Ai ishte një mishëruesi pashoq i atdhetarizmit dhe i fesë. Dashurinë e tij për të dyja i përdori për të mirën e të gjithë shqiptarëve kudo dhe në shumë fushë përfshirë gjuhën dhe kulturën, traditën dhe arkeologjinë. Përveç kësaj nuk mungoi përkrahja e tij as për kryengritjen e malësorve kundër pushtetit otoman më 1911, e deri tek mbështetja e tij për kryengritsit vlonjatë kundër Italianëve në vitin 1920.
Javën që kaloi, Zëri i Amerikës transmetoi një kronikë nga korrespondenti Pëllumb Sulo në Shkodër, ku permes një konference shkencore — të organizuar nga Provinca Françeskane Shqiptare dhe bibiloteka Marin Barleti — u përkujtua jeta dhe vepra e At Shtjefën Gjeçovit, me rastin 140-vjetori të lindjes së tij. Konferenca, ku sipas kronikës së VOA-s, morën pjesë një numër studiesish, pasqyroi veprimtarinë tij patriotike, që ai ka dhënë me kontributet e mëdha në fushën arkeologjike, të albanologjisë dhe të etnografisë shqiptare, ndërkohë që me laps e fletore në dorë, siç thotë edhe kënga popullore kushtuar atij, At Gjeçovi dokumentoi si rrallë kush tjetër, të kaluarën etnografike dhe arkeologjike të kombit shqiptar. Edhe konferenca e Shkodrës e titulluar , “At Shtjefën Gjeçovi – Thesar në Hulumtim”, kishte për qëllim sipas Zërit të Amerikës që citon At Viktor Demaj — për të venë në dukje jo vetëm veprimtarinë e ndritur të At Gjeçovit si një fançeskan shqiptar i dalluar, por edhe për të theksuar edhe kontributin e tij të madh në fushën e kulturës së kombit shqiptar. Ndërsa profesori i Universitetit Luigj Gurakuqi në Shkodër Tomorr Osmani, sipas Zërit të Amerikës, pohoi gjatë konferencës, se kontributi i Gjeçovit në kulturën kombëtare është i gjërë dhe përfshinë shumë fusha.
Ndër këto fusha të shumëta të veprimtarisë së tij kulturore dhe kombëtare, natyrisht përfshihet mbledhja e gojëdhënave nga vende të ndryshme të Shqipërisë, që më në fund përfunduan në botimin e veprës monumentale historike, “Kanuni i Lek Dukagjinit”, vepër kjo për të cilën Shtjefën Gjeçovi siguroi njohjen e kombit por për vlerat historiko-juridike të Kanunit, ai fitoi edhe famë botëtore në qarqet shkencore europiane. Përveç Kanunit, Gjeçovi ka lënë pas edhe studime të tjera me rëndësi siç është “Trashigime Thrako-Iliriane” dhe “Agimi i Gjytetnisë” botuar më 1910, vepër kjo që bënte pjesë në përpjekjet e panumrëta të At Gjeçovit për të përhapur gjuhën shqipe bazuar në traditat dhe në folklorin e pashterrshëm të kombit shqiptar, anë e mbanë trojeve autoktone ku jetojnë shqiptarët. At Gjeçovi është autor edhe i një numëri veprash të tjera me karakter kombëtar dhe fetar dhe është cilësuar edhe si përkthyes nga gjuhë të huaja. Ishte bashkpuntor i ngushtë i Revistës së famëshme “Hylli i Dritës”, të Françeskanëve në Shkodër dhe e të përkohëshmes së njohur të asaj kohe, “Albania” e Faik Konicës. Nuk ka dyshim se shumë vepra e dorëshkrime të tjera të Gjeçovit mund të jenë zhdukur përgjithmonë, pasi At Zef Pllumi thotë në kujtimet e tija se regjimi komunist kishte pastruar arkivat e At Shtjefën Gjeçovit në Kuvendin e Françeskanëve në vitet 1945-46. Thuhet se At Gjeçovi kishte lidhje dhe korrespondencë me një një numër patriotësh të kohës së tij, të cilët më vonë regjimi komunist i Enver Hoxhës i konsidroi si “armiq” dhe si të tilla ai thesar mund të jetë zhdukur përgjithmonë.
Ndonëse u rrit dhe jetoi në jë periudhë të lëvizjes kombëtare shqiptare, historianë dhe akademikë shqiptarë i kanë dhënë kredi historike At Gjeçovit jo vetëm për veprimtarinë e tij në favor të përhapjes së arsimit dhe pasurimit të kulturës shqiptare. Njëri prej tyre, Prof. Dr. Syrja Pupovci, në parathënjen e “Kanunit të Lek Dukagjinit” botuar në Prishtinë, thekson rolin e rëndësishëm që At Shtjefën Gjeçovi ka luajtur në bashkjetesën fetare, duke shkruar se, “Shtjefën Gjeçovi i kontriboi ruajtjes së unitetit dhe përballimit të grindjeve fetare, sepse bashkimi ishte parakusht i fitimit të lirisë kombëtare.” Profesor Pupovci shkruante se, “Gjeçovi, bashkë me pishtarët e tjerë të kulturës, ndihmoi në ngjalljen dhe ngritjen e vetëdijes kombëtare….ata njëkohsisht hodhën poshtë tentativat e ideologëve të huaj reaksionarë, të cilët mohonin ekzistimin e historisë, të gjuhës, të letërsisë dhe të vlerave të tjera të popullit shqiptar, madje edhe ekzistimin e këtij kombi”, pohonte Prof. Syrja Pupovci dhe përfundon se “Shtjefën Gjeçovi i dha kontribut të rëndësishëm kulturës kombëtare dhe shkencës dhe la në trashëgim vepra që do të mbeten edhe në të ardhmen gurrë e pashterrur për studime.”
Nga gjysma e 1920- At Shtjefën Gjeçovi i vetdijshëm për gjëndjen e mjeruar të bashkatadhetarve të vet në Kosovën ku kishte lindur, këthehet atje për të vazhduar veprimtarinë e tij atdhetare dhe fetare. Shërbimi i tij si famullitar në Zym të Hasit — ku ai ishte i vendosur që shqiptarët e Kosovës të mësonin të shkruanin dhe të lexonin në gjuhën e tyre amëtare — nuk shikohej me sy të mirë nga shovinistët serb, të cilët duke njohur veprimtarinë e dalluar kulturore dhe gjuhësore të At Shtjefën Gjeçovit në favor të kombit, e konsideronin atë si një një kundërshtar të vendosur të planeve të Serbisë shoviniste për të pushtuar përgjithmonë Kosovën duke e çkombëtarizuar Dardaninë e lashtë. Në zbatimin e planeve të Serbisë, At Gjeçovi ishte një simbol i rëndësishëm i bashkimit kombëtar të shqiptarëve, i cili duhej zhdukur. Ashtuqë me 14 Tetor, 1929 At Shtjefën Gjeçovi vritet në pritë, në pabesi, jo për tu harruar siç kishin në mend armiqët e tij dhe të kombit shqiptar, por për tu kujtuar për gjithmonë, brez pas brezi, në historinë e shqitarëve. Aty në faqet e asaj historie, së bashku me Isa Boletinin, Bajram Currin, Azem Bejtën, Hasan Prishtinën, Ded Gjo Lulin, Papa Kristo Negovanin dhe me kolosat e tjerë nga të gjitha trojet e kombit shqiptar, si njëri prej atyre patriotëve shqiptarë, që jo vetëm jetoi dhe punoi por dha edhe jetën për bashkimin kombëtar.
Gjeçovi, sipas Faik Konicës, si një folës i shqipës në vijën më të përparuar frontale të trojeve shqiptare, ishte njëri prej stërnipërve të atyre që me qëndrimin e tyre në Kohën e Mesme dhe pastaj, “ndaluan të mbrapsurit e vijës (së të folurit shqip) më tehu”. Andaj, në këtë 140-vjetor të lindjes së At Shtjefën Gjeçovit, duke njohur kontributin e tij të madh në favor të bashkimit kombëtar, le të bashkohemi me Faik Konicën duke uruar që “Emëri i këtíj njeriu të rrallë do të vejë duke u-rritur” ndër ata pasardhës të cilët me veprat e tyre do të realizojnë më në fund ëndrrën e At Gjeçovit dhe të shumë bashkohësve të tij të cilët dhanë jetën për këtë qëllim.
Nga Frank Shkreli
—————————————————————————————————
Për të interesuarit — Më poshtë bashkangjitë mund të lexoni shkrimin e Faik Konicës,botuar në gazetën Dielli më 1930, në të cilin ai përshkruan vizitën e tij dhe të At Gjergj Fishtës në Gomsiqe të Mirditës ku kishte shërbyer si famullitar At Shtjefën Gjeçovi, përfshirë mbresat personale të Konicës mbi At Gjeçovin.
——————————————————————————————————————————-
Ca Kujtime Mbi At Gjeçovin
“Sicilidò prej nesh, miq dhe admironjës të tij, do të kishim nevojë që në gjallësí për nga një lotore ku të mbledhim lotët t’ona për At Gjeçovin”
Faik KONICA
At Gjeçovin e pata njohur me anë letrash disa vjet përpara luftës Ballkanike. Më 1913 shkova në Shkodrë dhe atjè, në Kuvënt të Franciskânëve, nji ditë u-njohmë me sy e me fjalë të gjalla. Mendimet, nderimi që kisha patur për At Gjeçovin për së largu, m’u-shtuan ca mê tepër që kur u-poqmë. I mesmë nga gjatësia e trupit, pakë si i thatë, me një palë sy të zeza ku çkëlqente mendia po dhe zëmërmirsia, At Gjeçovi fitonte menjëherë besimin dhe dashurinë. Fjalët i kish të pakta po kurdoherë në vënt. Vetëm kur në të kuvënduar e sipër, takohej nonjë pikë mi të cilën kish dituri të veçantë – si për shembëll Kanuni i Lek Dukagjinit ose vjetëritë greko-romane – At Gjeçovi çelej ca mê gjatë, dhe ahere ish gëzim t’a dëgjonte njeriu. Asì kohe At Gjeçovi ish “famullitar”, domethënë prift i ngarkuar me shërbimin e një fshati ose rrethi, dhe rronte në Gomsiqe, i pari katûnt i Mirditës mbi udhë nga Shkodra n’Orosh.
A i vemi musafirë At Gjeçovit nonjë ditë të kësáj jave? Më pyeti një herë At Fishta, me të cilin píqesha çdo ditë në Shkodrë. Mendimi i një vizite At Gjeçovit më pëlqeu pa masë. Ashtû, pa humbur kohë, u-nismë. Një gjë për të vënë ré, dhe që më mbushi me habí dhe trishtìm, është se nga Shkodra gjer në Gomsiqe, një udhëtìm shtat’ a tet’ orësh me kalë, nukë gjetmë as katûnt as shtëpí, veç një hani të varfër, ku qëndruam për të pirë kafé, s’pamë gjëkundi nonjë shënjë gjallësie: një vënt i zbrazur e i shkretë, si i harruar nga Perëndia dhe nga njérëzit. Po mërzia e udhëtimit na u-çpërblye përtèj shpresës posa arrijtëm në Gomsiqe, ose, që të flasim me dréjt, në famullí të Gomsiqes, – se katundi vetë i shpërndarë tutje-tëhû, një shtëpí këtû, një shtëpí nj’ a dy mile më tej, as që dukej.
Famullia – një biná prej guri, e ndritur dhe e pastër, gjysm’ e zbrazur nga plaçka por e mbushur dhe e zbukuruar nga zëmëra e madhe dhe nga buzëqeshja e të zotit shtëpisë – qëndronte, mirëpritëse dhe e qetë anës një lumi. Këtû ronte At Gjeçovi. Këtû e shkonte jetën, në mes të lutjes e mësimeve, një nga njérëzit më të lartë që ka patur Shqipëria: një lartësí e përulur, në munt t’afròj e të lith dy fjalë aqë të perkûndërta; një lartësí shpirti dhe mendjeje e panjohur nga njeriu vetë, i cili, bir i vërtetë i të Várfërit t’ Assisit, në pastërí e në vobësí të zëmrës tij, e dinte veten të vogël. Famullia, shkollë dhe vënt këshillash të mira, u jipte fëmiíjëve themelet e stërvitjes, u përndante fjalët e urta dhe ngushëllimet njérësve në nevojë. Kohën që i tepronte, At Gjeçovi j’a kushtonte studimit.
Merej ahere me institutat e vjétëra të Shqipërisë, nga të cilat një që arriu gjer në ditët t’ona është Kanuni i Lekë Dukagjinit. Askùsh nukë munt t’i afrohej At Gjeçovit në diturín’ e këtíj Kanuni. Na tregói një dorëshkrìm nj’a dy-mij faqesh, sudiím i palodhur e i hollë ku kish mbledhur, radhitur e ndritur të gjitha sa kanë mbetur nga mendimet juridike të Shqipërisë në Kohën e Mesme, mendime të cilat ngjan t’i kenë rrënjët shumë përtèj Kohës së Mesme.
Në kat të sipërm të famullisë, permi një tryezë të madhe, ishin shtruar një tok vjetërsirash greko-romane, të zbulúara e të mblédhura një nga një, me një fatbardhësí të rrallë dhe me një shie të mbaruar, nga dora vetë e At Gjeçovit. Mbaj mënt, veçàn, një enë të vogël të qojtur “lacrumatorium” lotore, asìsh që të vjétërit, në besim se të vdékurit qajnë të shkúarit e jetës tyre, i mbulojin në varr bashkë me të vdékurin që ky të kish se kû t’i mblithte lottë. Nuk më shkonte ahere kurrë nër mënt se pas ca vjet sicilidò prej nesh, miq dhe admironjës të tij, do të kishim nevojë qi në gjallësí për nga një lotore ku të mbledhim lottë t’ona për At Gjeçovin…
Bir i përulët i Shën Franciskut, e ditur me një diturí pa tingëllìm, po dhe Shqipëtár i kthiellt, At Gjeçovit, që i përkiste çdo mirësí, nuk i mungój asnjë hidhërim, asnjë çpifje, më e çudítshmia e të cilave ndoshta është të mohúarit se ay ish Shqipëtár. Sepsè ish lindur në një kufí gjúhërash, në një kufí ku sot mbaròn shqípja dhe nis një tjatër, ca mëndje të klasës katërt, të pazonjat të kuptojnë se fólësit e shqipes në vijën me të përparuara janë stërnípërit e atýreve që me qëndrimin e tyre në Kohën e Mesme dhe pastaj ndaluan të mbrápsurit e vijës më tehû, ca mëndje të klasës katërt e përmbysin të vërtetën dhe e kthejnë në të sharë atë që është një lavdí.
Po, At Gjeçovi është përmi çdo sharje. Emëri i këtíj njeriu të rrallë do të vejë duke u-rritur – dhe një ditë famullia e Gomsiqes do të jetë një nga gurët e shënjtëruar të Shqipëtarësisë.”
(Marrë nga gazeta “Dielli” e Federatës Panshqiptare Vatra, 18 Mars 1930, nr. 5156, fq. 2.)
Trepça është e Kosoves
Nga Harry Bajraktari/
Çështja e zhvillimit ekonomik, pas lirisë dhe shpalljes së pavarësisë së Kosovës, ka qenë një preokupim i përhershëm i imi, ndonëse s’ jetoj atje. Për këtë qëllim edhe kam investuar për të kontribuar sado pak në mkëmbjen ekonomike pas përfundimit të luftës. Ngritja ekonomike ka qenë dhe mbetet problemi kryesor i Kosovës. Tani është aktualizuar çështja e “Trepçës”, që konsiderohet promotori i zhvillimit të vendit tonë. Dje në parlament u miratua projektligji për ndërmarrjet publike, por u shtye miratimi i projekligjit për “Trepën”!. Miratimi i këtij ligji do të nxjerrë “Trepçën” nga duart e Serbisë dhe shuan ëndrrën e vjetër të Beogradit për këtë gjigant metalurgjik, ndër më të mëdhenjët në Ballkan. Qeveria dhe Parlamenti i Kosovës nuk do të duhej të humbeshin kohë, madje asnjë ditë për përgatitjen dhe miratimin e këtij ligji aq të rëndsishme, për perspektivën dhe zhvillimin ekonomik të Kosovës. Është momenti i fundit kur Kosova duhet të reagojë si shtet ndaj pretendimeve dhe kërcënimeve serbe. Tingëllon tepër bizare se si një shtet tjetër, pa kurrfarë të drejte dhe përkundër të gjitha normave ndërkombëtare insiston që asetet e “Trepçës” që i përkasin një shteti tjetër të ndahen apo të përvetësohen! Zvaritja e miratimit të këtij ligji mendoj se nuk është përgegjësi vetëm e kësaj qeverie, por edhe e qeverive të kaluara dhe për tërë spektrin politik në Kosovë. Për çështje të mëdha duhet të veprojmë bashkërisht, pozitë dhe opozitë, bashkë me shoqëritë civile dhe mbarë popullin. Konsideroj se dje në parlamentin e Kosovës u lëshua rasti historik, pa marrë parasysh se kryeministri i Kosovës Isa Mustafa, premtoi përshpejtimin e një ligji të veçantë për ˇTrepçën”. Të gjithë e dimë se gjiganti kosovar “Trepça” është lokomotiva që tërheq gjithë segmentet tjerë të zhvillimit ekonomik dhe krijon qëndrushmëri dhe stabilitet politik në Kosovë, prandaj nuk shoh ndonjë arsye që pozita s’ ishte në anën e opozitës, e cila insitoi që të miratohej ky projektligj, së bashku me projektligjin për ndërmarrjet tjera publike. “Trepçën” sot duhet ta mbrojmë të gjithë pa përjashtim, se ajo hap perspektivë për të gjithë, se ajo afirmon vendin tonë në tregun ndërkombëtar dhe në të ardhmen ajo do të jetë burim i zhvillimit dhe i punësimit për popullatën e Kosovës. Nëse kujtojmë pak historinë e këtij gjiganti metalurgjik dhe pretendimet serbe tash dhe në të kaluarën, del se angazhimi i Qeverisë së Kosovës nuk ka qenë në përputhshmëri me peshën që ka “Trepça” për Kosovën. Në fakt, Kjo u la në mëshirën e Agjensisë për Privatizim, dhe e kemi këtë gjendje kështu si e kemi. Është humbur shumë kohë dhe koha më s’ pret. “Trepça” ishte exportuesi më i madh i plumbit dhe zingut në ish-jugosllavi, por Kosova ishte pjesa më e pazhvilluar e asaj Jugosllavie. Serbia historikisht çështjen e Kosovës e ka lidhur me resurset e ‘Trepçës”. Edhe tash Veriun e Mitrovicës e lidh drejpërdrejt me të. Çdo tentativë e Serbisë për ta shtyer cështjen e Trepçëns në bisedime në mes dy qeverive, asaj të Kosovës dhe Beogradit, është e pa pranueshme për Kosovën dhe paraqet rrezik për destabilizim. Pronësia e shtetit është e patjetërsueshme dhe e pa diskutueshme.
*Autori është veprimtar dhe biznesmen e njohur i komunitetit Shqiptaro-Amerikan dhe themelues i gazetës “Illyria”.
PUNËMËDHENJTË E ROGANËS
Ese nga Rrustem Geci, Dortmund-Gjermani/
Nëse dimë ta shkruajmë në letër jetën dhe historinë tonë, populli ynë kurrë më s´mund të kërcënohet nga fqinjët pushtues, dhe as nga fuqitë e mëdha. Ne kurrë s´bën t´i ndahemi aleatit tonë shpirtëror dhe strategjik SHBA-së, dhe shteteve që na u gjendën në ditët më të vështira. Historia, letërsia, arti dhe shkenca shqiptare, në shkrimet e tyre bartin tërë të kaluarën, të tashmen dhe të ardhmen e popullit tonë. Në Roganë pylli kurrë s´e ka fshehur diellin. Këtë e dëshmojnë koha dhe historia!..
Rogana është e moçme sa fjalët e gjuhës shqipe; tokë, ajër, bukë, ujë, diell, nënë, vëlla, motër, dashuri, liri dhe atdhe. Duke bërë këtë shkrim për jetën dhe veprimtarinë e prindërve të mi, Limon Gecit dhe Naxhije Gecit, jo rrallë dora më dridhej, dhe zemra më kullonte gjak, nga ato kujtime plotë vuajtje, mundime dhe beteja. Jeta nën sundimin serb, ishte jetë e të shtypurit, jetë e të burgosurit, jetë e krenarisë së plagosur. Veprimtaria e Limon Gecit, po edhe e patriotëve të tjerë të fshatit, ishte me ndikim. Babai im kishte mësuar shumë nga Zymer Rrudhani, një ish ushtar në oborrin e Sulltanit turk. Zymeri ishte edhe luftëtar edhe i ditur.
Popujt e vegjël s´ shuhen nga lufta, por nga heshtja, kam lexuar diku. Abetarja është gjithçka në jetën tonë. Udha drej lirisë nuk bëhet pa gjak, kështu i pat thënë gjyshi prindit tim, në një mëngjes tek po pinin kafenë. Luftat pa të shkruara janë lufta të harruara. Naxhije, shkronjat ma kanë marr gjumin. E ndiej veten të palumtur nga plagët, nga dhimbjet, nga detyrat e pakryera. Natën kur të gjithë flejnë, i thoshte nënës, unë bëj luftën time, luftën e pasosur të kraharorit. Kjo luftë i thoshte nënës sime babai, nuk di s´e ku na shpie. Kur vajta në Shkodër të bleja Abetaret për fëmijët, libërshitësi i Shkodrës më pat thënë; Shtatë shkronja në Abetare janë vetimë dhe kushtrim, ndërsa shkronjat e tjera,bashkëtingëlloret janë bubullima të tërësisë.
Nuk ishte e lehtë rrëfente im At, ta bëje dorën grusht, ose t´ia ngresh këmbëzën qarkut të pushkës kundër armikut. Rreth 30 mijë kilometra katror të tokës shqiptare ende i kemi qiell të copëtuar dhe të ndarë. Limon Geci ishte një njeri me formim kombëtar. Pemët që i kemi në kopsht thoshte im At, kurrë s´flejnë, ato s´i lë të bëjnë gjumë rrënja, uji i thellësive, erërat, agimet plotë diell, dhe shirat.
Njerëzit punëmëdhenj prindërit e mi i përkrahnin shumë. Kjo tokë e përjetshme thoshte im At, është fati ynë. Kësaj toke duhet t´i dalim zot. Në luftën për liri shprehej im At, është e tmerrshme, kur historia i rrëmben armët për vete. Atë çast, shkopin ma të rëndë që mund ta pëson një popull mund ta ketë nga historia e armatosur, nga raporti i forcave të kohës, dhe nga marrëdhëniet me fuqitë e mëdha. Që të mos na ndalin hovin prangat e duarve dhe muret e mendjes, duhet të bëjmë më shumë arsim, zhvillim ekonomik, dhe të lëvizim përpara. Kosova kurrë s´ka qenë pa burra të mençur, dhe trima kryengritës. Limon Geci dhe Naxhije Geci ishin një shembull bashkëshortësh të dashuruar në epikë e tokës së tyre.
Patrioti dhe veprimtari, Limon Geci lindi më 03. 04. 1911, në Roganë të Dardanës. Limon Geci shkollë fillore nuk kreu, por e ndjeki një kurs për shkrim-këndim, dhe Matematikë. Kjo pak shkollë prindit tim i ndihmoi shumë në jetën e tij. Falë atij pak shkollimi, Limoni Geci e mësoi shkrim leximin, matematikën, dhe historinë, dhe u aftësua ta lexojë e kuptojë për së mbari shkollën e jetës. Rogana dhe historia kryengritëse e Roganës qenë frymëzim për qytetari, dhe veprimtari patriotike. Im At, dhe ime Mëmë, ishin të dashuruar të tokës së tyre. Babit tim i pëlqente shumë stina e mbjelljeve, ndërsa mamit stina e bukur e pjekjeve.
Naxhije Geci, ( bashkëshortja e Limonit ) u lindu, me 25. O3. 1917, në fshatin Breznicë, të Krahinës të Mollës së Kuqe, Naxhija ishte intelegjente. Ajo pa ditë shkrim-lexim, i kishte mësuar nga fëmijët e saj 9 poezi të rilindasve, dhe i recitonte bukur në pauza punësh, ( veçmas kur thurte me krrabëz ) dhe nëpër dasma grash. Naxhije Geci këndonte shumë bukur. Ajo kishte krijuar edhe disa poezi të saj, por unë e kujtoj këtë poezi; O zog që këndon në pemë / Udhën mos e humb kah shtëpia / sigurisht edhe t´i ke motra e vëllëzër / që të duan dhe janë të përmalluar!..
Në ato vite të pushtimit të egër serb, Serbia ia kishte vu thonjtë në fyt Kosovës , dhe donte ta mbyste me burgje, varfëri, analfabetizëm dhe gjakmarrje. Lufta për të mbijetuar herë-herë, ishte e pashpresë. Por, i mbijetuari i ka çastet e tij heroike. Në ato vite të rënda nën pushtim jo njëherë, por disa herë, në këmbë kam udhëtuar, Roganë-Prishtinë-Gjakovë, dhe Gjakovë-Prishtinë-Roganë, për të siguruar, kripë, shtof dhe libra. Ne e dinim thoshte im At, s´e dielli nuk digjet, as ajri, as qielli, as toka. Ne duhet të lëvizim vetë përpara, dhe t´ia shtojmë detyrat vetes. Vetëm i shkolluar, dhe me arsim të mirëfilltë, hap pas hapi, betejë pas beteje, Kosova do bëhet me ëndërrën ma të bukur të saj.
Liria jonë shprehej Limon Geci, nuk është larg, dhe as s´mund të jetë larg, por, kalimin duhet ta bëjmë nëpër udhë të vështira, nëpër ngushtica betejash. Njohja e historisë, thoshte im At, është mësim i domosdoshëm, mjësim i së ardhmes. Prindërit e mi, Naxhija, dhe Limoni, ishin prindër të zgjuar. Ata i lindën shtatë fëmijë, 5 djem dhe 2 vajza; Shabanin, Bajramin, Kadriun, Hajrien, Hysnien, Rrustemin dhe Azemin. Limon Geci ishte patriot i flakët, arsimdashës i dëshmuar, dhe njeri me autoritet në fashat. Djali i tij Shaban Geci, ishte profesor letërsie, mjek, dhe doktor i shkencave të mjekësisë. Limoni në Roganë, ishte i afërt me të gjithë fshatarët. Në kohën e Rinisë së tij, ai bashkëvepronte me Balë Gecin, Hamdi Behën, Metush Krasniqin, Mon Qehajën, Shefki e Haki Kallabën, Rasim Rrudhanin dhe kryengritës nga fshatrat përrreth.
Limon Gecit nuk i pëlqenin mitet e rreme, dhe mashtrimet që i bënte armiku popullit. Ai ishte i drejtpërdrejtë. Betejat kundër telallëve të pushtetit, im At i fshikullonte. Limon Geci dhe Metush Krasniqi njiheshin shumë mirë. Metushi e kishte një motër te Gecët e Roganës, po edhe Gecët, vëllai i Limonit, Ahmet, e kishte vajzën për nipin e Metushit, Ramiz Krasniqin, mësues historie. Im At dhe Metush Krasniqi pajtoheshin për një lëvizje këndër pushtimit serb. Brezi ynë shprehej Metush Krasniqi, ( rrëfim i Limon Gecit ) ka fuqinë e këngës, dhe çdo i aftë që di të këndojë, është i aftë të bëjë çlirimtarin. Patrioti Metush Krasniqi, edhepse ishte shumë më ri se babai im, ai nderohej dhe respektohej, për idetë dhe aktivitetet e tij çlirimtare.
Në Aksionin famëkeq të armëve, popullata shqiptare në Kosovë, po edhe ajo në Roganë u rraf dhe u ndëshkua me shkopin e xhelatit, nga Udbashët e Rankoviqit. Gjëma e aksionit të armëve në Roganë, por, edhe gjithandej Kosovës ishte tmerruese. UDB-ja po ndëshkonte me shkop në dorë krenarinë e burrave të Roganës, dhe krenarinë e popullit për liri. Kemi shumë detyra për të bërë thoshte Metush Krasniqi. Plotë burgjet janë me ne. Kosova na thërret t´i dalim zot këtij vendi, etj e tjerë. Im At i mbante në mend ato ngjarje të përjetuara në kurrizin e tij. Ngrirja e nënës së Metush Krasniqit në borë ( në kohën e Aksionit të armëve ) dhe e një gruaje tjetër me të, e kishte zemëruar së tepërmi popullatën shqiptare. Metushi ishte i mençur, ne do të luftojmë, dhe do të fitojmë, por, jo në çastin kur do armiku.
Në një mbrëmje dimëri, në një debat familjar mamaja ime i bëri një pyetje të fortë babait; O Limon, kështu e thërriste ajo babain, a bëhet historia e lirë ndonjëherë, që të vjen edhe ajo në katundin tonë dhe të shoh për së afërmi, s´e çka po vuan ky populli ynë. Motra ime e madhe Hajria ju hodh në krah mamasë dhe e përqafoi fortë për atë debat të fortë me babanë. Naxhije, u përgjigj babai, historia është këtu, por fëmijët tanë atë duhet ta gëzojnë e ta shkruajnë. Që ti arrijmë qëllimet tona, u shpreh im At, është e domosdoshme mëkambja ekonomike, arsimimi i popullatës, dhe lufta e pakompromis kundër armikut.
Veprimtari Limon Geci kryesisht merrej me bujqësi dhe tregëti. Ekonomikisht qëndronte mirë. Im At, kryesisht merrej me tregëti, dhe jo rrallë shkonte në Shkup, Shkodër dhe Tiranë. Në çdo vajtje-ardhje Limon Geci sillte në shtëpi për 3 djemtë e tij, dhe 3 djemtë e vëllait të tij, libra nga historia, gjeografia, matematika, dhe monografi nga lashtësia. Kam qenë në klasen e katërt të fillores, kur babai im e merrte bashkë me farën e të mbjellave, në duçi, edhe librin e Barlecit, “Skënderbeu”. Ai lexonte në çdo pushim të lavrës, dhe jetonte hyjnueshëm me kohën e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut. Në këtë jetë, ofshante babai, ka shumë pyetje, por, si të merren përgjigjja.
Eshtë interesant të thuhet se, Limon Geci, në arkivin e Ushtrisë Jugosllave, në dosjen e tij, figuronte i vrarë si ballist, nga forcat serbe të sigurimit. Me këtë dënim të fshehtë, Limon Geci, jetoi 3o vjet, “ si ballist” i vrarë nga sigurimi serb. Njëzet vjet pa vdekë, babait tim, këtë ia kumtoi një shok i tij i fëminisë, Bejtë Teneqexhiu, nga fshati Roganë. Bejta i kishte tregue, se Shërbimi sekret i Ushtrisë Jugosllave, ishte interesuar shumë për Limon Gecin, duke u thënë oficerëve rezervë në Roganë, se Limon Geci, është i vrarë, nga forcat e sigurimit, dhe mos u habitni, nëse atë së shpejti e vrasim.
Bejtë Teneqexhiu kishte reaguar menjëherë, po dhe të tjerët, se Limon Geci është njeriu simbol në fshat. Majori i sigurimit kishte heshtur për një çast, dhe duke e parë reagimin e tyre, u kishte thënë, ndoshta do e shtymë vrasjen e tij. Sepse dënimi i Limonit me dënim kapital, ka të bëjë me të kaluarën e familjes Geci. Të gjithë ishin shtangur nga habia i kishte thënë Bejta, reagimi ynë qe i ashpër, dhe kundërshtues. Oficeri heshti, dhe tha se ka mundësi që ta shtyjmë vrasjen e Limonit.
Shërbimi i UDB-së, u gjente punë spiunëve. E mbaj mend, se në çdo festë kombëtare, shtëpia jonë, ishte e rrethuar, dhe në vëzhgim të përhershëm nga spiunët e fshatit, dhe të qendrës. Më duhet të them se shtëpia jonë ishte plotë libra, revista dhe gazeta, që ishte gjë e rrallë në atë kohë. Vëllai im Shaban Geci, studjonte Allbanalogjinë në Beograd, dhe për nevoja të studimeve, Ambasada e Shqipërisë në Beograd, u kishte dhënë libra, nga se ai studionte letërsinë shqipe.
Më duhet ta them se, shtëpia jonë mbrëmjeve ishte si shkollë. Meqenëse ne ishim 7 fëmijë, plus dhe 8 fëmijët të xhahxhait, bëheshim 15-të, dhe jo rrallë, bënim gara me njëri tjerin, cili po lexon ma shumë libra, dhe cili po reciton dhe këndon ma bukur. Motrat e mia Hysnia dhe dhe Hajria, po dhe kushërira jonë Makfirja, këndonin jashtëzakonisht bukur. Ato shpërndanin këngë patriotike, nëpër dasma, dhe “promovime” nusesh. Edhepse dukjet ishin të vogla, Kosova lëvizte përpara. Në shkollë kishte atmosferë garash. Nxënësit e shkëlqyeshëm respektoheshin shumë nga fshatarët. Këtë terr shprehej babai im, ne vetë duhet ta mbysim.
Nëna ime Naxhije Geci, kishte plotë elan për punë, dhe nuk ia shkonte kush as në punët e kuzhinës, as në punët e fushës, dhe ishte një krah i fortë për bababin. Në atë kohe gruri korrej me drapër. Jeta e Limon Geci, ishte e veçantë. Ai ishte rritur jetim, pa njërin prind. Limon Gecit, babait tim, prindi ju kishte vra ushtar në Suboticë, në Luftën e parë botërore. Ndërsa, tre vëllëzërit e gjyshit të tij, Rrustem Geci , dhe Azem Geci, qenë pushkatuar ma vonë nga Rexhimi i Krajlit, njëri në Burgun e Prishtinës, dhe Azemi në pusi nga Çetnikët serb të Krajlit, ndërsa Ramë Geci, mbeti përjetë i pagjetur i familjes sonë.
Duhet të theksoj s´e Azem Geci, bashkë me Murat Kryeziun, ishin Organizator të kryengritjeve, për Anamoravën e Hogoshtit, dhe të Karadakut. Azem Geci, dhe Murat Kryeziu, njiheshin mirë me Bajram Currin. Ata u njohën në Luftën e Shkupit. Nga Rogana në atë luftë, mbetën të vrarë 18 luftëtarë. Në Shkup, Azemi dhe Murati marrin detyra të reja, nga vet Bajram Curri. Rogana në historinë e saj 100 vjeçare, Lirisë së Kosovës i dha 75 luftëtarë betejash. Në Masakren e serbëve në Gjilan, nga Rogana u pushkatuan 25 burra, kryengritës të lirisë.
Im At në moshën 3 vjeçare mbetet pa prindin e tij, Bajramin. Sipas rrëfimeve të tij ai nuk e mbante në mend prindin e vet. Hanife Geci, ( një nënë luaneshë ) diti t´i rris fëmijët e saj, Limonin dhe Metushin, duke mos lënë të thahet pema e gjakut të burrit të saj. Nëna Nifë siç i thoshim ne gjyshes sonë, 15 vjet i qëndroi pretendentëve të fshatit, derisa u burrëruan, Limoni dhe Metushi. Dramat familjare të plagëve të luftës, janë të pashpirt. Ato gërryejnë dhe groposin pjesët më të lumtura të jetës. Rruga drejt historia nuk ecën pa gjak. Popujt e vegjël thoshte babai im, nuk shuhen nga lufta, por nga heshtja dhe mosbërja gjë.
Rogana në vitin 2015 ka rreth 3 mijë banor, 210 biznese, shkollën nëntë vjeçare, dhe shkollën e mesme, me rreth 1 mijë nxënës, dhe 70 mësues, arsimtarë dhe profesorë, që dijesojnë nxënësit e tyre. Për 70 vjet të punës të shkollës shqipe në Roganë, Rogana është shembull për të mirë në Anamoravën e Hogoshtit, të Vitisë dhe të Gjilanit. Rogana deri në 2015-ten, arsimit, shkencës dhe letërsisë shqipe në Kosovë i ka dhënë, 6 doktor shkencash, 15 mgjistra, 13 shhkrimtarë dhe poetë, kompozitor, piktor, regjisor, dhe mbi 100 profesorë të profesioneve të ndryshme. Rogana në vitin 2015, shquhet për Klubin e Alpinistëve dhe të Atletikës. Klub ky i cili Roganën dhe Kosovën e nderoi në garat e Kosovës, në garat Ballkanike dhe ato ndërkombëtare, me çmim kampioni, dhe me çmime medalesh. Ardhja e Abetares nga Tirana e Shkodra në Roganë, ishte një ngjarje e madhe tregonte im At, po dhe bashkëkohanikët e tij. Fara e Abetares ishte bima e dijeve të këtij fshati qytet. Po e përsëris se në Roganë, pylli kurrë s´e ka fshehur diellin! Eseja vazhdon…(Ne Foto: Prinderit e Rustemit)
Rustem Geci – Dortmund, 2015
PËRSE NUK E MBROJTI SHTETI FRANCEZ CHARLIE HEBDO
Nga ELIDA BUÇPAPAJ/
Publikimi i dytë që po shitet masivisht në Francë pas nr. 1178 të Charlie Hebdo është vepra e Voltaire Traité sur la tolérance – Traktat mbi tolerancën. Voltaire ka definuar domosdoshmërinë e lirisë së fjalës përmes thënies së tij universale „Unë nuk jam dakord me atë që ti thua, por unë do ta mbroj deri në vdekje të drejtën që ti ta thuash“.
Me këtë definicion të Voltaire identifikohet vetë republika franceze. Franca volteriane është djepi i demokracisë Perëndimore, djepi i kulturës dhe i tolerancës. Voltaire është njëri prej atyre titanëve që e ka krijuar fondamentin e Francës moderne dhe Evropës moderne. Është detyrë e shtetit, bazuar në kushtetutën franceze, të garantojë sovranitetin, lirinë e fjalës dhe rendin e sigurinë e të gjithë qytetarëve pa asnjë dallim.
Kush më përgjigjet a është e garantuar sot liria e fjalës në Francë?
Unë them jo, për deri sa shteti nuk ishte në lartësinë e duhur ndaj aktit terrorist kundër gazetarëve të Charlie Hebdo. Në atë masë sa nuk e kreu detyrimin ndaj shtetasve të tij. Ata miliona që protestuan në Paris, Francë, Europë dhe botë u solidarizuan me gazetarët e vrarë në mbrojtje të lirisë së shprehjes dhe lirive të tyre dhe assesi jo në mbështetje të atyre që nuk treguan aftësi për të ndaluar aktin terrorist. Sepse thelbi i Francës është Voltaire. Jo Holland.
Kur nuk është e garantuar liria e fjalës në Francë, mendoni si mund të jetë në Ballkan, për shembull! Ku agresiviteti i pushtetit politik ushtron vetëm censurë duke detyruar autocensurën. Prej 1999 në Kosovë janë vrarë disa gazetarë dhe dosjet e tyre janë të mbuluar nga pluhuri, ndërsa dhjetëra të tjerë janë të kërcënuar ose mbetur pa punë rrugëve në mëshirë të fatit.
Shteti francez në fillim e kishte marrë në mbrojtje me sukses Charlie Hebdo, kur kjo revistë javore kishte publikuar në vitin 2006 disa nga karikaturat e të përditshmes daneze Jyllands-Posten për Profetin Muhamet, të cilat më pas shkaktuan një valë protestash në botën islame. Prej tyre mori shkak edhe reagimi i dymbëdhjetë firmave të shquara, midis tyre Bernard-Henri Lévy, Salman Rushdie që të botonin në marsin e 2006 po në Charlie Hebdo një apel të njohur me emrin si Manifesti i të Dymbëdhjetëve, ku islami konsiderohej sistemi i ri totalitarist pas stalinizmit, fashizmit dhe nazizmit.
Nuk jam dakord me këtë apel dhe nuk jam assesi dakord që feja islame është totalitarizëm, por çdo kush që vret në emër të fesë është terrorist dhe përbën rrezik që duhet të ndalet. Nuk diskutohet që Kalifati i ISIS është një shtet terrorist dhe përbën rrezik për gjithë botën, por ai u krijua nën hundët e Perëndimit, sepse Perëndimi nuk ndërhyu për ta ndalur.
Po të shohësh edhe viktimat e ISIS, ato janë gazetarët, të cilëve ua presin kokën në sytë e gjithë botës, sepse ata janë të parët që u kanë rënë kambanave të alarmit duke i denoncuar.
Ata që vrasin në emër të fesë janë të rrezikshëm për vendet ku jetojnë, por duke përfituar nga globalizmi i botës, tani ata rrezikojnë Europën e vlerave.
Tani të gjithë pyesin si mund të shmanget ky lloj terrori. Demokracitë Perëndimore e dinë më mirë se të gjithë të tjerët se si. Sepse Europa ka provuar inkuizicionin, absolutizmin, nazizmin dhe stalinizmin.
Së pari, duke dhënë ndihmën dhe mbështetjen për të demokratizuar vendet ku e ka burimin terrorizmi me pretekst fetar, ku kusht i parë në çdo demokraci apo shtet është laiciteti e sekularizmi. Feja është pushtet shpirtëror, assesi jo pushtet politik. Gazetarët kanë „armë“ lapsin, feja ka „armë“ lutjen dhe kurrësesi jo kallashnikovët dhe thikat.
Së dyti, duke neutralizuar diferencat në vendet europiane ku jetojnë myslimanët dhe popullsitë me rrënjë nga emigracioni, ashtu si thuhet de jure edhe në çdo Kushtetutë të vendeve Perëndimore. Ekskomunikimi, izolimi, banlieue-të, periferitë krijojnë lagera, diferanca dhe revoltë. Rrezik për njerëzimin nuk është islami, por mungesa e demokracisë. Varfëria, mjerimi dhe kaosi prodhojnë profiterë dhe viktima.
Së treti, burim për terrorizmin janë edhe vendet në Ballkan, të cilat drejtohen nga regjime të korruptuara. Është e papranushme që shqiptarët, pa marrë parasysh se janë populli me tolerancë fetare kampion në gjithë botën, të futen në shenjestër si popull mysliman dhe të demonizohen si të tillë, ndërsa, nga ana tjetër, Europa mbyll sytë dhe toleron korrupsionin dhe mafien e regjimeve në këto vende, të cilët, si tha Papa Francesku, meritojnë vetëm një shqelm bythëve.
Detyra kryesore e Francës dhe Europës është që, për hir të rrezikut të terrorizmit, të mos të heqë dorë nga vlerat e saj, përkundrazi t’i mbrojë ato. Liria e fjalës është vlerë e Perëndimit, që Evropa dhe Franca duhet ta mbrojë. Gjë që nuk e bëri me Charlie Hebdon. Franca nuk e mbrojti Charlie Hebdon.
Për Charlie Hebdon kishim dëgjuar që në 2006. U gjendëm në Paris në nëntorin e vitit 2011, disa ditë më vonë pasi selia e revistës ishte sulmuar me bombë dhe një kolegu ynë shqiptar na tregonte me indinjatë rreth asaj ngjarjeje. Por karikaturat e Charlie Hebdos i pashë vetëm pas sulmit terrorist. Mund të mos jem dakord me disa prej tyre, por unë e kam kredo thënien e Voltairit. Ata profesionistë të shkëlqyer dhe artistë guximtarë i kanë thyer tabutë dhe kanë kritikuar atje ku pushteti të ndalon. Por kjo është barrierë që pushtetarët e ngrenë duke shpërdorur pushtetin e tyre. Sepse detyra e gazetarit është të tregojë gjithçka që ai e mendon se nuk është si duhet, të kritikojë, të denoncojë. Një gazetë që thur lëvdata është llustraxhie këpucësh.
Prandaj Franca duhej ta merrte në mbrojtje Charlie Hebdon. Ashtu si kishte vepruar edhe pas bombës së vendosur në nëntorin e 2011 në selinë e gazetës. Po të kërkosh në google foto të asaj kohe, do të shohësh se pranë selisë të Charlie Hebdos qëndronte një makinë e xhandarmërisë franceze, e cila po të ishte aty në 7 janarin e vitit 2015 do ta kishte shmangur tragjedinë kombëtare të Francës dhe të gjithë botës.
Përse nuk ishte ai furgon i policisë franceze aty më 7 janar? Ishte aq e lehtë të ishte. Që shteti të merrte në mbrojtje një territor aq të vogël të Francës, sa ishte selia e Charlie Hebdos dhe ekipi i saj.
Dhe për çudi, askush nuk dha dorëheqjen në Francë pas këtij akti terrorist. U fajësuan vetëm dy vëllezërit që kryen aktin terrorist dhe u anatemuan gazetarët që blasfemokan, por shteti nuk mori asnjë përgjegjshmëri.
Në numrin e ri të Charlie Hebdo u shkruajt se gazetarët që botojnë atë revistë janë të papërgjegjshëm, por në fakt ata janë njerëzit më të përgjegjshëm. Sepse ata heqin dorë nga konformimi me vesin. Dhe kur them gazetarë nuk e kam fjalën për ata tipa që mbulojnë partitë dhe gazetat e mëdha të financuara nga gurutë e partive politike, por e kam fjalën për gazetarinë e pavarur, atë të cilën e mbron Voltaire, njëri prej Etërve të Francës dhe demokracisë Perëndimore.
Kredoja dhe filozofia e Voltaire përkon vërtetë me „Je suis Charlie“ që e kanë shqiptuar miliona e miliona francezë, europianë dhe qytetarë të globit që duan lirinë e fjalës dhe demokracinë. Ndërsa ata që dështuan dhe nuk e mbrojtën pjesën më të madhe të ekipit të Charlie Hebdos tingëllojnë hipokritë, sepse i kishin të gjitha mundësitë që Cabu, Charb, Tignous, Wolinski, Honore dhe të 17 viktimat sot të ishin gjallë midis nesh, duke mprehur lapsat dhe duke u frymëzuar nga ky realitet gri