Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

PURPOSE OF THE PAN- ALBANIAN VATRA(THE HEARTH)

by

Purpose of the Federation/

The federation was founded and organized with the following purpose and program:/

1-     To promote among Albanians in America, and through them among the Albanians in America, and through them among the Albanians in Albania, the spirit of helping one other and of loving their nationality, through conferences and publications.

2-     To promote among them the sense of honor and love for the  laws and institutions of the United States of America, and to strengthen the bond of friendship between American citizens and Albanians.

3-     To help in the learning of the English and Albanian languages and to spread education and moral doctrines among Albanians in America.

4-     To help morally for the amelioration of the members of the Federation and to protect, as much as it can, Albanian immigrants and workers.

The Spirit of the Federation

5-     Vatra should take no part in politics.

MEMBERSHIP

6-     Any Albanian, living the United States, eighteen years old or over, of good behavior, of normal mentality, may seek to become a member of Vatra.

7-     A person who belives in the overthrow of the American Government by revolutionary or criminal meansor by some illegal means no matter how, cannot become a member of Vatra; and if he has been accepted as of member through the mistake or ognorance of some member , his name will be deleted from the membership List.

8-     A person that has revolutionary connections, wich he support with money or articles or conferences or in any other way, cannot be admitted as a member of Vatra, meven if he himself is honest and wise and can be blamed only because of his misunanderstanding. If a person of this sort has been admitted once as a member of Vatra, his name will be deleted from the membership list.

9-A person, no matter how honest he is, if he has the habit of contradicting always, of complaining, of heaping calumny on the officers of the Federation, and through his behavior and his speech manages to cool and drive ways people from VATRA, and plunges the Federation into expenses by increasing or lengthening meetings-such a person cannot be admitted as a member; or if he is admitted once, his name will be deleted from the membership list.

Mike Dusi :” Jam edhe më krenar se kurrë më parë që jam shqiptar !”

by

Filmi i ardhshëm Mike Dusi  “The Path – Shtegu “/

Nga BEQIR SINA, New York City/

NEW YORK CITY : Mike Dusi, aktori shqiptar në Amerikë, me origjinë nga Gjakova, me t’u kthyer nga vizita në vendorigjinën e tij – prindërve të tij Maria dhe Zefi, është magjepësur me këtë vizitë, si tregojnë prindërit e tij – por, edhe vetë ai në fecebook. Mike, me këtë rast duket se nuk ka mundur t’a fsheh dotë dashurinë dhe mallin për mëmedhun Shqipërinë, Kosovën dhe trojet shqiptare në Ballkan.  Në faqen e tij sociale të internetit gjatë vizitës në Memorialin e Adem Jasharit, ai shkruan se :” Duke menduar përsakrificën e fundit të Adem Jasharit, familjen e tij, dhe ushtarët e UÇK -së – jam Mirënjohës për atë çfarë kan bërë – kaq shumë në këtë ditë të pavarësisë,  përpara për gjëra më të mëdha dhe në të mirë për Kosovën dhe Shqipërisënëpër botë!” shkruan ai.

Në një intervistë të gjatë për portalin “Prishtinapress” ai rrefen planet e së ardhmes së tij – të cilat janë motivuar dhe frymëzuar nga ndenja shqiptare si shpjegon ai duke marrë shkas shumë nga vizita e fundit në Shqipëri, Kosovë dhe Maqedoni.

Duke iu përgjigjur pyetjes mbasi ai ka promovuar me komedinë “Mikeboy” në një platformë ndërkombëtare që mbas SHBA do të udhëtonte edhe në Shqipëri, Kosovë dhe Maqedoni, se  “Cilat kanë qenë disa nga përvojat të paharrueshme? që do të donte për të ndarë ai me lexuesin. Mike Dusi, thotë se :” Përvoja ime më e paharrueshme, është tek pritja e ngrohtë e mikpritjes dhe bujarisë shqiptare, që kam marrë nga kjo vizitë gjaku shqiptar në të gjitha vendet që ai shkojë . “Kam shumë përvoja të mahnitshme për të folur në lidhje me këtë vizitë, dhe në mënyrë specifike . Unë për fat të mirë mund të them se pas vizitës në Europë ” jam edhe më shumë se kurrë më parë krenar që jam shqiptar”, e cila për njerëzit të cilët e më njohin mua – është paksa e vështirë të besohet “.
Komunitetet dhe njerëzit atje rrefen Mike Dusi, në këtë intervistë ishin shumë mikpritës dhe të çiltër, ndërkohë që ai vetë tregon se ka qenë i ngazëllyer për të marrë pjesë në ngjarjet kombëtare – festën e pavarësisë së Shqipërisë.     Mike Dusi thotë se ” Jeta ime ka qenë gjithmonë nën “mikroskop” që paraqet një imazh të caktuar për familjen time, e cila sipas definicionit do të thotë jam shqiptar dhe nga Gjakova- Kosova. Prindërit e mi ishin pronarët e bizneseve lokale dhe kishin përgjegjësi që brenda komunitetit për ne fëmijët që ne gjithmonë të bëjmë gjënë e duhur dhe më të mirën . Ne u rritëm në qytetin Queens – New York, i cili është qyteti më i perzier nga kombësi të ndryshme në Amerikë , ku të gjithë janë të përcaktuar nga kultura e tyre .  Familja ime është përfaqësuar gjithmonë në imazhin më të mirë dhe të mundshme të një familje shqiptare në kurbet. Miqtë dhe komuniteti ynë shqiptar reflekton në filmin Mikeyboy, me të njëjtën mënyrë që ne kemi bërë në jetën reale . Filmi sipas definicionit është një medium i madh për të marrë mesazhin e emigrantit shqiptarë në Amerikë, dhe unë ndjehem krenar dhe i lumtur që kam qenë jashtëzakonisht i suksesshëm në përcjelljen e mesazhit të vendit tim me të gjithë vlerat argëtuese, shqiptarin.”

Aktori Dusi shprehet se është rritur me traditën dhe kulturën shqiptare, ndaj dhe tregimi në filmin Mikeboy, është shqiptar. “Mike Boy” është fëmijëria ime, është një tregim shqiptar. Mund të mos jetë tregim për të gjithë, por është i imi. Jam rritur me traditën dhe kulturën shqiptare. Prindërit e mi më kanë thënë gjithnjë se duhet të martohesh, të bësh jetën tënde. Pra, kështu rrjedh jeta, duhet ta bësh atë më “funny”, t’i bësh të gjitha këto”, pohon aktori Dusi.

Megjithatë, aktori shqiptar tregon se ëndrra e tij është ta realizojë dhe një film për heroin kombëtar Skënderbeun. “Kam disa ëndrra. Një prej tyre është filmi për Skënderbeun. E kam lexuar një libër për Skënderbeun dhe nuk doja që të përfundojë libri. Aty shihja shumë tregime që mund të trajtoheshin. Mjafton të shkosh në studio, tek ndonjë producent dhe të fillosh punën”, pohon aktori Mikel Dusi.

Ai, megjithëse, aktualisht është në shtëpin e tij në Los Angeles duke punuar me fotografitë me kompaninë tij, shikojmë sipas rrëfimeve të tij, se në planet që Mike ka përpara  zënë vend disa projekte të mëdha të filmit, të bëra gadi për tu paraqitur, të paktën si thotë ai brenda këtij viti para publikut, në intervistë.

Një nga projektet e mëdha të Mike Dusi – (Dushit ) është si tregon ai në intervistën për “Prishtinapress” filmi i realizuar pikërisht mbas vizitës ngallëzyese në vendorigjinën – filmi me titull “The Path – Shtegu”
” Unë nuk jam lloji i personit që projektet pa i bërë realitet, ose të jem i sigurt se jam shumë afër tyre nuk flasë kurrë”, thotë Mike Dusi, duke iu refruar me këtë rast projektit që ai po realizon me filmin “The Path – Shtegu”

“Unë jam gjithmonë në ballë të projekteve dhe kam disa projekte shumë interesante , por unë nuk do të doja për të diskutuar ato derisa ato të jenë afër përfundimit. Jam duke punuar në projektin e ri me një realizim që përfshin disa emra të mëdhenj të kinematografisë shqiptare si Robert Budina, Xhevat Limani, Adriana Matoshi, Besart Sllamniku, Edona Rehitaj, Agon Latifi, Dafina Berisha, May-Linda Kosumiviç, Blerim Gjoci dhe Blin Budakova.

Në ndërkohë, për, Mike Dusin, producenti shqiptar Robert Budina, është një vlerë absolute regjisori, gjithnjë yll që ai e konsideron një mik të ngushtë personal . Takimet dhe njohja e tij me Robert Budinën në Kosovë, duket se ka qenë një përvojë e mrekullueshme . Mbasi, Mike Dusi tani është aktori kryesor në projektin e Robertit, i cili është një bashkëpunim i mrekullueshm me atë të cilët e ndihmuan Robertin në projektin në Kosovë, dhe ata janë : Mrika Krasniqi , Blerim Gjoci , Halil Budakova dhe Alban Budakova.
” Ne jemi duke pritur për të përfunduar filmin “Path – Shtegu ” dhe shpresojmë se do të shfaqet publikisht në mes të vitit 2014″ thotë Mike Dusi.

“Mike Boy”, është filmi më i mirë i aktorit me orgjinë shqiptare nga Gjakova, që jeton dhe ushtron profesionin e tij në Hillivud – Kaliforni – SHBA. Mikel Dushi – alias Mike Dusi, me këtë film mori pjesë edhe në festivalin e Kanës, njëri prej festivaleve më të famshëm në botë. Aktori Dusi, ka pranuar se ai është rritur me traditën dhe kulturën shqiptare, andaj dhe tregimi në film, është i motivuar nga një histori shqiptare.

Filmi i zhanrit komedi “Mike Boy”, i aktorit shqiptaro-amerikan, Mikel Dusi mbas Nju Jorkut të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, vitin e kaluar filmi mbrrit në kinemanë Imperial të Tiranës, Prishtinës e Shkupit.

“Mike Boy”, është filmi më i mirë deri tani i aktorit me origjinë shqiptare nga Gjakova, Mikel Dusi

Film ky që edhe, e përditshmja amerikane ”Daily News” ka shkruar rreth aktorit hollivudian me origjinë shqiptare, Mikel Dusi, ylli i filmit ”Mikey Boy”, premiera e të cilit u shfaq në Nju Jork muajin e kaluar

Ajo shkruante se filmi gjysme autobiografik, tregon se talenti dhe vullneti i madh i tij e shndërroi në një nga picierët legjendarë shqiptaro-amerikanë. Në film paraqitet çiltërsia, humori dhe përzemërsia e Mikelit, duke nxjerrë kështu në pah disa nga karakteristikat kryesore të kulturës shqiptare.

Sipas gazetës njujorkeze ”Daily News” filmi ka tërhequr vëmendjen e të gjithë shqiptarëve në Amerikë, të cilët e pretën me padurim shikimin e premierës së tij. Mikel Dusi është shprehur për ”Daily News” se që i vogël ka ndihmuar prindërit në picerinë që kishin hapur në Amerikë, duke i bërë ata të ndiheshin gjithnjë e më krenarë për djalin e tyre.
“Ajo çfarë e karakterizon më së shumti këtë film, sipas ”Daily News” është se dalin në pah elementë pozitivë të shqiptarëve, pasi në përgjithësi filmat e realizuar nga të huajt për Shqipërinë, si për shembull ”Taken”, kanë errësuar imazhin e Shqipërisë duke i përshkruar shqiptarët si rrëmbyes dhe kriminelë.Mikel Dusi është takuar edhe me Presidentin e Shqipërisë, Bujar Nishani, dhe nuk habitet aspak nga mbështetja e shqiptarëve, pasi kështu është natyra e vërtetë e tyre” ka shkuar gazeta e New Yorkut ”Daily News” .

Filmi gjysmë autobiografik “Mike Boy”, tregon se talenti dhe vullneti i madh i tij e shndërroi në një nga picierët legjendarë shqiptaro-amerikanë. Në film paraqitet çiltërsia, humori dhe përzemërsia e Mikelit, duke nxjerrë kështu në pah disa nga karakteristikat kryesore të kulturës shqiptare.

 

IDE PËR NJË MONUMENT NË GJIRIN E VLORËS PËR TË PËRNDJEKURIT E MESDHEUT

by

Nga Gëzim Llojdia*/
 1.Me skulptorin vlonjat Zeqir Alizoti,bir i Camërisë trime, kthejlluan një ide,dikur e ka cekur Dr. Ana Kohen.A mund të ngrihej një monument  ,përmendore në brigje, pranë humbëtirës së madhe ujore  të Gjrit të Vlorës ,për të përndjekurit e Mesdheut,për  hebrenjtë e ikur nga Spanja në valën   e përndjekjeve  të vitit 1492,ku  nën vrazhdësinë e kohës ishte kërkuar ikja e madhe e përgjithmonë.Nga versioni historik mësohet se :ata kishin lënë brigjet me pikëllimin,që u ndihej në shpirt dhe si udhërrëfyes kishin tokën ku gjendej Gjiri i Vlorës? Qyteti jetonte me shpirtin tek deti.Dhe lajmet që mbrinin për të ardhurit. Turmat e mëdha zbarkonin ne Treport,atje më tej 8 km  ku  qyteti nuk ndjente gjumë. Sytë e të ardhurëve,rridhnin lot të patharë.Dhe sa më lart,sa më i fuqishëm bëhej përgjërimi ,I të ardhurit si kurrë ndonjëherë në këtë gji detar ,aq më  tepër vala eksodistëve trefishohej. Ishte e vetmja shpresë,Gjiri i Vlorës,vendmbritja e hebrenjëve ishte  skela e Treportit, një ndër qytetet me port të madh në shekullin e IV pr. Kr. Duke u torturuar nga dhimbja pa pasur kujt t’ja rrefenin veç vetes fatkeqësinë e tyre,ata nuk mund të duronin dot dëshirën,që kishin për të derdhur lot. A mbritën të gjithë ata, që ikën nga  nga përndjekja?Kësaj pyetja i përgjigjen hulumutuesit  e huaj që thonë:Numri i atyre që u përzunë nga Spanja në këtë mënyrë është vlerësuar në mënyra të ndryshme nga ana e vëzhguesve të ndryshme dhe historianët . Juan de Mariana , në historinë e tij të Spanjës , pohon deri në 800.000 . Isidor Loeb , në një studim të veçantë të subjektit në Revue des Etudes Juives, zvogëlon numrin e vërtetë të emigrantëve në 165,000 . Bernáldez jep detajet e rreth 100.000 të cilët shkuan nga Spanja në Portugali : 3,000 nga Benevente në Braganza , 30,000 nga Zamora në Miranda , 35,000 nga Ciudad Rodrigo në Villar , 15,000 nga Miranda de Alcántara në Marbao  dhe 10,000 nga Badajoz në Yelves . Sipas të njëjtit vëzhgues , ka pasur krejt 160.000 hebrenj në Aragoni dhe Castile . Abrahami Zacuto llogarit ata, që shkuan në Portugali me 120.000 . Lindo pohon se 1,500 familjet e Moriscos hebrenj nga mbretërinë e Granadës ishin të parët që largohen nga vendi . Ajo  që mund të jetë me interes për të dhënë vlerësimet e mëposhtme të Loeb -të ,e numrit të atyre që kanë qenë në Spanjë para dëbimit dhe e atyre që emigruan në pjesë të ndryshme të botës :
Algeria 10.000
Amerika 5,000
Egjipt dhe Tripoli 2,000
France 3000
Holandë, Angli , Skandinavi dhe Hamburg 25,000
Itali 9,000
Marok 20,000
Turqi 90,000
Në vende të tjera 1,000
________
Gjithsej emigruar -165,000
 pagëzuar 50.000
Vdiqën  rrugës 20,000
________
Gjithsej në Spanjë në vitin 1492 -235,000
Kështu ëndrra për një troll të ri, perëndimin e shpresës,mbeti dhimbje,mbeti kujtim i shndërruar tash në rrëfim.Për ata,që si varr u mbeti deti,streha e fundme e tyre vendi ku ish ngjizur dhimbja , gëzimi, dëshpërimi, ëndrra, frika, dhe vdekja në fund.Kështu,kujtimet e dhjetëra të përndjekurve,që i mori deti,vijnë tek ne dhe mbijnë përherë të reja në tokën e shpirtit tonë.Një lutje prano ti udhëtar i detrave ,aty hidh një lule,se për të mbritur këtu në vendin tënd,ata rrugët i shtruan me gjak.
—–
Z.Alizoti ,ka ngritur edhe një përmendore për camët si dhe mikëpritjen që u dha populli i Dukatit,të ikurve nga vatra amëtare.Skulptori vlonjat ka  një sërë eksperienca të tjera në fushën e arti figurative.Dhe duke qartësuar këtë ide kujtuam se diku në Afrikë,shteti aktualisht mbanë emrin Benine ishte porti,vendi që  merrte e  transportonte zezak  në Europë ,ishte ngritiur një permendore për skllevërit e mjerë.
2.
Një prej emertimeve të hebrenjve gjendet  qysh  nga mesjeta emrin Jeriko,kështu thirrej Oriku në mesjetë një qytet tjetër që ka lidhje me Gjrin e Vlorës. Dr M.Zeqo , Në Gjirin e Vlorës shkruan ai, është qyteti arkeologjik i Orikumit themeluar sipas mitit nga princër eubeas pas rënies së Trojës..më e pabesueshme është se në kohën mesjetare të kryqëzatave,Orikumi quhet me emrin e qytetit biblik Jerikos( muret e këtij qyteti i rrëzuan me tingujt e burive).
Këto të dhëna i lidhim duke synuar të  dalim tek pyetja.Mos vall  të ikurit e vitit 1942, që  erdhën në brigjet e Gjirit të Vlorës ,rithemeluan Orikun duke e pagëzuar me emrin Jeriko?
3.
Idea e Dr.Ana Kohen.
…Mu në bregun e qytetit Plymouth të shtetit Masaçusets është një shkëmb apo gur me përmasa mesatare, i cili ruhet dhe mbrohet nga shteti. Parku Shtetëror Historik i “Gurit të Plimuthit” përkujton zbarkimin më 1620-ën të pelegrinëve apo të emigrantëve të parë në brigjet lindore të Atlantikut në Amerikën Veriore. Çdo vit ai vizitohet nga mbi një milion turistë nga e gjithë bota. Mijëra kilometra më në perëndim, në anën tjetër të Atlantikut, shtrihet Kepi i Triportit në Vlorë. Pikërisht aty, më 1492-shin zbarkuan qindra hebrenj sefardikë që ishin larguar nga Spanja për t’i shpëtuar përndjekjeve të inkuizicionit. Ata u ngulën në Vlorë dhe rindërtuan jetën e tyre, duke u mbështetur në mikpritjen, mbrojtjen dhe harmoninë e popullit vlonjat. Breza të tërë izraelitësh sefardikë jetuan për disa shekuj në Vlorë, deri sa u shpërngulën drejt Beratit dhe viseve të tjera të Arbërisë, kur Vlora u pushtua nga Venediku.
Cfarë do të mund të përmbante monumenti?
Dr.Ana Kohen citon:Për vlerat e mëdha dhe të njësishme të tij, Kepi i Triportit, duhet të kthehet në një Park Historik [Kombëtar ose ndërkombëtar] për nderimin e të përndjekurve në Mesdhe. Për mendimin tonë, organet e pushtetit vendor në Vlorë të fillojnë menjëherë procedurat përkatëse dhe t’ia paraqesin propozimin në fjalë Ministrisë së Kulturës dhe shpresojmë që kjo nismë të mbështetet pa rezervë edhe nga deputetët e Vlorës, pavarësisht se kujt partie i përkasin.
Ne këtu po punojmë me qeverinë amerikane që, për rastin e Triportit të zbatohet edhe Marrëveshja Dypalëshe për Mbrojtjen dhe Ruajtjen e Trashëgimisë Kulturore. Do të ishte mirë sikur në hyrje të Parkut Historik të Triportit të gdhendeshin fjalët e zonjës Irene Grünbaum, gruas me prejardhje hebrenje, të cilën shqiptarët e strehuan dhe i shpëtuan jetën gjatë pushtimit fashist e nazist të vendit.
4.
Histori  e  thënë gërmë për gëmë,por shkurtazi.
Hebrenjtë spanjisht, dikur përbënin një nga më të mëdhat dhe më të begatëtë  komuniteteve hebraike, nën sundimin mysliman dhe të krishterë , para se  së bashku me muslimanët rezidentë , ishin të detyruar për të kthyer në katolicizëm , të përjashtohen , ose të vriten kur Spanja u bë e bashkuar nën  monarkin e  mbretit Ferdinand dhe Isabella në vitin 1492 .
Rreth 13,000 deri në 40,000 hebrenj që jetojnë në Spanjë sot (  çifutët Sefardikë , edhe pse shifra në mbarë botën është jashtëzakonisht e vështirë për të arritur në mënyrë specifike për hebrenjtë që vijnë nga vende ku ka pasur një dekurajim monetare dhe sociale për të pasur një sfond çifut dhe për arsye të ndryshme të tjera. Numri i hebrenjve të prejardhjes Sefardikë në Izrael ishte vënë pak më shumë se 60% të popullsisë të përgjithshme izraelite hebrenj dhe jo- hebrenj më 1990 .
—–
Kur Henry de Trastámara hipi në fron si Henry II ka filluar për judenjtë, kastilian një epokë e vuajtjes dhe intolerancës ,duke kulminuar në dëbimin e tyre .Kleri,fuqia e të cilit u bë më e madhe  nën sundimin e vëllavrasjes,nxitën paragjykimet anti – hebraike  të  masave në pohimin plot zhurmë në Cortés e Toro. Ajo u kërkoi, që Judejtë  të mbahen larg nga pallatet e mëdhenj, nuk duhet të lejohet të mbajën poste publik , duhet të jetojnë larg nga të krishterët , nuk duhet të veshin rroba të kushtueshme, as të  hipin  mbi mushka ,duhet të veshin simbol , dhe nuk duhet të lejohen të mbajnë emrat e krishterë ….
Në Cortés e Soria ( 1380 ) ishte miratuar, që rabinët , apo shefat e aljamas , duhet të ndalohen, në dënimin e një gjobë prej 6,000 maravedís , të shkaktojë mbi hebrenjtë dënimet e vdekjes , gjymtimi,dëbimit, apo shkishërim, por në procedurat civile ata ishin ende të lejuar për të zgjedhur gjyqtarët e tyre .Çifutët nuk guxonin të tregojnë veten e tyre në publik pa simbol , dhe si pasojë e urrejtjes gjithnjë në rritje ndaj tyre se ata ishin më të pasigurt për jetën, ata u sulmuan dhe u plaçkitën u vranë në rrugë publike . Gjoni ishte i detyruar ( 1385 ) të nxjerrë një urdhër që ndalonte punësimin e hebrenjve si agjentë financiare ose tatimore – fermerë të mbretit , mbretëreshës , Infantes , apo të mëdhenjtë . Për këtë u shtua rezoluta e miratuar nga Këshilli i Palencia  që ka urdhëruar ndarjen e plotë të hebrenjve dhe të krishterëve dhe ndalimin e çdo shoqate mes tyre .” Ekzekutimi i Joseph Pichon dhe fjalimet nxitëse  e predikimet e dorëzuar në Sevilje nga Archdeacon Ferrand Martinez , ka ngritur urrejtjen e popullatës në fushën më të lartë . I Pafuqishëm Mbreti, pavarësisht nga përpjekjet e mjekut të tij Moisiu ibn Z.arz.al ti zgjasin jetën, vdiq në Alcala de Henares më 9 tetor 1390 , dhe u pasua nga djali i tij njëmbëdhjetë vjeçar.  Këshilli – regjent i caktuar nga mbreti në testamentin e tij, e përbërë prej prelate , të mëdhenjtë , dhe gjashtë qytetarëve nga Burgos,Toledo,Leon,Sevilje,Kordova dhe Murcia, ishte e pafuqishme ,çdo gjurmë të respektimit të ligjit dhe drejtësisë ishte zhdukur nga Ferrand Martinez. Paralajmërime të shumta,për të nxitur publikun kundër hebrenjve  dhe për të inkurajuar  për aktet e dhunës  që në fillim të janarit 1391, judenjtë e  shquar që ishin mbledhur në Madrid morën informacion për trazira dhe se  ishin të kërcënuar në Sevilje dhe Kordova. Një revoltë shpërtheu në Seville në 1391. Juan Alfonso de Guzman , dhe qeveritar i qytetit , dhe vëllai i tij kryetar bashkie ” Aalto Perez de Guzman , kishte urdhëruar , në Ash Ëednesday , 15 Mars, arrestimin dhe fshikullim publik të dy nga  udhëheqësve.Ferrand Martinez  ka vazhduar i papenguar ankesat e tij inflamatore në turmë për të vrarë hebrenjtë apo ti pagëzoj ata .Më 6 qershor turma u sulmua Juderia në Sevilje nga të gjitha anët dhe vrau 4.000 judenjë . Pjesa tjetër dorëzohet në  pagëzim si mjeti i vetëm për ti  shpëtuar vdekjes .” Në këtë kohë, në Sevilje është thënë se përmbante 7,000 familje hebreje. Nga tre sinagoga të mëdha ekzistuese në qytet,dy janë shndërruar në kisha.Në të gjitha qytetet e në të gjithë kryepeshkopatat, si në Alcala de Guadeira,Ecija,Cazalla dhe në Fregenal, judenjtë u grabitën dhe  u vranë në Kordova,kjo thertore u përsërit në një mënyrë të tmerrshme,gjithë juderia është djegur , fabrikat – shtëpi janë shkatërruar nga flakët .Para se autoritetet do të mund të vijnë në ndihmë të njerëzve të pambrojtur, çdo një prej tyre – fëmijët,gratë e reja,pleq – ishin vrarë pa mëshirë ,2,000 kufoma në grumbuj në rrugë , në shtëpi  dhe në sinagoga  ishin mbytur “.
” Nga Kordova, fryma e përhapjes së vrasjeve  në Jaén .Një thertore e tmerrshme u zhvillua në Toledo më 20 qershor. Në mesin e dëshmorëve shumë ishin bijtë të  rabinëve të   famshme toledane.Shumica e komuniteteve kastilianisht vuajtën nga persekutimi , .. më 9 korrik, një shpërthim ka ndodhur në Valencia  më shumë se 200 persona janë vrarë dhe shumica e hebrenjve të atij qyteti u pagëzuan nga frati Vicente Ferrer , në 2gusht vala e vrasjes ka vizituar Palma , në Majorca , 300 hebrenj u vranë dhe 800 gjetën  strehim në fortesë , nga të cilat  me lejën e guvernatorit të ishullit  dhe nën mbulesën e natës , lundruan për në Afrikën e Veriut ,  shumë  u dorëzuan  për t’u pagëzuar, tre ditë më vonë,të shtunën, më 5 gusht , një protestë filloi në Barcelonë në ditën e parë, 100 hebrenj ishin  vrarë , ndërsa disa qindar të tjerë gjetën strehim në qytetin e fortifikuar, të nesërmen turma pushtoi juderinë dhe  e ktheu në gërmadhë . Më 8 gusht  në kala u sulmuan , më shumë se 300 hebrenj dhe u vranë . Trazira shpërthyen në Barcelonë deri më 10 gusht dhe shumë çifutët ( edhe pse jo 11.000 siç pretendohet nga disa autoritete ) u pagëzuan .Në ditën e fundit – filloi sulmi mbi Juderinë në Girona , disa Judenj u grabitën dhe u vranë. ” Qyteti i fundit që  vizitoi vdekja ishte Lerida (13 Gusht). Çifutët e këtij qyteti më kot kërkuan mbrojtje në Alcazar, 75 prej tyre  u vranë , të tjerët u pagëzuan.”Viti 1391. Forma të një pikë-kthese  në historinë e çifutëve spanjollë . Persekutimi ishte paraardhës i menjëhershëm i inkuizicionit , nëntëdhjetë vjet më vonë , u prezantua si një mjet për të shikuar çifutët  të konvertohen .Numri i atyre që kishin përqafuar krishterimin, për t’i shpëtuar vdekjes , ishte shumë e madhe . Cifutët e Baena,Montoro,Baeza,Ubeda,Andujar,Talavera , Maqueda,Huete, dhe Molina dhe sidomos Saragoza,Barbastro, Calatayud , Huesca , dhe Manresa , ishin  paraqitur për t’u pagëzuar  në  mesin e atyre të  pagëzuarve disa burra dhe dijetarë .” Pas ekseseve të përgjakshme të vitit  1391 urrejtja popullore  karshi  hebrenjve ka vazhduar pa u pakësuar .Shumica e hebrenjve nga Valencia , Katalonja dhe Aragon shtyhej për Afrikën e Veriut ,veçanërisht Algjeri .
Këto vlerësime ndoshta mund të konsiderohet si një minimum , por është mjaft e mundshme që të paktën 200,000 u larguan nga vendi , duke lënë pas tyre të vdekur dhe një numër i madh i të afërmëve  të cilët ishin të detyruar nga rrethanat për të fshehur fenë e tyre dhe për të miratuar krishterimin .Rreth 12,000 duket se kanë hyrë në Navarre, ku ata ishin të lejuar të mbeten . Tudela në Navarre kthehet në një strehë . Në Tudelans kishte shpallur tashmë në  vitin 1486 se: ” Nëse ndonjë hetues hyn qytetin e tyre ,ai do të hidhet në lumin Ebro “.
Nën presionin e mbretërve të Spanjës, të Navarrese hebrenjtë që nuk konvertohen në katolik u dëbuan nga mbretëria në 1498 . Dëbimi duket se ka prodhuar një krizë  dhe varkat e mbushura me hebrenjë . Portet e Kartagjenës , Valencias dhe Barcelonës janë siguruar nga Ferdinandi me anije për të marrë të arratisurit, por judenjtë shpesh kanë  gjetur vështirësi në ulje , për shkak të sëmundjeve,moshës së thyer . Pjesa tjetër u kthye në Spanjë dhe u pagëzuan . Nëntë anije të mbushur me njerëz erdhën në Napoli. Në Genoa ata ishin të lejuar vetëm  me kusht që të marrin pagëzimin . Hebrenjtë  që shkuan në tokat nën sundimin  Perandorisë Osmane u vendosën kryesisht në ( Selanik) dhe deri në një masë në Stamboll dhe Izmir .
 *Master.Anëtar i Akademisë Evropiane të Arteve

Kisha e Shën Kollit, që mbrojti ortodoksinë në pushtimin Turk

by

ga Miranda Sadiku/.- Në majën e fshatit Shelcan, rreth 7 kilometra në lindje të Elbasanit, i shtrirë në faqe kodrash dhe i përbërë prej disa lagjesh, larg njëra tjetrës, ndodhet Kisha e Shën Kollit. Nga ndërtesa e vjetër në këtë kishë më e rëndësishme mbetet veshja e brendshme me afreskat e piktorëve të mesjetës Onufri dhe Kostandin Shpataraku.

Riparimi i fundit mësohet se është bërë në vitin 1988 ku edhe u bë e mundur restaurimi i gungës dhe të hajatit, por mbeti pa rindërtuar këmbanorja. Vlen të përmendim se kanalizimet dhe rrethimi i plotë i këtij objekti me rëndësi jo vetëm fetare krijuan një farë mbrojtje. Prifti i fshatit Pal Qosja kërkon restaurimin sa më shpejt të veshjeve të brendshme të mureve të plasaritura në shumë vende.

“Një dëmtim i tillë shkatërron në mënyrë të pariparueshme ikonat që vijnë në këto ambiente që nga shekulli i XV- XVI-të. Nga ana arkitekturore historiani Kreshnik Belegu deklaron se “kisha është njënefshe me hajate të vona, sot të zbuluara, nga jugu dhe perëndimi. Në anos hyhet nga ana perëndimore, ndërsa dikur ka pasur edhe një portë në anën jugore, që sot është murosur. Kisha është me dysheme me pllaka guri të çrregullta, ndërsa është e mbuluar me çati me kapriata pa tavan, restaurim i vitit 1969. Naosi ndahet nga ambienti i altarit nga një ikonostas prej muri të pikturuar. Ai ka dyer, një në qendër dhe një në anën veriore. Me përjashtim të murit lindor të kishës, muret e tjera janë të suvatuara, kështu që nuk dallohet teknika e ndërtimit të tyre”.

Është pikërisht muri lindor që dëshmon se kisha e Shën Kollit ka qenë e ndërtuar përpara pushtimit turk. Muri lindor ka në qendër një apsidë rrethore me një dritare të ngushtë dhe të lartë në mes. Dritarja mbulohet nga një hark me tulla radiale rrethuar nga tulla përgjatë harkut.

Apsida ka në pjesën e sipërme një dekor tullash të vendosura zigzak, që duhet të jetë e vonë. Si absida ashtu edhe i gjithë muri lindor janë ndërtuar në klausonazhe me dy tulla vertikale apo që kanë nga dy rreshta tullash horizontale. Përsa i përket datimit mendohet se duhet t’i takojë fundit të shekullit të XIV, duke u nisur për këtë nga teknika e ndërtimit, me dy madje dhe me tre radhë tullash horizontale.

Vizitori gjen në ikonat e Onufrit të pikturuar nën maskë shenjtorësh banorë të trevave të shpatit, gjë që shprehet me gjallërinë dhe sytë shprehës të të pikturuarve, me të kuqen karakteristike të Onufrit.
“Ky ikonograf i madh ka nisur të pikturojë në këtë kishë, në vitin 1554, ku ngjyrat ruhen të freskëta edhe sot” , thotë Belegu.
Mjeshtri Onufri është piktor i lindur, afresket e tij të çudisin me përpjestimet e përsosura, me plastikën në trajtimin e figurës, me elegancën dhe hollësinë e jashtëzakonshme të formës, dhe kjo vërteton më së miri se ai i përket shkollës së Kostandiopojës, tradita e së cilës ka qenë e gjallë në Shqipëri edhe shumë vjet pas rënies së Kostandinopojës.
Kjo kishë disa herë në vit, por kryesisht në vigjilje të pashkës grumbullon disa qindra besimtarë jo vetëm nga Shelcani, por edhe nga fshatrat përreth që nga Kryezjarthi Trepshenishti e deri nga fshatra të thella të shpatit.
“Ndërtesa e vetë kishës është e vogël për të mbajtur në gjirin e saj ata qindra besimtarë të ardhur, kështu që festa vazhdon edhe jashtë mureve të saj”, thotë Pal Qosja. Sipas tij, “instituti për mbrojtjen e Monumenteve të Kulturës ka caktuar e ka ndalur ndezjen e qirinjve jo vetëm në brendësi, por edhe në hajatin e kishës për të mbrojtur afresket e rralla, por ky vendim nuk para gjen zbatim, duke venë në një rrezik të përhershëm dëmtimin përfundimtar të këtyre veprave të rralla të artit figurativ e kishëtar”.

Kisha e Shën Kollit si e vetmja që i ka shpëtuar rrënimit të viteve në këtë fshat që ka mbrojtur ortodoksinë e tij gjatë 500 vjetëve të sundimit otoman, vazhdon të shikohet nga shelcanakët si një perlë e ardhur nga lashtësia dhe që duhet mbrojtur nga çdo dëmtim. Është edhe ky interesim i fshatarëve që kjo kishë relativisht e lashtë vazhdon të qëndrojë në këmbë për t’i shërbyer besimtarëve dhe turistëve të shumtë që trokasin çdo vit dyerve të saj

 

DUKE HEDHUR SYTË NGA E SHKUARA

by

Nga Petrit DERRAJ, professor i gjuhës dhe letërsisë shqipe*/Lepenica është një fshat i Labërisë, që shtrihet rrëzë malit hije rëndë të Quramëngës, në anën e majtë të lumit të Vlorës, ku shtëpitë e reja të ndërtuara me kujdes e shije prej banorëve vendas ngjajnë nga larg si një qëndisëm e blertë. Ky vendbanim i lashtë, i vendosur rrëzë malit, nga larg  të duket si një fole shqiponjash.Përpara fshatit, shtrihen fushat e gjera, që përshkohen mes për mes nga lumi i Vlorës, që duket si një fjango e kaltër e cila rrjedh vrullshëm e me rrëmbim në dimër dhe që i lodhur bie në qetësi në pranverë e verë, përmes kodrave të buta.

Në këtë fshat të vogël por me tradita të mëdha patriotike ka lindur në vitin 1872, Ahmet Canaj, ai që në histori do të hynte me emrin Ahmet Lepenica, patriot dhe luftëtar deri në frymën e fundit për liri e Pavarësi Kombëtare.Mësimet e para i mori në plotoren e Vlorës  dhe më pas ushtar i Perandorisë Osmane, ku kreu në Stamboll edhe një kurs dy vjeçar me rezultate të shkëlqyera dhe u gradua oficer. Në luftë në tokat e gjera të Perandorisë, për vleftë trimërie u gradua jasht radhe dhe arriti shumë shpejt gradën kapiten i parë.Atje, në tokat e Perandorisë, u lidh me Ismail Qemalin dhe rrethet patriotike dhe filloi të mendojë për lirinë e atdheut të tij.Sapo u shpall Pavarësia Kombëtare u arratis prej trupave turke dhe shërbeu në shtetin shqiptar deri sa dorëzoi shpirtin e tij të bardhë më 1941.

*      *      *

Këto të vërteta të vështira, jetën dhe veprën heroike të Ahmet Lepenicës, ka marrë përsipër të na i tregoi, bazuar mbi dokumenta e burime arkivore të shumta, Enver Memishaj – Lepenica  me veprën voluminoze “Major Ahmet Lepenica, Komandant i Përgjithshëm i Trupave Kombëtare në Luftën e Vlorës 1920”, botuar me rastin e 100 vjetorit të Pavarësisë Kombëtare.Historiani, publicisti dhe studiuesi Enver Memishaj – Lepenica, me këtë libër kushtuar këtij patrioti të shquar të historisë sonë, ka hedhur dritë mbi këtë figurë të madhe të Labërisë, e lënë në harresë jo pa qëllim nga regjimi që lamë pas.Autori përshkruan me një gjuhë tërheqëse, veprimtarinë e kapiten Ahmet Lepenicës në qeverinë e Ismail Qemalit, si patriot e ushtarak i talentur punoi pa u lodhur për ngritjen e ushtrisë dhe xhandarmëtrisë dhe për mbrojtjen e shtetit të ri, i kërcënuar nga jashtë dhe prej çakejve të brendshëm.

Në vitin 1914, kur bandat greke, dogjën e shkretuan Jugun e Shqipërisë, vlonjatët u hapën vëllezërve të tyre të shpërngulur andej, dyert e shtëpisë dhe të zemrave. Gratë me plaçka ngarkuar, me fëmi në duar e me shpirt ndër dhëmbë ecnin të lemerisuar pa ditur se ku shkonin.

Janë këto skena çnjerzore që ua ndezën edhe më shumë zemrat vlonjatëve, që ua shtuan urrejtjen dhe i ngritën në këmbë për të mbrojtur tokat e tyre dhe vëllezërit e tyre Kurveleshas. Autori librit ka treguar, bazuar në fakte dhe dokumenta të shumta se në krye dhe në udhëheqie të forcave shqiptare për mbrojtjen e tokave të Jugut u vu Ahmet Lepenica që i udhëhoqi ato forca me trimëri aftësi dhe i çliroi krahinat jugore të Shqipërisë. Nën komandën e tij luftuan edhe 400 ushtarët e Isa Boletinit.

Kapiten Ahmet Lepenica iu gjend atdheut të tij edhe në katrahurën e vitit 1914, pas rënies së qeverisë së Ismail Qemalit, kur rebelët e Haxhi Qamilit me flamurin turk përpara e mbytën Shqipërinë në gjak dhe lot. Trimi dhe patrioti Ahmet Lepenica u dolli përpara në Vjosë dhe i theu rebelët anti shqiptar. Kaq e vlerësuar kjo fitore sa qeveria e Turhan Pashë Përmetit e gradoi për vleftë trimërie me urdhër ekstra me gradën major, gradë të cilën e mbajti me nder gjithë jetën e tij.

Deri këtu major Ahmet Lepenica ka luftuar për mbrojtjen e shtetit shqiptar nga lakmitë e fqinjëve dhe tradhëtarët e vendit.

*       *       *

Autori e ka dhënë veprimtarinë e major Ahmet Lepenicës, sipas kritereve historike,  kronologjikisht, tashmë nga viti 1915, atij do t`i duhej të luftonte kundër një pushtuesi të huaj, Italisë që kishte zbarkuar në Vlorë me trupa të shumtë më 24 dhjetor 1914.

Merita e autorit qëndron në faktin se e ka dhënë veprën e majorit të pa shkëputur nga kuadri historik: vrasja e Sali Nivicës më 11 janar 1920, kryeredaktor i gazetës “Populli”, vrasja e Abdyl bej Ypit po në janar 1920, vrasja e Shuko Dalipit etj., vepra frikësimi nga agjentë të qeverisë së Durrësit nën nxitjen e pushtuesit italian, për të penguar Kongresin shpëtimtar të Lushnjës.

Patriot si Ahmet Lepenica nuk u trembën dhe nuk u tërhoqën përpara rrezikut, ai vrapon në Lushnje dhe së bashku me shumë patriot të tjerë e mbrojtën me armë atë kongres që ishte shpresa e vetme e shqiptarëve për të shpëtuar Shqipërinë nga copëtimi.

Pra, autori e ka dhënë figurën e Ahmet Lepenicës si dorë e fortë që ishte gati dhe iu gjend atdheut në momentet më të vështira.

Me ngjyra të gjalla dhe mbështetur në dokumenta të shumta, ka dhënë autori lavdinë e major Ahmet Lepenicës: aktiviteti për organizimin dhe udhëheqien e Luftës së Vlorës më 1920.

Në Lepenicë në shtëpinë e tij u mblodh paria e fshatarve të Lumit të Vlorës, atje ata pritën edhe një mik të nderuar të Ahmet Lepenicës, kryeministrin patriot Sulejman Delvinën, që kishte ardhur fshehtas për të bërë thirrje për luftë kundër Italisë, për të shpëtuar Vlorën.

Me një përshkrim të bukur dhe emocionues por real është dhënë nga autori Kuvendi Barçallasë i mbajtur më 29 maj 1920. Kuvend burrash që bëri thirrje për luftë.

Autori na ka dhënë me hollësi organizimin e forcave vullnetare fshatare për luftë me një perandori të madhe siç ishte Italia, që kishte dalë edhe fitimtare nga Lufta e Parë Botërore.

Në libër përshkruhet me hollësi edhe ngritja e organeve të luftës:

Komiteti “Mbrojtjes Kombëtare” me 12 burra në krye të të cilëve qëndronte Osmën Haxhiu dhe shtabi u luftës në krye të të cilit u emrua major Ahmet Lepenica dhe në malin e Beunit më 4 qershor 1920, ai u emërua edhe Komandat i Përgjithshëm i Trupave Kombëtare, një detyrë siç shkruhej në urdhërin e emërimit “ e rëndë dhe e shenjtë”

Në këtë faqe të lavdishme të jetës së këtij patrioti të shquar autori librit është ndalur më gjatë pasi këtë detyrë të major Ahmet Lepenicës e quan me të drejtë: lavdia e tij.

Autori na tregon pas këtyre përgatitjeve, zhvillimin e luftës, me dokumenta, me emra fshatrash dhe njerëzish, me emocione të veçanta pasi luftohej për jetë a vdekje.

Autori është ndalur në faktin që ngre lart shqiptarët: trimat vlonjatë, kishin të drejtë të sulmonin pabesisht sepse edhe ashtu edhe ishin pushtuar, por ata nuk i lejonte besa, burrëria dhe veç kësaj ata donin që lufta të merrej vesh e të njihej edhe nga bota e jashtme dhe për këtë ata i dërguan Komandës italiane ultimatum me një trim nga të Labërisë, Mehmet Selim Mallkeqin.

Pasi nga Komanda italiane nuk erdhi ndonjë përgjigje, forcat e dragojve shqiptarë u hodhën në sulm më 5 qershor 1920. Ishin vetëm një grusht trimash, të pa veshur, të pa armatosur mirë, kishte edhe luftëtar me një shkop apo me një kosor, këta trima ishin hedhur në luftë kundër një fuqie të madhe të armatosur deri në dhëmbë.

Këto pamje rrënqethëse autori na i ka dhënë me detaje me një gjuhë të bukur por edhe me vërtetësi sa që lexohen me një fryme, e të bëjnë krenar për emrin shqiptar, se me të vërtetë e kemi fituar lirinë me gjak.

Në këtë luftë vlonjatët, tepelenasit, dhe pas datës 10 qershor 1920, shqiptarët shkruan një faqe të lavdishme, më të lavdishmen pas luftarve të Skënderbeut thotë Ago Agaj.

Autori librit, qëndron pastaj të analizojë, duke iu referuar shumë historianëve dhe studiusve të historisë se Lufta e Vlorës e vitit 1920, vulosi me gjakun e 400 dëshmorëve vendimet e Kongresit të Lushnjës dhe rishpalli Pavarësinë e Shqipërisë, të harruar e të përmbysur nga Lufta e Parë Botërore, pasi Shqipëri ishte ndarë ndërmjet fqinjëve më 15 prill 1915.

Pikërisht në rëndësinë e kësaj lufte qëndron edhe pesha dhe rëndësia e veprës së major Ahmet Lepenicës të cilën autori ka ditur ta paraqes me mjeshtëri, trimerinë e tij, aftësinë si strateg e ushtarak, patriotizmin, sakrificën, në çdo fazë të luftës  deri sa vijmë ne fitoren e sajë me 2 gusht 1920, e që festimi u bë më 3 shtator 1920.

Edhe pas Luftës së Vlorës major Ahmet Lepenica iu gjend atdheut, atje ku ishte rreziku më i madh: ai luftoi dhe çliroi krahinat e Veriut nga pushtuesi serb nën komandën e kolonel Ahmet Zogut, si Qarkkomandant i Gjirokastrës, si udhëheqës i revolucionit të qershorit të vitit 1924, kur edhe i dha fund kariekës tij ushtarake dhe u tërhoq në vendlindjen e tij ne Lepenicë. Ai vdiq i nderuar më 14 janar të vitit 1941, zemërdjegur sepse vendin e la prapë nën pushtimin e Italisë.

*     *    *

Autori librit Enver Memishaj, ka meritën sepse për herë të parë na ka përshkruar me detaje zhvillimin e Luftës heroike të vitit 1920, analizon imtësisht rrethanat, ngjarjet,  dhe nëpërmjet tyre vë në dukje dhe zbulon aftësitë dhe cilësitë e çmuara dhe talentin e një strategu që shfaqi Komandanti i Përgjithshëm i kësaj luftë major Ahmet Lepenica.

Autori me durim ka gjurmuar e zbuluar gjithë problematikat që iu shfaqën major Ahmet Lepenicës në udhën e vështirë për të mbrojtur lirinë dhe për të bërë shtetin dhe aftësitë e zotsinë e tij për t`i kapërxyer vështirësitë dhe për t`u orjentuar drejt udhës së drejtë dhe të ndershme.

Rëndësia e kësaj vepre qëndron në faktin se autori u ka dhënë lexuesve nje vepër historike, duke afirmuar veten si një studiues serioz që shikon larg e thellë në çdo situatë dhe me të drejtë kjo vepër u vlerësua nga profesorati historisë dhe u promovua nga Akademia e Shkencave dhe Ministria e Mbrojtjes.

Autori ka meritën e madhe sepse ka trajtuar një fakt historik determinues në fatin e Shqipërisë, të pa përmëndur qëllimisht nga historianët komunistë, por të nënvleftësuar edhe në ditët tona, se ata që bënë Luftën e Vlorës: Osmën Haxhiu, Duro Shaska, Alem Mehmeti, Ali Beqiri, Ahmet Lepenica etj., e bënë luftën me mallin e gjënë e tyre, me pasurinë e tyre dhe ky fakt duhet thënë se pa atë pasuri ajo luftë nuk bëhej e Shqipëria do të ishte coptuar ndërmjet fqinjëve.

Autori me fakte, prova e dokumenta ka hyrë në polemikë dhe ka hedhur poshte mendimet e disa autorë edhe të njohur si Gjergj Fushta etj., të cilët janë munduar ta zbehin Luftën heroike të Vlorës

Figura e major Ahmet Lepenicës është parë e plotë, nga ana njerzore, ushtarake, atdhetare, folkorike, me këngë të shumta nga folklori dedikuar atij, si një shembull për brezat e ardhëshëm.

Enver Memishaj – Lepenica  i cili ka botuar vetëm gjatë viteve të demokracisë sepse më parë nuk i lejohej ( !? ), është shquar për nxjerrjen në dritë të shumë figurave të shquara dhe qëllimisht të mbuluara me harresë, me vlera kombëtare edhe kësaj radhe ai i dha lexuesit një figurë të ndritur të historisë sonë atë major Ahmet Lepenicës.

*Mendime Rreth veprës së Enver Memishaj – Lepenica “Major Ahmet Lepenica … “, Tiranë 2012.Vepër e vlerësuar nga profesorati historisë dhe e promovuar nga Akademia e Shkencave dhe Ministria e Mbrojtjes.