dgreca – Page 4943 – Dielli

Fundraiser Benefit “Egriu for Change”

January 15, 2014 by dgreca

Dear Fellow Albanian-American:

How proud would you feel if you woke up on Nov. 4 and found that the first Albanian-American man in history had been elected to Congress?

YOU can help make this happen!

The “Emin “Eddie” Egriu for Congress” campaign cordially invites you to attend a fundraiser to benefit “Egriu for Change” this coming Sunday, January 19^th 2014 at 3:00 pm at 950 Yale Ave. Wallingford CT . Checks should be presented at the door or if you cannot attend please send your donations to “Egriu for Change”, 16 Linwood Terrace, Buffalo, NY 14209.

Why Eddie Egriu? Why is this proud son of one of Albania’s most distinguished families running for a seat in the US House of Representatives now?

“I’m running because I believe it’s time for a member of our community to go to Congress to give voice to our concerns about the human rights of all people, especially Albanians, in the corridors of power in Washington,” Egriu explains. “I also believe it’s time for a member of our community to go to Congress to speak up about the plight of Albanian immigrants to these shores.”

“As one of the proud leaders of the Albanian people, my father risked his life to speak up against communist’s tyranny in the former Yugoslavia. Now I believe it’s time for all of us to stand up once again for what we believe in,” he continues. “As an outsider, an honest businessman, a grassroots community leader here in Buffalo, I believe that I am perfectly positioned to be the kind of anti-incumbent candidate the voters of America are looking for right now. As my campaign strategy points out:

“We’ve been voting to re-elect incumbents for decades in Western New York and what has it gotten us? …Now it’s time for a change!”

TOGETHER WE CAN DO IT

For more info please visit our web www.egriu.webs.com or PushUSA.com or www.facebook/Egriu.

The Borgen Project: Overcoming the Global Poverty Challenge

January 15, 2014 by dgreca

By Ermira Babamusta/

Clint Borgen is the founder and President of Borgen Project (www.borgenproject.org). In 1999, while working as a young volunteer in refugee camps during the Kosovo War and genocide, Clint Borgen recognized the need for an organization that could focus U.S. political attention on extreme poverty. In 2003, after graduating from Washington State University and interning at the United Nations, Borgen began developing the organization.

Now headquartered in Seattle, The Borgen Project has become an influential campaign platform aimed at reducing global poverty through public mobilization and political advocacy. (History of Borgen Project video: http://vimeo.com/20656769 ).

Interview with Clint Borgen

When you first began developing the Borgen Project in 2003, what were some key areas that the organization focused early on?

Clint Borgen: From the beginning The Borgen Project’s focus has been on getting U.S. leaders to do more to address global poverty.We believe U.S. foreign policy should center around improving conditions for people who are hit hardest by war, hunger and poverty.

How has the strategy about ending poverty and hunger come about?

Clint Borgen: In most cases I think poverty and hunger are symptoms of bad policies, so for me the strategy has been to address the political decisions that help or hinder efforts to lift people out of poverty. From my experience in Kosovo and Macedonia, it was apparent that the decisions of political leaders in the U.S. greatly impact the lives of millions of people outside of the U.S.

What are some success stories achieved with the help of The Borgen Project, either in a certain country or certain issue area?

Clint Borgen: Our work doesn’t generally target specific countries, but aims to get members of Congress doing more to address global poverty than they otherwise would. The organization has an amazing level of access to U.S. political leaders so we’re in a great position to reach and engage those who determine the impact the U.S. has globally We’ve been lobbying for the U.S. to develop a strategy to address the issue of clean water and sanitation in impoverished nations. Last year, the White House adopted large parts of that strategy. We’re currently working on Food Aid Reform and I think we’ll see some breakthroughs this year.

How do you go about funding The Borgen Project and how can others get involved?

Clint Borgen: Fundraising is without question the toughest part of running an organization. We really depend on individual donors and we’ve had a few big donors through the years that have been instrumental in elevating the cause. On our site (borgenproject.org) we list out lots of highly effective ways for people to help.

What critical decisions changed the way you deal with foreign policy and foreign aid?

Clint Borgen: We look for programs that will have the biggest impact for the most people per dollar spent. We also like programs that address by addressing one problem you can eliminate several other problems. Those situations where by addressing one issue, you can eliminate several other issues. For example, getting a village access to clean water can eliminate several diseases in the village, allow farmers to grow more food and eliminate the amount of time people spend walking each day to find fresh water.

What are some points that you believe are crucial in addressing global poverty?

Clint Borgen: Public opinion in wealthy nations. In the U.S., most people think that 25 percent of the Federal Budget goes to International Aid when in reality it’s 1 percent. The consequence of this is leaders primarily here from voters who want the U.S. cutting international programs and seldom hear from people who want it supported.

What solutions does The Borgen Project propose to end global poverty?

Clint Borgen: There’s an endless supply of methods for improving the human condition and various countries have used different tactics to drop their poverty rates. History has shown helping poor farmers improve their crop productivity is highly effective. Access to education and livable wage jobs can turn around any community.

What are your thoughts on how the current budget is being spent?

Clint Borgen: I’m a proud American, but our political priorities are often embarrassing. There’s a famous quote that goes, “don’t tell me what your values are, show me your budget and I will tell you what your values are.” The amount we give to our largest military contractor is more than the estimated cost to end world hunger. Most American’s would be outraged if they were aware of this and trying to inform the public is a big part of what we do.

What are the current priorities of The Borgen Project?

Clint Borgen: Growing our network. We want to have active, high-impact political operatives volunteering for us in all 435 U.S. Congressional Districts. We’re seeing amazing results in places where leaders are feeling pressure from Borgen Project volunteers and I want to make sure every member of Congress is feeling the heat.

What bills is The Borgen Project working on related to poverty?

Clint Borgen: Food Aid Reform and protecting the International Affairs Budget from drastic cuts. The U.S. can help millions of more people with the same amount of money, simply by improving the way we deliver aid.

Ju rrëfej jetën time mes Shqipërisë e Rumanisë

January 15, 2014 by dgreca

Flet Shkrimtari, esseistin, kritikun dhe botuesin e dy revistave në Rumani, Prof. Dr Ardian Kycyku Ardian Kycyku/

Bisedoi:Raimonda MOISIU/

Ardian Kycyku konsiderohet tashmë si autori shqiptar më prodhimtar të njëqind vjetëve të fundit dhe një nga zërat më interesantë e seriozë të kulturave shqiptare e rumune, por jo vetëm të këtyre, në krejt Balkanin e Traditën Europiane. Ka lindur në Pogradec më 23 gusht 1969. Si shkrimtar shkruan me pseudonimin letrar Ardian – Christian Kyçyku. Ka mbaruar Universitetin Shtetëror të Tiranës, Fakultetin Histori – Filologji, Dega Gjuhë – Letërsi dhe ka mbrojtur tezën e doktoraturës për letërsi të krahasuar evropiane, në Universitetin e Bukureshtit.Ph.D., doktorant në teologji dhe docent në shkencat humane dhe të komunikimit. Dekan i Fakultetit të Arteve dhe Shkencave në U.R.S.A. “Gh.Cristea” të Bukureshtit. Bashkëthemelues dhe bashkëdrejtues i Revistës Haemus. Themelues dhe kryeredaktor I revistës universitare ComunIQue.Vepra letrare të shkruara e të botuara në gjuhën shqipe:

*Triumfi i Proteut, roman,1990 (samizdat)

*Në perandorinë e gurit, roman, 1993

*Mortët, roman, 1994 (samizdat), 1997

*Nata pas vitit zero, novela, 1998

*Përkthimi ose Jeta e një robi që nuk betohej se shihte, roman, 1999

*Muza e Lojës, tre romane, 1999

*Lumenjtë e Saharasë, roman, 1999, 2009

*Oreksi për bukën e qiellit, roman, 2000

*Diva ose Ngrënësi i Luleve, roman, 2001

*Engjëjt e tepërt, roman, 2002, 2009

*Kristali dhe hienat, roman, 2002

*Sy, roman, 2004, 2006, 2007

*Si u pushtua Çmendustani, roman, 2004

*Home, roman, 2007

*Në vend të Përjetësisë, dramë, 2007

*Puthmë skelet – roman me fëmini, 2008

*Zv. Libri, copëza jete a letre frymëzuar nga teatri, dramë, 2008

*Gjaku asnjanës – jetë suflerësh, dramë, 2009

*Ati – rrëfim, 2009

*Vepra letrare të shkruara e të botuara në gjuhën rumune:

*Viti kur u shpik mjellma, roman, 1997, 2002

E fshehta e ëmbël e marrëzisë, roman, 1998, 2002

Një fis i lavdishëm e që jep shpirt – epopeja e një harrese, 1998, 2002,

2005

Hyu Epigon, roman-ese, mbi jetën dhe veprën e poetit Lasgush

Poradeci, 2000

Dashuri me shikim të fundit, prozë dhe teatër, 2000

Trilogjia, prozë e zgjedhur, 2002

Koha e zëvendësve, libër-intervistë kushtuar shpirtërimit shqiptar, 2003

Shtetrrethim – roman i shkruar me shumë pak thonjëza, 2004, 2008

Ish – roman me dashuri & konspiracion, 2005

Një alfabet i poezisë shqipe, antologji, 101 poetë shqiptarë në gjuhën rumune, 2003

Hyrje në semiotikë, ligjërata universitare, 2004

Shenjat dhe Kështjella, ligjërata universitare, 2006

Ligjërimi i një pagjumësie (Brevetarea unei insomnii) – studim kushtuar

jetës dhe veprës së 8 autorëve shqiptarë që u përfshinë në vëllimin I të

antologjisë “Bukuria që vret”, zgjedhur e përkthyer nga Kopi Kyçyku,

Bukuresht 2006

Vend për një kukull të vetme – rrëfim për t’u filmuar / film për t’u rrëfyer, 2008

Empatikoni ose Libri i jetës së parakohshme, roman 2008, 2009. I vlerësuar me Çmimin Kombëtar të Letërsisë “Penda e Argjendtë” 2012 për tregimin.

-I nderuar z.Ardian Kyçyku, besoj se na shkon një bisedë arti, paçka se mes nesh është Atlantiku! Disi larg, por arti i afron kufijtë. Lajmi se jeni vlerësuar me Çmimin Kombëtar të Letërsisë “Penda e Argjendtë” 2012 për tregim, u përhap ngado, deri në Amerikën e largët. Si ndjeheni për këtë vlerësim?

Një heshtje e sforcuar dhe plot mërira të kota u thellua si befas, davariti ca dyshime e shpifje, mori kuptimin e vet të natyrshëm dhe u bë e dobishme për miq e jomiq, por edhe për punën time.

– Ç’mund të na thoni: si filloi karriera juaj letrare? Si u gjendët në këtë “udhëtim” të bukur e mbresëlënës?

Nuk e kam parë asnjëherë si karrierë, por si mënyrë të jetuari, ose të vdekuri. Me letërsinë mund të jetohet më pak shëmtuar dhe mund të përgatitesh për një vdekje sa më të bukur. Por edhe anasjelltas. Shpesh të gjitha ndodhin njëkohësisht.

– Kush ka ndikuar në mënyrë të ndjeshme në krijimtarinë tuaj: prindërit, artet, letërsia, apo njerëzit e thjeshtë, qoftë edhe një person i vetëm që ka luajtur një rol të veçantë në frymëzimin tuaj?

Në shqip, frymëzimi hip (nga toka), nuk zbret (nga qielli). Mirpo shpesh ne shqipot i kemi gjërat ‘sëprapthi’, jetojmë në njëfarë bote të përmbysur, dhe kjo sjell një baraspeshë të çuditshme. Ata që ndikuan së pari në letrat e mia ishin gjyshërit – rrëfimtarë të lindur – dhe gjyshet, njëra me praninë e saj, kurse tjetra, ngaqë pat vdekur e re: me mungesën. Të dyja mbetën gjithaq të përkushtuara ndaj meje. Gjyshja e gjallë, falë ca lidhjesh që duken tejet poetike, në rininë e vet gatoi për Lasgush Poradecin (të cilin e kishte dajë), kurse në pleqëri – për mua (që më kishte nip). Kurse Persefoni Kyçyku, gjyshja e munguar, vazhdon edhe sot të më përcjellë dijeninë se bukuria e shpirtit ngrihet mbi gjithçka. Prandaj thuhet: gjer edhe një shpirt i vetëm vlen më shumë se bota. Lidhja ime me gjyshërit, përkundër sprovave e tundimeve të moshës, është forcuar, dhe shpesh ata janë më të gjallë, bashkë me Pogradecin e fëminisë, se sa shumë njerëz të tjerë. Misionin e mori dhe e vazhdon edhe sot, me përkushtim e flijime të paprera, im atë, Kopi Kyçyku, që është edhe lexuesi i parë i të gjitha shkrimeve të mia.

Hapësira jetësore e familjes sime ka rrënjë të thella në letërsi dhe, kur ka ndodhur të zhvendosemi nga një vend në tjetrin, ose nga një moshë në tjetrën, rrënjët i kemi marrë, ose na kanë marrë me vete. Shpesh, ndoshta edhe ngaqë bisedat tona janë mjaft të pasura me metafora e humor, as ne vetë nuk marrim vesh në jemi njerëz me rrënjë në letërsi, apo rrënjë me njerëz në letërsi.

– Në cilin rol e ndjeni veten vërtet më me ndikim: si prozator apo si pedagog? Ku qëndron ndryshimi?

Janë dy gjëra që e përjashtojnë njëra-tjetrën, të paktën për nga gjuha e brendshme dhe kahu i lëvizjes. Ndikimin si prozator e njoh pak dhe, me thënë të drejtën, nuk e ndjek e as nuk e mat. Më mjafton, se, përtej atij ‘pak’-u, duke gjykuar nga njerëzit që di se më lexojnë me vëmendje dhe nga dhuntitë e tyre shpirtërore e intelektuale, nuk kam ç’kërkoj më tepër. Qoftë edhe vetëm për njërin syresh, meriton të shkruaj më tej. Ndërsa ndikimi i dikujt si profesor mendoj se varet kryekëput nga dhuntia e secilit. E meqë nuk kam synuar kurrë që të rrit dishepuj apo admirues, por as t’i josh studentët duke i bindur se kanë vlera e dije që nuk i kanë, marrëdhënia ime me ta ka qënë gjithmonë mjaft e hapur, me një dhembshuri dhe paanësi, të cilat i ka vetëm katarsisi i mirëfilltë.

– Jeni një autor prodhimtar në shqip e rumanisht. Po citoj disa tituj: “Mortët”, “Nata pas vitit zero”, “Sy”, “Lumenjtë e Saharasë”, “zv.Libri” etj. në gjuhën shqipe, ndërsa në gjuhën rumune “Viti kur u shpik mjellma”, “E fshehta e ëmbël e marrëzisë”, “Një fis i lavdishëm dhe që jep shpirt”, “Dashuri me shikim të fundit”, “Empatikoni” etj? Ç’mund të na thoni për këtë përvojë interesante dhe përkushtim profesional?

Të nevojitet një lloj i veçantë harrese, që të mund të jetosh pas librash të tillë. Po ta shohësh gjendjen me vëmendje, kjo harresë është dhuntia e të jetuarit të tekstit gjer në skaje që s’para i njeh lexuesi e heraherës as autori. Është një djegie, një trandje, pas së cilës mund të mbijetosh pakashumë me të njëjtët ‘mjete’, që përdor ndarja pas një dashurie që dukej e vetmja, ose e fundit. Shkruaj vetëm me frymëzim dhe kur më duket se as të vdes nuk jam në gjendje.

– Romane, tregime, teatër: në cilën prej tyre ndjeheni më mirë? Çfarë mendoni se ka mbetur e pandryshueshme?

Ndihem vetvetja në të gjitha, përderisa e shkruara më zbulon parreshtur se sa pak qënie dhe gjëra të domosdoshme na nevojiten në jetë. Këto i kemi vazhdimisht pranë, kur e ku duhet, mjafton të dimë ç’na shkatërron (rrufeshëm, apo me këste). Zoti më ka dhuruar një baraspeshë pothuajse mistike mes gjërave e qënieve që vërtet të mbushin me jetë dhe atyre që vetëm duken të pazëvendësueshme. Çdo pjesë e kësaj vepre është një copëzë fëminie më vete.

– Cilët mendoni se janë elementët thelbësorë të një proze, në rastin tuaj, të tregimit apo romanit? Sfida me të cilën përballeni gjatë të shkruarit, duke krijuar me idetë që keni në mendje për ecurinë e personazheve. I merrni personazhet tuaja nga jeta reale, në përshtatje me kohën dhe situatën, apo anasjelltas?

Frymëzimi nuk përdor terma, nuk kërkon dhe nuk jep shpjegime. Le të kujtojmë vetëm frymëmarrjen, për shembull. Çfarë është ajo në thelb dhe sa përputhet me përshkrimin: “proces i thithjes së oksigjenit dhe nxjerrjes së dioksidit të karbonit”?!

– Zhanrin e romanit “e bëtë ju që të vinte te ju”, apo erdhi vetiu?

Për shumë vjet me radhë, unë kam shkruar pa asnjë shpresë botimi. Në atë heshtje prej kulle fildishi erdhën romane të shkurtër, si “Mortët”dhe “Demi i zi”, “Lumenjtë e Saharasë” etj, por edhe libra me mbi një mijë faqe, si “Mahnitja e papagajve”. Ndërkaq u binda se gjëja më e rëndësishme ishte të ngjizja veprën, jo ta sprovoja duke botuar pjesë të sajat, që do të kuptoheshin shtrembër, ose do të më mbështillnin me hije të dyshimta e smirëzeza. Pastaj erdhi mërgimi drejt Bukureshtit, jeta në konvikt, vetmia, e cila, për mungesë kohe, por edhe si zgjedhje vetjake, m’u bë natyrë e dytë, për të mos thënë e parë. Një botë më vete, letrare, por tejet e gjallë, u nda nga bota e përditshme, derisa pjesa tjetër e jetës nuk pati më vlerën e zakonshme. E ka thënë aq hijshëm prifti filozof rumun Arsen Boka: “Njeri i madh (i vërtetë) bëhesh vetëm nëse vdekjen tënde nuk e sheh si diçka që ka për të ndodhur, por si diçka që ka ndodhur tashmë”. Ka ndodhur dikur kjo thyerje e bekuar brenda meje.

– Shquheni në prozën tuaj për mendimin inteligjent, plot figura letrare, artistike dhe mendimin filozofik. Ku qëndron forca e frymëzimit si një shkrimtar që i përket dhe shkruan mes dy kulturave të ndryshme, por që janë ballkanase? Çfarë ju tërheq më shumë nga realiteti dhe si mund të konceptohet ai artistikisht?

Nuk di për çfarë shquhen librat e mi, por mund të them me përgjegjësi të plotë se jam pranuar në dhembjen thelbësore, burimore, të dy kulturave. Që aty njerëzit, ngjarjet dhe gjërat duken ndryshe, përtej fjalëve të mëdha e kalimtare. Sidomos kur bëhet fjalë për dy kultura kaq të hershme, kaq të lidhura mesveti dhe që kanë vënë aq gurë të gjallë në themelet e asaj që quhet kulturë evropiane.

– Si shkoni ju në lidhje me vendosjen e emrave, të personazheve dhe të vendeve në ndërtimin e një “bote të re” me tipikë; burim – rrëfim – frymëzim – kulturë?

I kryej këto si një shkrimtar të cilit i ka vdekur njeriu. Kjo nënkupton shumë kujdes, njerzillëk, siç thuhet, por edhe paanësi nga ajo që e dallon artin e epërm prej sajesave.

– Keni shkruar edhe skenarë filmash artistikë. Ç’mund të na tregoni për aktin e të shkruarit të një skenari, për ‘trillimin’ e karaktereve dhe dialogun. A ndikon proza në skenarin e një filmi?

Qysh në fëmini janë ndeshur brenda meje, nën një poetikë të çuditshme, bukuritë e Pogradecit dhe filmat që shihja në të për(m)allshmen Kinema “Pojska”. Fillimisht, si edhe në letërsi, mitologjitë urbane (të cilat i kam përmbledhur në fjalën “judologji”) dhe shkuma e shpëlarjes së truve rropateshin të të bindnin se gjithçka ishte shkruar e filmuar tashmë. Sot çmeritem, më dhemb shpirti, kur shoh si dëshpërohen, ligështohen, marrin kot, ose bjenë në anën e skëterrshme të artit aq të rinj që do të mund të kishin bërë shumë për filmin. Sepse kjo botë, parë shkëputur nga banorët e një breznie a tjetrës, është aq e përkryer, saqë çdo zhgënjim mund ta shndërrojë, – në varësi të secilit, – o në kryevepër, o në vetëvrasje. Me skenarët e mi ka ndodhur njëlloj si me librat: i kam shkruar, nja dy prej tyre edhe i kam botuar, dhe presin regjisorët.

– Jeni edhe përkthyes. Teoritë e përkthimit janë trajtuar në mënyrë të gjerë për kohën tonë. A e ka nxitur përkthimi ndjenjën tuaj të krijimtarisë, dendësinë dhe kërkesat në artin e të shkruarit?

Nuk gjej ndonjë pikë ndikimi mes atyre që përkthej dhe atyre që shkruaj. Përkthej vetëm për kënaqësi, pra pó me frymëzim, jo shkrime që rëndom të tjerët i përkthejnë ngaqë do të kishin dashur t’i shkruanin vetë, apo që njëfarësoj plotësojnë mangësitë e shkrimeve të tyre. Në Revistën Haemus dhe në botime të tjera letrare, bashkë me tim atë, prej 15 vjetësh kemi përcjellë hap pas hapi një pamje sa më të vërtetë dhe tërheqëse të letrave shqipe në rumanisht, por edhe të atyre rumune e të kombeve të tjerë në shqip.

– Përkthimet tuaja shquhen për një lloj vitaliteti, në të cilin fokusi është i qartë dhe i gjallëruar. Kjo vërehet edhe në librat tuaj. A mendoni se një lloj kurreshtjeje intelektuale është burim edhe për ta shkruar veprën në dy gjuhë?

Nuk e kam shkruar asnjërin prej librave në dy gjuhë.

– Gjatë hulumtimit rreth krijimtarisë suaj kam hasur mjaft tituj të veprave tuaja në shqip dhe rumanisht. Libra dhe pjesë nga krijimtaria juaj janë përkthyer në mbi dhjetë gjuhë të tjera. Si keni arritur të jeni kaq kreativ, me një shtrirje të gjerë të gërshetimit të fakteve historike, kujtesës, miteve, marrëdhënieve ndëretnike, kombëtare, europiane, veçmas asaj ballkanike, që perceptojnë vlerën e madhe të edukimit kuptimplotë të vetëdijes njerëzore, në marrëdhënie me të shkuarën, të tashmen e të ardhmen. A mund të na jepni disa mendime rreth tyre?

Përgjigja për një pyetje të tillë mund të zgjaste gati sa të gjithë librat. E çmoj ndershmërisht kohën e lexuesve dhe nuk po shtoj gjëra nga ato që i shërbejnë më fort shtypit, se sa shpirtit.

– Jeni bashkëthemelues dhe bashkëdrejtues i Revistës Haemus, e cila botohet pa ndërprerje në Bukuresht qysh nga viti 1998. Jeni edhe kryeredaktor i revistës universitare ComunIQue. Kujt ia dedikoni vazhdimësinë e botimit të tyre?

Revista Haemus është tashmë nje institucion kulture e qytetërimi jo vetëm shqiptar e rumun. I ngjan asaj veprës që, edhe po nuk e preke më, u mjafton vetvetes dhe lexuesve. ComunIQue përqëndrohet kryesisht në veprimtarinë shkencore dhe universitare të Rumanisë. Ndoshta vlen të përmendet se në asnjërën prej tyre nuk kam ngulmuar të rrënjos ‘fytyrën’ time dhe as nuk i hartoj për të konkurruar me revista të tjera.

– Mund të na thoni diçka rreth historikut të revistave të mësipërme? Ndonjë të dhënë më të hollësishme rreth tyre?

Ata që nuk e përballin hijen e librave të mi, lëvdojnë e ngrenë në qiell revistat. Ose edhe ndihmesën e pashoqe që kam dhënë në forcimin e lidhjeve mes Rumanisë e Shqipërisë.

– Si pritet në bashkësinë e lexuesve dalja e revistave dhe sa ju mbështetin krijuesit?

Të dhënat e internetit, – gjer edhe pa llogaritur rënien e leximit si akt kulturor dhe zgjerimin e analfabetizmit shpirtëror që shpesh paraqitet si intelektualitet i zgjedhur, – më bindin se nuk kam të drejtë të heq dorë nga këto dy revista.

– Në ecurinë e punës suaj padyshim që do të keni pasur zhgënjime? Cilat kanë qënë uljet dhe ngritjet gjatë ushtrimit të saj?

Ka pasur periudha kur ca njerëz më dukeshin ngjarje, ose shenja fatnore, dhe u kushtoja një rëndësi më të madhe nga sa mund ta kenë. Për fat, këto kanë zgjatur pak, sepse librat dhe dashuritë shpesh më tërhiqnin zvarrë, pakashumë siç tërheqim një fëmijë që ngulmon të zhytet në një batak.

– Si jeni ndjerë përballë botës së frikshme të mediokritetit, klaneve, hipokritëve dhe inferioritetit?

Flitet e shkruhet shumë për dëmet dhe lojnat e errëta të mediokritetit, por askush nuk përmend zilinë dhe smirën e jo pak të aftëve që duan të sundojnë marrëzisht mbi letra. As për ata të rremët që krijojnë përshtypjen se dijnë gjithçka dhe që nuk i kënaq veçse pakënaqësia e vet. Është njëfarë sëmundjeje që mund të emërtohet “Librushka miu – fjalor gjeniu”. Në vëllimin me tregime “Perla”, me të cilin fitova “Penën e Argjendtë”, gjendet edhe një fjali për këto kohëra, kur “mashat e pandehin veten duar”. Edhe shprehja “Më janë zvjerdhur fundërrinat, më ka zënë malli për një maskara” e Viktor Eftimiut duket e vërtetë, por unë nuk kam gjendje të tilla. Më është dashur të shndërrohem në njëfarë mishërim i durimit dhe ta kthej në libra e madje edhe në modesti të pastër hidhërimin që vjen kur lexon ç’shkruhet në letërsi e për letërsi jo vetëm shqip, por në shumë gjuhë… Librat më kanë ndarë nga këto të gjitha dhe jam i vetëdijshëm se kjo ndarje ua le mëkatet atyre që i bëjnë. Zjen secili në lëngun që i gatuan vetes. Kurse mua tani më duhet të plakem bukur, duke shkruar e duke pritur që librat të botohen, të mbërrijnë tek lexuesit e ndershëm, ose të rrijnë mbyllur derisa t’u dalë – nëse do t’u dalë – lexuesi (si ca pasurive të cilave u del “pronari”).

– Çfarë ju pëlqen dhe çfarë nuk ju pëlqen në punën tuaj? Në ditët e sotme tradita dhe realiteti “përzjehen” me vlerat fetare. Në opinionin tuaj si shkrimtar, akademik, studiues dhe eseist, a ka ndonjë konfuzion që ndikon në marrëdhëniet njerëzore dhe ato ndërkulturore. Cili është ndryshimi për të cilin kemi nevojë qoftë si individë, ashtu edhe si shoqëri njerëzore?

Këto pyetje më kujtojnë pashmangshëm disa thënie. “Nëse nuk do të punosh asnjë ditë, bëj atë që të pëlqen” (mënçuria kineze), “Bëj me kënaqësi atë që je i detyruar të bësh dhe nuk ke për të ndjerë më asnjë hidhërim” (Monsinjori Vladimir Gjika), “Lutu si të mundësh, që të arrish të lutesh si duhet” (parim ortodoks) dhe “Ajo që për njerëzit është e pamundur, për Zotin është e mundur” (Dhjata e Re). Shkurt fjala, po të jetë i vetëdijshëm njeriu për ato që po ndodhin me të dhe se sa vlen në të vërtetë, vetëm pak gjëra mbeten të turbullta, ose të lodhshme.

– Mendoni se keni arritur aty ku duhet me krijimtarinë tuaj, apo keni akoma për të bërë? Çfarë po shkruani aktualisht? Projektet tuaja në të ardhmen?

Librat e pabotuar dhe ata që kam në kokë, ma mpakin përditë kohën që mund të përdor jashtë letërsisë. Prandaj ka mundësi të dal fare edhe nga ajo pak jetë publike që bëj. Për fat të mirë, edhe ata që më njohin nga afër, edhe të tjerët janë mësuar me këtë gjendje dhe po binden se është mëse e natyrshme.

– Jetoni në Rumani, vend me tradita të pasura kulturore e historike edhe për shqiptarët…

Falë mërgimit, mund të them se ka kohë që jetoj në Rumaninë e përhershme. Kjo është shumë më tepër nga sa mund të thuhet në një bisedë, gjer edhe sikur të numëronim vetëm sa ngjarje vendimtare për letërsinë dhe kulturën shqiptare kanë ndodhur këtu.

– Jeni lindur dhe e keni kaluar fëmininë në Pogradec, që është edhe vendlindja e dy korifejve të letrave shqipe, Lasgush Poradecit dhe Mitrush Kutelit. Çfarë mund të na rrëfeni për këtë?

Në librin-intervistë „Koha e zëvendësve”, që u botua para dhjetë vjetësh në Bukuresht, thashë se „për mua Pogradeci është një burim mos’harrimi dhe kthjelltësie të veçantë, që tretin kufijtë mes botëve. Në qytet pushtohesh nga bindja se të ka përthithur një hapësirë që s’është gjë tjetër veçse një kopje përrallore, besnike gjer në tronditje, e një hapësire yjore. Nuk do të doje të largoheshe më, por as nuk mund të rrije aty pa fund. Besoj thellësisht se është fat i rrallë, të paktën si shkrimtar, të lindesh në Pogradec”. Këto bindje mbeten të njëjtja edhe sot. Me Lasgushin dhe Mitrushin kam lidhje farefisnore. Lasgushi e kishte nënën, Kostandinën, nga fisi Kyçyku, por, falë krushqive, ishte edhe daja i gjyshes sime nga ana e nënës. Kurse Mitrushi ishte kushëri i parë me tim gjysh, Vangjel Kocin.

Qysh fare i vogël, jam endur nëpër shtëpitë e tyre, kam shfletuar botimet e hershme, kam dëgjuar ngjarje e legjenda, më është vërsulur qeni i famshëm Cuci. Më vonë kam parë vendet dhe shtëpitë ku kanë jetuar në Bukuresht. Jam marrë thellësisht me veprat e tyre, duke nisur me pasqyrimin e tyre në revistat letrare e tubimet shkencore e deri tek teza e doktoraturës në letërsi të krahasur e botërore, ku artit të secilit i kam kushtuar nga një kapitull: Lasgushit përbri Baudelaire-it, Eminescu-t etj, kurse Mitrushit – përkrah prozatorëve të shquar evropianë. Deri në atë kohë, askund tjetër veprat e tyre nuk ishin përqasur e studiuar në rrafsh kontinental e më gjerë. Për hir të së vërtetës, duhet thënë se më kanë vlejtur fare pak, për të mos thënë aspak studimet e deriatëhershme ndaj veprave në fjalë, çka do të dëshmohet kur studimet e mia të shqipërohen. Lasgushit, që më duket një mishërim i Poetit dhe i Qënies evropiane, i kushtova një monografi të plotë në rumanisht (botuar në vitin 2000 në Timishoara), mbi të cilën punova edhe trembëdhjetë vjet të tjerë, në varësi të frymëzimit dhe përsiatjeve, derisa këtë vit u shndërrua në „Rara Avis – studim letrar, imagologjik dhe semiotik mbi jetën dhe veprën e lirikut evropian të shprehjes shqipe Lasgush Poradeci”. Vetëkuptohet që veprat e Lasgushit dhe të Mitrushit zënë vend nderi edhe në librat dhe ligjëratat e mia universitare (Elemente të kulturës dhe qytetërimit evropian, Imagologji, Komunikim ndërkulturor etj), por edhe në studimin „Ligjërimi i një pagjumësie”, që shoqëron antologjinë e prozës moderne shqipe (vëllimi I), kryer në rumanisht nga im atë dhe botuar nga Librarium Haemus në vitin 2006.

– Autorët tuaj më të preferuar…

Kanë vdekur…..

– Si e shihni kritikën letrare sot? A ekziston një e tillë dhe e mirëfilltë?

Me ato që ka dëshmuar e rrënuar kritika zyrtare deri më sot, pra me vonesat, pasaktësitë dhe cektinat kulturore, pa përmendur idhujtaritë e sëmura, ose shitjen e moralit për hir të shitjes së ca gjysma-librave, pyetja shtrohet: kujt i hyn në punë?! Nga përgjigjet që i jepen kësaj pyetjeje, shpesh mund të qartësohen synimet, madje edhe vlerat e mjaft autorëve.

– A ka ndonjë ngjarje në jetën tuaj, së cilës ia shihni gjurmët edhe sot?

Janë shumë. Vajtja në Malin Athos; kthimet e herahershme dhe dita kur çova për herë të parë time bijë në Pogradec; bisedat me tim atë; rruga me dëborën gjer në brez dhe me disa qindra korba të uritura mbi krye, kur shkoja të merrja në postë një letër nga prindërit; rigjetja pas 55 vjetësh e eshtrave të stërgjyshit, Aleksandër (Sandri) Kyçykut, në Amerikë, dhe varri i tij i mirëmbajtur sikur të qe mbyllur dje; ikja nga kjo botë e një mikeshe të rrallë; nata e pagjumë në Kishën e Shën Marenës, në Mokër; një shëtitje më këmbë nëpër Parisin klasik; takimet ose ritakimet e befta me ca njerëz që i pata pandehur personazhe, me ca personazhe që i pandehja njerëz, pas shumë vitesh, apo pas shumë librash…

Ju Falemnderit

Intervistoi: Raimonda Moisiu

KJO SHQIPËRI, ATDHE I POLITIKANËVE…

January 15, 2014 by dgreca

NGA FARUK MYRTAJ*/

Shefi i shtresës së sotme politike u rrek deri në fund të jetës së tij të krijonte bindje se “Shqipëria nuk është as Lindje as Perëndim” dhe ngjan se vazhduesit e kanë kthyer në realitet. Ky realitet është në përmasë të plotë në librin “Luftë pa fund”, e kundruar nga një njeri që me ngulm e dëshiron Shqipërinë të prirur palëkundshmërisht për nga Perëndimi.

Në ekranet televizivë shqiptarë, të pavarur (nga populli!), ka ndodhur të dëgjojmë shkoqur ligjërime që duken si krijimtari e autorit të këtij libri:

“Unë…tashmë jam politikan profesionist. Kam dymbëdhjetë vjet në politikë… Jam zgjedhur tri herë deputet! Me votë të lirë! Jam deputet me votë popullore, unë! Madje kam qenë disa herë edhe ministër! Përveç këtyre unë jam edhe intelektual vetëm në shërbim të atdheut…”

Ky lloj atdheu, ky vend, duke qenë edhe vendlindje por edhe vend origjine, për jo pak shqiptarë që kanë marrë rrugët e botës, mund të mos jetë e nevojshme të quhet Shqipëri. Tingëllon më e natyrshme të quhet Atdhe i Politikanëve.

Merret me mend, Pëllumb Kulla nuk bën thjesht humor kur e ftojnë në Fier, në Korçë, Tiranë apo Nju Jork e gjetiu. E dinë kolegët, bashkëpunëtorët, artdashësit, që kur i bje hera të shkruajë dhe analizojë politikën, a shtetin shqiptar, Kulla është po aq serioz sa kur bën regjisorin, dramaturgun, komedianin, sa edhe kur nuk ngurron të nënshkruajë kontratë në bërjen e shtetit apo demokracisë. Thuajse e tërë aradha e politikanëve të Tiranës do të nxitonte të thoshte se këto punë (që u kanë rënë atyre si barrë!) do mund të bëheshin veç seriozisht…!

Kulla e ka psikologjisur prej kohësh mentalitetin e kësaj shtrese politike dhe ne s’kemi të drejtë ta konsiderojmë thjesht “gjest” apo “trill krijuesi”, nëse autori do të zgjidhte dramaticitetin e Poetit: “Kjo Shqipëri që Është, nuk është Atdheu im…”

Pa asnjë të drejtë dhe asnjë mundësi ta veçojmë Pëllumb Kullën prej krijuesve të tjerë, apo ta etiketojmë krijimtarinë e të shkruarat e tij, në gjini e nënlloje letrare, e shoh të lehtë dhe të udhës që të rrëfejmë tek autori pikërisht qytetarin. Edhe më parë, por sidomos në këtë proces më shumë se njëzetëvjeçar, ku shqiptarët ende branisen, duke bërë megjithatë përpara, herë këmba doras, herë turra-vrap, le të themi kush e di për ku, por jo aq rrallë, mjerisht, ulur në bisht duke dyshuar tek Maska e Tyre: a vërtetë, ky lloj politikani që fiton në emrin tim jam unë? Ky është zgjedhja dhe përzgjedhja ime?! Ku po më çon ky, që unë nuk u ndakam dot prej tij? Ç’ka provuar, që vazhdoj t’i besoj, madje edhe kur premtimet promovohen aq pa cipë gjatë fushatave? Autori i këtij libri të josh t’i shtrosh këto pyetje, përderisa duket ashiqare se pikërisht pas falsitetit të tyre, vazhdojmë të ecim. Ky popull i ftuar që të sillet pikërisht kështu prej këtyre politikanëve që shtirjen e mashtrimin e kanë kthyer profesion, duke e mveshur me emra të tjerë: analist, politikan, deputet, ministër, kryeministër, president…të kësaj republike që herë bëhet demokratike e herë socialiste, pa qenë dot republikë e shqiptarëve siç janë.

Duke lexuar shkrimet e Kullës, s’mund ta refuzosh. Po, mund të mendosh kundër, diku mund të ndahesh, mund ta akuzosh se shpesh e tërheq sharrën në mish të gjallë, por më tej ti e tërheq këtë akuzë, teksa vëren se mishi ku dhemb sharra e fjalës së tij është i gjymtyrëve e trupit të tij… Kjo, besoj është pse-ja dhe sepse-ja që, së paku heshturazi, nuk mund të mos pranojmë se rrëfimi dhe po aq interpretimi i fakteve, ngjarjeve dhe fenomeneve të marrë në shqyrtim, është i drejtë dhe lehtësisht i verifikueshëm si i tillë. Nëse duhet të pyesësh veten: si ka mundësi që serioziteti, dramaticiteti deri në tragjizëm në këto analiza të rrepta, janë nënshkruar prej dorës së të njëjtit autor që ka ftuar audiencat të qeshnin me lotë…

Dimë jo pak autorë që i kanë rishkruar deri në përmbysje, librat e tyre të para ’90-ës. I kanë shndërruar pothuaj në libra të tjerë, me qëllimin e mëtutjeshëm: që po këtë fat ta kenë edhe autorët e tyre! Autorë të tillë, dëshirojnë të kundrohen, analizohen e respektohen si të tjetërt me ata që ka qenë realisht dikur. Në këtë suazë, gjejmë disidentë mu në mes të Bllokut, nobelistë prej elitës së shkrimtarëve të realizmit socialist. Sikur në Shqipëri të paskej pasur thjesht realizëm, dhe jo realizëm socialist! Këtë të fundit duket se e paskëshin aplikuar vetëm shkrimtarët dhe artistët e provincës! A thua udhëheqja e asokohshme është munduar tërë jetën ta bindë popullin se komunizmi nuk ia vlente, e këtij qëllimi nuk ia arriti dot as edhe pas rënies së hijes së Murit. Jo pak antarë të KQ të Partisë janë assete të vyer të shtabeve kryesorë të politikës së sotme. Të qenit ish-komunist sot është avantazh, teksa ish-të burgosurit dhe ish pronarët mbeten edhe me tej të pafat! Politika dhe shtypi respektiv, ka krijuar idenë se diktaturën e kanë ngritur dhe mbajtur më këmbë ata që u bënë me dosje, dhe jo ata që detyruan dhe hapën me përdhunë këto dosje.

Nuk di të kemi shumë autorë që e kanë ribotuar të plotë veprën e tyre letrare të para-lirisë, përkundrazi: kemi autorë, madje shumë të njohur, që kanë lënë jetim një pjesë të mirë të arsenalit të tyre, thjesht pse vepra e tyre ishte arsenal i politikës së mëparshme. Kulla, si rrallë kush, e ka kryer këtë gjest. Dramat, komeditë dhe skeçet e tij luhen, shfaqen dhe janë ribotuar si dikur.

Me këtë libër, Pëllumb Kulla kryen të njëjtin gjest me kontributin e tij në fushën e shtypit. Partitë kryesore të inskenimit pluralist i ndërruan vendet nga dy herë, por shkrimet e tij për ta mbeten po aq aktualë!

Kulla e fjalës dhe e mendimit publik të këtij autori ka qenë e imponuar të hapë frëngji nga të gjithë anët, nëse nuk ka qenë vetërrotulluese: here në luftë me të majtën, më pas e sot e kësaj dite shembëllen sikur i shkreh bataretë kundër së djathtës. “Shokë” dhe “armiq”, kolegë dhe shefa, të njohur të tij – kanë qenë dhe janë ende miq ose kundërshtarë me të, janë gjendur në krahë apo përballë shqyrtimeve të Kullës, si përpara ligjit dhe kushtetutës: të barabartë si miq dhe armiq! Zhvendosja e tij është thjesht iluzion: ky libër, provon se autori është po ai, një dhe i vetëm: vetvetja! E krijuar prej jetës dhe udhës që ai ka përshkuar dhe përshkruar.

Shqiptarët e Pëllumb Kullës e pranojnë mjerimin ekonomik dhe mungesën e lirive individuale e qytetare në të shkuarën, nën diktaturë pra, por të vërtetat e artikuluara prej shkrimtarit i ftojnë ata ta besojnë si të vërtetë këtë diagnozim edhe sot e kësaj dite. Edhe pse njera palë pretendonte se “…na marrin të keqen krizat e Perëndimit” (Lindja dihet, s’ka kriza fare! E, kur ka pasur ndonjëherë?!), teksa pala tjetër e rinovon me punë vullnetare kryeministrinë, dhe e quan të mbyllur ciklin e tranzicionin me … ardhjen e saj në pushtet!!!

Po të ishte vërtetë kështu, merita do të ishte e ish-pushtetarëve, por si i bëhet që ata përfunduan në fund të këtij tranzicioni në një opozitë aq të leqe-dridhur?!

Nëse Shqipëria s’është atdheu i njerëzve të zakonshëm, nëse shoqëria shqiptare nuk ka ende shenja të një shtrese të mesme të konsoliduar, nëse prona ende nuk ka shkuar tek i zoti (…u tha qartë nga kryeministri i ri: “Toka t’i jepet fshatarit me tapi, sipas Ligjit 7501”, pra kush tha se Berisha paska dalë nga skena?!), nëse në thelb kjo shtresë politike ka shumë të drejtë të mos e dëshirojë hyrjen në Europë, pasi me atë rast rrëzohen tërë maskat e saj, mbetet që Shqipëria të jetë vetëm “Atdheu i Politikanëve”. Pa asnjë mëdyshje, në radhë të parë, atdhe i politikanëve në pushtet. Kjo shtresë politike, o miq të mij, është e tëra në pushtet! Në Opozitë janë ca pako zëra rebelë, dhe …populli, që herë konsiderohet turmë dhe herë sovran!

Gjatë redaktimit dhe leximit të këtij libri, por edhe të shkrimeve të mbramë të Pëllumb Kullës, botuar kudo ku nuk ndalohet emri i tij, duket se gjithnjë pas intervaleve sado të shkurtër heshtjeje, rifillon procesi i rilindjes së opozitarit. Merret vesh, nuk jam unë, i autorizuari, që t’ju paralajmëroj, apo t’ju rrëfej shenjat se ku dhe kur ka filluar skicimi dhe gdhendja e radhës për frëngji të reja të kësaj Kulle…

Motua është e njëjtë: ky mund të jetë Atdheu juaj, po imi jo! Nuk kërkoj Atdhe tjetër, por këtë që kemi, le ta bëjmë së bashku të banueshëm për të gjithë!..

* (Pasthënie e librit nga Faruk Myrtaj që është dhe redaktor i librit)

KODI PËSHTYMOR

January 15, 2014 by dgreca

– Një betejë “brumësore” për sheshet heroike /

(Disidenca, termi dhe vlera e saj, si çlirim shpirtëror nga autoriteti dhunëtar i Kishës apo tiranisë politike, ekziston tash 400 e ca vjet (1573). Porse, fatmjerisht, ky nënqiell nuk i njohu kurrë!)/

Shkruan: Endrit Dukagjini/

Një tepih i kuq i shtrirë, si rëndom, me elegancë solemne. Në në skaj të tij qeveritarë e homologë dhe, natyrisht, gazetarë të shumtë. Prisnin një zonjë të largët nga Europa. Ishte opozitarja e kierarkisë së epërme gjermane Angela M., që zbriste për vizitë në Vashington. Rrëfimi i saj i parë kje idhnak e gjithë pezm. Flet e nxinë keq politikën e oponentëve të saj pushtetarë. E, përmes tyre dhe vëndin e saj të mirë. Ja që nuk paskësh qenë ky cen vetëm ballkanës. Pushtetdashja errëson arsyen e pështjellon ndjesitë gjithkund. Pra edhe në Europën e ligjeve dhe skrupulave, të rregullsisë dhe traditave shtetërore. Një urtak me nam e i veçantë, ndjek kronikat e ligjërimit ankimor të Angelës dhe reflekton i trishtuar. Nobelisti i letërsisë Günter Grass nuk zgjedh heshtjen. Ngre zërin e revoltës si sot e përherë. Dhe s’kish si t’mos bëzante për këtë cinizëm. Të rrëzosh gurë mbi Atdheun nëpër botën e huaj vetëm për një post politik? Për një karrierë kancelareske? E ultë, shpërthente ai. E mnershme dhe e papërkitshme me edukatën kombëtare. Këtë jokonformizëm lapidar (ndonëse afektivisht majtist) do ta dëshmonte ai përjetë. Poezia e bukur e rebeltare kundër shantazhit që shteti izraelit, me mbështetjen dhe uratën e fuqive perëndimore, i bën paqes së përbotshme, ishte prova dhe përndritja e gjallë e yllit të tij të lirë.

Dijetari i vërtetë është, prandaj, prore në opozitë. Është armik racor i të keqes. Veçanërisht kur ajo vjen, jo nga Hyu, po nga bijtë e njerëzëve mbi tokë. Në viset e Arbërit, ndërkaq, ka ende shumë për të mësuar mbi refuzimin e pakëmbyeshëm intelektual. Largina ndaj princit dhe konzistenca e munguar, janë pikëdobëta, squllosja dhe raporti problematik me ndërgjegjen krijuese. E, gjithësesi, dhe me ftomat udhëkryqëse kolektive. Piketat e shenjëzimet dhe referencat e animet – ndërrojnë ritmikisht me lëvizjen diellore në kupën e kaltër. Luledjellësa të kulluar, ata pohojnë e mohojnë, shejtnojnë e profanojnë milje, procese e titaj fuqie në orët e përbaltura a zenitore e tyre. E bardha nxiroset, teksa e zeza zbardhet e borëton argjendërisht në lavjerrësin nuhatës të konjukturës.

Nuk bëj aspak mohësin e meritorsisë së tyre (për çka kam shkruar qindra herë) – në letra publicistike dhe burgje, megjithëse i pari është ekzemplar i pashoq për kundërthënësinë, tautologjinë lodhëse e gjuhën e drunjtë, kurse i dyti, një pëndestar e kaotist i moshës së muzgët i cili, në një roman të tij që i përket letërsisë serbo-shqiptare, i dedikon dashnores imagjinare, ose jetës vetë, ofshamën zhgënjyese “se isha (e nuk duhej) vetëmohim, e tani, e dashur, do të jem vetëpohim”! Mirëpo klaviatura e luajtur së fundmi në debatin e ethshëm e plot zhurmë, vulos rrotullimet e befta e dëshpëruese mbi piemontët e lirisë. Për hirin e të drejtës, evokojmë ca dromca që, disi, autoportretojnë ata në këtë shtjellën e sertë pasvajtëse.

“Gjëndja jonë është si buka”, thoshte gjatë vitesh të 90-ta (për shtypin kosovar, para luftës) më i shquari tribun popullor e nismëtar diskursi të tanishëm mbi shqiponjat e laraskat, në ngasjen për të shestuar një shtegdalje nga realiteti represiv dhe i përbuzshëm kolonial. “Pajtimisht me këtë simbolikë”, elaboronte ai mëtej, “dhe rezistenca kundërserbiane nuk mund të jetë as korja e sipërme e armëve dhe as korja e poshtme e agonisë pacifiste”. Po cila aherë? Duke përjashtuar pa asnjë ndërdyshje luftën si opsion çlirimtar, ai ofronte në vend të saj, strategjinë skofiare e mëshirëplotë të asnjanësisë dhe përgjigjej: brumi midis tyre! As luftë, as paqe! Vetëm brum i paformë, i pashije dhe frymëkëputës. Kjo dhe bredhëritja e tij anekdotike prej shterpari konceptesh e taktikash të pambara, ndoshta, do të ketë qënë një nga shtysat e ligjshme që një tjetër figurë e lakuar si epiqendrore a supreme e arenës publike, të pohonte asokohe pendueshëm: “Mendoja se ai” (aluzion për autorin e tezës së koreve ekstreme), “me të dalë nga burgu duhej të vëhej në ballë të frontit qëndrestar, por tash nuk mendoj më ashtu”!

E, ç’ndodhi pas kaq motesh? I qëndronte ende, me besë e parimësi, vlerësimit të atëhershëm? Jo, jo! Tani është rrethnajë tjetër. Gjetësi intuitiv i “dy koreve” të bekuara ka nisur, tashmë, një betejë të re jetëvdekëse që i vete fort për shtat “Supremësit epiqendror”, në rendjen e kahershme për olimpin e perëndishëm. Ndaj riqarkullon ai fjalësinë e pietetshme e glamuroze për “Admiruesin e brumit”, si luftëtar të paepur kundër paqësorizmit nënshtrimtarë që kje sabotuar e ndërskëmbcuar padrejtësisht për të marrë, si shprehet, “atë çka i takonte”: frerët e Lëvizjes kombëtare. E çuditshme? Aspak! Lakadredhjet janë ves, normë dhe gjallim i tij. Më parë ishte një tjetër, “Korifeu i pushkës” drenicare, varri i establishmentit sërbian në Kosovë, kurse tash, kur këtë e dikton kodi i pështymëlëpirjes, ai sposton atë, duke glorifikuar sërish të parin, “Veteranin e hapsanës”, si themelësin e lirisë. Gjithnjë brënda këtij kodi të pështirosur, ai dhe mandantët e zvargur, shlyejnë dominancën e pashlyeshme të një faktori të tretë fuqidhënës: metamorfozën gjeopolitike të Europës, e cila, me daltimin mjeshtëror amerikan, do të rrafshonte kryeqytetet sllave të territ e robnisë. Jashtë rrezes së tij, as pushka e as hapsanja nuk do mjaftonin të jetohej ëndrra e bukur pavarësiste. Është e ditur, gjithashtu, se pa vullnetin mëndjes dhe sakrificës elitare, asnjë popull nuk mund të trokiste në dyert e hekurta të interesave të mëdhenj. Por në Europë vijon të ekzistojë “Shoqata e popujve të rrezikuar” (Göttingen). Përse? Sepse ende (Baskë, Irlandezë) ka të tillë. Edhe ata kanë epopetë e veta të grilave e të zjarrit. Veç, fatkobsisht, projekti i tyre i bardhë bie ndesh me planimetrinë e zezë të skenaristëve të epërm. Kurse dhimbja e loti nuk i lëvizin dot politikat e strategjitë e kancelarive të hirta dhe zemrat e gurta të krerëve të tyre.

Ndaj, si u bë që “Supremësi”, anise absolvent i shumë stileve të mundjes, të katapultojë tejdukshëm kështu? Të vëngërojë a heshtojë kaq lehtësisht kornizimet e hershme mohore që i bënte dhe, poaq, të bëmat e të thënmet tjera ingjenioze që kontrastojnë pikëllueshëm profilin e shpellosur të “anti-korësit”?

”Brumësi anti-kore” pat hedhur në tregtizën politike dhe margaritarë të tjerë nëpër stuhi vitesh. Do të prononcohej botërisht (për Televizionin frëng, gjatë luftës): “Edhe tek unë erdhi e trokiti në derë milicia serbe, por me dy-tri fjalë u morëm vesh paq dhe ata shkuan në punë të vet.” Mrekullore! I fajshëm ishte, rrjedhimisht, vetë njeriu shqiptar që, duke qenë i pakulturuar, nuk mirëkuptohej dot me këtë milici fine millosheviqjane tek vriste prej zori, e zënë ngusht nga keqsjellja e atyre që donin jetën. Dhe e ëndërronin atë të lirë. A s’ishte kjo një dhuratë e kushtueshme për mbeturinat imperiale të Rendit të moçëm, në revanshin e tyre ndanë legjitimitetit të së drejtës indipendiste të Kosovës?

Pastaj, kulmorja (për shtypin e ish jugo-zonës, pas luftës): “ Nato-Pakti hyri në Ballkan si elefanti në qelqëtore lulesh. Nuk pati nëvojë për ndërhyrjen e forcës, sepse ne do të binim në ujdi shumë më mirë pa të”! Linte, ashtu, të instrumentohej vullnetarisht e krekosshëm për makiazhin belgradas që duhej të përçonte fisnikëri dhe legalizëm anëpërtej rrokullisë. Rezultonte, që këtej, përfundimi brilantin se Diplomacitë dhe Ushtritë perëndimore kishin ndëshkuar fashizmin e paqenë dhe armikun e gabuar. Madje më keq akoma, do t’kenë prishur idilën e fiseve gadishullore që ishin gati të gjenin dashunisht formulën e bashkëjetesës prrallore! Mesazh më fatal s’mund ti dërgohej aleatëve që ende përplaseshin për legjitimitetin intervencionist dhe, ndërkohë, kishin atashuar asistencën e shtetndërtimit në truallin e lirë!

Dhe prapë (në paraqitjen për mediat serbiane, krejt tevona): “- A frikësoheni zotni që ndodheni në Belgrad”? “- Jo aspak, shpirti jeton edhe pas vdekjes”! Besimi në përtejsinë ishte në të drejtën e tij, por kishte vajtur atje për të mbrojtur vetëjetesën sovrane të popullit të tij në këtë rendin toksor të papërkryer të gjërave, apo të teologjizonte për kurmin e frymën, për pluhurin e qiellsinë? Në pyetjen eminente politike, përgjigja jepej dredhshëm e me gjuhë të marrëzishme klerike. Po të gjykojmë me këtë mëndësi religjioze punët politike, aherë për ç’iu desh shqiptarëve shteti i dytë? Gjaku i shtrenjtë i lindjes a djersa kotnare e kultivimit të tij? Le të mbaheshin më mirë larg helmit të jetës së përkohshme mashtruese, në pritje të lumnisë së amshuar!..
4.

Mirëpo dhe “Supremësi” s’mbetet aspak poshtë “Brumësit” dhe kredos së tij mjegullore. Ka një pirg me diamantinë të ngjashëm të zinj. E imagjinoni dot një humanist të proveniencës etike të identifikohet shërbyeshëm me qendrën e fuqisë politike e të kërkojë arrestime për kundërshtarët e saj? Të prejudikojë verdikte dhe t’bëj vaj pse s’pati e të hymnizojë gjyqet ushtarake? Apo t’ia shohë për të madhe një letrari tjetër që s’kishte bërë burg nën diktaturë, ndërsa vetë kishte njëmijë e një arsye më tepër për këtë në tokën e okupuar. Biles, një të vetme herë gjatë atyre viteve do ta përmendte burgun, por për të fyer ata që kalbeshin qelive të errta të tij. Që në krye të një libri polemist ai, në vetëprezantimin lajelulës, mburrej: “ Nuk kam qenë kurrë i burgosur”! A nënkuptonte kjo se, ndërsa ky krenohej, ata duhej të turpëroheshin pse digjeshin, jo si ordinerë – por për kauzën liridashëse? Kur këtë ia kërkonte një tjetri, pse vetë nuk ishte aty? Klasa e të burgosurve, dalëzotës i së cilës do të vetëshpallej vetëm kur do të abrogohej penalizimi i deliktit verbal dhe pa qenë i ftuar a i dinjtetshëm për këtë, nuk kallej atje poshtë as për luksin e demokracisë nën krusmën e pushtimit – por për mëvetësinë nacionale. Po ky, “Supremësi” nuk e bënte as njërën dhe as tjetrën. Përkundrazi, gëzonte ofiqet e dheljen e ngrohtë oficiale të eprorëve bolshevikë, sllavë e shqiptarë, që i përligjë e justifikon përulshëm gjithherë!

Është i pafund pusi i përjagieve, por kësaj here fokusojmë veç një hark kohor specifik.

Në prakçlirim, ai theksonte: “Nuk them se politika lëdëkëiste është një vepër trathtie të paramenduar, por ajo është, thjeshtë, e gabuar!” Pra nuk implikonte fare qëllimin e keq. As mëndjen e ligë. Apo dhe mefistofelizmin demoniak. Ndërsa këtoditshëm, menjëherë pasi zbulestari i “dy koreve” do të shprushte hirin, Ati kujdestar i gjithçkajes që merr frymë në universin shqiptar, me instinkt dhelpëror, kapte nervin e çastit të maturuar për të dalë letargjie dhe frike të shuarjes. Kur “Brumësi” e cilësonte “frikacak” një mëtues tjetër për epitetin e Mandelës që ky e kishte rezervuar për vete, ndihmëtari i tij, “Supremësi” zelltar, do ta korrektonte atë shpejt, preras e rëndshëm: ”Jo”, thoshte, “nuk ishte frikë”. Dhe shtonte dënueshëm: “Ishte trathti”!

I lëndueshëm keq në temën e frikës, sepse ishte dhe vetë ikanak i tebdilosur i Bllacës, ai bën distinkcionin manovrues. Tërhiqet dhe adopton rrafshin e “trathtisë” ku pretendon dëlirësinë. Po a është kjo struhera e sigurtë e tij? Nuk ngjan shumë e besueshme. Fundja, a nuk është oborrtarizmi intelektual, sidomos në regjimet autokratike, një trathti e lartë morale? E ishin, ai e galeristët e tij, verniltarë të pamposhtur klikash tek vëzhgonin vetëm fanarin e polit të mujshisë. Për sa kohë do të shtrëngohej në grushtin bravuroz të së kuqes jugosllaviste, vegjetonin aty dhe herrnin privilegjet e arta, por kur piramida shkërmoqej e dërgonte kumtin e kalesës në anën përballëse të së kuqes që përshfaqte dimension tjetër kombëtarizme, behte papritur kapërcimi i bujshëm, e çuditërisht krenar, në krahun e saj. Natyrisht, spërkatja e gjithmonshme e të kuqes me gjakun pafajsor, është krejt dytësore. Përparsia i përkiste prehjes në lozhën e epërme dhe në ballë të aradhës së intelektualëve të shtruar: dhe ky interes vetor, të cilin do ta njëjtësojë me interesin kombëtar, e shpesh të shaluar mbi te, mund të mëkohej më së miri duke qenë afër prijësit kodosh të instancës komitetare, atëbotë dhe të elitës së ish-ilegalistëve të pushtetuar, sot. Në fakt, brejën e afrimitetit nuk e kishte imanente e të çiltër. Nuk e lëngonte aspak kuqosjen e tij të alltë herake. Madje, do ta ruante merakosshëm në kujtesën e begatuar me shërbesa lojale, emnesa e tituj kierarkikë, rrudhje të drejtash të tjetrit, arbitrimin e parë… E kuqja ishte vetë ai. Prej saj, ashtu si prej vdekjes, edhe po të donte, nuk mund të këputej dot. Po përse ta bënte? Ai s’mund t’ishte askush tjetër përveçse e kaluara e tij, një lulnajë vëllazërisë së ngrohtë proletare. Ndaj, për idhujtarët që dezhurojnë prore pranë tempujsh ideologjikë, e kuqja, komitetëse dhe ilegaliste, këto dy skaje që i përbashkonte ngjyra, por i përveçonte virtyti i flijimit, mbeten përjetësisht drama përkallëse e fundjetës: rroba dhe, njëkohësisht, qefini i tyre!

E, pra, termi “frikacak” i poentuar në kundrimin e “Brumësit” që i ngjante i kadifenjtë e amnestues, ishte, si me thënë, pjesë e këtij kalvari shndërrestar. Mbase “Frikacaku” kje i tillë. I poshtënënshkruari i këtyre radhëve nuk i bën apotheozë atij dhe asnjë kooperative të përtashme politike, aq më pak ansamblit të tyre paraçlirimtar. Po këta të dy? Ishin frikamanë? Nëse nuk patën frikë, aherë përse nuk u flijuan në zallahinë e flakës kryengritëse? Apo, nëse nuk e bënë këtë vetë, aherë përse i kurseu dora e gjatë serbiane, kur, sado të mbuluar nga protagonizmi ose ferexhja, mund ti arrinte gjithmonë?

Tani, si kurorë e trajektores së “Supremësit”, vjen fragmenti hijekeq në stuhinë e atij fundmijëvjeti dramatik. Në një rast (e në një libër) tjetër, që do ta mësonim pas luftës, ai, si një arnesar i përvuajtshëm i kultit të tij zhelan, monologonte : “eh o i mjerë, erdhe këtu në Parisin dimëror dhe nënshkrove autonominë për Kosovën nën Sërbi”! Akti ishte, padurueshëm, i vërtetë. Grafikoni i vrojtimeve tejpamëse të tij rrëzohej vazhdimisht. Shkelte mbi ide e fillesa, si mbi barin e fushës së shkretë. Kishte pleduar fillimisht bashkimin e Kombit nga ambientet komode kabinetike, më pas, kur themelonte një Lëvizje politike alternative në mesdekadën e fundme të qindvjetshit të ikur, pati rënë në Republikë (të federuar, mbase, me Jugosllavinë e tretë të Zhablakut të cilën e preferonte dhe folësi i Ushtrisë çlirimtare J.K., në një prononcim për “Europën e lirë”) dhe në Konferencën parisiene të paqes (viti 1999), vegimi i tij politik mbyllej me status Autonomie nën stemën e shtetit sërbian. Meqë gjëma, me shkronjë e mes tyre (më pas do të interpretohej si pragmatizëm dhe real-politikë) ishte e ligë, a ishte, njëherësh, vërtetësisht i paqtë e katarsist, pranimi i hapur i saj apo veçse një shtirje e shplarje hipokrite para popullit dhe historisë?

E kësisoj, krejt ndryshe nga kolosi Grass, këta miqët e tij të penës e aktivizmit, kanë njësuar mënyrat e instrumentet, kanë retushuar biografitë e figurat dhe kanë rinuar pozicionet e aleancat për të arritur caksynimin e dyfishtë: pakti me politikën dhe vëndzënja në tempullin e lavdisë. Meraku sfilitës është i përnatshëm e gjumëprishës. Kurse sheshi, ah ky sheshi i ngratë, është aq i vocërr për tu lënë pak hapsirë të gjithë heronjëve të luftës e punës, të burgjeve e letrave, të korrupsioneve patriotike dhe të pushteteve të shkërdhyera. Emblema ngado. Merita. Supore. Por dhe populli, ah ky popull, tepër i vogël i gjori për madhështinë e tyre. Ndaj, mbase, nuk duhet vonuar e Guverna vizionare, pedante e altruiste e Kosovës, të ndajë fonde buxhetore për një shesh të ri madhor. Mbi të ose poshtë tij. S’ka rëndësi. Mjaft që të ketë vënd për kuaj me njerëz dhe për njerëz pa kuaj, dinjitozë të dytë, për shtatoret e përjetësisë. E populli? Si ta shtojmë e përzgjërojmë atë? Vështirë, mjerisht! Mirëpo, për ngushëllim, nëse jo numërin – aherë, së paku, ta përnaltësojmë shpirtin e tij, që të njohë e parzmojë madhnorët në arkivin e tij! E, diku në një nga raftet e veçuar, të palosë edhe “Brumësin” që s’i trëmbet mortit trupor, edhe “Supremësin” që heq e vuan për grabitjen e shesheve heroike. Le të lutemi për ta. Për jetën e këndejme të statujtë dhe për faljen e andejme të Rregullatorit suprem.

Është vështirë të bësh jetëshkrimin e kohëve dhe rendeve politikë, shkruan Ch.G. von Krockow (“Portret burrash të shquar gjermanë”), sepse vetëm në shekullin e 20-të, gati të gjithë, 4 në Perëndim e 5 sish në Lindje, afishoheshin si armiqë të sistemit pararendës. Është e dhimbshme të mendosh, ndërkaq, që dinjitarë të quajtur formatmëdhenj, ishin përherë në bedena kundër armiqësorëve të ikur dhe asnjëherë (ose rrallëherë) kundër sistemeve a rendeve pozitivë, nga të shumtët e poshtnorët që përftuan këtyre trojeve. Disidenca, termi dhe vetë vlera e saj, si çlirim shpirtëror nga autoriteti dhunëtar i Kishës apo tiranisë politike, ekziston tash 400 e ca vjet (1573). Porse, mjerisht, ky nënqiell nuk i njohu kurrë!

Kushedi, mbase ka gjithnjë kohë për fisnikërim a përdhosje. Të rënët dhe kujtimi i tyre nuk janë drynuar ende thellë e paprekshëm në legjendën e lashtësisë. Janë promemorje e gjallë mes nesh. Currilët e rinj të gjakut pikëzojnë sërish mbi gjurmët e vjetra të tyre!.. (Ilustrimi: Karikature nga mjeshtri Medi Belortaja)