Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

NË PRAGUN E 100 VJETORIT TË 10 SHKOLLAVE TË PARA SHQIPE NË RRETHIN E VLORËS

by

NGA KUJTIMET E MURAT TËRBAÇIT DHE MUÇO DELOS PËR “KOMBIARËT” E VLORES/

nga Albert R. HABAZAJ/ studiues

 Nga studimi i historisë së Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, marrim njohuri të reja dhe plotësojmë dijet tona për ata pishtarë dhe flamurtarë të Vendit të Shqipeve, të cilët u përpoqën si ata, për ta nxjerrë Shqipërinë nga guvat e errëta në dritë të mirësisë. Në ballë të kësaj lëvizjeje përparimtare e çlirimtare nga peshat e rënda të pushtimeve, ravijëzohet si parësor roli dhe kontributi i burrave me “gramë”, njerëzve të shkolluar, mësuesve të shkollave të para shqipe. Viti 2013 përkon me 100 vjetorin e hapjes së shkollave të para shqipe në rrethin e Vlorës. Me shpalljen e Pavarësisë Kombëtare më  1912, qeveria e Ismail Qemalit i kushtoi një kujdes të veçantë arsimimit të popullit me gjuhën amtare. Ministri i Arsimit, Luigj Gurakuqi, në thirrjen drejtuar mësuesve theksonte: “çështja e arsimit ka një rëndësi kryesore për rilindjen e kombit shqiptar…” Sipas vendimit të qeverisë së Vlorës, në vitin shkollor 1913 – 1914, u çelën 10 shkolla shqipe, 1 në qytet dhe 9 në fshatra, dhe, konkretisht në Kaninë, Tërbaç, Dukat,Vranisht, Kudhës, Tragjas, Oshëtimë,Drashovicë dhe Smokthinë. Viti shkollor filloi më 16 shtator 1913. Halim Xhelo ka qenë mësuesi i parë që çeli shkollën e parë shqipe në Matogjinin e largët të krahinëzës së Smokthinës. Mësues i parë i shkollës shqipe në Tërbaç u emërua Murat Miftari. Një ndër pishtarët e dritës ishte edhe Muço Delo, që me shtegun e dijes, hapur nga arsimtari shëtitës e patriot, Mihal Peço, qe arsimuar në Kolegjin e Shën Mitër Koronës, në Kalabrinë Arbëreshe, matanë detit. Përhapësit e arsimit kombëtar në Vlorë, si filiza të gjelbër të Bredhit të Lartë të Rilindjes Kombëtare Shqiptare, mbushur me dritërim dituror e humanist, të gjithë ata, stafetëmbajtës të Kostandin Kristoforidhit, Sami Frashërit e Naimit të Madh, Pandeli Sotirit, Petro Nini Luarasit, Babë Dudë Karbunara, Jani Minga, Hamit Lumi, etj., edhe sot, pas një shekulli, na duket sikur i drejtohen vargmaleve të Vetëtimës dhe Këndrevicës, për t’u thënë: “Na hapni pak vend të bëjmë dritë edhe ne bashkë me diellin, që të ngrohim njerëzit tanë të mirë,që të bëhemi si pjesëtarët e tjerë të familjes së madhe  e të përbashkët europiane…!”

Mundësia dhe fati më ndihmuan të gërmoj në arkivat personalë të Murat Tërbaçit dhe Muço Delos, dy prej atyre mësuesve atdhetarë të fillimshekullit të XX, nga të cilat, mendoj se vlen të publikohen këto informacione burimore që kam përgatitur për gazetën “Dielli”, edhe si homazh për ata mësues me eshtër kombëtare, që duhet t’u falemi me nderim dhe respektin ndaj tyre, ta tregojmë duke vijuar misionin  e tyre fisnik në kushtet e sotme të edukimit, të përparimit dhe të zhvillimit. Murat Tërbaçi është edhe një nga 12 anëtarët e Komitetit të “Mbrojtjes Kombëtare” të Luftës Çlirimtare të Vlorës, 1920, një nga 12 figurat simbolike të kësaj epopeje, në ballë të së cilës printe Osmën Haxhi Muhameti, Ezhdërhaja Osmën NURI, siç e mban mend kujtesa popullore.

Qysh në shekullin XIX, mjaft përfaqësues nga paria e Tërbaçit, sikurse edhe mesaplikas të tjerë të Lumit të Vlorës, kurveleshas, himariotë e burra të dëgjuar të krahinës së madhe etnografike të Labërisë, që luftuan me shpirt, me pushkë e penë, për Mëmëdhenë, ishin të lidhur me “Kombiarët” e Vlorës, Delvinës, Gjirokastrës, Frashërit, Beratit e Janinës.

Në kujtimet e Murat Tërbaçit, flitet  dhe për ndikimin e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit në këtë fshat malor. Midis atyre, që Mustafa Pashë Vlora dërgoi në Labëri e Tërbaç, për të mbështetur Lidhjen Shqiptare të Prizrenit, ishin dhe Avdulla Nota, Sulejman Aliko e Musa Bodo. Sipas porosisë së Mustafa Pashë Vlorës dhe një tartari (korieri, lajmëtar) të dërguar nga Himara prej Odise Kasnecit, nga Tërbaçi u mobilizuan 35 vetë në luftën kundër grekut në Lëkurës, më 1879.

Këto lidhje me “Kombiarët” e Vlorës vazhduan dhe në fillim të shekullit XX. Në motet 1900 – 1907, në Tërbaç, Mesaplik, Brataj, Bolenë,Vranisht, Kallarat e Dukat kanë ardhur si mësonjës shëtitës Beqir Velo, Kristo Karbunara, Hamit Lumi, Peço Kauri, Ibrahim Avdullau dhe Elmas Kanina.

Sipas Murat Miftarit, në shtator – tetor 1908: “Na thirri Alem Mehmeti në konakët e tij në Tragjas, ku gjetëm Ibrahim Avdullaun, Hamza Isain, Zaçe Xhelon e Ymer Radhimën,

( nga Tërbaçi kanë qenë Murat Tërbaçi, Laze Malo e Xhezo Balo). Këtu u bisedua  për dy çështje të mëdha:

E para qe për mbështetjen e Ismail Qemalit si deputet në parlamentin xhonturk. Pas takimit të Tragjasit, erdhi në Tërbaç Eqrem bej Vlora me suitën e tij në shtëpi të Kapo Miftarit, i cili kërkoi votat për babain e tij, Syrja bej Vlora, por ne i qëndruam Ismail Qemalit dhe bisedës që kishim bërë dhe fjalës që kishim dhënë më përpara  në Tragjas.

Çështja e dytë ishte që “Shoqëria e Përhapjes së Shkollave Shqipe”, që ishte formuar pas fitores së “Xhonëve” (1908), të merrte një emër të ri: Klubi “Labëria” i Vlorës, ku nga Tërbaçi morën pjesë pesë vetë.

Gjatë muajve shtator – tetor (1908), të gjithë njerëzia e Tërbaçit, Bratit, Vranishtit, Mesaplikut, gjer në Kudhës – Grehot, votuan për Ismail Beun. Këtë  e nxiti më tej ardhja e Ismail Qemalit në Mesaplik. Në Kuvend të Mesaplikut, në emër të popullit të Tërbaçit fola unë (Murat Miftar Habazaj Tërbaçi – shënimi im, A. H.), pas Memo Metes, Zaçe Xhelos e Pasho Ramadanit.

Edhe gjatë shpalljes së Pavarësisë e qeverisë së Ismail Qemalit, ne, mesaplikasit bashkëpunuam shumë me Ibrahim Abdullahun, Aristidh Rucin, Ahmet Xhafën, Ali Asllanin, Qazim Kokoshin, Alem Mehmetin dhe Ymer Çelon.

Më 1913, Luigj Gurakuqi, ministër i Arsimit, vizitoi shkollën e Matogjinit, ku ishte mësues HalimXhelo. Atë e shoqëronin Zaçe Xhelo, Memo Mete Brati, Toto Hosi, Jani Minga e Ibrahim Abdullau. U bë darkë në Mesaplik për Luigj Gurakuqin, në konak të Zaçe Xhelos, ku nga Tërbaçi morëm pjesë unë, [Murati], Xhezo Balo, si dhe 25 shpirt të tjerë (nga krahina).

Luigj Gurakuqi na lexoi urdhërin e Ismail Beut për të mbledhur vetëdashës dhe për të forcuar frontin e Janinës.

Pas ca ditëve, në Va të Tërbaçit (Ura e Vaut), u organizua një kuvend i madh nga tërë krahina, ku morën pjesë dhe personalitete kombëtare, si Mehmet Pashë Dëralla, ministër i Luftës dhe Nexhip Draga, gjeneral, delegat, deputet i Kosovës, si dhe shoqëruesit e tyre Ibrahim Abdullau, Hamza Isai e Sali Hallkokondi. Në mbledhjen e Urës së Vaut, si përfaqësues i qeverisë së Vlorës, për të drejtuar vetëdashësit për në frontet e luftimit, u caktua Memo Mete Brati. Trimërinë e I. Abdullaut, H. Isait, I. Çelos, A. Mehmetit, ne tërbaçiotët, e kishim njohur qysh më 1911 -’12, qysh në të ngriturit krye kundër xhonturqëve në Vlorë e Mallakastër, si dhe në Kuvendin e Urës së  Drashovicës. Mehmet Pashë Tetovari me përfaqësuesit e Qeverisë së Vlorës u ftuan nga Laze Malua, në konak të tij, ku u bë një darkë e madhe burrash.

Më 1914 u ndodha  në fshat, kur mua e Laze Malos na dërgoi një kartë Bexhet Shapati

( kushëri i Çajupit të madh) e Ibrahim Abdullai, me anën e Sali Hallkokondit nga Vranishti, ku na thoshnin: “Këto ditë u sos prej Evropës Ismail Beu dhe po prënjtet në shtëpinë e Xhemil Vlorës. Për të qarë hallet e vatanit, lutemi të vini në Vlorë më 15 të korrikut, në shesh të Namazgjasë (tek është Sahati sot – shënimi im, A.H.), ku do të mblidhet populli i krahinës. Me besë: Bexhet Shapati, Ibrahim Abdullau”.

Në këtë mbledhje, më 15 të korrikut, kur Ismail Beu u kthye nga takimi me princ Vidin, në Durrës, u bë një kuvend i madh me përfaqësonjës të të gjitha viseve jugore të Shqipërisë (rreth 2000 vetë), ku u xgjodh Komiteti i Shpëtimit Kombëtar, ku dhe unë,  Murat Tërbaçi, bëja pjesë në këtë Komision.

Në kohët më pas , me “Kombiarët” e Vlorës kam marrë pjesë në Komitetin e Vlorës dhe në hartimin e protestave e memorandumeve drejtuar Konferencave të Paqit.

Në Kongresin e Lushnjës, sipas letrës që na dërgoi Halim Xhelo (i cili qe shpirti organizator i  Kongresit të Lushnjës) dhe Besim Nuri, u poqa përsëri me Hamza Isain, Ahmet Lepenicën, Ibrahim Abdullaun, Dhimitër Qypin, Spiro Kolekën e Osman Haxhiun, që morën pjesë si përfaqësues të Vlorës vetëm ditët e fundit të Kongresit, pasi nuk kishin mandat delegati, sepse nuk i lejonte ushtria italiane. Pushtuesi dërgoi në Mbrostar forca për të penguar vlonjatët të shkonin në Lushnjë…

Mjaft interesante për Lëvizjen Kombëtare në Vlorë janë dhe kujtimet e veteranit të arsimit kombëtar, Muço Delo. Ndër të tjera, në këto kujtime mësuesi hero nënvizon:

“Ne, tërbaçasit kemi patur mjaft bashkëluftëtarë nga Vlora dhe krahinat e tjera, në kohët e zeza të robërisë turke e italiane, për fatin e Atdheut si Osman Haxhiu, Ibrahim Abdullau, Imer Radhima, Abaz Mezin, Halim Risilia, Duro Shaska, Zaçe Xhelo, Alem Mehmeti, Hamza Isai e Ali Asllani.

Motet 1917-1918, kur kishte rënë gripi spanjoll dhe ushtria italiane na kishte prerë rrugët e shtigjet për të vajtur në Vlorë, kur ishin arrestuar 25 vetë nga krahina e Mesaplikut e dergjeshin në burgjet italiane për “trazirat në Mesaplik”, na thirrën në Vlorë disa mësonjës e parësi te Osman Haxhiu, Ymer Radhima e Hamza Isai për të organizuar festimin e ditës së Flamurit, kundër pushtuesit italian. Ne kërkuam ndihmë nga Osman Haxhiu, Ymer Radhima e Ibrahim Abdullau dhe morëm në Picar edhe drithë falas, pasi katundi ishte pa bukë.

Në organizimin e Luftës së Vlorës, më 1920, të deleguar nga Komiteti i Mbrojtjes Kombëtare, përpara se të krijohej çeta e Tërbaçit, erdhën e na folën IbrahimAbdullai dhe Imer Çelua; erdhi dhe Halim Xhelua që po kthehej nga Kurveleshi, na foli si ai, e pastaj u formua çeta jonë, me komandant Selman Hysenin dhe zëvendës Selam Habazin e Selman Alikon.

Ibrahim Abdullau ka marrë pjesë në federatën “Atdheu” dhe ishte zëvendës i Avni Rustemit, si dhe, në vitet 1923 -’24, në shoqërinë “Bashkimi”. Sipas kujtimeve të Murat Tërbaçit e të Muço Delos dhe tërbaçiotëve të tjerë, këto figura të shquara të atdhetarisë së Vlorës kanë lojtur një rol të veçantë për gjallërimin e Lëvizjes Kombëtare në Tërbaç e Labëri. Ndërkohë një meritë të padiskutueshme për skalitjen historike të porteteve të këtyre pishtarëve të Lirisë dhe Diturisë në Vlorë e më gjerë ka Buldozeri i Kulturës Kombëtare, Prof. Dr. Bardhosh Gaçe, Mjeshtër i Madh.

 *Drejtor i Bibliotekës Qendrore “Nermin Vlora Falaschi”

Universiteti “Ismail Qemali”, Vlorë, ALBANIA.  Vlorë, më 08. 07. 2013

Gozhda e Nastradinit

by

Nga Bedri Blloshmi/

Këtë shkrim dua ta filloj me një paralelizëm,për tu kuptuar nga të gjith lexuesit.Nastradini nxorri shtëpin në shitje dhe dikush që kërkonte ta blinte shtëpin e merr vesh dhe shkon të bisedoj me Nastradinin .E pa shtëpin i pëlqeu e  ranë dakort  për pazarin, lanë dhe ditën që do futeshe në shtëpinë e posa blerë.Atë ditë Nastradini i tha blersit,e sheh atë gozhdëatje ngulur në murë? Po, i tha blersi ajo gozhdë është e imja dhe nuk do e lëvizhësh nga vendi se gozhdën nuk ta kam shitur. Dakort, i tha blersi, gozhdën nuk ta prek as kush.Pas ca ditësh Nastradini kalon tek ish-shtëpia e tij, ngjitet në katin e tretë heq xhaketën e varë në gozhdë dhe iku.Në mbrëmje vjen i zoti i shtëpisë e pa në gozhdë se ishte varur një xhaketë. Menjëher i thërret të shoqes dhe i thotë; çështë kjo xhaket e varur këtu?E shoqja i përgjigjet, kishte qënë Nastradini kishte varur xhaketën dhe kishte ikur.I zoti i shtëpisë  i bërë tym, nuk doli nga shtëpia dhe po priste Nastradinin, i cili vjen dhe ngjitet  sipër  pa i folur asnjërit nga të zotët e shtëpisë merr xhaketë dhe niset për të dalë jashtë .Athere i zoti i shtëpis e ndali  dhe i tha të mos ta lëri më xhaketën aty sepse unë ta bleva shtëpinë ti nuk ke më punë këtu .Nastradini ja kthen qetë- qetë, dëgjo zotëri “Unë të kamë shitur shtëpin jo gozhdën zotëri”Këtu do vij sa herë të më teket dhe do e varë xhaketën te gozhda ime. Atëhere të dalim për ku jemi nisur. Partia e Debatikasve e udhëhequr nga një sekretar partie prej 23 vjetësh, këtë herë që nuk vodhi dotë votat se kishte shumë vëzhgues ndërkombëtarë, doli e verteta në shesh dhe Debatikasit ranë drejtë e në humnerë. Tashti i detyruar kryetari i partisë Debatikase duke mos pas asnjë mundësi tjetër manovrimi, me shumë përtesë dhe jashtë vullnetit të tij deklaroi me gjysëm zëri.Jap dorheqjen nga të gjitha fuksionet dhe si kryetarë partie, por tani lind pyetja, a e beson kush këtë se do largohet nga partia kryetari i humnerës? Caktoi ata kanidat që patjetër i binden verbërisht dhe i bien në gjunjë duke i lëpirë dhe këpucët  të shoqëruara me lotë Krokodili.Ky që është caktuar Kryetarë Bashkie mbasi partia e Debatikasve e humbi gjith shqipërinë në zgjedhjet lokale, ndërkombëtarët e mishëruan dhe ja dhanë Bashkinë e Tiranës.
Po ky Kryetarë Bashkie, duke shëtitur ministri më ministri mbasi u akuzua për vjedhje me shifra të mëdha 240 miljon Euro të grabitura dhe si hyri një ferre në këmbë. Tani do bëhet Kryetarë i partisë së shkërrmoqur Debatikase, me këtë rastë të mos ketë mundësi qeveria e ardhëshme tia hapi dosjen sa një mal që fle tek prokurori i përgjithshëm Llalla. Prokurori Llalla kur mori karriken që ka sot bëri deklarata premtuese dhe i prerë se do zbatonte ligjin pa asnjë mëdyshje. Të njëjtën gjë bëri dhe para ardhësi i Llallas, madje shkuan shumë më largë, si Kryeministri i ikur dhe Kryetarja e Parlamentit po të ikur duke parashikuar se do ishte një Silva Konti. Kanidati tjetër vjen nga një familje Ministrash të diktatorit por është i shquar dhe për terrorin në zonën e Lumës edhe sot po tua përmëndësh Dashnor Mamaqin ata dridhen edhe sot e kësaj dite.Partia e Debatikasve dhe qeveria e ikur u krijua me bijtë e Ministrave të diktaturës, bijtë e sekretarve të parë të kryetarëve të Degëve të punëve të brënshme, me bijtë të sekretarëve të partisë ,me bijtë e sigurimit të shtetit dhe të bashpunëtorëve të tyre ,me kryetare shoqatash të Enverit. Themi shkurt se aty  në  qeveri ishin ata që kishin lidhje të forta me komunizmin ose lidhje po aq të forta me sigurimin famëkeq.Kryetari i partis Debatikase që tani përhap tymnaja se ka dhënë dorheqjen si besnik fanatik i Zv. diktatorit  Alia, e mbajti fjalën, e përcolli me shtrat topi u tregua shumë korrekt në zbatimin e porosive të Katovicës dhe të gjith këta bij komunistësh e sigurimsash jo që i punësoi në vende kyçe  të pushtetit por i la të vjedhin dhe grabisin sa të donin duke i siguruar se do i mbronte dhe nga proçedimet penale. Kjo është vërtetuar se asnjë ministër, drejtor apo ku di unë, në sektorët e tjerë ku vidhej para me tendera nuk shkoi në prokurori. Si këta që ikën nga pushteti, si këta që po vijnë thërrasin dhe premtojnë në sy dhe të ndërkombëtarve se do e luftojmë korrupsionin dhe se toleranca  është gjithmon zero. Mbas revolucionit të armatosur të vitit 97 partia e Debatikasve e humbi pushtetin duke ja marrë gjysma tjetër e Partisë së Punës. Ne demokratët  me në Krye sekretarin e Partisë dilnim çdo ditë në protesta duke dëgjuar kryetarin se kur të vinim në pushtet  do fusnin në burg të gjith të korruptuarit me në krye Fatos Nanon. Në 2005 pushteti i kaloi  partisë Debatikase dhe as njëher nuk u pëmënd, e jo më ti fuste në burg për abuzimet e bëra.Unë shtroj pyetjen, mos vallë këto dy parti kanë një marveshje të heshtur? Duke ja lënë qeverisjen në çdo 8 vjet  njëra -tjetrës?
Këta që po marrin pushtetin me një fitore të vertetë çdo bëjnë me dosjet e ministrave të korruptuar, do heshtin?Po prokurori i përgjithshëm gjithmon do hesht? Korrupsioni nuk është abstrakt është i prekshëm  gjithë ato vila, dyqane, prona,si janë ndërtuar. Mirë për miljonat e Eurove që janë depozituar në bankat jashtë shtetit, po këto që duken si do justifikohen? Në qoftëse, largë qoft do futet ndonjë ministër në burg pasuria që ka vjedhur do ti shtetëzohet? Gjykatat tona po ashtu dhe prokuroritë, kur ndodh që dëgjojm sa për sy e faqe pasuria e vjedhur nuk i sekuastrohet. Të presim, të shohim mbase prishet marrveshja e heshtur. Të shohim se sa do bëhet i besueshëm Luli për kryetar të partisë Debatikase, jo për ta votuar se ai është caktuar dhe ështe kryetare, por sa për farsë do ketë për ta mashtruar popullin se do e ngrej dhe një herë Partin Debatikase dhe ta nxjerri nga humnera ku e  hodhën.A do i pastrojnë spiunët, sigurimsat dhe vrasësist? Siç është rasti i Librazhdit, Se për bijtë e komunistëve dhe hajdutët nuk bëhet fjalë se mund të largohen. Jam kurjoz ta dëgjoj se si do të justifikohet me pronarët dhe të burgosurit politik. A do të garantojnë se sa po të vijnë në pushtet do ti detyrojnë prap të vetë  sakrifikohen? Po pronarëve çfarë përralle do ju sajojnë?Le të presim ,sherri ka nisur,Lufta vazhdon.
Po e mbyll këtë shkrim me urimin nga zemra.
E gëzofshi humnerën ku ratë.

Esperanto- Komunikim të drejtë!

by

Esperanto-folësit do të ndërmarrin një fushatë gjatë vitit 2013 për një drejtësi gjuhësore në bazë të parrullës “Komunikim të drejtë”, në lidhje me Kongresin e 98-të Universal të Esperantos, që do mbahet në Qendrën prestigjioze Harpa, në Rejkjavik, Islandë, me rreth 1000 pjesëmarrës nga më shumë se 50 vende. Kongresi do ketë temë të njëjtë.

Pas një periudhe të shkurtër 125 vjeçare Esperanto është tashmë ndër 100 gjuhët më të përdorura nga 6800 gjuhë që fliten në botë. Ajo është gjuha e 29-të e përdorur në Vikipedi, përpara suedishtes, japonishtes dhe latinishtes. Esperanto përdoret si gjuhë e përzgjedhur nga Google, Skype, Firefox, Ubuntu dhe Facebook, Google Translate. Programi i përkthimeve i Google, kohët e fundit e ka shtuar këtë gjuhë në listën e tij prestigjioze prej 64 gjuhësh. Edhe telefonat e sotëm me ekran të prekshëm janë në gjendje ta përdorin Esperanton. Gjithnjë e më shumë njerëz e flasin Esperanton tani më shumë se islandishten, sipas librit të fakteve të botës që boton CIA e SHBA.

Esperanto jepet mësim zyrtarisht në 150 universitete dhe institucione të tjera të arsimit të lartë dhe në 600 shkolla fillore dhe të mesme në 28 vende. Ajo ka një letërsi të pasur që përfshin 50 000 tituj, me botime të reja që dalin çdo javë. Përveç radioemisioneve të shkurtëra nga shumë vende ka edhe një radiostacion 24 orësh me emrin Mozaiku” dhe një televizion rrjetor në Kinë.

Përparimi i Esperantos ka qenë frenuar nga paragjykimet dhe mungesa e dijenisë, injorimi i fakteve për këtë temë. Adolf Hitleri dhe Josif Stalini i kanë përndjekur folësit e Esperantos. Të dy ata u zhdukën, por Esperanto mbeti, u rrit, u zhvillua dhe përdoret sot gjallërisht për komunikimin ndërpopullor midis mijëra e mijëra njerëzve nga më shumë se 100 vende të botës.

UEA (Organizata Botërore e Esperantos) ka partneritet këshillimor me UNESKO-n, mban lidhje zyrtare me Kombet e Bashkuara dhe me Këshillin e Evropës. Esperanto mundëson në komunikimin ndëretnik një mirëkuptim asnjanës, një nivel të drejtë diskutimesh, duke mbrojtur kështu të drejtën për ekzistencë të gjuhëve pakicë dhe vendore, duke i trajtuar ato mbi një bazë të barabartë dhe duke respektuar ndryshimësinë kulturore dhe gjuhësore të folësve të tyre.

SHËNJTËRIMI I NJË PAPE TË MADH

by

MIK I GJITHË NJERËZIMIT – E VEÇANËRISHT I SHQIPTARËVE/

Nga Frank Shkreli/

Vatikani njoftoi të Premtën që kaloi se Papa Françesku ka nënshkruar dokumentacionin për shpalljen e Papa Gjon Palit II — i cili ndërroi jetë 8 vjetë më parë —  shenjtor i Kishës Katolike.   Këjo ndodhi pasi Papa Françesku  aprovoi mrekullinë e dytë që i atribohet Papa Gjon Palit të II.  Vatikani gjithashtu njoftoi njëkohsisht edhe kanonizimin e Papës Gjonit 23-ët, i cili për 5 vjetë udhëhoqi riorganizimin dhe modernizimin e Kishës Katolile deri në vitin 1963, kurë ndërroi jetë.Mirëpo, Papa Gjon Pali II është konsideruar si kandidat për shënjtor,pothuaj menjeherë pas vdekjes.  Në prill të vitit 2005, turmat e mëdha  në Sheshin e Shën Pjetrit, bërtisnin, “Santo Subito” të Shënjtërohet Menjëherë.

Papa Gjon Pali II kujtohet si njëri prej udhëheqësve më me influencë i shekullit të kaluar.  Është i famshëm tanimë roli i tij në rrëzimin e komunizmit.  Ai, së bashku me Presidentin amerikan Ronald Reagan — dy udhëheqës gjigantë të gjysmës së dytë të shekullit të kaluar — konsiderohet si personi  i cili ndihmoi në rrëximin e komunizimit në vendlindjen e tij në Poloni dhe eventualisht  në mbarë Evropën.   Ai shërbeu si frymëzim shpirtëror për bashkatdhetarët e tij polakë, gjatë një periudhe shumë të vështirë për ‘ta, nga mbarimi i 70-ave dhe fillimi i 80-ave të shekullit të kaluar.  Ish-udhëheqsi i sindikatave polake, Lek Walesa ka thënë se Papa Gjon Pali II u dha polakëve kurajo dhe shpresë për të bërë ndryshime. Sipas Walesës, askush deri atëherë nuk kishte ide se si të rrëzohej komunizmi.  Gjatë vizitës së tij në Poloni  në vitin 1979, Gjon Pali II u tha bashk-kombasve të tij: “Mos kini frikë”, ndërkohë që iu lutë Perëndisë që të ”sillte Shpirtin e Shënjtë mbi këtë tokë dhe të ndryshonte imazhin e vendit.” Gjatë   vizitës së dytë në Poloni më 1983, Gjon Pali sfidoi strukturat shtypëse të shtetit komunist duke u bërë thirrje bashkatdhetarëve të tij, që të keqen ta quajnë të keqe dhe të mirën të mirë duke mos pushuar së kërkuari të vërtetën absolute. Gjon Pali II besonte në paqë dhe e konsideronte luftën si një humbje për të gjithë njërzimin.  Ai ka shkruar se, “Shëmbja e bllokut sovjetik nuk u realizua me luftë, por nepërmjet “angazhimit të pa dhunë të njerzëve, në përpjekjet e tyre të vazhdueshme për të zbuluar të vërtetën”.

Gjatë mandatit të tij, presidenti amerikan Ronald Reagan ishte në kontakt të vazhdueshëm dhe shkëmbente rregullisht korrespondencë me Papën Gjon Palin II, gjatë kësaj periudhe shumë kritike për Evropën dhe botën, në atë që revista e njohur amerikane Tajms e pat cilësuar, si një “aleancë e shënjtë për të shembur sistemin komunist” në Poloni dhe në botë.  Njihet mirë admirimi që Presidenti Reagan kishte për Gjon Palin II dhe për rolin që ai ka luajtur në shembjen e Murit të Berlinit.   Madje edhe bashkohasi i tij, ish-udhëheqsi  komunist sovjetik Mikail Gorbaçov, duke folur për admirimin dhe respektin që ai kishte për Gjon Palin e II, ka thënë se “Shëmbja e Perdesë së Hekurt do të ishte e pamundur pa Papa Gjon Palin II.”

Ish-presdienti amerikan Xhorxh Bush në vitin 2004 i akordoi Medaljen e Lirisë Gjon Palit II, me motivacionin: ”Këtij biri të Polonisë…parimet e të cilit në mbështetje të paqës dhe lirisë kanë frymëzuar miliona njerëz për të shembur komunizmin dhe tiraninë.”

Historianët thonë se Papa Gjon Pali i II, nga pozita e tij si udhëheqës i Kishës Katolike, bëri shumë edhe për përmirësimin e marrëdhënjeve të Kishës me fetë e tjera, përfshirë judeizmin, islamizmin dhe ortodoksizmin.  Thuhet se një prej objektivave kryesore si Papë ishte që të vendoste Kishën në qëndër të një aleance të re fetare duke bashkuar tri fetë e mëdha botërore, judeizmin, islamizmin dhe kristjanizmin, në një aleancë të madhe  fetare.

Si promovues i të drejtave të njeriut,  dindjitetit njerëzor dhe solidaritetit ndërkombëtar,Papa Gjon Pali II udhëtoi anë e mbanë botës, duke vizituar gjithsejt 130 vende, gjatë periudhës që ai ka shërbyer si udhëheqsi shpirtëror i Kishës Katolike.

Një nga këto vende që vizitoi Gjon Pali ishte dhe Shqipëria, kur me 25 prill, 1993, ai puthi tokën arëbërore, “tokën e harmonisë të tre besimeve”, sipas Ismail Kadaresë. Ismail Kadare ka shkruar  për këtë vizitë se, “Papa Gjon Pali i Dytë u prit në Shqipëri me të njëjtin ngazëllim nga gjithë populli shqiptar, katolikë, ortodoksë e myslimanë, bashkë. Dhimbja njerëzore, ëndrra për lirinë i kishte afruar më shumë se çdo gjë tjetër, të tre besimet. Me udhëtimin e tij në Shqipëri, Papa Gjon Pali II, kreu udhëtimin e ndërprerë të një pape tjetër në shekullin e 15-të. Liria e shqiptarëve ishte në kërcënim përballë ushtrisë otomane, dhe Papa Kaliksi do të vinte për t’u dhënë zemër shqiptarëve, në aktin e fundit të qëndresës së tyre.  Papa Gjon Pali II erdhi bashkë me fillimet e lirisë”, ka shkruar Kadare, për vizitën e historike të Papës në Shqipëri.

Në sheshin Skenderbe në Tiranë, para mijëra qytetarve që kishin dalur për ta pritur, Gjon Pali II me fjalët baritore, inkurajuese dhe shpresësdhënse — drejtuar një populli të vuajtur por bujar — për një të ardhme më të mirë për kombin shqiptar, iu drejtua me këto fjalë: “Popull shqiptar, ec përpara me guxim drejt shtigjeve të solidaritetit. Është një rrugë e vështirë kjo, por në ‘të janë mbjellë farat e shpresës.  Të shoqëroftë forca e martirëve të tu, dëshmitarë gjithmonë në roje të lirisë në vitet e pafund të shtypjes së regjimit totalitar. T’i ndriçoftë hapat e tu dashuria për familjen, shpirti i vëllazërimit, mikpritja ndaj të huajit dhe vetitë që e dallojnë popullin tuaj, veti këto që përbëjnë pasurinë më të çmuar shekullore shqiptare.”

Presidenti i atëhershëm i Shqipërisë, Dr. Sali Berisha përshëndeti me atë rast Gjon Palin në  emër të të gjithë shqiptarëve, duke theksuar lidhjet historike midis Vatikanit dhe të kombi shqiptar. “Lidhjet e Shqipërisë me Selinë e Shënjtë janë lidhje shpirti dhe lirie”, tha udhëheqësi shqiptar. “Në historinë e tyre, shqiptarët kanë patur në Selinë e Shënjtë  mikun dhe aleatin e tyre, kanë gjetur mbështetjen  e fuqishme në luftën  dhe përpjekjet e tyre për të ruajtur lirinë, ndërsa tek Ju, mikun e shquar që lutej gjithnjë për Shqipërinë.  Zoti e ka dëgjuar lutjen Tuaj dhe sot Ju vini në një Shqipëri të lirë.  Ne, dhe brezat që do vijnë, do t’ju jemi gjithmonë mirënjohës”, tha ndër të tjera ish-presdienti i Shqipërisë Sali Berisha

Lidhjet e Papës Gjon Palit me Shqipërinë dhe me kombin shqiptar kalonin nepërmjet Nënë Terezës, me të cilën ai kishte jo vetëm  njohuri, por edhe bashkpunim të ngushtë, por mbi të gjitha ai shprhte gjithmonë respekt për të dhe për kombin që lindi këtë bijë të madhe.  Nënë Tereza, e shoqëronte Papën në këtë vizitë historike në Shqipëri dhe Papa Gjon Pali falënderoi kombin shqiptar dhe iu drejtua Nënë Terezes duke thënë se, “Nuk mund të mos përshëndes sot një njeri që ndodhet sot midis nesh, Nënë Terezen e Kalkutës.  Të gjithë e dimë se cili ështe atdheu i saj.  Atdheu i saj është këtu! Edhe në kohët e izolimit të plotë të Shqipërisë, ishte kjo rregulltare e përvuajtur, kjo shërbyese e përvuajtur e më të varfërëve që përfaqësonte  në të gjithë botën emërin e Atdheut të saj.  Me personin e Nënë Terezës, Shqipëria është  nderuar gjithmonë”, ka thënë Papa.

Papa Gjon Pali II ishte gjithashtu edhe shumë afër Kosovës gjatë kalvarit të saj, dhe jo vetëm shpirtërisht.  Nga pozita e tij si një udhëheqës botëror dhe fetar, ai përpiqej që të zgjonte ndërgjegjen e botës mbi krimet që po ndodhnin në Kosovë.   Në një deklaratë “Urbi at Orbi”, dmth. drejtuar Romës dhe botës, udhëheqsi i Kishës Katolike, prononcoi uratën e tij para botës, “Për tokën e martirizur të Kosovës, ku lotë e gjak vazhdojnë të përzihen në një skenar dramatik urrejtjeje dhe dhune. Mendoj për ata që janë vrarë, për ata që kanë mbetur pa shtëpi, për ata që janë larguar me forcë nga familjet e tyre, për ata që janë detyrua të ikin larg…Të mobilozohet solidariteti i të gjithëve anë e mbanë botës,” vazhdoi Gjon Pali i II, “që më në fund të flitet serish për vëllazërim e paqë.  Si mund të qëndrojmë pasiv para lumit të dhimbshëm të burrave e grave të Kosovës që trokasin në derën tonë duke kërkuar ndihmë”?, sfidoi botën Papa Gjon Pali, për të bërë diçka për Kosovën martire.  Si një shëmbëll i seriozitetit të Papës për të sensibilizuar  botën mbi gjëndjen tragjike në Kosovë, dhe për thirrjet e tija për aktivizim ndërkombëtar në mbështetje të Kosovës, ish-presdienti amerikan Bill Klinton shënon në biografinë e tij, telefonatën që ai shkruan se mori nga Papa Gjon Pali II, me të cilën, Papa i drejtohet atij me kërkesën: “Zotëri President. Duhet të bëni diçka për Kosovën. Këjo gjëndje nuk mund të tolerohet më.”

Njëri ndër këta burra të Kosovës që trokiti në derë të Papës Gjon Palit II për t’i kërkuar ndihmë për Dradaninë e tij të vuajtur, ishte Presidenti Ibrahim Rugova, i cili ka patur disa takime me Gjon Palin II.  Pas vdekjes së Papës, Presidenti Rugova ka thënë se, “Papa Gjon Pali ishte një mik dhe At për Kosovën.  Ai ka merita të mëdha për lirinë, pavarësinë dhe demokracinë e vendit tonë, Kosovës.  Mund të them se isha mik i një Pape dhe njeriu të Madh.  Kosova dhe shqiptarët në përgjithësi, do ta kujtojnë si At të shënjtë të Madh, i cili ka bërë shumë për kombin tonë”, ka thënë Ibrahim Rugova.

Edhe ish-presdienti i ShqipërisëAlfred Moisiu e ka vlerësuar  Gjon Palin II si, “një figure të madhe, pasi ai është jo vetëm baritori i  katolikëve në mbarë botën, por edhe i mbarë njerëzimit, sepse kontributi i tij ka përmasa të tilla…ai i ka dhënë njerëzimit atë që i ka munguar, dashurinë e njeriut për njeriun”, ka thënë ish-udhëheqsi shqiptar.

Ndërsa, Dom Lush Gjergji, që ka takuar shpesh Gjon Palin II, në një intervistë për Radion Evropa e Lirë, pas vdekjes së Gjon Palit, ka venë në dukje mbështetjen e palëkundshme të Papës për Kosovën, gjatë takimeve private  në Vatikan me të dhe me Ipeshkvin e atëhershëm të Kosovës, Imzot Nikë Prela.   Sipas Dom Lush Gjergjit, “Do të mbetet një kujtim i paharrueshëm fjala e madhe e Papës Gjon Palit, thënë më 1981 pak para shpërthimit të ngjarjeve të Kosovës se “pas popullit tim polak”, i tha ai Imzot Nikë Prelës dhe mua, “po ua shploj zemrën dhe po u them se më së tepërmi e dua popullin shqiptar, sepse keni vuajtur shumë dhe padrejtësisht dhe na e keni dhuruar Nënë  Terezën”.  “Kur e përqafoi Nikë Prelën në karrocë, Papa i tha dhe këtë fjalë që më ka mbetur gjithnjë në zemër dhe në veshë. “Kosova – shpresa jonë, Kosova-plaga jonë”, kujton Dom Lush Gjergji.

Gjatë gjithë kohës që jetoi, në personin e Gjon Palit II — sidomos në kohë të vështira — kombi shqiptar kishte një përkrahës aktual dhe të fortë në këtë botë.  Tani, shqiptarët kudo, kanë një Shënjt mbrojtës që së bashku me Nënë Terezën do të luten, sipas vet uratës së Gjon Palit kushtuar kombit shqiptar, “Për një ditë në të cilën ky popull fisnik të shohë edhe njëherë të realizuara dëshirat më të thella të shpirtit të tij, atëbotë kur të gjithë — bijë e bija të tij — do të kenë mundësi të bashkohen në harmoni të plotë për të rindërtuar një të ardhme në drejtësi e paqë.”

Këjo ishte lutja e Papës Gjon Palit II, mikut të madh të shqiptarëve për fatet e kombit shqiptar. Këjo është dëshira e madhe e të gjithë shqiptarëve, në këtë vit të shënjtërimit të tij.

 

 

Fatbardha Saraçi, mbesa e Qazim Mulletit: Persekutimi i Mulletëve dhe fati i hidhur i Hajries, gruas së prefektit

by

Nga Ani Jaupaj/

Ne Foto: Hajrie Mulleti me të birin, Reshitin/

TIRANE : Ish-prefekti i  Tiranës, protagonisti i njërës prej komedive më të famshme shqiptare “Prefekti”, Qazim Mulleti, la pas arratisjes së tij, përveç gruas e djalit, edhe vëllezërit bashkë me familjarët e tyre. Të gjithë, aktivë politikisht ose jo, u internuan. Kjo është historia e njërës prej mbesave të tij, Fatbardhës, e cila,  e frymëzuar prej vuajtjeve që ka parë, është duke shkruar vëllimin e tretë të librit “Dhimbje”. Përveç intervistës e njohjes me të, prej vëllimit të dytë të këtij libri, jemi njohur edhe me jetën që iu desh të kalonte Hajrie Mulleti, gruas së ish-prefektit, bashkë me të birin, Rreshitin. I gjithë ilariteti i shkaktuar prej komedisë “Prefekti”, ironizues dhe tallës me prefektin e Tiranës në kohën e pushtimit fashist, Qazim Mulletin, ka rënduar mbi supet e gjithë pjesës tjetër të familjes së tij. Edhe të atyre fëmijëve të sapolindur, që as e kishin idenë se ç’do të thoshte të ishe në krye të drejtimit të qytetit, të udhëtoje me makinat e shtetit, apo gjithfarë privilegjesh, që për një kohë të shkurtër familja mund të kishte. E më shumë akoma, nuk mund të kuptonin se nga buronte gjithë ajo urrejtje e përbuzje, që kohë më vonë e një pjesë të madhe të jetës, njerëzit do tregonin ndaj tyre. Qazim Mulleti në prag të rrezikut u largua nga Shqipëria, për t’ia lënë “të keqen” jo vetëm së shoqes dhe djalit të tij të vetëm, por edhe gjithë familjarëve të tjerë, vëllezërve me gjithë kishin e ç’kishin në shtëpi. Një prej tyre është Fatbardha Saraçi Mulleti. Mbesa nga vëllai e ish-prefektit, që i pa dyert e internimit që 5 vjeç, pas daljes prej tij, për shkak të një marrëdhënieje të vjetër shpirtërore me letërsinë, mblodhi e shkroi gjithë ç’kish parë me sy e dëgjuar me vesh nëpër shëtitjet nga njëri fshat në tjetrin e nga kasollet në baraka. Ashtu si ajo, të pangrëna, të paveshura, ishin edhe sa e sa femra të tjera, që të bëra tok, kanë bërë të mundur botimin e vëllimit të dytë të librit “Dhimbje” me autore një nga vetë bashkëvuajtëset. Sot, Fatbardha është duke punuar

Fatbardha Saraçi Mulleti në kohë të ndryshme, gjatë viteve të internimit, si dhe kohët kur ishte mësuese

me vëllimin e tretë, por deri atëherë, të njihemi me jetën e saj dhe të atyre që u bënë pjesë e këtij libri. E meqë shkaku i gjithë rrjedhës së jetës së tyre erdhi i tillë për shkak të xhaxhait, Qazimit, do të flasim pikërisht për ato çka ai la pas, në kampin e tmerrshëm të Tepelenës, gruan, Hajrien dhe të birin. Si dhe gjithë fisin që rropatej fushave e të korrave në Savër të Lushnjës apo ngado t’i degdiste partia. Gjithë historitë e emrat që shohim në librin “Dhimbje” ju i keni prekur vetë? Të gjitha historitë janë të vërteta, ato jetuan bashkë me mua që kur isha 5 vjeç e vazhdojnë të jetojnë deri tani, që kam prekur të 70-at. I kam njohur këto nëna e bija ndër vite në qytetet e Tiranës, Kavajës, Lezhës, në fshatrat ku kam punuar, Zadrimë, Kallmet, Dajç etj. Në ato vite bashkëjetese me të keqen, të gjitha ngjarjet e librit ishin pjesë e së përditshmes dhe liria ishte vetëm një iluzion. Duhet të ketë qenë vetëm dëshira për t’i ndarë këto dhimbje me të tjerët, sepse me letërsinë jo nuk ju lidh gjë… Në fakt, letërsia ka qenë brenda meje gjithnjë. Pasioni për të lexuar libra artistikë e shkruar kujtimet e mia, më ka shoqëruar përherë. Por po, ka qenë më së shumti dëshira për t’i njohur njerëzit me ato realitete të hidhura, me ato vrasje për së gjalli e pushkatime, që sot as mund ta imagjinojnë se ç’janë. Prekeshin e vuanin njerëz që as kishin të bënin me ngjarjen e parë. Vuanin dënimet e të tjerëve. Një nga këta ishit edhe ju vetë, apo jo? Babai apo ju vetë keni bërë diçka që i ka shkelur në kallo..? Im atë, Haki Mulleti, pati studiuar në Austri e pas kthimit punoi në administratë. Asnjë lidhje nuk kishte me politikën, por meqenëse vëllai i tij, Qazim Mulleti u largua nga Shqipëria, e kapën këta që mbetën këtu. Së pari e burgosën e mandej e internuan bashkë me ne. Kjo ishte arsyeja pse prej vitit ’44 nuk e kujtoi më babanë në shtëpi, edhe pse gjithë ne të tjerët u nxorëm nga shtëpitë në rrugë për të lëvizur kasolle më kasolle të Kavajës e Lushnjës. Ju keni qenë fare e vogël, ç’kujtoni nga ajo kohë? Sado e vogël të ishe, nuk mund të mos përjetoje pushkatimet që të detyronin të shihje në oborret e shkollës në Kavajë. Na nxirrnin jashtë për t’i parë, sado që përpiqeshim të mbyllnim sytë. Ndoshta shërbenin si shembuj, se një ditë të gjithë mund të kishim të njëjtin fat. Megjithatë, ju arritët t’i tejkaloni të gjitha sepse mundët të ndiqnit ëndrrën tuaj, të shkolloheni… Përveç se dëshirë e imja, kjo ishte një edukatë me të cilën na kishte ushqyer babai. Ishte brenda meje dhe do bëja gjithçka për ta arritur. Megjithatë, po të vijoja të jetoja në Lushnjë, nuk do arrija të shkoja përtej shkollës 8-vjeçare. Njerëzit e mamasë më morën në shtëpinë e tyre në Shkodër, kështu që munda të vazhdoj edhe gjimnazin. Por edhe pas kësaj kohe u ktheva në Kavajë, ku më duhej të flija sërish në një shtrat me disa njerëz. Punova në bujqësi, u përpoqa duke takuar Ramiz Alinë për t’i kërkuar shkollë, por pa i thënë se kush jam, sado që babai më tha se disa ndere ia kemi bërë, duhet t’i kishe thënë kush ishe. Pas vdekjes së tim ati shkova në Lezhë, ku për fat kishin nevojë për arsimtare. Në këtë kohë nisi një dashuri e re për nxënësit, dashuri e cila më shoqëroi gjithnjë. Bashkë me mësimdhënien nisa edhe plotësimin e dokumenteve për të ndjekur Fakultetin e Shkencave Natyrore për Biologji-Kimi, meqenëse në këtë degë kishte nevoja rrethi. U përqendrova vetëm në këto dy gjëra të reja të jetës sime dhe arrita t’ia dal më së miri. Studioja deri në agim, flija pak orë, e në mëngjes merresha me nxënësit, me ngritjen e laboratorëve, me edukimin e tyre dhe të vetes, derisa arrita të përfundoj studimet. Nuk është pak për “njollën” që kishit… Nuk është pak vërtet, por nuk ishte as e lehtë për ta arritur. I gjithë përkushtimi në studime më mori edhe kënaqësinë e krijimit të një familjeje, të cilën e realizova në moshë të vonë, kështu që pati gjithsesi kosto. Megjithatë, edhe me arritjet që pata, nuk munda të vazhdoj punën time pa u prekur. Në kohë të ndryshme mund të prekeshe nga lufta e klasave dhe në fakt më ndodhi një herë në ’67-n e mandej në ’75-n. Në këtë rast të dytë isha e para që u hoqa nga puna për të mos u rikthyer më deri në vitet e demokracisë. Për mua aty mbaroi gjithçka deri në rifillimin e jetës së lirë.

Hajrie Mulleti: Nga komedia te skleroza e vdekja në kampet e Tepelenës

 

Krahas Qazim Mulletit, një emër tjetër real që prekej në komedinë “Prefekti”, ishte edhe ai i së shoqes, Hajries, e cila në gjithë vitet që njerëzit gajaseshin me dialektin a veprimtaritë e të shoqit, hante groshë me krimba në kampin e Tepelenës. Por cila ishte në të vërtetë kjo grua, përtej stereotipave të krijuar të komedisë?

 

Martesa dhe lumturia e shkurtër

 

Hajrie Mulleti ishte e lindur në Tiranë në një nga ato familjet po aq të vjetra e po me aq tradita sa të të shoqit. Pas fejesës me Qazim Mulletin, u martua me të në Vjenë më 1929. Meqenëse i shoqi ishte emigrant politik, Hajries iu desh ta rriste të birin e vetme në Shqipëri, duke shpresuar gjithnjë në mundësinë e një ribashkimi me të shoqin. Dhe në fakt ajo ditë erdhi pas nëntë vitesh, edhe pse zgjati fare pak. Ju duk gati si një rilindje, por gëzimi u pre shpejt në mes. Diktatura ishte pas dere, i shoqi, pas drejtimit të Bashkisë së Tiranës, për të shpëtuar veten, duhet të kthehej sërish nga kishte ardhur.

 

Grabitja e pronave dhe internimi

 

 E nxorën me forcë nga shtëpia dhe iu grabit çdo gjë, përfshi dhe dhuratat që kishte marrë nga prindërit e saj. E internojnë bashkë me të birin, Reshitin 15-vjeçar, në kampin e Tepelenës më shumë bashkëvuajtës të tjerë. Flinin në kazermë bashkë me 200 veta të tjerë pa dallim moshe a seksi. S’kishin dritë, as ngrohje. Ushqimi ishte vetëm një copë bukë e zezë. Por për shkak të të birit duhej përballuar gjithçka. Duhet të duronte edhe dhimbjet e shpinës prej ngarkesës së druve që i vinin të transportonte, në vend të karrocës, për familjet e oficerëve. Por kjo ishte vetëm njëra anë e medaljes. Bashkë me të, ishin edhe motrat e vëllezërit e saj. Njëri u pushkatua i pari për shkak të bindjeve antikomuniste. Të tjerët ndoqën fatin e tij, u larguan nga jeta njëri pas tjetrit në internim, pa u parë a folur me të motrën. Natyrisht që nëse do të pranonte të bënte ndarjen nga i shoqi, fati do ishte më pak mizor, por këtë nuk e bëri kurrë. Sëmundja dhe vdekja

 

Hajrie Mulleti, gruaja e Qazim Mulletit, në internim në Tepelenë

Punoi në bujqësi, me hipertension, për të rritur të birin, në ato kushte që jeta e kishte hedhur. Kjo ishte gruaja që komedia e bënte të çalë, injorante, qesharake, tek ajo numëronte kafshatat e munguara të bukës së të birit. Por duhet të kalonin shumë vite përpara se e gjithë kjo të dilte në dritë. Aq vite sa Hajria ishte plakur, bërë me sklerozë, në internim. Fjalët e vetme që mund të shqiptonte pas sëmundjes, kur e pyesnin, ishin: “Jam te shtëpia e babait tim, në oborrin me diell e plot lule, në dhomat e mëdha me jorganët e bardhë”. Imazhe këto që i kishin mbetur nga vajzëria e që shtynte netët e errëta të pagjumësisë. Vdiq në një barakë prej llamarine e dërrase, mes baltës së Myzeqesë, në vitin 1980 larg Tiranës së saj, së cilës iu largua 35 vite më parë, për të mos iu rikthyer kurrë. Pas largimit të së ëmës, i biri, Reshiti, vetëm qante, i mbetur tashmë i vetëm, pa të ardhme e me zemrën mbushur me plagë.

Traumat e të birit 

Reshiti jetoi me të atin për fare pak vite. Edhe në kohën që ishin bashkë, për shkak të luftës e angazhimeve të të atit, momentet e tyre së bashku ishin të numëruara, kështu që kujtimet e tij ishin të lidhura vetëm me nënën. Kur një i ftuar, mik i familjes, e pyeti Qazimin se pse nuk e merr dhe djalin me vete, përgjigjja e tij ish se politikanët nuk merren me gra e fëmijë. Mbas vitit 1944 nënë dhe djalë i kishin arrestuar disa herë, duke i mbajtur në biruca të veçanta. Hajria pati presione të ndryshme në vitet pas largimit të të shoqit, për t’i grabitur pronat, ndërsa Reshiti akuzohej se shkruante parulla kundër komunizmit. Nuk mungonin as keqtrajtimet fizike nga shokët e shkollës, as herët kur kthehej i gjakosur në shtëpi. Kjo mënyrë jetese e përndoqi Reshitin në vitet më të mira të jetës, për t’i lënë kështu gjurmë të përhershme edhe kur koha do sillte të jetonte i lirë.

Qazim Mulleti në krye të Tiranës

Thuajse të gjithë qytetarët e kryeqytetit e pranuan me dëshirë zgjedhjen e një tiranasi në postin e kryetarit të bashkisë. Sekretar personal i tij ishte Mehmet Rushiti, ndërsa nënkryetar Halil Mëniku, që drejtoi më pas kryeqytetin përkatësisht në vitet 1943-1944. Shumë plane të nisura në kohën e Zogut, si godina e korpusit universitar, kolonadat apo sot Muzeu i Arkeologjisë, Akademia e Arteve, ku në atë kohë u vendos edhe opera, Kryeministria dhe hotel “Dajti” morën drejtim në kohën e kryebashkiakut Mulleti. Por reliktet e punës së tij, të cilat ekzistojnë edhe sot, janë banjat publike nën tokë. Sipas nipit të Qazim Mulletit, Tanush Mulleti, me të marrë postin e drejtuesit të Tiranës, nisi vendosjen e çezmave publike në rrugica, si dhe ndërtimin e banjave publike në disa pika të rëndësishme të qytetit, duke zgjidhur njëkohësisht problemin e kanalizimeve nëntokësore. Një tjetër sipërmarrje e vështirë e kryebashkiakut ka qenë heqja e varrezave brenda qytetit. Për të zgjidhur këtë situatë të vështirë, ai e nisi nga vetja. “Ne kena pas afër xhamisë te Pazari i Ri varrezat e shtëpisë. Por duke dashur me bo i reformë e me i çu varrezat mo larg qendrës, Qazimi e nisi nga vorrezat tona e në ven të tyne ma pas u ndërtu markata e Pazarit të Ri”, rrëfen Tanush Mulleti. Karrocat me kuaj që në atë kohë mbizotëronin, nuk u lejuan të shkelnin në qendër të Tiranës, duke i dhënë kështu qytetit të viteve ’40 një pamje më të pranueshme. Në kohën kur Bashkia drejtohej nga Qazim Mulleti, u ndërtuan dhe furrat e para elektrike të bukës në kryeqytet.(Kortezi: Panorama)