Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Qameti nga Tërmeti dhe nga Hyqymeti

by

Nga Rafael Floqi /

Paniku ka mbërthyer vendin, pasi një total prej 15 tërmetesh është regjistruar që prej pasdites së te shtunës. Lëkundjet sizmike kanë vijuar të jenë aktive në mënyrë konstante në detin Adriatik. Megjithatë, vetëm tri prej tërmeteve kanë qenë të fuqishme, mes të cilëve njëri arriti magnitudën 5.8 Rihter dhe intensitet mbi 7.5 ballë, i lokalizuar 30 km në veri të qytetit të Durrësit. Sipas Institutit të Gjeoshkencave, ky është tërmeti më i forti i shënuar në vend në harkun e 20-30 vjetëve të fundit. Këto tërmete të njëpasnjëshme kishin si epiqendër qytetin e Durrësit, por u ndjenë edhe në kryeqytet, ku raportohen me dhjetëra të lënduar dhe dëme të shumta materiale.

Në total, Ballkani dhe Adriatiku janë prekur nga 32 lëkundje sizmike në 24 orët e fundit. Nga ky bilanc, efektet janë ndjerë në 10 shtete, ku pasojat më të rënda kanë qenë në Shqipëri.

Presidenti Meta paradokohe artikuloi shqetësimin e një tërmeti eventual dhe kur i kërkoi qeverisë masa gatishmërie për të qenë e gatshme që t’u gjendet pranë e në ndihmë qytetarëve! Natyrisht, tërmeti as nuk mund të parashikohet dhe as mund të ndalohet. Por ja qe ndodhi. Si e dinte Meta pyeteni, Megjithatë vështirë ta dinte se ai nuk është Nostradamus. Gjithësesi, kjo nuk do të thotë se qytetarët nuk duhet të qëndrojnë vigjilentë pasi tërmeti është një prej fenomeneve që nuk mund të parashikohet nga shkenca.

Meta në cilësinë e kryetarit të Këshillit të Sigurisë Kombëtare kërkon informacion nga institucionet përkatëse rreth kësaj dukurie natyrore, nisur nga deklaratat e sizmiologut grek Akis Tselentis., drejtor i Institutit Gjeodinamik Obsarvatori Kombëtar i Athinës. Sizmiologu Tselentis pat paralajmëruar për një tërmet apokaliptik që pritet të godasë Ballkanin, që mund të jetë 30 herë më i fuqishëm se ai që goditi para disa ditësh rajonin e Athinës. Për shkak të karakteristikave të veta sizmike vendi ynë është një nga vendet me sizmicitetin më të lartë në Europë. Prandaj Shqipëria është një vend i kërcënuar nga kjo dukuri natyrore. Pyetjet që bënte Meta kishin të bënin me kapacitetet tona për përballimin dhe masat e marra , nëse vendi ynë do të goditet nga një tërmet i përmasave të tilla. Çfarë masash janë marrë apo do të merren për të reaguar në kohë dhe për të minimizuar pasojat e mundshme në nivel qëndron dhe vendor?

Natyrisht ndodhja e tërmetit është hipotetike. Por çfarë mund te ketë ditur Meta?  Po Meta e ka ditur se për herë të parë, Fondi i Emergjencave Civile iu akordua Ministrisë së Mbrojtjes, e cila nga 1 janari 1918 u bë institucioni përgjegjës për përballimin e tyre. Deri këtu në rregull, Për përballimin e emergjencave civile në vitin 2018 Këshilli i Ministrave ka parashikuar një fond prej 479 milionë lekësh, afërisht 4.5 milionë dollarë. 1.8 milionë dollarë prej këtij fondi përbëhet nga zëri shpenzime kapitale, ndërkohë që në funksion të përballimit financiar të situatave të emergjencës është parashikuar pjesa tjetër prej afro 2.8 milionë dollarësh. Për 2019 nga gjithë hulumtimet e mia nuk gjeta në shtyp një fond , por vetëm një lajm për ndryshimet ne strukture ku Drejtoria e Përgjithshme e Emergjencave Civile do të transformohej në Agjencinë Kombëtare të Mbrojtjes Civile. Ndryshimi nuk prekte vetëm emërtimin e institucionit por edhe strukturën dhe funksionet. Gjatë diskutimeve për projektligjin e “Emergjencave civile” zëvendës ministri i Mbrojtjes Petro Koçi, tha se ky ndryshim bëhet për ti sjellë institucionit më shumë autoritet, për rritjen e kapaciteteve dhe përgjegjësive. Sipas relacionit të draftit, ndryshimi në organikë ndikon në mënyrën e qasjes së fatkeqësive natyrore, si puna për identifikimin dhe parandalimin e emergjencave.  Ky ligj i jep një qasje tjetër trajtimit të fatkeqësive. Nga trajtimi reagues pasi ndodh fatkeqësia në një qasje tjetër ku përfshihet identifikimi, monitorimi, vlerësimi dhe parandalimi i risqeve që sjellin fatkeqësitë. Lutemi te jete ashtu, por këtë duken vetëm si fjalë të përgjithshme.

 Natyrisht tërmeti nuk ndalohet dhe vështirë se parashikohet, por pas tërmetit duhet dhe mund të reagohet. Dhe qeveria e ka për detyrë të reagojë. Të reagojë menjëherë e me të gjitha kapacitetet për të evidentuar çka ndodhur e për të marrë të gjitha masat në ndihmë të të dëmtuarve!

Një tërmet i ri i fortë i magnitudës 4.9 ndodhi menjëherë pas mesnatës. Epiqendra e tij ishte përsëri në Detin Adriatik, dy kilometra në juglindje të Durrësit. Tërmeti, i ndjerë qartë edhe në Tiranë, i befasoi anëtarët e qeverisë ndërsa ata ishin live në TV për të diskutuar ne lidhje me bilancin dhe  dëmet e shkaktuara nga tërmeti i pasdites. Qeveria ishte në një seancë të jashtëzakonshme. Mbledhja u zhvillua në mesnatë, pasi Rama mbërriti në Tiranë nga Frankfurti, ku ndodhej për t’u nisur drejt Shteteve të Bashkuara të Amerikës, për të marrë pjesë në një mbledhje të Organizatës së Kombeve të Bashkuara (OKB). Kjo lëvizje e kryeministrit tregon përgjegjësi. Por përgjegjësia e tij kalon për tej kësaj.

Ai u kërkoi prefektëve Në mbledhjen me prefektët e qarqeve për të vlerësuar dëmet pas tërmeteve, kryeministri Edi Rama u kërkoi përfaqësuesve që ta spostojnë vëmendjen në Durrës, pasi dëmet janë edhe më të mëdha. ë gjithë ju të spostohen në Durrës me një synim: Çdo familje që hyn në atë rrethin e parë të stresit dhe që gjatë natës ka qëndruar jashtë, të kontaktohet. Mbi atë hartë të të dhënave që ka prefektura të bëhet një shpërndarje e forcave dhe çdo familje të kontaktohet për të dëgjuar dhe për tu dëgjuar. Ju të gjithë dhe strukturat atje të policisë së shtetit, bashkë me strukturat e pushtetit vendor dhe mirëqenies sociale të shpërndahen në mënyrë të strukturuar për të mos krijuar rrëmujë që t’i shkojmë një familje 3 herë dhe asnjëherë një tjetre. Ky është objektivi. Rama i kërkoi prefektëve që të kontaktojnë çdo familje që është prekur nga tërmetet. Ky mund te ketë efekt psikologjik dhe vetëm aq

Në fjalën e saj prefektja e Tiranës, Suzana Jahollari tha se grupet e punës janë duke vijuar punën për vlerësimin e dëmeve. Suzana Jahollari: Pikat më problematike në Tiranë ishin në njësinë administrative nr.5. Aty kemi ngritur qendrën e pritjes së njerëzve në mënyrë që tata të kenë ku të adresohen për ndihmën mjekësore. Kemi ngritur 4 çadra nga Bashkia dhe nga policia e shtetit në pikat më problematike të Tiranës. Në Tiranë janë rreth 244 banesa të dëmtuara dhe 24 pallate janë të prishura. Afërsisht ne patëm 110  qytetarët që vendosëm në çadra dhe 90 në qendrat sociale që ofronte bashkia.

.Në Durrës gjendja paraqitet e normalizuar. Aktualisht  ka 188 shtëpi të plasaritura, 2 shkolla dhe 9 pallate të plasaritura. Problem prefekti i Durrësit tha se janë shtesat në pallate, sidomos në pallatet e amortizuara.

Ministrja e Mbrojtjes Olta Xhaçka u shpreh: Edhe shtëpitë e pushimit qoftë e policisë së shtetit dhe ushtrisë që janë të pajisura për të pritur shumë banorë dhe janë gati. Durrësi duke qenë edhe më pranë është edhe më i prekur dhe dëmtuar. Duhet një punë shumë e mirë e të gjithëve për t;ju gjendur pranë të gjithë qytetarëve sidomos në Durrës

 Në disa zona të qytetit të Durrësit energjia elektrike u ndal ndërsa në Tiranë banorët u evakuuan pas dëmit të raportuar. Mediat shpërndanë një foto të një pallati ku dukej se një shtesë anësore ishte ndarë në mes. Mirë që s’kishte rënë. Cilësia e ndërtimeve te kohëve te fundit shpesh nuk ka marre parasysh normat anti-tektonike. Në rrugët e kryeqytetit, njerëz të frikësuar mbetën në rrugë edhe gjatë natës.

Nisur nga tërmeti i ndodhur sot dhe dëmtimeve që janë shkaktuar në banesa, ambiente publike dhe biznese, Ministria e Financave dhe e Ekonomisë ka reaguar për masat e marra. Në një njoftim për mediat, Ministria njofton se strukturat e saj në varësi janë në gatishmëri të plotë dhe po ndjekin të gjithë situatën në kohë reale. MFE po bashkëpunon me të gjitha ministritë e linjës, pushtetin vendor dhe strukturat e tjera që janë në terren, për t’u informuar mbi dëmet e shkaktuara nga kjo dukuri natyrore.

Edhe pse këto struktura po evidentojnë dëmet në terren, është ende herët për të llogaritur efektet financiare të këtyre dëmeve. Gjithashtu, ministria e MFE, siguronte se dispononte të gjitha fondet e nevojshme për të përballuar situatat e shkaktuara nga fatkeqësi të tilla natyrore. Por sa janë këto fonde nuk thuhet. Natyrisht qe demet qysh tani është veshtarë të inventarizohen.

Si institucioni, që ka në varësi Inspektoriatin Shtetëror të Mbikëqyrjes së Tregut, MFE po koordinon gjithashtu me pushtetin vendor, kompanitë e ashensorëve dhe administratorët e pallateve për rritjen e ndërgjegjësimit për të bërë verifikimin e gjendjes së tyre teknike, pas situatës së krijuar nga tërmeti. Kjo është një masë e mirë. Por fondi rreth 3 milionë dollarësh duket i ulët duke iu referuar dëmeve thuajse të përvitshme të shkaktuara nga përmbytjet pa shtuar këtu tërmetet. Tërmeti i Floqit për shembull  tregoi se sa shpejt reagoi qeveria. Në Floq 6 muaj pas tërmetit qe riparuar vetëm një shtëpi, të cilën me 30 gusht kur e vizitoi Rama shpejt e shpejt nga 125 shtëpi të rrënuara gjithsej.

Aq me tepër qe tërmeti i së shtunës, sipas autoriteteve, ishte më i forti i 20-30 viteve të fundit. Fondi i emergjencave qe u ul me 5 here mjafton për te riparuar vetëm 2 pallate dhe jo gjithë ato dëme. Nga ana tjetër atashimi i Fondit te Emergjencave pranë Ministrisë se Mbrojtjes është bërë më tepër për të justifikuar investimet e kërkuara në masën 2  për qind te GDP-se, për Mbrojtjen për anëtarësim në NATO, sesa për të qenë në gatishmëri ne rast fatkeqësisht sipas se njëjtës strategji siç u atashuan zjarrfikëset forcave të ushtrisë. 

Vete Rama dje pohoi se ishte marre vete dje me dritat e Stadiumit të Durrësit dhe kritikoi prefektit të qarkut të Durrësit, Roland Nasto, kryeministri Edi Rama, sa i përket menaxhimit të situatës në këtë qytet. Nuk bëhen zgjidhjet e emergjencave me politika vullnetariste, por duhet te ishin marre masat me kohe. Shume mire qe masat u morën  Kështu që sot stadiumi duhet të jetë i hapur dhe i pajisur për mbrëmjen me të gjithë strukturën akomoduese. Janë afro 700 shtretër në konvaleshencën e Mbrojtjes dhe të Ministrisë së Brendshme në dispozicion, tha kryeministri.

Inxhinieri, Erjon Softa si ish-drejtor i INUK, i tha medias, se në Shqipëri nuk kemi institucione të përcaktuara që kontrollojnë cilësinë e punimeve.  Oponencën e bën një person i punësuar në subjekt, supervizori i punimeve i kontraktuar nga vetë firma e ndërtimit” .Pra vetë Ali e vet kadi. Këtë besoj ta ketë ditur edhe Meta ashtu siç mund te ketë ditur edhe problematikën e ndërtimeve të larta në bregdet. ku nuk rekomandohen ndërtime shumë të larta për shkak edhe të strukturës së tokës. Nga na tjetër mund ta ketë ditur se ka rrugë në raste evakuimi, për të nxjerrë një xhenaze e jo më për tërmetin.

Tërmetet më të fuqishëm që kanë goditur Shqipërinë janë regjistruar zyrtarisht duke nisur nga viti 1851, kur si pasojë e lëkundjeve në Berat humbën jetën 400 persona dhe shumë të tjerë u plagosën.  Tërmeti më i fundit me viktima ka ndodhur në Shkodër, më 15 Prill 1979, ku një tërmet 8 ballë shkaktoi 40 të vdekur dhe dëmtoi 17.118 shtëpi Tërmeti i fundit i fortë është regjistruar në Tiranë në janar të 1988-ës, ku dëmet kryesore ishin në fshatrat Arbanë dhe Petrelë.

Duke iu kthyer edhe një here profecisë se Metës, me te cilën dikush, ironizoi dje ne rrjetet sociale. që presidenti te nxjerri një dekret te ndaloje tërmetet. Natyrisht askush nuk mund te parashikoje saktë tërmetet, por presidenti duke pare situatën e kishte te qarte shqetësimin, ndoshta i duhej një diçka e madhe për të qenë në qendër të vëmendjes, por detyrë e qeverisjes është të ketë gati masat kur të ndodh fatkeqësia.

Si do të përgjigjet tani ministria Spiropali kur e ironizonte Metën se “: Qamet fizik përmes tërmetit nuk ndodhi, por edhe për këtë presidenti të jetë sigurt që nuk do të ndodhë”! Ky ishte reagim i rëndomtë i Elizës, par tani kjo nuk është çështja. As Meta në Durrës nuk u mor me këtë. I pyetur nga gazetaret ai tha këtë Jemi në kushte emergjence?  Meta: Jemi në kushtet e një vigjilencë të vazhdueshme dhe të përhershme se jetojmë në një rajon problematik. Është e rëndësishme të jemi në bashkëpunim të vazhdueshëm me të gjitha vendet fqinje sa i takon shërbimeve sizmologjike në mënyrë që të jemi të përgatitur për çdo situatë.

Sot, nuk ka më nevojë që shqiptarët të shikojnë sesi kryeministri bën dhe inxhinierin e ndërtimit e specialistin e ndërtimit e të gjitha specialitetet e botës në vend që të bëjë detyrën e tij të organizimit dhe të organizimit të strukturave, të cilat kanë përgjegjësi shtetërore për të mbajtur situatën në kontroll dhe për të kaluar pasojat.

Në radhë të parë, përderisa ky tërmet është i këtyre dimensioneve, i këtyre përmasave, i cili ka shqetësuar edhe opinionin ndërkombëtar, kryeministri njëherazi informon që figura të mëdha shtetesh janë preokupuar për këtë çështje, reagimi i parë do të ishte shpallja e emergjencës civile. Kur do të shpallet emergjenca civile? Çfarë situate më të rëndë presin shqiptarët sesa kaq? Të një tërmeti kaq të rëndë, të paparë! Së dyti, Kryeministri nuk ka nevojë të na lodhë me show, me biseda, me teorira të sigurimit të banesave, sot që kemi një hall koke, siç thonë shqiptarët. Po të thotë se cilat janë paratë në dispozicion të kësaj situate, sa milionë janë në dispozicion të kësaj situate?

Çështja është tani që ndodhi Qameti dhe Tërmeti, si do të veprojë Hyqymeti?

…MENDJE

by

…MENDJE/
Nga Astrit Lulushi/Puna më e vështirë në botë është të mendosh, prandaj edhe shumica i shmangen. A i keni parë njerëzit sesi vrapojnë pas posteve për karierë, gjoja të udhëheqin? Shtete të reja, si Shqipëria, kryesisht vuajnë nga kjo sindromë.
Ikja e trurit nga vendi vazhdon. Ata që qendrojnë mbahen jashtë kastës së privilegjuar; ndërsa të tjerët nuk mendojnë, sepse u duket punë e rëndë. Por edhe pse ta bëjnë, kur për të ecur “përpara” nevojitet vetëm nje copë letër e blerë, ku në krye të saj shkruhet “Diplomë”.
Vendose veten në këtë pozitë për të parë në sy një të vërtetë kaq të fortë dhe njëkohësisht kaq abstrakte, por edhe penguese, dhe të mos skuqesh e tërhiqesh nga gjithë kjo “punë”. Atëherë e kupton se çfarë donte të thoshte ai me fjalët: “Askush nuk mund ta shohë Zotin ballë për ballë dhe të jetojë”.
Një njeri përpiqet të bëjë karierë (kështu e quan karieristi punën për t’u ngjitur në pushtet). Lëre të punojë pa u shqetësuar, papushim, në këtë drejtim. Kohën për të menduar ai e quan të humbur, koha për ‘të nuk ekziston. Megjithatë, mendimet fluturojnë para tij.
Gjithë të tjerët e kuptojmë këtë të vërtetë, disa në mënyrë të zbehtë, që herët a vonë merr formë dhe shfaqet e pastër. Nuk ka gjë më të mirë sesa mendimi i kthjellët. Del përjashtë, por nuk e gjen, futesh brenda dhe je aq larg sa në fillim.
Duket sikur të duhet vetëm qetësia dhe leximi për të kapur mendimin. Pastaj, në një moment, dhe pa paralajmërim, vjen e vërteta. Një dritë e caktuar endacake shfaqet, dhe ky është dallimi që donim. Por, siç thonë, “orakulli vjen sepse njerëzit kishin mbushur faltoren”. Duket sikur ligji i intelektit i ngjan ligjit të natyrës. Frymëzimi papritur shfaqet, dhe po aq shpejt skadon. Mendja është si një tokë e hapur që duhet punuar dhe jo të mbahet e djerë, gati për ta shitur.

MASKARADA TAHIRI

by

NGA ASLLAN  BUSHATI/ Shoqëria shpesh është e prirur që nëpërmjet përfaqsuesve të saj në legjislativ ta kthej në ligj një fenomen a dukuri shoqërore, që për  një kohë të caktuar konsiderohet e dëmshme ose më së pakti jo e “shëndetshme”për masën e qytetarëve. Kjo ka të bëjë me kohën, traditën, mentalitetin, rrethanat e brendshme e të jashtme, shkallën e zhvillimit e të emancipimit shoqror dhe shfaqjen e dukurive të reja, të cilat shtyjnë të vjetrat për në “arkiv”.

 Kur shoqëria e tejkalon  fazën  e caktuar kohore mundet që ligjin edhe ta shfuqizojë, por për sa  kohë që ligji është në fuqi, shkelja e tij  gjithmonë shoqrohet me ndëshkim. Kur ligji nuk është më, shoqëria nuk mund të “qesh” me zhbërjen e tij, sepse ai në kohën e vet ka mbartur  një “avokati” për qëllimin e veprimtarinë e shumicës.

E thënë më thjeshtë: sot kultivimi, manipulimi, transporti, tregtimi dhe përdorimi i hashashit (marjuanës) në Shqipëri është i ndaluar. Nesër mund të lejohet përdorimi me kufizime  ose edhe pa asnjë kufizim. Por e sotmja me të nesërmen ndahen me ligje dhe kohët s’mund ti“hanë bukën njera tjetrës”. Ai që dje dhe sot  është marrë e merret me hashash, duhet të ndëshkohet sipas ligjeve në fuqi. Nesër mund të jetë ndryshe në se ligji ndryshon.

Në 2016-tën Shqipëria pothuaj u mbush e gjitha me hashash, duke u bërë problem serioz edhe për Europën. Ministër i Brendshëm (që kontrollonte e menaxhonte teritorin) aso kohe ishte Saimir Tahiri. Ai jo vetëm nuk e ndaloi këtë fenomen të paligjshëm me strukturat vartëse, por në masmedia u paraqitën shumë prova e fakte se ai vetë ishte pjesmarrës me këtë veprimtari të paligjëshme. Në këto kushte  ai duhej të ndëshkohej, dhe jo siç u vepru që  me një mijë marifete të mbrohej  që nga Kryeministri, Parlamenti, PS-ja , gjykata e një pjesë e medias.  

Gjyqi i zhvilluar kundër tij këto ditë ishte një maskaradë e vërtetë, që do të mbahet mend gjatë për dështimin spektakolar të drejtësisë. “U mbars mali e polli një mi”, thotë populli. Pra Tahiri (i akuzuar për trafikim ndërkombtar droge  e krijim të grupeve kriminale), ndëshkohet për shpërdorim detyre, a por.. kalhane të tjera.Turp!

Por për këtë turp, unë kam disa pyetje per Kryeministrin, Qeverine e Parlamentin:

–  Pse shumica  parlamentare nuk e miratoi kërkesën e prokurorisë për arrestimin e Saimir Tahirit, kur ajo u kërku zyrtarisht?

– Pse kontrolli i banesës së tij u bë me tri ditë vonesë? Mos vallë prapa kësaj fshihet prishja e provave për ate dhe eprorët e vartësit e tij?

-Pse u ndërruan prokurorët që kërkuan arrestimin e Tahirit? Ishin të paaftë apo mund të zbulonin edhe kupolën që drejtonte veprimtarinë e hashashit?

– Pse prokurorët e rinj nuk morën dëshminë e ish Shefit të antidrogës së Vlorës oficerit Dritan Zagani i cili publikisht ka folur gjatë (me fakte e prova) për këtë çeshtje? Mos dëshmija e tij fundoste Saimir Tahirin dhe ky i fundit  në rrokullimë e sipër mund të merrte me vete kupolën kriminale?

-Gjetja në makinën e shoferit të Saimir Tahirit e një sasie eurosh (mbi 800 mijë) dhe dy patentave të tij pse nuk iu bashkangjit procesit si pjesë e parave të drogës?

-Gjyqtarët që dhanë produktin e shëmtuar gjyqsor pas një “shtërzimi’ shumë orësh në dhomën e konsultimit ,e kanë kaluar vetingun apo akoma janë nën trysninë e politikës  dhe veçanërisht të Kryeministrit e të shpurës tij mafioze?

-Për përfaqsuesit ndërkombëtar në Tiranë, të cilët kanë harxhuar kaq shumë mund, djersë e fonde monetare, a ishte kjo një drejtësi e pritur prej tyre? Dhe a e kanë parë ata testin e përceptimit të publikut bërë nga emisioni “Opinion” në TV Klan, ku mbi tetëdhjetë përqind e të anketuarve nuk e përkrahin  vendimin e gjykatës për procesin Tahiri?

Farse, gënjeshtra, mashtrime, hedhje hi syve, vjedhje, korrupsion, kontrabandë, shkatërrim i arsimit, shëndetsisë e proceseve zgjedhore dhe arratisje pandalesë e trurit intelektual kombëtar e rinisë, kjo është medalja e Qeverisë Rama.

Kam patur edhe ndonjë rezervë për qëndrimet e PD-së dhe të opozitës në këtë periudhë gati njëvjeçare, por tashmë kam prirjen të besoj se në çdo gjë që ajo ka thënë e ka ngritur ka qene e eshte e drejte. Nisur nga ky perceptim, si qytetar i thjeshte, si emigrant, si ish ushtarak i larte ne Ushtrine Shqiptare, ju bej thirrje gjithe miqve, vatraneve, dashamirve e bashkombasve , qe kane te njejten pikpamje si une, te mbeshtesim opoziten per te shpetuar demokracine dhe te ardhmen e Shqiperise.

Tegu kombëtar i shqiptarëve

by

Nga Ilir Levonja/

Webe dhe ithtarë të Edi Ramës kanë filuar të hedhin ca foto nga i ashtuquajturi stadiumi kombëtar Qemal Stafa. Punimet janë në përfundim e sipër dhe gjithçka po merr formë. Kjo si sukses i radhës në atë luftën frenetike të pushtetit me institucionet e ”degraduara” apo të mbytura nga shurra dhe merimangat. Mirëpo kur ndalesh e u hedh një sytë fotove, sikur të dhëmbin brinjët, a sikur të mbydhet syri vet a sikur të hyn një halë mu aty, bash në zemër të vështrimit. Dhe vetiu të del nga goja ajo shprehja e vjetër e plakave, pika mendjes tënde, mendjes tuaj, pse stadium i thoni ju këtij? Dhe ta marrësh me mend atë olen rrethore të shkallëve nëpër stadiumet e botës kur luajnë ekipet e mëdha, ku zhurmon bota e futbollit. Ajo e tilla që sot është bërë medikament, një lloj përtëritësi për jetën, duke mundur deri katastrofat botërore si luftrat. Po i ka mundur me pjesëmarrjen njerëzore dhe deliruar për mirë në ca orë entuziazmi që quhet jetë. Pas kësaj që shohim i bije që oleja e shqiptarëve kur të shënojë kombëtarja e tyre, do përplaset pas mureve të tegut mbi kokë, që duket sikur po i rrëzohet barit përsipër etj. Sado që në botë sot shpallen qartasi përpjekjet për modernizimin a ndërthurjen me tregun, prapë në masën 99% stadiumet janë nën konteksin e tyre klasik. Madje edhe ata që kanë sfumuar pistën e garave të vrapimit a elementeve të tjerë të kulturave sportive, kam parasysh këtu lojrat olimpike etj., prapë e kanë ruajtur formën tradicionale, atë rrethoren e olesë. E për më tepër kur bëhet fjalë për një simbol kombëtar. Nuk e di se nga na buron kjo ndjenja e bastardimit, aq sot të ndodh të mbytesh nga malli për atë atmosferë kur kombëtarja nën një qiell të hapur mundte Belgjikën, shënonte Arben Minga, dhjetori i vitit 1984. Mjerë ai komb që ka fatin t’i bjeri për pjesë një arkitekt i cili përpara se të skicoj një arenë kombëtare, nuk shikon ndeshjet më kulmore të vendit. Asaj kohe një unazë rrethore njerëzish horiste dhe brenda zemrave tona nanuritej hapja me botën dhe si bota. Kishim kohë që ishim të mbyllur dhe një mendje administrative na kish dënuar të mos luanim me fqinjët se na turpëronin me gola. Prandaj e thashë më sipër se futbolli, stadiumet kanë mundur deri dështimet sociale botërore. Tek ne kontribuoj fuqishëm në freskimin e plagëve shekullore nga otomanizmi, luftrat, dasimet dhe gërrëvërret perverse politike.

Kësisoj turpërohej partia, prishej imazhi. Sado modernitet të hedhim, sado xhama, ajo atmosferë njerëzore nuk ka për tu përsëritur më, nuk e ka shancin, a e dini përse, sepse vetvrasja kombëtare është bash mision po aq frenetik i pinjollëve faqe parruar me poture dhe ppp-të e pordhëve të plevitosura. Të paktën ata arkitektët e diktaturës e ruajtën me fanatizëm tërësinë e kulturave a bërjen të mundur të aplikimit të sporteve të tjera. Tek ky ta gëzoni, futboll, hoteleri, zyra, tavolina birre serhixhinjë me byzylykë floriri. Nga kjo të lë të kuptosh se një masakrim po kaq tegçe e pret edhe teatrin kombëtar. Si rrjedhojë investimet bajate të shtetit shqiptar nuk janë asgjë tjetër, por mure dasimesh. Stadium kombëtar?! Se si më duket, shtrembërohem kur e shoh, sikur më mbyllet një sy vetiu etj. Po jetojmë një kohë që realitetin e kemi veç tek memorja e kokës. Një kohë që po na mbyt me budallenjtë.

KUJTESE-Nje kurs veror i gjuhes franceze

by

NGA SADIK ELSHANI*/

Nje kurs veror i gjuhes franceze, pervoje e bukur jetesore ne skenen nderkombetare/

Mbresa e kujtime/

Nga Sadik ELSHANI/ DIELLI

Kur isha duke vazhduar studimet ne Universitetin e Zagrebit, kisha vendosur qe gjate pushimeve te veres te shkoja ne nje vend perendimor per te mesuar nje gjuhe boterore, anglisht, ose frengjisht. Meqenese kurset verore ishin me te lira ne France, atehere u percaktova per frengjishten. Shkova ne Institutin Francez ne Zagreb dhe mora nje broshure per kurset verore qe zhvilloheshin ne France. Ata me rekomanduan nje kurs qe organizohej ne qytetin Menton ne Bregdetin Azur, sepse drejtues i atij kursi ishte profesori Raymond Warnier (1899 – 1987, une atehere nuk e kam ditur vitin e tij te lindjes)), lektori i pare i gjuhes frenge ne Universitetin e Zagrebit (1921) dhe themeluesi i Instituti Francez ne Zagreb (1922). Po ashtu, me thane se ai kujdesej dhe i ndihmonte shume studentet qe vinin nga ish Jugosllavia. Regjistrimet per keto kurse beheshin me heret, por meqenese kisha vendosur ne momentin e fundit, nuk kishte me kohe per regjistrime. Vendosa te shkoja, nese kishte vend do te rrija, nese jo, do te kaloja ca dite pushimi dhe do te kthehesha prape. Duhet theksuar se une nuk dija fare frengjisht, ne shkolle kisha mesuar rusisht. Para fillimit te ketij udhetimi isha mjaft i emocionuar, pak i shqetesuar, pasi ishte hera e pare qe po udhetoja jashte kufijve te ish Jugosllavise, apo siç thonim ne atehere: ne boten e jashtme. Gjate udhetimit, kur treni po hynte ne stacionin kryesor te Milanos, Milano Centrale, me kapluan emocione te papershkrueshme, sepse ai stacion paraqitej ne fillimin e filmit “Roko dhe vellezerit e tij” (“Rocco e i suoi Fratelli”, 1960) te regjisorit italian, Luchino Viscontit (1906 – 1976), njerit nga filmat e mi me te dashur te te gjitha koherave. Ishte pra ajo skena kur familja Parondi nga Jugu i Italise po arrinte ne Milano per nje jete me te mire, po arrinte pikerisht ne kete stacion. Pas nje udhetimi te gjate me tren, mberrita ne Menton dhe shkova ne bashki, se ajo ishte adresa qe e kisha ne broshure dhe vetem e thoja emrin e profesorit Warnier. Ata me çuan ne nje lice ku do te mbahej kursi dhe aty takova profesorin Warnier, nje burre i gjate me floke te thinjura dhe me moshe diku rreth te tetedhjetave. U pershendetem – ai fliste nje kroatishte shume te paster, kishte nje kujtese te jashtezakonshme. Kembyem fjalet qe kembehen ne raste te tilla dhe me tha se nuk kishte problem per vendosjen time. Une shkova nja dy – tri dite perpara se te fillonte kursi dhe isha studenti i vetem. Profesoret ishin aty dhe po pergatiteshin per fillimin e kursit. Nje profesoreshe me tha se zonja e profesorit ishte polake. Mire thashe, permes rusishtes dhe kroatishtes mund te komunikoja me te gjtha gjuhet sllave. Nipi i profesorit kishte ardhur nga Parisi per t’i kaluar pushimet dhe shoqerohej me mua. Nje dite me tha se gjyshja e tij donte te me takone (une ende nuk e kisha takuar ate). Ajo me te birin dhe nusen e tij ishin ne plazh dhe ne shkuam t’i vizitonim. Edhe zonja e profesorit ishte ne moshe ralativisht te shtyre dhe po me fliste kroatisht. Une u habita, sepse e dija qe ishte polake. E pyeta se prej nga ishte dhe ajo me tha se ishte nga Zagrebi dhe quhej Vera. I tregova se ç’me kishte thene profesoresha franceze, ndersa ajo me tha se, francezet i ngaterrojne vendet e Lindjes. Per mua kjo ishte nje befasi e kendshme. Meqenese une studioja ne Zagreb, atehere biseduam per Zagrebin, gjendjen ne Jugosllavi, Kosove, etj. Me kalimin e diteve une isha bere shume i afert me ta, gati si anetar i familjes se tyre. Gjate bisedave me ta mesova shume per jeten e tyre dinamike, mjaft te angazhuar e interesante. Ata kishin qendruar ne Zagreb gjer ne vitin 1935, pastaj Profesori kishte shkuar ne Portugali si drejtues i Institutit Francez. Ne vitin 1947 ka qene themelues dhe drejtor i pare i Institutit Francez ne Budapest. Ne vitet e 50-ta te shekullit te kaluar ka qene atashe kulturor prane ambasades franceze ne Brazil. Ne Zagreb ishin shoqeruar e miqesuar me eliten kulturore e intelektuale te Kroacise se atehershme, sidomos kishin patur shume miqesi me skulptorin kroat me fame boterore, Ivan Meshtroviq (1883 – 1962), piktoret e bashkuar rreth grupit “Zemlja” (shqip, Toka) te udhehequr nga piktori i njohur kroat, Kersto Hegedushiq (1901 – 1975). Shume piktoreve kroate, profesori Warnier u kishte siguruar bursa per te studiuar ne France. Bursa u kishte siguruar edhe shume piktoreve te rinj braziliane. Ata kishin qene ne shume vende te botes, por Zagrebin e mbanin ne zemren e tyre. Profesori Warnier kishte diplomuar gjermanistiken ne shkollen e njohur ku eshte shkolluar elita francize: L’ Ecole Normale Superieure, Ai gjithashtu ishte nje njohes shume i mire i Ballkanit, studiues me autoritet i poetit francez, Guillaume Apollinaire (1880 – 1918).

                  Pjesemarresit e atij kursi vinin nga shumica e shteteve te Europes dhe disa vendeve tjera te botes. Ne periudhen 1978 – 1987 kam marre pjese gjashte here ne ate kurs dhe kam qene shqiptari i vetem. Gati per te gjithe isha shqiptari i pare qe ata kishin pare ndonjehere. Une ne fillim (1978) kisha shkuar gati pa ditur asnje fjale, prandaj ne ato fillime e kisha shume te veshtire komunikimin. Perveç librave, me duhej te shoqerohesha edhe me pjesemarresit tjere per te patur me shume mundesi per te ushtruar gjuhen franceze. Si te thuash, isha bere si “i perkeledhuri” i atij kursi, te gjithe mundoheshin te me tregonin diçka, te me mesonin ndonje fjale, shprehje te re. Ata e dinin qe vija nga ish Jugosllavia (jam lindur e rritur ne Kosove), por habiteshin kur u thoja se isha shqiptar. Atehere me duhej t’u spjegoja pak historine tone per t’i sqaruar gjerat. Pra, ne baze te “njohurive” te mia te gjuhes franceze, une u caktova ne klasen e fillestareve, ndersa pasdite e ndiqja edhe kursin special per fillestare, Audio – Visuel. Gjithmone librat e mi doracake i merrja me vete, ne plazh, shetitje, shoqeri, etj. Mundohesha te perfitoja sa me shume ne ate kurs, por nganjehere koka sa nuk me pelciste nga ngarkesa e madhe e fjaleve dhe shprehjeve franceze. E shfrytezoja bukur analogjine e gjuhes franceze me ate latine qe e kisha bere per dy vite ne gjimnaz. Profesoresha ime, zonja Andree Guignaud, ishte nje profesoreshe nga po ai qytet, nje zonjw mjaft e sjellshme e me plot kulture – zonje tipike franceze. Ajo e njihte shkelqyeshem edhe gjuhen gjermane, sepse vinte nga krahina e Alzasit. Trupin pedagogjik te atij kursi e perbenin shume profesore te universiteteve te njohura, te cilet ishin specialiste te gjuhes dhe letersise franceze dhe qe kishin pervoje me studentet e huaj. Kishte profesore te Sorbonws, Heidelbergut, Kolumbias (Nju Jork), Helsinkit, etj. Pas profesorit Warnier, drejtor per nje vit ishte profesor Georges Matore (1908 – 1998), profesor i Sorbones, njeri nder leksikologet me te njohur francez, themelues dhe drejtor i Institut des Hautes Etudes d’ Interpretariat. Per mua ishte shume domethenese pjesemarrja ne kete kurs, ne mesin e shume te rinjve dhe njerezve te moshave me te vjetra, nga shume vende te botes, te mateshe, te krahasoheshe me ta, me nivelin e tyre kulturor e arsimor. Aty e kam pare se ne shqiptaret, sa u perkiste mesimit te gjuheve te huaja ishim shume me te talentuar, me kembengules, nuk ishim fare prapa pjesemarresve nga vendet me te qyteteruara. Vendet tona ndoshta nuk mund te krahasoheshin perkah zhvillimi i gjithmbarshem, por individet, po. Prandaj, ne raste te tilla nuk duhet te ndihemi fare te kompleksuar, ta ulim koken. Per nje djalosh 22 vjeçar nga Suhareka/Theranda e Kosoves kjo ishte nje pervoje e vlefshme jetesore, nje perjetim qe veshtire mund te shprehet me fjale.

Disa tema te papritura shqiptare

Mengjesin, dreken dhe darken e hanim ne kuzhinen shume te mire te liceut. Kete kohe e shfrytezonim per te biseduar, per t’u njohur me mire me njeri – tjetrin. Aty ushqeheshin edhe profesoret tane si dhe çifti Warnier. Nje profesoreshe nga Sarajeva qe njihej me ta me heret e sillte nje grup te madhe studentesh. Une isha shqiptari i vetem. Nje dite ne nje nga keto biseda po bisedonim per udhetimet e tyre ne vende te ndryshme. Zonja Warnier u kthye nga une dhe me tha se kishin qene edhe ne Shqiperi. Po si, e pyeta une, kur udhetimi per ne Shqiperi ne ate kohe ishte shume i veshtire, edhepse Shqiperia kishte marredhenje relativisht te mira me Francen, krahasuar me vendet tjera perendimore. Ajo me tha se kishin qene para Luftes se Dyte Boterore, sepse nje miku i tyre ne ate kohe po bente germime arkeologjike ne Shqiperi. Leon Rei (1877 – 1956), i thashe une. Ajo me pyeti me habi se ku ia kisha degjuar emrin atij. I tregova se emri i tij permendej ne librin “Historia e popullit shqiptar” dhe se ai ishte arkeologu i pare qe kishte bere germime arkeologjike ilire ne Shqiperi. Pastaj ajo tregoi sesi kishin udhetuar me makine neper rruge te paasfaltuara, kishin pare gra te mbuluara me ferexhe, etj. Per shkak te moshes, profesori Warnier fliste shume pak, por pasi perfundoi zonja e tij, ai shtoi se gjate qendrimit te tyre ne Shqiperi ishin takuar edhe me Lumo Skendon. Une nga habia u shtanga kur degjove emrin e Lumo Skendos, sepse e dija qe ai ishte siemri (pseudonimi) i Mit’hat Frasherit (1880 – 1949), intelektualit, shkrimtarit, diplomatit, publicistit, atdhetarit te pashoq, kryetarit te Kongresit te Manastirit, birit te Abdyl Frasherit. Ne ne shkolle, ne oret e gjuhes shqipe e kishim permendur per ato qe shkrova me lart dhe per prozat e tij te bukura poetike. I tregova profesorit per figuren e Lumo Skendos dhe vendin qe ai zinte ne letersine dhe kulturen tone kombetare, edhepse ne ate kohe kur ne po bisedonim, emri i tij nuk permendej fare ne Shqiperi. U habita edhe per faktin sesi profesori ende e mbante ne mend emrin e tij, edhepse nga takimi i tyre kishin kaluar gati 55 vite. Me siguri, biseda e tyre do te kete qene ne nje nivel te larte intelektual. Dhe ja une tani po bisedoja me njeriun qe i kishte shtrenguar doren Mit’hat Frasherit. Pastaj profesori tregoi se ne librarine e Lumo Skendos kishin blere ca libra te vjeter. Dihet mire se ne ate kohe Mit’hat Frasheri kishte patur nje librari – biblioteke shume te pasur. Meqenese ra biseda per Shqiperine une i pyeta se nese kishin degjuar per Aleksander Moisiun. Profesori beri nje levizje te ngadalshme me koke ne drejtim te zonjes se tij, sikur donte te thoshte se ajo ka per te thene diçka. Ajo kishte marre nje shikim, nje pamje te fytyres sikur ishte tretur diku ne kujtime dhe shume e habitur me pyeti: “Po ti ku ke degjuar per te?!” Sigurisht i eshte dukur e cuditshme qe nje djalosh nga Kosova kishte degjuar per nje aktor qe kishte gati 45 vite qe ishte ndare nga kjo bote. Une i thashe se kisha degjuar e kisha lexuar shume per te, pasi ai ishte aktor i lindur nga prinder shqiptare dhe ai ishte i vetedijshem per prejardhjen e tij shqiptare. Ajo u shpreh me shume habi: “Shqiptar?!” Une pastaj nder te tjera i tregova per kerkesen e Moisiut qe i kishte bere Zyres se Gjendjes Civile ne Durres per te marre shtetesine shqiptare dhe deklaraten e tij se ai nuk donte te vdiste si aktor gjerman. Pasi u bind, ajo ma ktheu: “Ja, jam para vdekjes dhe nuk e paskam ditur kombesine e Moisiut!”. Ajo pastaj tha se per per shkak te mbiemrit te tij Moissi, atehere ishte perhapur fjala se ai ishte hebre, prandaj edhe ishte perndjekur nga nazistet. Me tutje ajo vazhdoi: “Kur kemi qene te rinj, me babain shpesh shkonim nga Zagrebi ne Vjene per te pare ne teater shfaqjet ku luante Moisiu. Dhe kur kthehesha ne Zagreb, per nje jave, apo djhete dite nuk doja ta hapja gojen e te flisja me njeri, vetem qe zeri i Moisiut te mos me dilte nga koka”. Kjo shprehje e Zonjes Warnier ngerthen ne vete jo vetem karakteristikat fizike te zerit te Moisiut, por edhe emocionet qe ai ngjallte dhe mbresat qe vuloste te adhuruesit e teatrit, mbresa qe ishin bere pjese e jetes se tyre. (Per kete episode e kam bere nje shkrim te posacem: Zeri i Aleksander Moisiut sipas nje deshmie origjinale ten je adhurueseje te tij”, botuar ne disa gazeta e portale elektronike).

Romanet e Ismail Kadarese, befasi e kendshme per profesoret e mi franceze

E dija qe disa vepra te Ismail Kadarese ishin perkthyer frengjisht ne fillim te viteve te 70-ta dhe ai gezonte nje popullaritet te lakmueshem ne France, sidomos me romanin e tij, “Gjenerali i ushtrise se vdekur”. Pas disa ditesh pasi isha sistemuar ne ate kurs dhe pasi tani njiuheshim deri diku me profesoreshen time, i tregova se ne kemi nje shkrimtar te njohur me emrin Ismail Kadare, veprat e te cilit ishin perkthyer ne gjuhen franceze dhe nga kurreshtja e pyeta se a kishte degjuar per te, apo kishte lexuar ndonje liber te tij. “Jo”, me tha, ende nuk kishte degjuar per Ismail Kadarene. Pas disa ditesh kur m’u dha mundesia e pare, dola per ta vizituar qytetin. Qyteti i vjeter shtrihej ne nje koder, me ato rrugicat e ngushta me kujtonte qytetet shqiptare, Prizrenin, Beratin, Gjirokastren, kuptohet, pa detin. Prane detit kishte nje shetitore te gjere e te bukur me plot restorante e hotele. Qyteti vlonte nga turistet. Mua me teper me interesonte te gjeja nje librari, dhe ja diku afer qendres se qytetit e pashe nje. Menjehere u futa brenda dhe fillova te kerkoja veprat e Ismail Kadarese. Ajo ishte nje librari relativisht e vogel, por per kenaqesine time, aty e gjeta romanin “Gjenerali i ushtrise se vdekur” (“Le general de l’armee morte”), nje botim i formatit “liber xhepi” (“Livre de poche”). Ne kete format ne France botoheshin librat qe ishin shume te popullarizuar me lexuesit. dhe qe shiteshin shume (“bestseller”). Ja pra, nje nga ata libra ishte edhe “Gjenerali i ushtrise se vdekur”. E bleva te vetmen kopje qe ishte ne ate librari dhe ia dhurova profesoreshes sime. Pas ca ditesh, pasi e kishte perfunduar se lexuari romanin, ajo me tha se kishte mbetur e mahnitur; se ishte nje roman i mrekullueshem, nje rrefim krejt origjinal per luften dhe tmerret e saj, shkruar me nje stil te lart, figuracion mjaft te pasur dhe se kishte kohe qe nuk kishte lexuar dicka te tille. Ndersa per Ismail Kadarene tha se ishte nje shkrimtar mjaft i talentuar me shije te holle artistike e imagjinate te pasur. Pastaj ajo me tha se kishte mbetur e befasuar qe nje shkrimtar i kalibrit te tille dhe nje veper aq cilesore si “Gjenerali” te vinte nga nje vend i vogel e i izoluar si Shqiperia e atyre viteve, vend per te cilin ajo gati nuk dinte asgje. Kuptohet, pastaj vinin me radhe bisedat per Shqiperine, shqiptaret, historine, artin, kulturen, traditat shqiptare. Vepra e Kadarese ishte nje pikenisje e mire per biseda te tilla.
Me vone kur m’u dha rasti e vizitova edhe Nicen qe eshte qyteti me i madh dhe qendra e atij rajoni dhe kuptohet, qe edhe librarite i kishte me te medha se ato te Mentonit. Aty i gjeta te gjitha veprat e Ismail Kadarese qe ishin botuar gjer atehere: “Keshtjella” qe ne frengjisht ishte botuar nen titullin “Daullet e shiut” (“Les tambours de le pluie”), “Kronike ne gur” (“Chronique de la ville de pierre”), “Dimri i madh” (“Le grand hiver”) dhe vepra te tjera dhe ato qe do te perktheheshin me vone nder vite. Pervec profesoreshes Guignaud, librat e Kadarese ua dhuroja edhe profesoreve te tjere si dhe disa miqve te mi. Qe te gjithe e shprehnin adhurimin, vleresimet me te larta per Kadarene dhe veprat e tij dhe te gjithe e shihnin si nje kandidat potencial per Çmimin Nobel. Veprat e Kadarese per ta ishin nje zbulim i kendshem, u kujtonin Kafken. Zonja Guignaud u be nje adhuruese e Ismail Kadarese dhe vepres se tij. Kur Kadareja shkonte here pas here ne France dhe jepte ndonje interviste ne televizionin francez, profesoresha menjehere me shkruante per kete: “Mbreme zoti Kadare ka dhene nje interviste ne televizionin francez – ishte i mrekullueshem”.

I solla sot keto kujtime per romanet e Ismail Kadarese, jo per ta mburrur veten, sepse nuk kam bere asgje, por vetem per te shpalosur krenarine qe une ndjeja si bashkekombas i tij, kenaqesine time kur e shihja nga afer sesi vleresohej nje shkrimtar shqiptar ne nje mjedis aq te kulturuar, nga njerez qe ishin specialiste te gjuhes dhe letersise franceze. Vlerat e verteta jane perfaqesuesit, ambasadoret me te mire te nje kombi dhe ne te gjithe duhet te perpiqemi qe te krijojme vlera e te bejme perpjekje qe t’i perhapim ato vlera ne te gjitha menyrat brenda mundesive tona.

Mentoni, “Margaritari i Frances”

Kursi ne fjale zhvillohej ne qytetin e vogel, Menton, ne Bregdetin Azur, mu ne kufi me Italine. Per bukurine dhe magjepsjen e tij e quajne “perle de la France” (margaritari i Frances”).  Qyteti i vjeter shtrihet ne nje koder, me ato rrugicat e ngushta me kujtonte qytetet shqiptare, Prizrenin, Beratin, Gjirokastren, kuptohet, pa detin. Prane detit ka nje shetitore te gjere e te bukur me lulishte te bukura, plot restorante e hotele. Qyteti ne muajt e veres vlon nga turistet. Mentoni me bukurine e tij, mikroklimen shume te pershtatshme vazhdimisht i ka terhequr shume personalitete te kultures dhe artit, aristokrate. Nder personalitetet me te shquara qe lidhen me Mentonin eshte poeti, dramaturgu, regjisori, romancieri, artisti pamor, kritiku dhe piktori i njohur francez, njeriu i shume talenteve, Jean Cocteau (1889 – 1963). Ne fortesen ne portin e Mentonit, Bastion, ndodhet muzeu qe e mban emrin e tij. Ai e ka zbukuruar me pikturat e tij Sallen e Martesave (La Salle des Marriages) ne Bashkine e Mentonit. Eshte shpallur Qytetar Nderi i Mentonit. Nje here ceremonia e ndarjeve te diplomave eshte zhvilluar ne kete salle. Zakonisht ndarja e diplomave ne perfundim te kursit behej ne Villa Maria Serena, nje ville e bukur me nje kopsht botanik magjeps me bime tropikale e subtropikale. Kjo ville eshte ndertuar per nje pjestar te familjes se projektuesit te Kanalit te Suezit, Ferdinand de Lesseps (1805 – 1894). Mentoni eshte i njohur per rritjen e limonave speciale, te nje cilesie te larte, ndersa ne shkurt te çdo viti organizohet Festivali i Limonit, tani edhe ngjarje e njohur nderkombetarisht.

Provenca, Rajoni magjeps i Frances

Provence eshte njeri nder rajonet me te popullarizuara turistike ne jug te Frances, i njohur per llojllojshmerine e peizazheve, vreshtat, ullishtet, fushat e livandes, fshatrat piktoreske, traditat, vererat, ushqimet dhe motin me diell. Ne shekullin e XIX-te dhe ate te XX-te shume aristokrate, personalitete te shquara boterore, shkrimtare, artiste, piktore te njohur, jane vendosur ne Provence te terhequr nga klima e bute dhe qartesia e drites, drite e paster pa pluhur. Vlen te permenden disa nga keta piktore te medhenj: Paul Cezanne (1839 – 1906), Vincent Van Gogh (1853 – 1890), Auguste Renoir (1841 – 1919), Claude Monet (1840 – 1926), Henri Mattisse (1869 – 1954), Pablo Picaso (1881 – 1973) e shume e shume te tjere.

Bregdeti Azur (Cote d’Azur) apo siç njihet edhe si Riviera Franceze eshte nder rajonet me te njohura turistike ne bote, i njohur per ujin e kaltert te detit, plazhet, qytetet e bukura: Nica, Kani, Antibes, Mentoni, Saint Tropez, Principata e Monakos e shume e shume qyteza e fshatra piktoreske me arkitekture tipike mediterane, te cilat vazhdimisht kane teerhequr dhe vazhdojne te terheqin njerezit me me ndikim ne politike, shkence, art e kulture (disa i permendem pak me lart).

Diteve te shtuna organizoheshin ekskurzione per pjesemarresit e kursit dhe ky ishte nje rast i mire per t’i vizituar keto vende te bukura, qytez tipike mesjetare, manastire me doreshkrime te rralla, muzeume e galeri te shumta. Ne Antibes kemi vizituar Muzeun – galeri, Picaso, ku ishin te ekspozuara mjaft vepra arti te piktorit te famshem: piktura, grafika, skulptura. Nje vizite frymezuese ishte edhe vizita e fshatit piktoresk, Eze, i njohur per kopshtin ekzotik, por edhe me i njohur per “Shtegun e Niçes” (filozofi gjerman, 1844 – 1900). Niçe ka qendruar shpesh ne kete fshat nga kodrat e te cilit duket nje pamje e mrekullueshme e bregdetit. Ai ka ecur neper kete shteg qe fillon ne fshat e vazhdon neper kodrinat perreth dhe thuhet se gjate ketyre shetitjeve Niçe eshte frymezuar per ta shkruar pjesen e trete te librit “Ashtu fliste Zaratrusta”, se pari e ka perpiluar ne koke e pastaj e ka hedhur ne leter.

Ne shtepine e Renoirit

Por per mua vizita me mbreselenese ishte vizita ne shtepine e piktorit te njohur te impresionizmit. Pierre Auguste Renoir ne Cagnes-sur-Mer. Renoiri ka jetuar ne kete shtepi nga viti 1907 e deri kur ka vdekur ne vitin 1919. Kjo eshte nje shtepi madheshtore dykateshe prej guri e vendosur ne kodrinat mbi qytet, me nje kopsht te bukur te mbushur plot me ullinj, portokalle dhe bime te tjera. Eshte nje pamje mjaft frymezuese dhe piktori e ka paraqitur disa here ne pikturat e tij. Ne muret e dhomave jane te varura pikturat e tij. Dhoma me e dukshme, me mahnitese eshte ateljeu madheshtor i Renoirit ne katin e pare, me oxhakun karakterisik prej guri. Ne qender ndodhet kembaleci i piktorit, brushat dhe bojerat, karroca prej druri ku eshte ulur piktori per te pikturuar, sepse kah fundi i jetes ai nuk ka mundur te levizte vetem. Veshtire pershkruhen ndjenjat qe te kaplojne kur ndodhesh ne nje mjedis te tille, kur imagjinon se aty vite me pare ka qendruar njeri nder piktoret me te njohur te kohes se tij. Kudo, ne shtepi dhe ne kopshtin perreth bien ne sy, ndihen gjurmet dhe shijet artistike e estetike te Renoirit.

Edhe diçka per ne fund

Ka çka te shkruhet me teper per kete pervoje te bukur jetesore, keto rajone te bukura te Frances, historine qe ato ngerthejne e ruajne ne vete, rajon ku jeta vlon me tere fuqine e saj shperthyese. Qendrimi ne ate kurs vertet ishte edhe nje pushim intelegjent, “Les vacances intelegent”, siç e quanin pjesemarrjen ne kete kurs, studim, pushim, argetim, kulture, histori… Ah, ai shkelqimi i diellit, uji i kaltert i Mesdheut, miqesite e shumta, vitet e rinise!…

Profesori Warnier ka nderruar jete me 1987, zonja e tij disa vite me vone. E ndiej veten shume te lumtur, shpirterisht shume te pasur qe kam njohur dhe kam patur miqesi me njerez te kalibrit te tille. Per nje djale nga Suhareka/Theranda, nga Kosova, kjo do te thote shume. Sidomos per keto tema shqiptare qe pershkrova me lart. Atehere as qe me ka shkuar mendja se do te degjoja rrefime te tilla ne ate kurs veror te gjuhes franceze. Nganjehere jeta ruan shume te papriturat te kendshme! Permes Facebook-ut pas dyzet vjeteve kam vendosur kontakt me nipin e profesorit Warnier, i cili tani jeton ne Quebec – Kanada. Atehere ishte nxenes i shkolles se mesme, tani ai eshte bere gjysh. Po,ashtu, pas dyzet vjeteve  kam vendosur kontakte me dy miq te mi, nje egjiptian dhe nje japoneze qe atehere ishin te fejuar. Egjiptiani ishte me i perparuar se ne, ndersa e fejuara e tij dhe une ishim ne klasen e fillestareve dhe shoke banke. I kujtuam ato kohera te largeta, çaste te lumtura, thuajse nuk ishim ndare kurre. Kujtimet mbesin, miqesia vazhdon…

Philadelphia, gusht – shtator 2019

*Sadik Elshani eshte doktor i shkencave dhe veprimtar i bashkesise shqiptaro – amerikane.Per me shume fotografi shkoni ne Facebook dielli vatra