Astrit Lulushi/

Sipas përshkrimit të Julius Cezarit, keltët ishin misterioz dhe supersticioz. Një përshkrim i mitit irlandez thotë se ata ishin një “konglomerat fisesh me fuqi të jashtëzakonshme dhe shumë kokëfortë”.

Për sa i përket strukturës sociale, shumica e fermerëve ishin Feines ose të lirë. Njerëzit sigurisht i nderonin paraardhësit e tyre dhe ishin afër perëndive që adhuronin. Ata ishin të organizuar ngushtë rreth grupeve farefisnore, të njohura si klane. Klanet më të mëdha do të drejtoheshin nga një shef; klanet më të vogla do të kishin një prijës. Udhëheqësit ishin të klasës Flaith ose fisnike. Dikush mund të ishte edhe “kryetari i një lope” Buo-Aire, por detyra e kreut të caktuar për të mbrojtur klanin dhe pronën e tij ishte e shenjtë sipas ligjit Breton deri në shekullin e 17-të. Kishte edhe një klasë të respektuar zejtarësh e artizanësh. Më pas erdhën bardët prestigjiozë dhe të dashur, të cilët ishin ruajtësit e historisë së popujve, të cilën e recitonin në tregimet dhe këngët tradicionale. Druidët ishin udhëheqësit fetarë dhe të lidhur me sferën shpirtërore; ata ishin gjithashtu mësuesit, filozofët, astronomët, shëruesit, politikanët dhe gjykatësit. Në thelb, një druid i vjetër do të kishte një praktikë të gjatë pas tij – zakonisht 20 vjet – dhe shpesh zotëronte aq pushtet sa një mbret i vogël. Sundimtari i përgjithshëm njihej si Ri Koicid.

Kelt rrallë ndërtonin tempuj—ata nuk kishin nevojë.

Alban Heruin, ishte një festival i rëndësishëm për druidët. Një vigjilje mbahet gjatë gjithë natës, ulur rreth zjarrit, dhe e ndjekur nga një Ceremoni Agimi ndërsa lind dielli. Kjo është një kohë e fuqishme për të bërë magji. Në mesditë mbahet një ceremoni tjetër; barëra të veçanta do të përziheshin me hirin e djegur nga zjarret dhe do të shpërndaheshin në kopetë e bagëtive dhe në tokë për të siguruar prodhime të bollshme. Do të ndizeshin dy zjarre dhe të gjitha bagëtitë e klanit do të kalonin midis dy burimeve të dritës, të ndjekur nga ata që do të shpresonin për një fëmijë në vitin e ardhshëm. Ishte zakon të dekoroheshin pemë të veçanta, si lisat, me shirita. Ishte gjithashtu një kohë e mirë për rinovimin personal. Nëse jeni kaq të prirur, gjeni një vend të qetë, natyror ku mund të relaksoheni dhe të shijoni një komunikim me natyrën. Kur të jeni të qetë, recitoni këtë version të përkushtimit të Amhairghin kur ai zbarkoi për herë të parë në tokën irlandeze mijëra vjet më parë:

“Unë jam era mbi një liqen të thellë e të gjerë.

Unë jam dallga mbi detin e pafund.

Unë jam dre i shtatë lopëve, që vrapoj nëpër pyll

Unë jam shqiponja në ajër, që fluturoj mbi shkëmbinj

Unë jam një ndezje drite nga dielli lart, që u sjell nxehtësi atyre poshtë

Unë jam bimët që lulëzojnë, që sjell ushqim dhe bukuri

Unë jam një derr i egër, i fuqishëm dhe i fortë

Unë jam salmoni në ujë, duke notuar pafund në rrjedhën e sipërme

Unë jam kodra ku poetët shëtisin për frymëzim

Unë jam koka e shtizës që nxjerr gjak në betejë

Unë jam Zoti që vë zjarrin në kokë dhe nderin në zemër”.

Disa gjuhëtarë e quajnë gjuhën kelte, gjuhën amtare të Irlandës, “Gjuha e Zgjedhur” dhe pohojnë se ajo u fol në Kopshtin e Edenit – se erdhi me fisin e Jakobit në Egjipt, pastaj në Kartagjenë dhe nëpërmjet Galicisë në Spanjë, Irlandë. Gjuhëtarët më konvencionalë do të thonë se rrënjët janë indo-evropiane, dhe arsyeja pse është kaq tepër e pasur është se ajo, ashtu si njerëzit, është zhvilluar nga 72 gjuhë të ndryshme. Sidoqoftë, galeishtja ka qenë gjuha e folur dhe e shkruar e Irlandës për mijëra vjet. Flitet gjithashtu në Skoci dhe sot është ende gjuha popullore në Irlandë, Skoci, Uells, Ishullin e Manit, Cornwell dhe Brittany. Gjuha dhe poezia luanin një pjesë të rëndësishme të jetës në Irlandën e lashtë dhe shumica e hyjnive kenë një lidhje të fortë me poezinë në fuqitë dhe përgjegjësitë e tyre. Ogmios, ose Ogma, ishte perëndia kelt e oratorisë dhe përshkruhej me zinxhirë të bukur prej ari dhe qelibar që e lidhnin, ndonjëherë nga gjuha te veshët. Ekziston një numër i madh burimesh të shkruara për mitologjinë kelt. Fatkeqësisht, këto shënime të shkruara u krijuan ndërsa krishterimi u rrit në tokë dhe shumë histori u dezinfektuan; u bënë rregullime delikate (dhe jo aq delikate) për të promovuar një kulturë shumë të ndryshme. Disa historianë theksojnë se mitologjia kelte ndoshta u largua më lehtë nga ky lloj censure sesa traditat e tjera, pasi shumica e dorëshkrimeve u krijuan nga murgjit irlandezë, të cilët ndoshta do të kishin pasur më shumë qëllim për të ruajtur kulturën irlandeze sesa për të shpëtuar shpirtrat. Shkrimet më të hershme u shkatërruan të gjitha nga vikingët plaçkitës, dhe të dhënat që tani kemi janë shkruar rreth shekullit të dymbëdhjetë.

Cikli i fundit njihet si Cikli i Mbretit ose Cikli Historik. Këto tregime kanë të bëjnë me pasuritë e ndryshme të mbretërve keltë. Mirëqenia e mbretërisë lidhej drejtpërdrejt me cilësinë e mbretit. Shumica e mbretërve ishin figura gjysmëhistorike me fuqi dhe ndikim të ngjashëm me perëndinë. Mbretërit dhe luftëtarët e jashtëzakonshëm ishin jashtëzakonisht të fuqishëm, por shpeshherë edhe të pafuqishëm përballë një kufizimi të mbinatyrshëm të quajtur geis, (gjëzë), i vendosur mbi ta, zakonisht nga një druid i moshuar (geasa në shumës). Për të thyer një geis duhej të thyej menjëherë një lidhje e shenjtë midis një udhëheqësi dhe popullit të tij, kështu që nuk u bë kurrë. Është një koncept mjaft i vështirë, dhe më e afërta për ta shpjeguar në ditët e sotme është kthimi saj në tabu. Një historian keltik e shpjegon ‘geis’ si “udhërrëfyes fati”; shqipja ka dhënë ‘gjëagjëzë’.