Ermira Zyrakja-Lefort, një jetë mes tingujve të pianos, misionare e kulturës shqiptare në botë

Bashkëbisedoi: Eneida Jaçaj

Ermira Zyrakja-Lefort, një grua e hijshme, e kulturuar, mbi madhështinë e saj prej artisteje qëndron një thjeshtësi, që të jep ndjesinë se “Njeriu i Madh” qëndron me këmbë në tokë

dhe është i vërtetë në të gjitha cilësitë, që përbëjnë esencën e qenies së tij.

Duket se arti është i gdhendur si “kurorë dielli” bashkë me Ermirën që në ngjizje, i cili e bën të shkëlqejë në skenë dhe në shpirt. Ermira është nga ato artiste shqiptare të vërteta, profesioniste, që suksesin dhe famën e kanë të merituar prej punës së palodhur dhe talentit të spikatur. Me hijeshinë, buzëqeshjen dhe muzikën e saj, ajo është një femër elektrizuese që ngre në këmbë një publik të tërë, me duartrokitje dhe entuziazëm të pashtershëm. Ermira Zyrakja-Lefort është me profesion pianiste, por për t’ua freskuar kujtesën dhe mallin, ajo është bërë e njohur për herë të parë, me rolin e saj të Vjosanës, në filmin “Eja”, të vitit 1987. Ermira i ka ruajtur ende tiparet e bukura dhe të theksuara, por edhe personalitetin e saj të një vajze serioze, të ëmbël dhe të ndjeshme, ashtu siç janë artistët e vërtetë. Pianistja Ermira jeton prej 30 vitesh në Zvicër, e martuar me z.Francois Lefort, tashmë President i Parlamentit të Republikës së Kantonit të Gjenevës. Ajo ia ka kushtuar gjithë jetën e saj tingujve të pianos, dhe ajo që është për t’u vlerësuar është se Ermira është një misionare e denjë e kulturës shqiptare në botë. Përpos kësaj, ajo ka realizuar projekte dhe kurse për artistët e rinj shqiptarë në Zvicër. Dashuria për profesionin ka bërë që sallat koncertale zvicerane të luajnë me piano e të këndojnë shqip, gjithashtu ka marrë pjesë edhe në shumë koncerte të tjera në botë. Ermira luan me piano muzikë klasike, veprat e kompozitorëve më të njohur botërorë si ato të Bethovenit, Vivaldit, Hajdenit , Mozartit e të tjera. Ajo ka arritur të shfaqë shumë koncerte me muzikë klasike solo, por edhe me artistë të tjerë në shumë shtete si në Francë, Angli, Greqi, Irlandë, Slloveni, Kroaci, ShBA etj. Ermira,që në moshën gjashtëvjeçare ka filluar studimet për piano në Tiranë, për të ecur gjithnjë e sigurt në rrugën e karrierës së saj. Ajo është diplomuar me sukses në Konservatorin Superior të Tiranës, për piano soliste, ku ka ushtruar edhe detyrën e pedagoges dhe pianistes shoqëruese. Në moshën 14-vjeçare ka filluar të ngjitet në shkallët e karrierës me çmimin e fituar në Konkursin Mbarëkombëtar për të Rinj në Radio Televizionin Shqiptar. Ermira është artistja e parë që ka publikuar CD me vepra për piano të kompozitorëve shqiptarë, me titull “E jona muzikë”, projekt ky i vlerësuar mjaft, sidomos në Boston si dhe nga kritika franceze.

-Ju keni shumë vite që jeni larguar nga Shqipëria, ku tashmë jetoni dhe punoni në Zvicër. Sa e vështirë ka qenë për ju të përshtateni në të gjitha aspektet jetësore, e, sidomos, në lëvrimin e fushës së artit?

Unë tashmë kam tashmë tri dekada në Zvicër, ku jam zhvendosur pas studimeve universitare në Konservatorin Superior të Tiranës. Në ato vite kur u largova nga Shqipëria, nuk ishte informacioni që kemi sot për botën, para një udhëtimi ose një zhvendosje profesionale. Vija nga Shqipëria e mbyllur, por me shkolla, pedagogë e studime cilësore arti, tepër profesionalë,(16 vite studime për piano, që nga mosha 6 vjecare). Vështirësia ishte që u ndodha në një vend të mrekullueshëm, të rregullt e të bukur, por që nuk dinin shumë për Shqipërinë dhe shqiptarët në ato vite, as për artin klasik…,pasi ne nuk mund të udhëtonim jasht shtetit, përveç disa grupeve në turne popullorë e folklorikë. Ishte simbolikisht “si një përplasje mbi xham”, kur kuptova gjithë ato mundësi të realitetit artistik që ofrohej në Zvicër, sigurisht me kriteret e duhura profesionale që kërkonin dhe ne nuk kishim pasur mundësi të na njihnin kulturalisht e artistikisht, për arsye të një sistemi që kishte dhe çensurat e veta. Që aty lindi natyrshëm dëshira dhe idea e bashkëprezantimit të artit klasik të huaj, bashkë me artin tonë klasik shqiptar.

Ndjeva në Gjenevën internacionale, mendjehapësinë, politikat, strukturat, edhe kulturore, pa asnjë lloj paragjykimi për origjinën. Pas 3 koncerteve në Gjenevë dhe disa provime pasuniversitare, iu futa punës për njohjen e diplomës, çertifikimin e gjuhës frënge dhe deri te konkursi me 3 faza, postulimin për vend pune. E pra, plus muzikës në një nga Konservatorët e Gjenevës me strukurë profesionale klasike, gjithmonë natyrshëm e bindshëm kam qenë dhe jam aktive për artin shqiptar që atëherë, kur erdha nga Shqipëria në Zvicër dhe që arti i vendit tonë nuk kishte mundësi “të kalonte kufijtë” me historikun dhe vlerat e veta.

Realizova CD me vepra klasike për piano “E jona Muzikë”. CD që tashmë gjendet e përzgjedhur në Bibliotekën e Kongresit Amerikan në Ëashington dhe jam e lumtur për këtë, që arti klasik shqiptar u transmetua si vlerë deri në ato instanca. Drejtuese artistike dhe pianiste e CD “Këngë liturgjike Shqip”, me 22 këngë interpretuar nga artistë shqiptarë e arbëreshë. Bashkë me artistë të talentuar, të nderuar, të mirënjohur shqiptarë, jam një nga pianistet në CD me Arie lirike, të artistes së madhe kombëtare të rilindjes, Lola Gjoka.

-Veprimtaria juaj artistike është me përmasa ndërkombëtare, pasi ju keni marrë pjesë në shumë koncerte artistike në shumë shtete…

Po, sigurisht në Zvicër, por dhe Slloveni, Francë, Irlandë, Angli, Greqi, Danimarkë, Suedi, Itali, Kroaci, Kosovë, SHBA, me prezantime e bashkëprezantime artistike. Me këto citime, po më kujtohet një poezi e bukur e Vllasova Musta me titull: “Çdo njeri e ka një emër”, thënë kjo, për rrugëtimin e secilit, kontributet dhe vlerat që përçon me atë që di të bëjë më mirë dhe që përshëndetet nga vendi i tij, por dhe mes kulturave të tjera jashtë vendit.

-Përveç punës së palodhur, çfarë ju ka dhënë Zvicra që ju jeni kaq e suksesshme? Pasioni juaj është muzika klasike, apo edhe vepra të muzikës klasike shqiptare?

Zvicra jep mundësi realizimesh idesh artistike, me gjetje interesante, me një bosht kulturor edhe të dyanshëm artistik ose multikulturor, që i ofrohet publikut për njohjen kulturore të shumë artistëve që vijnë nga shkollime të ndryshme jashtë Zvicrës; jep mundësinë e respektit dhe vlerësimit artistik, nëpërmjet hapësirave, axhendave koncertale, që ofron dhe shkëmbimin e vlerave artistike pa barriera. Mban një eikulibër mbështetës, midis zhanreve të ndryshme artistike, pa mbivlersuar ose nënvlersuar asnjë nga zhanret.

-Cilat janë ato koncerte apo vepra artistike që ju kanë lënë mbresa dhe gjurmë në gjithë veprimtarinë tuaj artistike?

Sigurisht, koncertet e para në Gjeneve, përballja e parë me një publik jashtë vendit, emocioni njerëzor, por dhe artistik, më shoqëronte gjatë interpretimit me ndjesinë dhe kënaqësinë personale; “Ja ku jam”, (sigurisht në konteksin e kohës, të hapjes së kufijve në Shqipëri dhe fillimeve të mija artistike në Zvicër). Në 1993, në Slloveni, isha shtatzanë dhe në një kamp refugjatësh me nëna e fëmijë larguar nga Kosova, i kam vizituar duke ofruar sado pak momente të bukura me këngë për fëmijë shqip. Duart e vogla shtrënguar nga tmerri që përjetonin, u kthyen në duartrokitje nën meloditë e ritmet e këngëve për fëmijë që këndonim bashkë. Në vijim, mbresat janë të gjitha të dashura, të bukura, të barasvlefshme, që nga idea e koncepti, puna e bërë, atmosfera në studime, e provave në bashkëpunime, rezultatit dhe duartrokitjeve, artikujve vlerësues dhe fotove kujtim.

-Ju keni punuar me fëmijët e diasporës, të cilëve u keni dhënë mësime në rrugën e artit. Çfarë emocionesh përjetoni kur u jepni mësim fëmijëve shqiptarë të diasporës, dhe a mbani kontakte me ta?

Pikërisht, në këte periudhë konfliktesh në Kosovë, ndava një nga ditët e punës në konservator, për të ofruar kurse pianoje dhe këndimi për fëmijë shqiptarë, doja që të largoheshin sadopak nga bota e trazuar e vendlindjes së tyre, vuajtjes së prindërve dhe të afërmve të tyre në Kosovën që ziente për liri, doja të mos humbnin komplet fëmijërinë e tyre, mes traumës dhe ndjesive që krijon lufta. Duke i shpjeguar thjesht dhe me modesti, prindërit ishin mbështetës dhe të entuziasmuar që fëmijët e tyre do bënin muzikë të shkolluar, plus zhanreve të traditës.

Me shumë dashuri kam punuar me këta fëmijë e të rinj, që sot nga ata janë dhe studentë e të dipllomuar për muzikë. Në kontekstin e atyre viteve të para luftës e përgjatë luftës në Kosovë, ishte një sfidë e madhe të insistoje për muzikë klasike e shqiptare në emigracionin e asokohe, prioritetet ishin të tjera për familjet e ardhura nga treva të ndryshme shqiptare. Jam e lumtur për rezultatet dhe artin e kultivuar, që plus atij tradicional, hyri në familjet dhe edukimin e 2-3 gjeneratave tashmë. Këmbëngulja, modestia në takime miqësore bindëse me familjet në diasporë, bënë që me mbështetjen e prindërve, me projekte kursesh e aktivitetesh nga instancat integruese zvicerane, të zhvilloheshin kurse pianoje, këndimi dhe korali me fëmijët e të rinjtë shqiptarë.

 -Si ia keni arritur të gjeni mbështetje qoftë nga shteti zviceran, vetë prindërit, të krijoni projekte, kurse për piano dhe jo vetëm, për artistët e vegjël?

Më pas këtë atelie muzike e vazhdova në kuadrin e aktiviteteve të shoqatës Rinia-Kontakt, si projekt i mbështetur dhe nga zyra e integrimit dhe e bashkisë Gjenevë . Pjesëmarrja ishte e madhe, rezultatet po ashtu.Qëllimi im ishte duke ditur kriteret, t’i integroja në 3 konservatorët e Gjenevës. Duke i motivuar rregullisht prindër e nxënës, “Pasioni i sotëm, mund të kthehet në profesionin e ardhshëm”, dhe çdo vit 3-6 fëmijë fitonin audicionet per të vazhduar në konservarorë. Jam e lumtur për rezultatet. Vlerësimi dhe mirënjohja që më emocionon edhe sot, është kur prindërit dhe ish-nxënësit tashmë të rritur, më përshëndesin: “Tungjatjeta, Profesoresh Ermira!”.

 -Ju jeni mjaft e apasionuar me kulturën dhe trashëgiminë arbëreshe, ku keni marrë pjesë në shumë projekte artistike. Cila është e veçanta e kësaj kulture dhe çfarë ju frymëzon?

Bëra një projekt kulturor që nga 2017, që e kam për zemër prej vitesh tashmë, me kulturën dhe trashëgiminë muzikore arbëreshe. Që prej vitit 2017, këto evente arbërore-shqiptare, suksesshëm janë prezantuar në Zvicër, Francë, Greqi, Itali, Kalabri…Me grupin, “Vëllezërit Arbëresh” nga Kalabria, drejtuar me shumë pasion nga Mimmo Imbrogno, ky projekt, nga antika arbëreshe, te lirika shqiptare, prezantohet me repertorin dhe artistë cilësorë arbëreshë, si dhe me artistë shqiptarë të shteteve, ku shkojmë në diasporë. Frymëzimi artistik është tek origjinaliteti muzikor i polifonisë së tyre (ata i quajnë vjersha), kompozimet muzikore, sidomos, ato më të hershmet, që sa i dëgjon, mbajnë vulën e shpirtit arbëresh, tekstet e pasura artistikisht, lirikat plot ndjenjë edhe në kompozimet më aktuale, e, që të gjithë elementët bashkë, reflektojnë histori e traditë me dialektin arbëresh plot sharm, ashtu si dhe kostumet unike dhe me art më vete të tyre. 

Lindi gjithashtu një ide tjetër bashkpunimi: për kompozime këngësh midis krijuesve poetë shqiptarë dhe kompozime muzikore arbëreshe. Sigurisht, kënaqësi e veçantë prezantimi me shkrimtarin, gazetarin, fotografin e mirënjohur arbëresh bashkohor Mario Calivà, me Monodramën e tij NOSTALGJIA, event literature-piano, që emocionon thellësisht lexuesin dhe spektatorin, shkruar për rrugëtimin historik të largimit dhe gjithë ngjyrave jetësore arbëreshe, sfidave dhe realizimeve, me ndjesitë më të thella shpirtërore të zemrës dhe mendjes. Ilustrohen kulminacionet e këtij krijimi letrar kaq të ndjerë, me muzikë klasike, arbëreshe, shqiptare, dhe fotot aktuale të mrekullueshme, të arbëreshëve me kostumet e “Hora e Abëreshëve” Siçili, me autorsinë e MarioCalivà. Këto 3 prezantime i kemi bërë bashkë në Gjenevë/Trento/Bolzano me veprën “Nostalgjia” e Mario Calivà. Idea që pazgjidhshmërisht vlen mes arbëreshëve dhe shqiptarëve në këto bashkëpunime, ështe historia e emigrimit, ruajtja e identitetit historik-kulturor. Shembulli i tyre është mbresëlënës dhe faktues i vazhdimësisë, që shërben për emigracionin e dekadave të fundit shqiptar, por dhe të ndërgjegjësimit për globalizmin kulturor, që mund të rrezikojë gjuhën dhe kulturën e një kombi. Ashtu si dhe shprehja e G,Mahler që përdor vetë grupi arbëresh “tradita nuk është adhurimi i hirit, por ruajtja e zjarrit”, kjo përbën dhe frymëzimin dhe misionin dhe për gjeneratat tona në diasporë. Pa mbështetjen shpirtërore dhe sponsorizuese të shoqatave shqiptare kudo në diasporë, nuk do realizoheshin eventet arbërore-shqiptare, që kanë entuziasmuar shumë publikun me këto bashkprezantime.

-Si e vlerësoni artin shqiptar në diasporë, promovimin e vlerave kulturore shqiptare, mbajtjen gjallë të gjuhës shqipe, folklorin, zakonet, etj?

Arti shqiptar ka një prezantim gjithnjë e më të gjërë, në çdo zhanër, jo vetëm me traditën, që gjithnje e më shumë duhet më shumë të pasurohet repertori, sidomos në koreografi , por dhe me artin e kultivuar për kanto, instrumental e koreografik, me vepra të kompozitorëve shqiptarë nga më të mirat krijime të tyre…ka prezantime me repertor të tillë, jo vetëm në Zvicër, por në Europë e përtej oqeanit. Ndjek me kënaqësi dhe rikthimin e repertorit të pasur shqiptar në skenat e vendit tonë…ishte një kohë tendenca vetëm për repertorë të huaj, si brenda dhe jashtë vendit nga artistët tanë.

-Si e vlerësoni artin shqiptar në tërësi, në raport me kulturat e tjera?

Arti ynë klasik shqiptar, në raport me kulturat e tjera, është në po atë lartësi, me vlera, cilësi identitare, me melos dhe ritme, emocione e frymëzime tipike tonat, ky art i yni nuk mund të jetë inferior dhe mos kemi ndroje dhe hezitim për ta prezantuar. Bota nuk mat vlerat e kulturës dhe artit, me sa i madh është një komb. Sa më pak të kopjojmë nga kulturat e tjera, aq më shumë vlerësohet origjinaliteti dhe pasuria e kulturës sonë.

-A keni një mesazh apo këshillë për të rinjtë që duan të ndjekin rrugën e artit?

Një gjë është e sigurtë, çdo fëmijë, i ri apo i rritur ka një botë artistike të veten. Kur bëhet art, ose orientohemi të bëhemi artist, ose të ndjekim art, le ta bëjmë atë me dëshirë, dhe të priremi nga arti cilësor. Arti cilësor na rri dhe i rrimë shumë gjatë pranë, ai nuk humbet. Së fundmi, dua të them se, në 30 vjet ka aq shumë përjetime artistike, emocionale, njerzore , vështirë ishte për çfarë t’ju përgjigjem më parë . Të jetosh e zhvillosh pasionin dhe artin tënd në “Shqiptarinë” e diasporës, çdo sfidë, kontribut, arritje, ka “shumë më shumë tinguj, plus tingujve të kujtimeve dhe mallit”.