s p – Page 1560 – Dielli

Vula e Kryezotit

July 18, 2023 by s p

Dr. Dorian Koçi/

Jehona e veprës së Skënderbeut në Bohemi e Sllovaki

vazhdoi edhe gjatë shekujve të mëvonshëm. Një dëshmi e rëndësishme e aktivitetit diplomatik të Heroit Kombëtar të shqiptarëve janë dy kopje të letrave të tij, të gjetura në Bibliotekën e Pragës nga studiuesi Dhimitër Pilika, më 1956.

Dhimitër Pilika, autor i disa studimeve për vulat dhe për betejat e kohës së Skënderbeut, rrëfen historinë e gjetjes së vulave të stampuara në letër nga epoka e Skënderbeut. Ai thotë se bëhet fjalë për vulën shtetërore dhe vulën sekrete të Skënderbeut. Kjo vulë u zbulua në Pragë (Çekosllovaki) nga zonja e poetit Stanislav Kostsa Neumann, dhe gjendej në materialet e rilindasit dhe historianit sllovak Pave Josef Shafarik (1795-1861), i cili e kishte gjetur në arkivat e Raguzës.

Stanislav Kostsa Neumann, ndoqi disa drejtime në krijimtarinë e tij, si simbolist (Unë jam një apostull i jetës së re), si anarkist (Një ëndërr rreth një turme njerëzish të dëshpëruar dhe vargje të tjera), si lirik peizazhi (Libri i Pyjeve, Kodrave dhe Ujërave), si

sekularist (Këngë të reja), si komunist (Këngë të Kuqe) etj. Ai qe një nga themeluesit e Partisë Komuniste të

Çekosllovakisë. Poeti Stanislav Kostka Neumann qëndroi në Shqipëri nga viti 1916-1918. Ai shkroi dy libra me subjekte nga Shqipëria: “Elbasani: kujtimet e luftës” (çekisht: “Elbasan: Váleèné vzpomínky”, viti 1922) dhe “Bragozhda dhe kujtime të tjera luftarake” (çekisht: “Bragožda a jiné

váleèné vzpomínky, viti 1928). Të dy librat rindërtojnë në letër një atmosferë të Elbasanit të atyre viteve, duke na lënë një dëshmi se si dukej jeta në qytet në ato kohë. Në veprën e poetit, Stanislav K. Neumann janë edhe vjershat me titujt “Vera në Elbasan” dhe “Përshëndetje dhe kujtime”, ku autori shpreh dashurinë e tij për Shqipërinë dhe popullin e saj. Duke gjetur frymëzim në mjedisin shqiptar, ai shkroi edhe një përrallë të vetën që quhet “Përralla për minaren që doli shëtitje dhe për ushtarin që kishte uri”. Neumann ka edhe disa akuarele që na tregojnë rrugët e Elbasanit.

Në qender të vulës qëndron shqiponja dy krenare që ishte edhe emblema e familjës Kastrioti, ndërsa mbi supe të shqiponjës jan të vendosura shkronjat D dhe AL, që qëndrojnë për “Dominus Albaniae”, titulli që mbante Skënderbeu. Kjo kopje me vulën shtetërore të Gjergj Kastriot Skënderbeut është ekspozuar prej kohësh në muzetë shqiptare, që prej vitit 1961. Vula e Skënderbeut u soll në Shqipëri nga Prof Dhimitër Pilika që ishte i ngarkuar me punë në amabasadën shqiptare në Pragë.

KUR FAKTI QUHET EMOCION NUK KA DEFINICION

July 18, 2023 by s p

Alfons Grishaj/

Në botën e qytetëruar FAKT është evidencë e pakontestueshme, provë reale që tregon dimensionet e ngjarjeve të fushave të ndryshme në kohë dhe hapësirë. Fjalën Fakt mund t’a sintetizosh në të gjitha ngjarjet që njeriu ballafaqohet me rastin flagrant të patjetërsueshëm, ose akumulimin e ngjarjeve sistematike të së njëjtës këmbanë. Sot ne do fokusohemi në prizmin e gabimit apo fajit që vërteton tetëcipërisht (octagon) ngjarjen.

Në kohen e PP-së , fakti qe irelevant, kopsitur sipas propagandës ordinere, e cila ndërtohej sipas nevojave të gangsterëve pushtetëmbajtës. Nëse lindte dëshira të hiqnin qafe një njeri të papëlqyeshëm, fabrikonin një mijë “fakte” deri në ilaritet. “Fakte” që gjykatësi humbiste udhën e “betimit”, duke i hapur udhë njeriut të ri të socializmit për t’a paraqitur sajesën si “armë të fuqishme” dhe pas 50 vitesh, ligësi trashëguese breznore.

Mendoj se, ligësia ujitet nga injoranca dhe përhapet nga urrejtja e klasës së ulët që përpiqet të bëhet protoganiste pa qenë e aftë të kualifikohet në shoqërinë elitare. Sepse shoqëria elitare ka tjera dimensione që nuk lidhet me kampionatin e hunjve të njeriut primitiv, i cili ngatërron kufirin e thiut në thark me asfaltin e civilizimit. Prandaj primitivizmi viktimizon në çdo moment hapësire ngaqë është mësuar me diapazonin e kërrabës, sopatës dhe kmesës. Liria perëndimore e filtron lodrën e kasnecit primitiv që rrah gjoksin si majmuni pa thënë një fjalë njerëzore.

Ligji është ai që mëson rrugaçin anatemues për character assassination, defamation, harassment, obscenity, child pornography, incitement, inçizim ilegjitim etj… duke denuar në bazë të ligjeve në fuqi. Dhe kur shpifjet janë publike në socialmedia, emaila etj, janë fakte të pakontestueshëme që lehtëson gjykatën të finalizojë verdiktin. Përballë FAKT çarmatoset dhe avokati më brilant (jo më mendja varfanjake amorfe që bredh kafeneve si prima dona), që mundohet të bëjë deal me të keqen!

Vitgenshtain thoshte: “ Hesht , për atë që nuk mund ta thuash.” Ndërsa populli thotë: “ Mos ia ban kujt atë qi nuk ke dëshirë me t’a ba kush!” Po pyet gjirizi pseudo-mediatik ?!

Para pak ditësh, një mikut tim iu deshën njëzet minuta gjygj për të përmbysur një barrë shpifjesh nga fundërrinat e pseudomediave që s’kanë pasur kurrë laps as letër, ndërsa tani kanë bërë ca nevojtore mediatike dhe përpiqen për të lozur me dinjitetin e tjerëve , duke ngatërruar “freedem of speech” me oazin e pisllëkut e të shkuarës tyre traumatike.

Kulmi i të keqes nuk mund bëhet kurrë këmbanë dëgjimi apo piramidë kulti dhe poqese e ka folenë në institucione fetare, përkundrazi duhet luftohet fuqishëm dhe kur petrahili bën paqe me gënjeshtrën që dëmton imazhin e besimit. Kompromisi me erë nuk vlen në asnjë kusht apo rrethanë.

Papa Piu XII ishte shënjestruar nga Hitleri për t’u grabitur. Fyhreri urdhëroi Gjeneral Karl Wolff që të kryente grabitjen. Gjenerali u takua me Papen , duke i dhënë lajmin e keq. Papa, jo vetëm që anashkaloi urdhërin e diktatorit, por i kërkoi Gjeneralit të lironte dy liderit e rezistencës që ishin dënuar me vdekje (“Urdhër” që Wolff e zbatoi pamëndyshje), pra, Papa nga “peng” u kthye në mbajtës skeptri. Çfarë tregon se, autoriteti i Zotit është më i lartë se vetë gjeneralizmi, nazizmi, fashizmi, komunizmi, fetishizmi, rrugaçizmi e soj e sorollop izmash që bien erë në udhëkryqin e jetës.

Kur flasim për FAKT, ndonjë mik apo mike ngatërron fjalen FAKT me fjalen emocion, biles duke i dhënë dhe emër!
Siç e kam theksuar dhe më parë, ne shqiptarët, amigdalen e kemi më të zhvilluar se kombet e tjera. Megjithëqë miqtë e mi anashkalojnë anatominë dhe psikologjinë, duke ngatërruar fjalën emocion me fjalën FAKT, që nuk i bën ata/ato të pamënçur, por të pavëmendëshëm , sepse kur FAKT quhet “emocion” nuk ka definicion.

Vendimi kundër së keqes, nuk është emocion!
Ngritja e zërit kundër pisllëkut, gënjeshtrës, shpifjes dhe degjenerimit shoqëror, nuk është emocion!

Denoncimi i hipokrizisë dhe gurëhedhësëve që fshehin doren, nuk është emocion! Përmendja e fakteve të pakontestueshme dhe shkeljeve ligjeve të një institucioni, atyre juridiko – shtetërore … nuk janë emocione! Mbrojtja e parimeve të lirisë dhe denoncimi i tradhëtisë, kaosit, nuk është emocion, por detyrë e shenjtë civilizimi, ligj!!

FAKT, ka dyer e dritare, ka një frymëmarrje të gjërë që mbrohet lehtë, por kur has shurdhësinë artificiale duhet të ngrihet zëri deri në kup të qiellit për të stimuluar membranat e korruptuara. Të gjitha arsyetimet e paarsyes nuk dekantojnë dot FAKT dhe nëse mundohemi të prodhojnë “logjikë të komprontuar sizmike”. Sepse, logjika e kompromentuar i ngjason mushqetës që ka një rreze të cunguar goditje.

Njihen shkencërisht pasojat e rritjes emocionale negative që vijnë nga abuzimi psikologjik që sjell shumë probleme tek i anatemuari që shpesh rrëshqet në disorder, duke u vetflijuar apo ndëshkuar ngacmuesin sistematik. Nganjëherë drama përfshin dhe personat ku shkaktuesi i traumës militon, sepse i prekuri mendon se e keqja më e madhe është frymëzuesi dhe shtruesi i terrenit se sa ngacmuesi! Në Amerikë kemi qindra raste të tilla. Në Shqipëri, mbetet dramë shekujsh.

Momentalisht, i urti zgjedh mençurinë, duke përkrahur gjykimin logjik për të preventuar jo të keqen që ka trokitur, por të keqen e madhe që vjen si pasojë e shkakut. Ndërsa arsyetimi i dobët lë terren të hapur përshkallëzimi alogjik, hipokrizia inkurajon të dobëtin për t’u paraqitur si viktimë dhe pse ka viktimizuar! Aktualisht intelektuali apo punëtori ka një shans për ti shërbyer shoqërisë kundër të keqes dhe nëse nuk e përdor atë shans, tregon amorpropin e tij/saj. Amorpropi i njeriut mbetet guacka mbrojtëse dhe nëqoftëse thehet…çdo veshje tjetër nuk e mbulon dot dobesinë e karakterit. Mendoj se, Jung kishte të drejtë kur e ndau psikikën në tre nivele: koshienca, jokoshienca personale dhe jokoshienca kolektive…

Duke e thjeshtëzuar dhe zbutur filozofinë brilante të thënies së popullit: “ Çdo fis e ka nganjë pis !” Përpiqem t’a thjeshtëzoj: Pisllëku nuk është pjesë e fisit, por e pisit! Dhe kur është fjala për gjakun e keq… mendoj se, nuk ka fjali më të bukur se, në çardakun e kopilave nuk lindin kurrë luanë, por këlyshë kopilësh !
Larg dhe afër: Rrugëtari i “humbur” heq vallen e mjeranizmit pa u bërë palë e ligjit, por e shpifjes kuturu, intrigave, amorilitetit dhe tradhëtisë, duke kërkuar shumë më tepër fakte…dmth, black hole të bëhet lojë tullumbacesh në pipat e fëmijëve që bëjnë mijëra fluska me shkumë sapuni?! Sa qesharake dhe tragjike! Tradhëtia bëhet ora e rruzullit ?!

Për një moment, m’u kujtua aria “Vesti la giubba” tek opera “Pagliacci” me tenor, Mario Lanza, i cili luan pjesën “tragjike” të Canios, paliaços tradhëtuar…Ai në skenë qeshte ndërsa brendai shpirti i tij thërmohej:

“Ridi , Pagliccio, e ognun applaudira!
Tramuta in lazzi lo spasmo ed il pianto
in una smorfia il singhiozzo e ‘l dolor, Ah!

Qesh, Kloun, dhe të gjithë do të duartrokasin!
Ktheje merzinë dhe lotët në lojëra,
Dhimbjen dhe ngshërimet në buzëqeshje, Ah!”

Pushkatimi i Genc Lekës dhe Vilson Blloshmit, 17 Korrik 1977

July 17, 2023 by s p

Instituti i Studimeve Historike “Lumo Skendo”/

Genc Leka (1941-1977) ishte 36 vjeç kur u ekzekutua. U arrestua më 31.8.1976.

Vilson Blloshmi (1948-1977) ishte 29 vjeç kur u ekzekutua. U arrestua më 5.8.1976.

Regjimi komunist kërkoi të lidhte gjoja “sabotimet” në kooperativë me një grup amiqsh që ishin familje kulakësh, në krye të të cilëve ishin poetët Blloshmi e Leka. Procesi gjyqësor ndaj poetëve u zhvillua në Librazhd më 6-13 qershor 1977, në kinemanë e qytetit. Me vendim nr. 45, dt. 13.06.1977, Gjykata e Rrethit Librazhd, i dënoi poetët me vdekje.

Vilson Blloshmi dhe Genc Leka u pushkatuan mesnatën e 17 korrikut të vitit 1977. Të dy poetët u lanë në harresë deri në shembjen e diktaturës, ndërsa poezitë e tyre u shpallën heretike. Ata ishin poetë të lindur dhe i këndonin bukurisë, njeriut të thjeshtë.Pushkatimi i Genc Lekës dhe Vilson Blloshmit,17 korrik 1977

Genc Leka (1941-1977) ishte 36 vjeç kur u ekzekutua. U arrestua më 31.8.1976.

Vilson Blloshmi (1948-1977) ishte 29 vjeç kur u ekzekutua. U arrestua më 5.8.1976.

Vilson Blloshmi një poet “i mallkuar”

July 17, 2023 by s p

Dr.Gëzim Puka/

Vilson Blloshmi ishte një nga poetët më “të mallkuar” të regjimit që shtypi popullin shqiptar për më shumë se gjysmë shekulli. Poeti i brishtë i përket një familjeje shqiptare me tradita. Nuk u përpoq kurrë të fshehë dhe të ndryshojë orientimin e tij drejt kulturës dhe letërsisë franceze. Simpatia e tij për Francën dhe shkrimtarët e saj të mëdhenj shihet jo vetëm në përkthimet e tij në frëngjisht, por edhe në korrespondencën e tij. I pëlqen Volteri, Baudelaire, Hugo, Verlaine, Rimbaud, Camus etj, por gjithashtu i pëlqen të shkruajë edhe letra në frëngjisht.

Në botimin e veprës së Vilson Blloshmit gjendet disa letra drejtuar kushërirës së tij. Ndonjëherë ato shoqërohen edhe me poezi, siç është rasti i poezisë së Baudelaire-it “Épigraphe pour un livre codamné”. Më shumë se një korrespondencë normale, ato duken se janë ese me ndriçim të mirë stilistik. Letërsia dhe gjuha franceze janë rezidenca dhe rezistenca e poetit për të ruajtur shpirtin e lirë.

Në shkrimin hyrës tek “Vepra letrare 1˝ e Vilson Blloshmit, studiuesi Sadik Bejko paraqet për lexuesin mendime të poetit, të cilat vijnë direkt nga dosja hetimore e tij. Me të drejtë Bejko shprehet: “Ato, meqë janë dhënë në hetuesi, duhet t’i marrim me rezervë, por prapë edhe kështu kanë vlerë dhe duhen bërë të njohura”.

Ky mendim përforcohet më tepër kur lexon poezitë që na kanë mbërritur nga V. Blloshmi. Në deponimet e tij në hetuesi, poeti përpiqet të justifikojë krijimtarinë e tij sikur ajo të ishte diçka krejt personale, që nuk do të kishte asnjë takim me lexuesin. Trishtimin në krijimet e tij, ai e shpjegon si krejtësisht individual. Po përmendim disa fragmente: ˝…unë kam shkruar një poezi që ia kushtoj vetes sime. Aty kam shprehur mërzitjen time dhe e quaj veten jetim.[…] Në vitin 1973 kam bërë një poezi tjetër mbi veten time. Atëherë kam qenë në gjendje ankthi dhe kam shkruar në bllok kështu: ˝Një ankth i llahtarshëm, ankth gjumi. Zgjuar tmerr. Më bëhet se nuk do të vdes kurrë. Medet sikur njeriu të jetonte përjetësisht, sikur t’i ktheja së prapthi vitet e mia, por jo për të rënë sërishmi në djep por në arkivol˝. Në atë kohë unë punoja druvar në Stravaj, isha i lodhur, i mërzitur, më dhimbte stomaku. Siç e kam thënë, unë kam qenë pesimist dhe e kam pasur në natyrë trishtimin˝.

Lexuesi, dhe aq më shumë studiuesi i letërsisë, tek poeti Vilson Blloshmi gjen të dy tipat e poetëve: si poetin objektiv, ashtu edhe atë subjektiv. Në disa krijime të tij, ai e ka mënjanuar veten për të shprehur botën e trishtë që e rrethon, duke fshirë personalitetin e tij. Në disa krijime të tjera ka prirjen për të dhënë një autoportret, për t’u rrëfyer, për të shprehur trishtimin vetjak. Edhe në rastin e poetit subjektiv, nuk duhet e nuk mund të mos përfillim dallimin midis një pohimi me karakter autobiografik dhe përdorimit të po atij motivi në një vepër artistike.

Edhe pse vargjet e Blloshmit përmbajnë elemente të padiskutueshme biografike, ato i nënshtrohen në vepër një ristrukturimi dhe transformimi, nga i cili humbasin kuptimin ngushtësisht personal dhe bëhen thjesht një material konkret njerëzor, bëhen elemente përbërëse të veprës.

Vepra poetike e Blloshmit më tepër mishëron ëndrrën, sesa jetën e tij reale. Trishtimin vetjak, por edhe atë shoqëror, ai e përjeton në mënyrë artistike.

Sadik Bejko shprehet: “Jeta e tij dhe poezia e tij shkrihen në njëra-tjetrën. Poezia kështu ka peshën e jetës së tij, ka çmimin e kohës së tij të ekzekutuar nga tirania. Ai nuk e tradhtoi asnjërën: as jetën, as letërsinë e tij”.

Në leximin tonë poeti jetën e tij e përjetoi në mënyrë artistike. Ai e pa atë si material letrar dhe ngjarjet jetësore u shpalosën përpara tij në formën që i japin traditat dhe shprehitë letrare. Poezia e Blloshmit është ajo që është, me lot, me trishtim, me brenga. Këto autori i pohon edhe në hetuesi. Ajo që autori nuk e pohon gjatë hetimit të tij për letërsinë, por që e përligjin vargjet e tij, është se bashkë më lotët, trishtimin dhe brengat e tij, janë edhe ato të mbarë shqiptarëve. “Artisti shpreh të vërtetën dhe, doemos, edhe të vërtetat historike e shoqërore. Veprat e artit mbesin si dokumente, sepse ato janë monumente”

Desha ta ndaj me lexuesin e kësaj krijimtarie këtë lidhje mendimi, me bindjen se ligjërimi poetik tek poezia “Saharaja” e paraqet konfrontimin e saj me botën e njëmendësisë së trishtë diktatoriale. “Saharaja”, si tekst poetik apo si art i fjalës, ka përballë konteksin më të trishtë referencial, Shqipërinë e diktaturës komuniste apo edhe vetë metodën e realizmit socialist, që funksionalizohej nga kjo diktaturë. Në librin e saj “Letërsi e painterpretuar”, akademikja Floresha Dado thekson: “Në raportin: model/modelim artistik, ekziston një nga pikat kyçe teorike mbi gjykimin e letërsisë sonë të realizmit socialist. Modelimi ka sfiduar modelin! Modeli është transformuar; jo sipas parimeve të brendshme të letërsisë, por sipas një procesi të deformuar, jashtëlogjik të modelimit. Modelimi është në shumicën e rasteve, mashtrim i modelit”.

Teksti poetik i Vilson Blloshmit nuk tenton të bëjë asnjë lloj modelimi të modelit dhe aq më pak të mashtrojë. Me letërsinë e tij ai kërkon të prekë sferën e lirisë. Titulli i kësaj poezie me një sens të fortë simbolik, na premton të dhëna rreth domethënies së saj. Në qoftë se poeti nuk do ta kishte titulluar “Saharaja”, nuk do të ishim në gjendje të kuptojmë zërin e trishtë që vjen nga poezia. Aspektet që spikasin në tekstin e Blloshmit i përkasin si fushës së shenjuesit (të shprehjes), ashtu edhe fushës së domethënies (të përmbajtjes).

Kjo poezi dallon për tingëllimën dhe ndjeshmërinë e saj. E shkruar në vargje, në të cilat shprehet një brendi thelbësore objektivisht e vlefshme, që është trishtimi i jetës shqiptare, poezia ofron shumëkuptimësi për çdo lexues që mund të “gërmojë” të tjera domethënie, sipas kulturës dhe përgjegjësisë së tij. Me një varg të matur njëmbëdhjetërrokësh, me thekse ritmike në rrokjet teke, me një strofë katërshe dhe me rimë të alternuar sipas skemës ABAB, poeti si strategji tekstuale është i mbingopur me trishtim në këtë hapësirë të mbyllur, i rënduar nga vetmia, duket sikur humbet brenda një entiteti pavetor (impersonal), të papërcaktuar, pa hapësirë e pa kohë. Ai është dikush midis të tjerëve, mjafton të vërehen format pavetore dhe përdorimi i vetës së parë të shumësit; “Thonë se dhe me natën s’shkon mirë”, “Por se thonë në botë është stisur”, “Kur ne mallkohemi mes nesh”. Trishtimi shqiptar ka fizionominë e një peizazhi të shkretëtuar si Saharaja: “Saharaja shkëmb e rërë e gurë”, të një peizazhi armiqësor: “Saharaja nuk ka miq e shokë, Saharaja nuk ka bijë, as bir. Fjalë e dashuri e njerëz s’ka”. Poeti është i tensionuar të dëgjojë, por “Saharaja s’ka këngë të këndojë”, “Saharaja s’ka as lot të qajë”.

Në qoftë se do të procedohej me dekodifikimin e tekstit duke perifrazuar ose rindërtuar togfjalësha apo fjali me një rend tjetër sintaksor, domethënë duke kaluar nga defamiljarizimi i gjuhës poetike në automatizim gjuhësor, thënë ndryshe zëvendësimin e fjalëve dhe rendit të tyre poetik me fjalë të përdorimit të përditshëm, do të dilnin kuptimet e fshehura të poezisë.

Saharaja, larg është Saharaja,

Saharaja shkëmb e rërë e gurë

Që ka shok vec emrin e saja

Dhe ngaqë s’sheh ëndrra, s’ sheh as drurë.

Shqipëria, sa pranë është trishtimi

Trishtimi shqiptar, i madh, i pafund, i fortë

I vetëm me vetveten shqiptari

I pashpresë dhe pa të ardhme.

E bëmë këtë zëvendësim të fjalëve të kësaj poezie, për të vënë në dukje se të kuptuarit e kuptimit të poezisë së Blloshmit, lidhet me të dy funksionet e gjuhës së saj. Gjuha e poezisë së këtij autori, e parë në funksion simbolik, mund të jetë poezi e një kuptimësie të thellë ose siç shprehet studiuesi Bejko: “E mbajtur në plan simbolik, po aq sa një meditim mbi botën dhe mbi jetën në tërësi, ajo mund të merret dhe si jehonë e një gjendjeje të vështirë subjektive të vetë poetit”

Mendojmë se funksioni parësor i gjuhës së poezisë së Blloshmit është ai emotiv. Autori i përdor fjalët për të krijuar apo më mire, siç shprehet Tomas Elioti, “për të shpëtuar nga ndjenjat” .

“Dhe koha shkon,

Dhe bota ikën,

Dhe ne ecim,

Dhe qeshim kur qan jeta,

Dhe kur qesh varri…

Vdesim…!”

Mund të themi se kjo poezi lind si nevojë për një çlirim të trishtimit dhe të brengave qoftë të autori, qoftë të shqiptarëve. Theksimi i referentit tematik, trishtimi shqiptar i kohës, si dhe aftësia që ka teksti poetik për të rikrijuar përmes tij të gjitha impulset autoriale, i bëjnë këto vargje edhe më shumë universale, pa i rrudhur aspak thelbin e tyre filozofik. Vilson Blloshmi nuk është një poet vetëm i personales. Poezia e tij e mirë i objektivizon ndjenjat, ajo është e lidhur ngushtësisht me mendimin. Lexojmë vargjet:

“Jetën e fjalës e justifikon

Mendimi i tiposur në të.”

Poezitë më të mbresëlënëse të autorit janë pikërisht ato pa titull. Ndërsa lexoja njërën prej tyre, m’u ndërmend një parrullë që u stereotipizua në kohën e diktaturës. Po citojmë poezinë:

“ Dhe mua më duket së vrapoj

Me tmerr nëpër tubin e grykës së topit!

Pak sekonda dhe po nëpër këtë grykë

Do të kalojë predha e llahtarshme

Oh! Pengesat, viaskat,

Ah! Gryka sa larg!

Ja shpërblimi dhe pak

Ja-ja, vrapo…ah…sss.”

Shprehja që m’u ndërmend ishte ajo që i hakërrehej armikut të brendshëm dhe të jashtëm: “Ata na kanë në grykë të pushkës, ne i kemi në grykë të topit”.

Mungesa e titullit është një metaforë e fuqishme dhe pikërisht përmes mungesës konfirmon konotacionin e saj me trishtimin e asaj pjese të shoqërisë që konsiderohej e deklasuar. Gjuha poetike e Blloshmit vihet në punë për të na dhënë të vërtetat e shtrenjta të poetit. “E vërteta shfaqet në marrëdhëniet e njeriut me objektet e dëshiruara”. Shenjuesi poetik i autorit rrëshqet mbi serinë apo mbi fushën nga është zgjedhur i shenjuari, përtej të cilit shtrihet sfera kaotike e mendimeve të poetit, por edhe realiteti shqiptar i kohës.

“O vite që kaloni, o skotë pafundësie,

Megjithëse ju rrëmbeni at’ kohë lumturie

Kujtimi ka për t’mbetë,

Mendimit ku venitet, mbi të ju bëni hije

O ditë të pavdekshme, o dlirësi rinie,

Që s’ kthehi më në jetë.”

Dëshira e poetit për liri strukturohet përmes gjuhës së tij poetike. Ajo kalon në shtegun e një ligjërimi që nuk kishte asgjë të përbashkët me metodën shkrimore të realizmit socialist. Ky ligjërim poetik është një formë madhështore e nevojës së autorit për të qenë i lirë, për të shprehur atë trishtim që ndiente ai dhe shqiptarët.

Në librin “Rrugët e ferrit”, Visar Zhiti shkruan: “Eshtë e pamundur të mos shtangësh para martirizimit të njerëzve të letrave, të atyre që krijojnë dhe atyre që lexojnë, të dënueshëm njëkohësisht, që ngarkohen me atë peshë si me gurët e Sizifit minierave të burgut, ndërsa djajtë vazhdojnë t’i përndjekin shkrimet, i gjykojnë, i gjymtojnë, u hapin plagë të mëdha, shpesh pa lindur ende”.

Autori i poezisë “Saharaja” është një nga autorët e spikatur të letërsisë disidente të viteve ‘70, në një Shqipëri që jetoi në kushtet më të vështira diktatoriale në gjithë Bllokun e Lindjes. Kritika letrare e kohës e kishte humbur orientimin e saj. Ajo ishte kthyer në një kritike shërbëtore hetuesie. Kritika ishte bërë vrastare. Fundi i poetit ishte shumë i trishtuar. Më 17 korrik 1977 poeti Vilson Blloshmi u pushkatua.

Vargjet e poetit martir janë të ngarkuar me barrën e kryqeve të rënda të trishtimit, por paradoksalisht me bukurinë e tyre, vetëm e zbukurojnë jetën e lexuesit.

Referenca

BLLOSHMI, Vilson: Vepra 1, Botimet “Almera”, Tiranë, 2008, 200 f.

DADO, Floresha: Letërsi e painterpretuar, “Bota shqiptare”, Tiranë, 2010, 277 f.

JEFERSON, Ann; ROBY, David:Teoria letrare moderne, Bot. i 2-të,“Albas”, Tiranë, 2006, 340 f.

KADARE, Ismail: “Pavarësia e letërsisë e vështirë”, Gazeta C. com

TOPALLI, Tefë: Gjuhësi teksti, Universiteti I Shkodrës “Luigj Gurakuqi”, Shkodër, 2011, 399 f.

WELLEK, René; AUSTIN, Warren: Teoria e letërsisë, “Onufri”, Tiranë, 2007, 319 f.

ZHITI, Visar: Rrugët e ferrit, Shtëpia Botuese “Onufri”, Tiranë, 2001, 472 f.

BUKUR! VËRTET, SA BUKUR!

July 17, 2023 by s p

– Përshtypje dhe imazhe nga përurimi –

Nga Visar Zhiti

BIBLIOTEKA DHE FOSHNJA: …erdhën njerëz të bukur në Bibliotekën e bukur në Downers Grove, Chicago. Salla e bukur, me ato radhët e gjata me karrige, që nga pianoja e deri te dera në fund, po mbushej me shpejtësi dhe, teksa uleshin, vazhdonin bisedat me njëri-tjetrin. Po bëhemi Shqipëri dhe këtu, e madhe në zemër, ja, kemi shqiptarë të Shqipërisë, nga Kosova e Çamëria, nga Maqedonia e Veriut (e Jugut për ne) e nga Mali i Zi, po, po, por jemi dhe amerikanë…
Kishin ardhur dhe nga qytete të tjerë, madje dhe nga shtetet pranë, ishte dhe një nga Gjermania, Altini, të rinj plot, por edhe flokëzbardhur siç janë luleborat këtej dhe shkonin te tryezat ku ishte libri, e merrnin dhe kërkonin autorin. U krijuan radhë të vogla e të shpeshta para tij, donin një autograf…

Shih, shih, dhe një fëmijë i vogël, e mbajnë në krahë, s’është bërë ende një vjeç, e kanë marrë me vete mami me babin Bledi Stefa, Davidi i bukur, dua dhe unë ta marr në krahë, pranë është dhe një babi tjetër, i Olivias, që i bëri 40 ditë. Në karrocën e tij Davidit mbase i kishin vënë ndonjë libër me figura, por ai xhaxhi që çeli veprimtarinë, Taipi, edhe ai sapo është bërë gjysh me Elirën, tha se jemi mbledhur të gjithë për një libër tjetër, “Këpuca e aktorit” të xhaxhi Visarit…
Do të flasim për të sotmen dhe të ardhmen, duke kujtuar dhe të shkuarën, kështu është romani që na ka mbledhur këtu.

FILLUAM: …E organizojmë këtë takim ne, Klubi Shqiptar i Librit, e vazhdoi fjalën e tij të mirëseardhjes Taip Beshiri, jemi një grup shokësh e miqsh, që mblidhemi shpesh e vendosëm të hapemi më shumë me ju. Së pari tha ai, do të lexoj përshëndetjen që Presidenti i Shoqatës së shkrimtarëve shqiptaro-amerikanë, Adnand Mehmeti, dërgonte nga New Yorku. Dhe ia lë drejtimin e veprimtarisë Dr. Jani Gjonit. Ai menjëherë foli se ç’ishte ky roman, arketipin dhe vlerat që sjell, “Këpuca e aktorit” si metaforë e ecjes dhe ftoi Odise Priftin të thotë dy fjalë për jetën e autorit dhe veprat e tij.
Dhe u vazhdua me diskutim e parë nga Doktor Minella Aleksi, ndërkohë dhe ai autor i një libri dhe i shumë artikujve në media, ai lexoi shkrimin e tij kritik që kishte botuar në gazetën ExLibris, ku ndër të tjera cekte raportet e romanit “Këpuca e aktorit” më të vërtetat dhe historinë, me shpërpjestimet dhe zbehjet që krijohen me ata që bëjnë histori…
Edhe Inxh. Artan Nati, që po shkruan dendur artikuj në gazeta, shikoi lidhjet e romanit me mitologjinë e lashtë, por dhe me politikën e ditës.
Edhe Inxhinieri tjetër Milto Skrami në fjalën e tij zbuloi vlera të tjera, që e bëjnë romanin modern, tërheqës, ndër më të rëndësishmit në botimet e reja.
Përsëri vjen në foltore Taipi dhe lexon fjalën e Doktor Xhabir Alilit, i cili ka ikur në vendlindje, në Maqedoni. Edhe shoku ynë i grupit Dhimo Jano ka ikur në Greqi dhe mungon diskutimi i tij, por jo meraku për këtë takim.
Ja, në foltore shkon Dr. Ernest Nasto, Fjala i tij ngrihet dhe kap pjesën qiellore, andej nga na vijnë shpirtërat, bukuria e tyre hyjnore, Nënë Tereza, thotë ai, At’ Fishta, Frashëri… Atjoni, Hiri (Grace) etj, etj.
Po si u shkruar ky roman?

Drejtuesi i takimit, Jani, fton të flasë bashkëshorten e autorit, Eda Agaj Zhiti dhe ajo nxjerr disa ”sekrete”, por dhe i thur një himn bibliotekave, që ruajnë kujtesën e botës. Jam e emocionuar, tha ajo, kam përballë mësuesin tim të parë, tim atë…Profesor Gezim Basha kërkon fjalën. Ka ardhur nga larg. Jep lëndën e letërsisë në një kolegj në shtetin pranë, është kritik letrar dhe përkthyes, e paraqet drejtuesi i veprintarisë.
Gëzimi sjell vërtet gëzim mendimi dhe emocionesh. Me elegancën e fjalës u thotë të pranishmëve se letërsia lexohet vetëm si e tillë, as si histori e as si politikë. Në romanin “Këpuca e aktorit”, që sa nis, shohim presat e kovës së një ekskavatori si thika, ato lajmërojnë një krim shtetëror dhe në fund lexojmë, ‘…jam shtatzënë dhe ndjeu brenda vetes qiell plot dritë.’ Kjo është shpresë dhe poezi, autori është poet… Gëzimi lavdëroi veprimtarinë, praninë, nivelin e lartë të diskutimeve, rrallë kam parë takime të tilla shqiptarësh, përfundoi ai.
Foli dhe një mërgimtar i hershëm, Fejzi Sulejmani, i arratisur nga Shqipëria dikur dhe me znj. Vjollca nisën pyetjet nga salla.
Po i shikoja me dashuri njerëzit përballë. Davidi i vogël aty ishte ende, në krahët e të atit dhe lëshonte zëra gazmorë. Ishte hera e parë që merrte pjesë në përurimin e një libri. Dashi xhironte me celular. Te tryeza e librave rrinte në këmbë bashkëqytetari im, lushnjari Bujar… Të njohur plot. Të gjithë dinin të dëgjonin bukur… Pranë familjarëve dhe Leka Brisku, diakoni i parë shqiptar në shtetin Illinois, ja dhe Edlira… në rreshtin tjetër, Elsa me Nikon, ja dhe Nikoja tjetër me Merin… Imelda… Rita, Vjollca… Mirela me Nasin… Nebiu, Turi më tutje, Tasi, Elvisi… Labi… Ray me bashkëshorten, Fatmiri me bashkëshorten, Mirjani me bashkëshortin, Mondi… Agroni… Arben Bejleri… Mynyri, Artedi… etj, etj, ndjeva dritën e yllësive të kaq shumë syve që më rrethonin bukur… e ç’mund të thosha, që sjell përshëndetjet nga Shtëpia Botuese Onufri në Tiranë, nga drejtoresha, znj. Hudhri, të redaktorit nga Rumania, Dr. Luan Topciu, të miqve nga Miçigani, nga Wisconsin? Këtu folën kaq bukur të gjithë dhe ju jeni kaq të bukur të gjithë, veçse mirënjohje pafund… dhe erdhën të tjerë përsëri të më kërkoni autografe, u ula sërish në tryezën mes dy vazosh të mëdha me lule të bukura, lule motre, flatra shqiponje… dikush vinte me dy libra, donte autograf për një të tijin, që s’erdhi dot, ishte në punë, për në Shqiperi e donte një tjetër autografin, me tre libra, me pesë… çastet m’u bënë lule… një vazo tjetër e përhershme… dolëm… sheshi para Bibiotekës ishte plot me vetura, në shumë prej tyre në ndenjësen tjetër ishte dhe një libër i ri, ku do ta çonin, në shtëpi, në të ardhmen?… Eda ashtu ishte lutur.

FJALA NGA DR. JANI GJONI

“KEPUCA E AKTORIT” NJË ARKETIP LETRAR MJESHTËROR

Libri “Këpuca e Aktorit” i shkrimtarit Visar Zhiti është një vepër letrare e rëndësishme dhe e vlefshme që sapo erdhi në peisazhin e letërsisë shqiptare. Ajo është shtesa e fundit nëtërësinë e veprave të sjella nga Zhiti përpara publikut lexues. Nëpërmjet këtij romani, autori trajton tema të gjëra dhe komplekse që reflektojnë përvojën e jetës dhe mendime të thella të artikuluara në mënyre poetike për njerezit, vendin dhe historinë e Shqiperisë.

Libri është një arketip letrar i krijuar me mjeshtëri nga Visar Zhiti, që çon lexuesit në një udhëtim të larmishëm dhe tërheqës në horizontin historik dhe shoqëror të Shqipërisë. Struktura narrative e tij mpleks në mënyrë të përsosur elemente të mitologjisë, besimit dhe historisë moderne, duke ofruar një eksplorim shumëdimensional të përvojës njerëzore në shoqerinë tonë. Libri ndahet në tre pjesë kryesore të cilat janë rrjedhim i natyrshëm i ngjarjeve në epoka të ndryshme, dhe që nga faqet e para, lexuesi zhytet në një botë magjepsëse, e ngjashme me epikat e mëdha homerike. Prania e personazheve si Hektori, Moisiu, Maria, Hëna, Donika, e Nënë Tereza krijojnë një tablo të gjallë që lidh të kaluarën e largët dhe të afërt me kohërat moderne. “Kepuca e Aktorit” është në mënyrë simbolike udhetimi në kohë i Shqipërisënëpërmjet karaktereve e ngjarjeve të goditura të përshkruara me mjeshtëri nga shkrimtari.

Ndërsa lexuesit vazhdojnë të thellohen në lexim, ata zhvendosen në histori, në periudhat e turbullta të Luftës së Parë dhe Luftës së Dytë Botërore ku fati i Shqipërisë dhe i popullit të saj varej në kufijtë e një ekzistencializmi delikat. Tregimi mjeshtëror i Zhitit i jep jetë këtyre udhëkryqevehistorike me magjinë e metaforës, duke kapur thelbin e çdo kohe me detaje të kuptueshme për këdo. Përmes protagonisteve, lexuesit përjetojnë vështirësitë dhe sakrificat e individëve të kapur në marrëzinë e luftës, shohin jetët e tyre të përpjekura me fatet e kombëve. Aftësia e autorit për të lidhur së bashku narrativat dhe periudhat e ndryshme lejon një kuptim të ndërvarur e më të gjërë të identitetit të Shqipërisë dhe vendit të saj në kontekstin kohor. Autori shkel qetësisht tabutë e racave, kombësive dhe përkatësive tribale, duke ecur në territorin e egërsisë njerëzore, por pa e tejkaluar ne kufinjtëe vulgaritetit. Gjuha e pasur e shkrimtarit dhe ngjyrat e fuqishme që përdor krijojnë një tablo të plotë dhe një përshkrim romantik të Shqipërisë në fillimet e saj në shekullin e 20.

Një aspekt i rëndësishëm i librit është stili tekstual i Zhitit, i cili është i veçantë, unik dhe virtual. Ai shpreh ide dhe emocione nëpërmjet fjalëve të thjeshta e simbolike, duke krijuar një atmosferë poetike të veçantë. Shqipja e tij është e pastër dhe e qartë, ai përdor imazhe të fuqishme për të dhënë situata komplekse. Në përgjithësi, libri “Kepuca e Aktorit” është një vepër e thellë dhe e frymëzuar nga ndjenjat patriotike. Zhiti shpalos talentin si shkrimtar nëpërmjet tregimtarisë origjinale dhe trajtimit estetik të temave të rëndësishme. Ky libër ofron një perspektivë marramendëse mbi identitetin, dramën dhe kuptimin e ekzistencës së njeriut, duke bërë që lexuesi të reflektojë dhe të përsiasë për çështjet e shumta.

Në këtë roman Zhiti i përshkruan karakteret si pjesëtarë të një trupe teatrale, të cilët luajnë rolet e tyre në skenën e jetës. Për ta, jeta është një teatër i madh, ku secili prej nesh luan një rol të veçantë. Përmes personazheve të tij, ai shpreh konfuzionin dhe peshën emocionale që vjen me përgjegjësitë dhe pritshmëritë e shoqërisë ndaj nesh. Tensionet dhe kontradiktat e identiteteve shpalosin aktet e humbjes, ndarjes, frikës dhe dëshirës për të gjetur qëllimin e njerëzve në jetë. Duke ndjekur rrugëtimin e jetës, ata përballen me sfida të ndryshme dhe kërkojnë të zbulojnë vetveten. Shkrimtari shprehet – se roli që kemi në jetë nuk është gjithmonë i vullnetshëm, por shpesh imponohet nga pritshmëritë e jashtme dhe rrethanat. Për shkak të kësaj, karakteret përjetojnë konfliktin midis pritshmërive të jashtme dhe dëshirave të tyre të brendshme.

Një tipar tjetër stilistik është ndërthurja nga shkrimi normal në atë korsiv (italik). Ky ndryshim krijon një lehtësi në kalimin nga një gjëndje në tjetrën dhe shërben si një urë lidhëse midis ngjarjeve të ndryshme pa u bllokuar nga ndarja e kapitujve. Kjo bën që leximi i historisë të jetë më i rrjedhshëm dhe më i natyrshëm duke zvogëluar rutinën me befasira.

Gravitetin kryesor në roman e zë paraqitja e diktaturës komuniste që mbajti Shqipërinë të mbyllur e izoluar pas Luftës së Dytë Botërore. Konturimet e qarta dhe gjuha evokative e Autorit paraqesin imazhe të atmosferës së frikës dhe shtypjes që mbizotëronte në çdo hapësire të jetës së përditshme. Duke u fokusuar në përvojat e personazheve, autori zbërthen ndikimin e thellë të sundimit totalitar mbipsikën njerëzore, ankthin dhe luftën e brendshme që përballen individët në këtë shoqëri. Frika e dhunës dhe propoganda djallëzore krijuan dyzimin e personalitetit të njeriut, pasojat e sëcilës ndjehen akoma. Ndonëse nën diktaturë, njerëzit nuk ndaluan të jenë humanë duke shprehur emocionet, gëzimin, dashurinë, dhe mirësinë si tipare qenësore – diktati nuk e vrau dot njerëzoren. Mardhëniet intime të personazheve nëpër sfidat e ashpëra qartësohen si një revoltë natyrale që nuk pyet për kufinjtë artificialë. Mbi të gjitha, ai i nxjerr në pah vlerat dhe bukurinë e shpirtit njerëzor, të cilat nuk mund të bllokohen as nga diktatura më e ashpër.

Post diktatura, pas viteve 1990, e rrëmben Shqiperinë nërrejdha e stuhi në të cilat inercia dhe nostalgjia e së shkuarës trazuan keqas mëndjet e ndjenjat e shqiptarëve për njëperiudhe jo të shkurtër. Shoqëria përjetoi absurde dhe mashtrime nga njerëz të ndotur prej së kaluarës, të cilët u prezantuan si fytyra e së ardhmes duke ngadalësuar e penguar zhvillimin demokratik të vëndit.

Në roman, autori në mes të tjerave merret me brezin e ri, mefenomenet e dallgët që e tashmja po përballet, me ndryshimet gjeopolitike e shoqërore, me historinë e re moderne që po jetojmë. Kufijtë e shteteve pothuajse janë venitur, globalizmi me internetin ka çliruar mundësitë për një komunikim tëgjithanshëm, lëvizja e lirë ndërthur jetën e personazheve në skena të reja. Ngjarjet natyrshëm kalojnë në kontinent tjetër, lëvizin njëlloj si në të shkuarën nga një qytet në tjetrin, karakteret lundrojnë me emocione e ndjenjat njerëzore, me veprime në një hartë më të madhe.

Aq me vërtetësi dhe me besueshmëri kalojnë kapitujt sa tëkrijojnë përshtypjen e një vepre autobiografike, por në fakt ajo është një krijim fikshën. Tregimtaria me një gjuhë të pasur të jep mundësinë për të përjetuar emocionet, përvojat dhe mardhëniet ndërkarakteriale. Monologu i gjatë i Hektorit, personazhit kryesor, vjen si një film personal duke e vendosur lexuesin në qëndër të ngjarjeve dhe duke e bërë udhëtimin nëpër faqet e librit më të ngjitshëm.

Në përfundim, libri “Kepuca e Aktorit” është një vepër e mrekullueshme letrare që përshkruan ngjarjet historike me sy kritik e estetikë të fuqishme. Romani është një biografi e Sqipërisë e rëfyer në mënyrë artistike, mbase më e mira e këtyre kohëve.

PERSHENDETJA NGA ADNAN MEHMETI

President i Shoqates se Shkrimtareve Shqiptaro-Amerikane

Sa bukur të jesh në festën tuaj

Të nderuar miq të “KLubit të Librit”!

Sot jam shumë i nderuar dhe i lumtur sepse përkon në një event kulturor në komunitet. Ndokush prej jush do të nxitojë të thotë: “Është ditëlindja jote!”. Por, kjo është shumë personale, përballë një eventi letrar.

Bota njeh mjaft ambasadorë shtetesh me zyra, makina, shkresa, takime zyrtare, po ka ca ambasadorë të veçantë që mund t’i quajmë thjeshtë Ambasadorët e librit. Kur flasim për Visar Zhitin ai i ka të dyja këto emërtime, që i japin jetës së tij kurorë nderimi dhe na e bëjnë më të bukur e të dobishme jetën tonë kudo ku shkojmë.

Në Çikago, sot janë mbledhur një grup miqsh, shkrimtarësh të përfshirë te Klubi i Librit. Ua kemi lakmi.

Dëshirojmë të jemi aty, po qe se është mundësia.

Të ishim në rreshtin e parë të bibliotekës, që të jemi sa më afër shkrimtarit Visar Zhiti, autorit të ardhuruar prej të gjithëve, pa përjashtim.

Të bëjmë një foto.

Të blejmë nga një kopje të romanit “Këpucët e aktorit”

Të dëgjojmë vetë autorin e me vrap të shkojmë për ta lexuar brenda natës.

Në mesin tuaj sot gjenden shumë emra të njohur, që janë dhe miqtë e mi…

Sa mirë!

Sa emocion!

Të gjithë i përshëndes.

Ju kam zili për iniciativën për bashkëpunimin, për përurimin e librit shqip, duke filluar nga vendlindja e Heminguej…Ju mirëpresim në Nju York, për ta vazhduar në Boston, Philadelphia e gjetkë… Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë dhe unë si President i saj e përshëndes. Kryesia e Shoqates, dashamirësit të librit, njerëz të mrekullueshëm, e mirëpresin.

I dashur Visar, Anëtar Nderi, i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, jemi me fat që ju kemi.

Ne gjejmë frymëzim nga veprat tuaja letrare.

Sot, na bën më shumë krenar…

Juaji

Adnani

New York, 15 korrik 2023