s p – Page 1919 – Dielli

Insekte dhe instinkte

December 20, 2022 by s p

Astrit Lulushi/

Insektet, si edhe njerëzit, tërhiqen nga drita për t’u ndriçuar, ngrohur dhe disa për t’u djegur. Sjellja e tyre është pothuajse tërësisht instinktive; e kanë të pamundur të veprojnë ndryshe në rrethana të pazakonta. Insektet kanë kaluar miliona vjet në këto kushte (tani duhet të merren edhe me dritat artificiale). Njerëzit kanë gjithashtu më pak kohë për të evoluar në sjelljen e duhur, edhe pse preçedencat nuk u mungojnë. Që në shekullin e 19-të, Naim Frashëri në “Fjalët e Qiririt” u bënte thirrje shqiptarëve:

“Qasju pak kësaj flake!

Mbase krahët t’i përvëlon,

Por dhe shpirtin ta shënjtëron”.

Richard Dawkins, në librin e tij The God Delusion (Bantam Press, 2006), sjell qasje tjetër. Ai paraqet problemin e insekteve të tërhequra nga flakët e qirit. Zgjidhja e tij është shpjegimi i vjetër se insektet përpiqen të përdorin flakën si orientim, duke gabuar. Për të shkuar lart ose larg, duhet ndeshur me alternativën e tretë; djegien e pashmangshme.

Shumica e specieve nuk migrojnë fare. Për më tepër, ato shfaqin të njëjtën sjellje; pengohen në dritë, ose bien në kurthin e saj; shkojnë drejt të kaluarês pa devijuar asnjë pikë. Të tjerë qëndrojnë pa lëvizur, kurse ata më të ndjeshmit vendosen më lart e më larg.

Ata që fluturojnë drejt dritës shpesh e bëjnë këtë në një mënyrë të egër dhe të hutuar, Instinkti i thotë se që të shpëtojnë nga hapësira e mbyllur dhe pamundësitë, duhet të fluturojë atje ku jeta ështe më e lehtë, normale, madje edhe natën.

Vetëm ai që sheh reflektimin e dritës në dritaren e dhomës nuk është në gjendje të dallojë midis një burimi të shndritshëm dhe hapësirës së hapur; fjalët dhe flakët, që ndriçojnë dhe djegin kur nuk ndryshon. Naimi në vargje thotë:

“Edhe unë kam ndryshuar

Pa jam bërë shumë herë

Zjar e uj’ e balt’ e erë…

Dua shumë fjalë t’u them,

E ku shkruhenë në kartë

Fjalët’ e gjuhës së zjarrtë?”

Brief Glimpses of 2022

December 20, 2022 by s p

Rafaela Prifti/

The emergence of the Coronavirus disease set in motion major economic and humanitarian crises testing society’s capacities to respond while generating far reaching and still evolving consequences. Nearly three years since the start of the pandemic, glimpses into the public health sector, the job market, finance and housing, war in Ukraine, climate, unions reveal the vulnerabilities of the year 2022. The pandemic has irreversibly changed Americans’ relationship with work causing widening ripple effects economically and culturally. In the financial sector, the tech stocks that flourished when Americans were staying home and were plugged in online have come back down to earth. High prices and growing interest rates have impacted the home buying market. The prices of some electric vehicle have declined. As demand ramps up, industry experts say EVs and gas-powered cars will cost about the same by 2025. As even more EVs are manufactured, they will become less expensive to produce, with some experts claiming they will be even cheaper than their gas-powered counterparts in just a few years.

Office occupancy is at less than half what it was pre-pandemic. The remote work revolution taught many office workers — and their employers — that office space wasn’t essential to work. It is a trend that is expected to last, according to researchers. On one hand the reduction of real estate space lowers the office footprint of the firms while it impacts the pay of janitorial services of union and nonunion members. Since the pandemic upended the world in 2020 the industries that have made a comeback include leisure and hospitality industry. At the end of November US hotel occupancy was at the same level it was in 2019. Despite the major changes inflicted on the restaurant industry as a result of the Covid-19 pandemic, reports indicate that, along with fast causal and quick service, dining out improved significantly this quarter. Event industry leaders are optimistic as the attendance at sporting events has bounced back to pre-pandemic levels with concert sales lagging a little behind.

The Great Resignation

Job resignation rates remain high across the board. While the fallout from the pandemic and current trends of an aging workforce continue, thecomposition of the resignations has shifted to include higher paid workers increasingly in management roles. Even as high interest rates, high-profile layoffs, and a potential recession batter the job market, Americans have continued to quit their jobs at elevated rates. Some analysts think that the tight job market is partially a factor since it supplies better opportunities. The October report by the Bureau of Labor Statistics states that there were 10.3 million job openings in the US, or 6.3 percent of employment.

Inflation, Wages Up

The Federal Reserve is the government body that adjusts federal funds with the aim of achieving conditions that satisfy its dual mandate, as set by Congress: Keep prices stable and maximize employment. Therefore, the Fed raises interest rates when the economy starts overheating, high inflation, and cuts rates when the economy looks weak, high unemployment. The feds raised the interest rates several times this year signaling more to come. While down from its peak of 9 percent in June, inflation is still high. Prices for all goods are up 7.7 percent on average nationally compared with a year earlier. While the job market keeps adding jobs and raising wages, the rise in inflation cuts into the increase in earnings. While actual wages are up about 5 per cent over year, workers end up having less buying power due to inflation.

Record high Flu season

The last week of November saw more positive flu test results than any week on record going back to 1997. According to experts, the flu has also spread earlier and at a quicker pace than it has in previous years. Part of the explanation is the increased levels of testing. Hospitalization rates are four times as high as they typically are at this time of year. But the main reason is that the population has low levels of flu antibodies since many Americans didn’t get the flu in the past two years, while adhering to preventive measures like masks and quarantining. To protect against seasonal flu, infectious disease specialist recommend vaccination and other measures, including mask-wearing, hand-washing, social-distancing and quarantining when you feel sick.

Dobbs v. Jackson

New data from the Society of Family Planning shows that the number of clinician-provided abortions in nearly half of the US has plummeted in the wake of Dobbs v. Jackson decision by the Supreme Court effectively overturning the half-century-old Roe v. Wade. Notable, the data indicates a rise in the number of procedures in states surrounding those where abortion is illegal. The jumps show up in nationwide figures. Traveling for medical care to another state involves costs that are hard to cover by people with fewer means.

Home ownership

According to data gathered from S & P Dow Jones Indices existing single-family home prices went up just 8 percent through September this year. On a monthly basis, prices have actually come down for three consecutive months yet they remain high without any clear forecast on coming down in a meaningful way. Meanwhile, rising interest rates have made buying a home even more expensive. Home ownership affordability data shows that this category is currently the worst on record. The threshold is considered to be 30 percent of income, after which housing is considered “unaffordable”.

Remote Work

A full 79 percent of Americans who can work from home are doing so, either in a hybrid or fully remote setting, according to Gallup reporting. Considering some 56 percent of full-time workers, or more than 70 million Americans, are in remote-capable jobs, that has big impacts on the future of work in and out office space.

Unions Comeback

According to data from Bloomberg Law, preliminary numbers show that more than 1,000 unions have won elections in 2022— the most since 2015. Unions are also popping up in industries previously thought ununionizable, like retail. Retail name brands like Apple, Starbucks, Amazon, Trader Joe’s, and REI all saw successful union drives this year, despite a difficult unionization process in the US. The number of strikes from nurses to rail workers so far this year was up nearly 50 percent from last year, according to data from Cornell’s ILR Labor Action Tracker. Data also shows American approval of unions is at its highest level since the 1960s, countering the decades-long decline in union membership.

Big Social Media Platforms

According to Similarweb, Facebook ranks third in a list of the most visited websites in the world following Google and YouTube. Rival social platform Twitter ranked in fourth place and Instagram, another social app owned by Facebook, ranked fifth on the list. In April, owner Elon Musk, CEO of both Tesla and SpaceX, bought Twitter, a social media company, a decision that has invited even more controversy causing concern and consternation for the consumers as well as investors.

Tech Market

As tech companies have matured, in terms of rapid growth being able to generate incredibly high profits, the revenue is still growing for most of the major companies, but not as fast as it previously did. Companies like Apple, Meta, Amazon, Alphabet, and Microsoft combined have lost more than $3 trillion in market cap this year. It has translated into hiring freezes and even mass layoffs, both moves that once were unheard of in Silicon Valley. In addition these companies have had to cut down on some of their more innovative projects. Although the big tech companies remain strong, they have shown that they are not immune from vulnerability.

Crypto

Cryptocurrencies and affiliated technologies like NFTs and Web3 were dominant in 2021 but have gone bust in 2022. Last month the spectacular fall of crypto exchange FTX caused much of the rest of the crypto industry to tumble. The collapse of FTX has been the biggest shock to crypto in years. FTX was the world’s second largest exchange, the entry point for millions of people to get into crypto. It was seen as one of the most trusted platforms, but collapsed into bankruptcy in days after its finances were revealed to be unstable. It remains to be seen if the implosion of FTX spells doom for crypto or another drop in its long-chaotic ride. Either way it reinforce the need to put in place a regulatory framework.

The War in Ukraine

The war in Ukraine began in February when Russia invaded its neighbor. Since then Europe and the US have escalated sanctions against Russia while Ukrainians continue to endure missile strikes, blackouts and loss of life. The war has also become a source of growing international tensions. The Board of Governors of the Federal Reserve System published a report stating that the global geopolitical risks have soared since Russia’s invasion of Ukraine. A direct way to measure US involvement is its military aid. While the EU and the US continue to provide support for Ukraine, the expectations by investors, market participants, and policymakers is that a prolonged war has exerted a drag on the global economy, pushed up inflation, with a sharp increase in uncertainty and risks of severe adverse outcomes.

Supply Chain

The supply chain issues have eased up this year due in part to slowing demand, which in turn caused a decrease inthe cost of goods and delivery, along with shipping time. In order to deal with international supply chain problems, the Biden administration has made efforts to crack down on high shipping industry prices and moving more manufacturing to the US.

Electric Vehicles

The most well known electric carmaker Tesla is facing a number of issues stemming from a tightening economy to increased competition. This was a big year for electric vehicles, thanks to high gas prices, more affordable models, and government investment including a revamped tax credit. EVs made up nearly 6 percent of all new vehicle registrations in the third quarter, even as the industry grappled with supply chain issues. The figure represents a minority of total auto sales, yet it is three times the rate of two years ago, and a big step toward moving Americans away from dependence on fossil fuels. As companies like Ford and GM enter the market, Tesla’s share of new electric vehicle registrations dropped from 71 percent at the start of the year to 61 percent in the third quarter of 2022, according to data from S&P Global Mobility, showing even stronger growth of sales on a global level.

Si Krishtlindja u bë një traditë e festave amerikane

December 20, 2022 by s p

Nga Rafael Floqi/

Krishtlindjet u popullarizuan në Shtetet e Bashkuara gjatë Luftës Civile Amerikane, kur gazeta Harper’s Weekly shfaqi imazhin e Santa Claus duke vizituar Ushtrinë e Unionit në faqen e saj të parë.

Tradita pagane e festimit të solsticit të dimrit me zjarre më 21 dhjetor frymëzoi festimet e hershme të krishtera të Krishtlindjeve.

Çdo stinë, të festimim të Krishtlindjeve ka liderë fetarë dhe konservatorë që ankohen publikisht për komercializimin e festës dhe mungesën në rritje të ndjenjës së krishterë. Shumë njerëz duket se besojnë se dikur ka pasur një mënyrë për të festuar lindjen e Krishtit në një mënyrë më shpirtërore.

Megjithatë, perceptime të tilla për festimet e Krishtlindjeve kanë pak bazë në histori. Si studiues i historisë transnacionale dhe globale, kam studiuar shfaqjen e festimeve të Krishtlindjeve në qytetet gjermane rreth vitit 1800 dhe përhapjen globale të këtij rituali feste.

Historia gjermane e pemës së Krishtlindjeve

Ndërsa evropianët morën pjesë në shërbimet e kishës dhe ceremonitë fetare për të festuar lindjen e Jezusit për shekuj me radhë, ata nuk e përkujtuan atë si ne sot. Pemët e Krishtlindjeve dhe dhënia e dhuratave më 24 dhjetor në Gjermani nuk u përhapën në kulturat e tjera të krishtera evropiane deri në fund të shekullit të 18-të dhe nuk erdhën në Amerikën e Veriut deri në vitet 1830.

Charles Haswell, një inxhinier dhe kronist i jetës së përditshme në qytetin e Nju Jorkut, shkroi në “Kujtimet e një oktoganari” se në vitet 1830 se familjet gjermane që jetonin në Brooklyn i vishnin pemët e Krishtlindjeve me drita dhe zbukurime. Haswell ishte aq kurioz për këtë zakon të ri, saqë shkoi në Bruklin në një natë shumë të stuhishme dhe të lagësht vetëm për të parë këto pemë Krishtlindjesh përmes dritareve të shtëpive private.

Vetëm në fund të viteve 1790 u shfaq në Gjermani zakoni i ri i vendosjes së një peme të Krishtlindjeve të zbukuruar me qirinj dhe stoli dylli dhe shkëmbimi i dhuratave. Kjo praktikë e re e festës ishte krejtësisht jashtë dhe e pavarur nga praktikat fetare të krishtera.

Ideja për të vendosur qirinj dylli në një gjelbërim të përhershëm u frymëzua nga tradita pagane e festimit të solsticit të dimrit me zjarre më 21 dhjetor. Këto zjarre në ditën më të errët të vitit kishin për qëllim të kujtonin diellin dhe t’i tregonin atij rrugën për në shtëpi. Pema e Krishtlindjeve e ndezur ishte në thelb një version i zbutur i këtyre zjarreve.

Poeti anglez Samuel Taylor Coleridge dha përshkrimin e parë të një peme të dekoruar Krishtlindjesh në një familje gjermane kur raportoi në 1799 se kishte parë një pemë të tillë në një shtëpi private në Ratzeburg në Gjermaninë veriperëndimore. Më 1816 poeti gjerman E.T.A. Hoffmann publikoi tregimin e tij të famshëm “Arrëthyesi dhe mbreti i miut”. Ky tregim përmban regjistrimin e parë letrar të një peme Krishtlindjesh të zbukuruar me mollë, ëmbëlsira dhe drita.

Qysh nga fillimi, të gjithë anëtarët e familjes, përfshirë fëmijët, pritej të merrnin pjesë në dhënien e dhuratave. Dhuratat nuk u sollën nga një figurë mistike, por u shkëmbyen hapur mes anëtarëve të familjes – duke simbolizuar kulturën e re të klasës së mesme të egalitarizmit.

Nga rrënjët gjermane në tokën amerikane

Vizitorët amerikanë në Gjermani në gjysmën e parë të shekullit të 19-të kuptuan potencialin e kësaj feste për ndërtimin e kombit. Në 1835, profesori i Harvardit, George Ticknor, ishte i pari amerikan që vëzhgoi dhe mori pjesë në këtë lloj festimi të Krishtlindjeve dhe vlerësoi dobinë e tij për krijimin e një kulture kombëtare. Atë vit, Ticknor dhe vajza e tij 12-vjeçare Anna u bashkuan me familjen e kontit von Ungern-Sternberg në Dresden për një festë të paharrueshme të Krishtlindjeve.

Vizitorë të tjerë amerikanë në Gjermani – si Charles Loring Brace, i cili dëshmoi një festë Krishtlindjesh në Berlin gati 20 vjet më vonë – e konsideruan atë një festival specifik gjerman me potencialin për të tërhequr njerëzit së bashku.

Si për Ticknor ashtu edhe për Brace, kjo traditë festash siguronte ngjitësin emocional që mund të bashkonte familjet dhe anëtarët e një kombi. Në 1843, Ticknor ftoi disa miq të shquar për t’u bashkuar me të në një festë Krishtlindjesh me një pemë të Krishtlindjes dhe dhënien e dhuratave në shtëpinë e tij në Boston.

Festa e festës së Ticknor nuk ishte festimi i parë i Krishtlindjeve në Shtetet e Bashkuara që paraqiste një pemë të Krishtlindjes. Familjet gjermano-amerikane kishin sjellë zakonin me vete dhe kishin vendosur pemët e Krishtlindjeve më parë. Sidoqoftë, ishte ndikimi shoqëror i Ticknor-it që siguroi përhapjen dhe pranimin shoqëror të zakonit të huaj për të vendosur një pemë të Krishtlindjes dhe për të shkëmbyer dhurata në shoqërinë amerikane.

Prezantimi i Santa Claus

Për pjesën më të madhe të shekullit të 19-të, festimi i Krishtlindjeve me pemët e Krishtlindjeve dhe dhënien e dhuratave mbeti një fenomen margjinal në shoqërinë amerikane. Shumica e amerikanëve mbetën skeptikë për këtë zakon të ri. Disa mendonin se duhej të zgjidhnin mes stilit të vjetër anglez om si varja e çorapeve për dhurata në oxhak dhe pema e Krishtlindjes si hapësira e duhur për vendosjen e dhuratave. Ishte gjithashtu e vështirë për të gjetur përbërësit e nevojshëm për këtë zakon gjerman. Fillimisht duhej të krijoheshin fermat e pemës së Krishtlindjes. Dhe duheshin prodhuar stolitë.

Hapat më domethënës drejt integrimit të Krishtlindjeve në kulturën popullore amerikane erdhën në kontekstin e Luftës Civile Amerikane. Në janar 1863, Harper’s Weekly publikoi në faqen e saj të parë imazhin e Santa Claus-it duke vizituar Ushtrinë e Unionit në 1862. Ky imazh, i prodhuar nga karikaturisti gjermano-amerikan Thomas Nast, përfaqëson imazhin e parë të Santa Claus.

Në vitet në vijim, Nast zhvilloi imazhin e Santa Claus-it në një plak gazmor me një bark të madh dhe mjekër të gjatë të bardhë siç e njohim ne sot. Në 1866 Nast prodhoi “Santa Claus and His Works”, një vizatim i përpunuar i detyrave të Santa Claus, nga bërja e dhuratave deri te regjistrimi i sjelljes së fëmijëve. Ky skicë prezantoi gjithashtu idenë se Santa Claus udhëtoi me një sajë të tërhequr nga renat.

Shpallja e Krishtlindjes një festë federale dhe vendosja e pemës së parë të Krishtlindjes në Shtëpinë e Bardhë shënoi hapat e fundit për ta bërë Krishtlindjen një festë amerikane. Më 28 qershor 1870, Kongresi miratoi ligjin që e ktheu ditën e Krishtlindjeve, Vitin e Ri, Ditën e Pavarësisë dhe Ditën e Falënderimeve në festa për punonjësit federalë.

Dhe në dhjetor 1889 Presidenti Benjamin Harrison filloi traditën e ngritjes së një peme Krishtlindjesh në Shtëpinë e Bardhë.

Krishtlindjet më në fund ishin bërë një traditë festash amerikane.

man dressed as Santa in a cozy living room decked out in holiday decor

‘Santa Claus and His Works,’ from Harper’s Weekly, Dec. 25, 1866. Artist Thomas Nast, HarpWeek

Historiku i drejtshkrimit të gjuhës shqipe

December 20, 2022 by s p

Valdete Cenalia/

Arkivi më i pasur i botës, që çdo gjë e argumenton me fakte, është gjuha dhe tradita e popullit shqiptar përmes të cilës dëshmohet lashtësia, autoktonia dhe zhvillimi i traditës dhe kulturës së atij mjedisi nëpër etapa.

Jo pa qëllim po e filloj fjalimin me thënien e babait tim, Sejdi Dida, sepse edhe ai ishte gjuhëtar siç mund të jeni këtu pjesa më e madhe në këtë sallë.

Të gjithë organizatorët e Kongresit të Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe kanë merita të veçanta që e bënë të mundur organizimin, por nismëtarët ishin Rilindasit Shqiptare: Ndre Mjeda, Andon Zako Çajupi, vëllezrit Frashëri, Jeronim de Rada, Jani Vreto, Asdreni të cilët kishin bërë të pamundurën për krijimin e gjuhës letrare të unisuar, edhe pse ishin në emigrim, siç jemi edhe ne.

Edhe ne, si ata, po mundohemi të përçojmë gjuhën shqipe, ta trashëgojmë te fëmijët tanë, nipërit edhe mbesat …

Edhe këta shkrimtarë Rilindës, disa fjalë që ishin të reja në shkrimet e tyre të shkruanin këto fjalë edhe në gegnisht. Pra, të gjithë këta shkrimtarë mendonin të flisnin dhe të shkruanin në një gjuhë që kuptohej nga të gjithë .

Duke qenë historiane, kam studiuar ngjarje të rëndësishme që i kanë paraprirë më parë këtij Kongresi Drejtshkrimor që ishin:

– Kongresi I Manastirit 1908

– Komisia Letrare Shqipe e Shkodrës 1916-1918,

që kishin vendosur bazamentin e Alfabetit Shqip dhe të drejtshkrimit të përbashkët të gjuhës shqipe.

Më pas pasuan ngjarje të tjera kombëtare si:

Kongresi i Lushnjës 1920

Dekreti i mbretit Zog në vitin 1923 ku vendosi elbasanishten si gjuhë zyrtare për administratën dhe instuticionet shtetërore deri në vitin 1952;

Kongresi i vitit 1972, nëpërmjet të cilit u bë e mundur një gjuhë e unisuar (unifikuar) dhe me standard në drejtshkrimin e gjuhës shqipe. Njëkohësisht u bë një gjuhë e përbashkët letrare, tashmë jo vetëm për Shqipërinë por për të gjitha viset ku jetonin shqitarët. U bë e mundur për të gjithë shkrimtarët, akademikët e fushave të ndryshme, historianë që shkrimet e tyre të kuptoheshin pa problem në të dyja dialektet, gegnisht dhe toskërisht.

Ky Kongres shënon një ngjarje të rëndësishme për gjuhën, kulturën dhe mbarë kombin shqiptar, sepse vendosja e standardit i tregoi botës se ne jemi një komb dhe kemi një gjuhë kudo që ndodhemi, ku ranë dakord që shqipja të kishte një normë të vetme drejtshkrimore. Ideja që do të kishim një gjuhë stadarte, një gjuhë letrare të unifikuar, u mbështet edhe nga shqiptarët brenda trojeve AMË, gjithashtu në Kosovë, Maqedoninë Veriore, Malin e Zi, tek Arbëreshët e Italisë dhe mbarë Diaspora Shqiptare.

Në fakt çfarë po ndodh me rregullat e drejtshkrimit të gjuhës shqipe, me fjalorin drejtshkrimor të gjuhës shqipe?

Të gjitha rregullat e drejtshkrimit po copëtohen, po ndodh diçka e trishtueshme ku gjuha shqipe nuk po respektohet. Nganjëherë të vjen keq kur sheh dhe dëgjon shkurtimet e fjalëve që bëhen nga të rinjt, nga fjalët e huaja që përdoren nga të gjithë nga mosnjohësit e saj, të cilët edhe pse politikanë, zyrtarë nënpunës shteti, mësues, gazetarë nuk e shkruajnë dhe nuk e flasin gjuhën standarte shqipe saktë.

Shumë politikanë, gazetarë bëjnë shumë gabime në të shkruar, në të folur, duke përdorur shumë fjalë të huaja, t’i dhënë vetes më shumë autoritet vetes që të duken më të zgjuar, që flasin më shumë gjuhë të huaja. Këto janë duke copëtuar gjuhën shqipe në qindra copëzash e nuk quhesh i qytetëruar se po flet gjuhë të huaja, sepse kombi nuk qytetërohet me mësimin e gjuhëve të huaja, por me mësimin e saktë të gjuhës shqipe.

Shikoni se si po flitet dhe shkruhet shqipja sot

E mjera gjuhë shqipe ç’i punojnë e s’ka gjuhë të ankohet.

Baba, tani së bashku me shumë gjuhëtarë edhe profesorë të fushës së gjuhësisë siç ishe edhe ti, të themi nga Amerika e largët të gjithë së bashku “zini eshtrat rehat” tani pasi unë , bija jote, po të përçoj, përcjell disa cifla të mendimeve të tua në këtë ligjeratë të mbajtur sot, për gjuhën standarte shqipe që e deshe fort dhe i ndenje strikt deri në vdekje.

BAZAT DHE PËRGATITJA E LUFTËTARËVE TË USHTRISË ÇLIRIMTARE TË KOSOVËS NË SHQIPËRI

December 20, 2022 by s p

Prof. asoc. dr. Bernard ZOTAJ

Instituti i Studimit të Historisë Ushtarake Shqiptare, Tiranë/

Në kuadrin e përgatitjes dhe zhvillimit të luftës së Kosovës, pas përmbysjes së sistemit në ish-Jugosllavi, populli shqiptar dhe kosovar shfaqën dhe afirmuan mjaft përvoja dhe dukuri të reja si dhe konfirmuan angazhim për ndihmesë, organizim dhe përgatitje të luftëtarëve të lirisë.

Shpërthimi i luftës në Jugosllavi nuk ishte i paparashikuar nga politika zyrtare e Shqipërisë moniste. Por shpërbërja dhe lufta në Jugosllavi ndodhën njëkohësisht me rënien e sistemit socialist në Shqipëri.

Rënia e sistemit në Shqipëri u shoqërua me tronditje e dëme të mëdha: me djegie e shkatërrime barbare dhe eksode masive. Fuqia e shtetit shqiptar po shteronte, rinia që përbënte forcën e ushtrisë po braktiste atdheun. Kështu, në kohën kur ne duhej të ishim më të fuqishëm se kurrë për t’i dhënë Kosovës ndihmë konkrete maksimale, u gjendem më të dobët se kurrë.

Presidenti shqiptar i atëhershëm, Ramiz Alia, me sa duket kishte arritur në përfundim se Kosova duhej ndihmuar me çdo kusht, sepse kishte ardhur momenti më i volitshëm dhe i papërsëritshëm, që edhe ajo të ngrihej e të kërkonte të drejtat e veta, njëlloj si kombet e tjerë të Jugosllavisë. Në cilësinë e kryetarit të Shtetit, në një fjalim që mbajti në OKB në shtator 1990, paralajmëroi Bashkësinë Ndërkombëtare për padrejtësitë që i ishin bërë kombit shqiptar, duke shtruar problemin e rishikimit të këtyre padrejtësive historike. Ai paralajmëroi se shqiptarët e Kosovës “nuk kërkojnë asnjë të drejtë më shumë nga ç’kërkojnë serbët, sllovenët, kroatët, apo maqedonasit. Ata nuk kanë pranuar e nuk do të pranojnë të kenë më pak të drejta se ata”. Ndërsa në vitin 1991, në funksionin e komandantit të përgjithshëm, mori mbi vete përgjegjësinë dhe urdhëroi dikasterin përkatës, që të ndihmoheshin djemtë e Kosovës me gjithçka të mundshme për t’u stërvitur ushtarakisht e për t’u armatosur me qëllim që ta fillonin luftën çlirimtare në Kosovë në një kohë me republikat e tjera veriore të Jugosllavisë.

Dy grupet themeluese të luftëtarëve të UÇK-së në Shqipëri erdhën nga tremujori i katërt i vitit 1991. Grupi i parë ishte grupi i Zahir Pajazitit, i cili u përgatit në Elbasan dhe përbëhej nga rreth 54 veta. Ndërsa grupi i dytë kryesohej nga Adem Jashari dhe u përgatit në Tiranë, përkatësisht në Surrel, në malin e Dajtit. Grupi i Adem Jasharit përbëhej nga 34 veta. Të dy këta grupe u përgatitën rreth një muaj secili, përkatësisht në tetor dhe dhjetor të vitit 1991.

Grupi i Adem Jasharit është përgatitur dhe stërvitur nga ushtarakët shqiptarë Hysen Ymeri, Agron Dhimarko, Ylli Mici dhe Kastriot Hoxha, i cili ishte dhe komandant i repartit. Këta përgatitën në mënyrë të organizuar prej shtetit shqiptar djemtë e parë të Kosovës, nga pikëpamja ushtarake. Oficerët e ngarkuar e mirëpritën detyrën. E konsideruan dhe e vlerësuan si një nder të madh, që u bëhej duke u besuar të stërvitin kontingjentet e para që do ta nisnin luftën çlirimtare në Kosovën e pushtuar nga Serbia. Këta e kryen me nder misionin, nuk ndien lodhje, duke zhvilluar stërvitje nga 16 orë në ditë.

Trajnimi i këtyre grupeve konsistonte në përgatitjen e zjarrit, në përgatitjen fizike, në elementë të luftës guerile dhe elementë të tjerë të luftimit në terrenit etj. Secili inspektor ushtarak shqiptar jepte lëndën e tij ushtarake. Serioziteti i tyre në përgatitje zjarri e në qitje ishte shumë i madh. Këta ushtarakë shqiptarë ua mësuan të gjitha armët e lehta të këmbësorisë që nga pistoleta, pushka, automatiku, mitralozi i lehtë dhe i rëndë, granatahedhësi dhe mortaja 60 mm dhe 120 mm. Grupet gjithë ditën bënim qitje me armët e zjarrit. Ata zhvillonin dhe qitje kolektive si nga pozicione zjarri taktike, me të gjitha llojet e armëve dhe me granata. Instruktorët shqiptarë kishin si qëllim t’i çlironim nga emocionet e luftës, t’i mësonim me krismat e luftës, por dhe me disiplinën e zjarrit kolektiv.

Në vitin 1993, duke qenë ilegal, Adem Jashari vjen përsëri në Shqipëri për ta takuar vëllanë e tij, Rifatin, që vinte nga Gjermania. Ndërkohë, mori pjesë dhe në ceremoninë e diplomimit të anëtarit të celulave të UÇK-së, Kadri Veselit, që studionte në Tiranë. Megjithëse e kishin të ndaluar të lëviznin në vende të pakontrolluara, Adem Jashari dhe shokët e tij, gjatë kohës që përgatiteshin në Tiranë, zhvillonin dhe një aktivitet të gjerë në interes të objektivit për të cilin përgatiteshin. Ademi Jashari edhe kohë më parë kishte kontakte me njerëz që vinin ilegalisht nga Perëndimi për probleme të çështjes kosovare. Takimet bëheshin në Tiranë dhe në Durrës. Në Durrës bazën e kishin në shtëpinë e Ramë Sylmetës, nga Kërçina e Gjakovës, dhe që ishte me banim në Zvicër. Kjo shtëpi u kthye në një bazë të rëndësishme UÇK-së si para ashtu dhe gjatë luftës në Kosovë.

Kryesisht nga viti 1993 e në vazhdim, aktiviteti i aktivistëve (luftëtarëve) kosovarë erdhi në rritje në Shqipëri. Në këtë kohë sekretari i përgjithshëm i NATO-s, Manfred Vërneri, gjatë një vizite që bëri në Shqipëri në vitin 1993, më 19 mars, mbajti një fjalim para Kuvendit të Shqipërisë ku, mes të tjerash, tha: “Ministrat e jashtëm të NATO-s kanë deklaruar se një shpërthim i dhunës në Kosovë, që mund të ndodhë nga përhapja e konfliktit, do të përbëjë një kërcënim për paqen dhe sigurinë ndërkombëtare”. “Përhapja e konfliktit në Kosovë… do të kishte konsekuenca të tmerrshme”. “Aleanca jonë do t’i mbështesë përpjekjet ndërkombëtare për të parandaluar që të mos ndodhë kjo dhe që të gjithë ne, në Aleancë, mbështetemi shumë te Shqipëria…”.

Një urdhër i tillë nuk pritej nga Verneri, që shqiptarët e konsideronin mik dhe e respektuan me të gjitha nderimet dhe komplimentet. Natyrisht, ai foli në emër të Evropës, si udhëheqësi politik kryesor i NATO-s. Ky urdhër theksonte hapur që të mos përkrahej Shqipëria dhe asnjë formë qëndrese e armatosur e shqiptarëve të Kosovës kundër dhunës dhe gjenocidit serb, asnjë formë qëndrese e shqiptarëve të Kosovës për liri sepse, sipas tij, kjo do të kishte “konsekuenca të tmerrshme”. Dhe Qeveria Shqiptare, që kërkonte të anëtarësohej në Aleancë, nuk kishte si të mos zbatonte urdhrat e tij.

Megjithëse ndihma e shtetit shqiptar u bllokua, luftëtarët e Kosovës të cilët ishin të përkushtuar në çështjen e lirisë, gjetën mbështetje në Shqipëri te patriotët e vërtetë, krijuan baza të sigurta, qendra ilegale stërvitjeje dhe bënë furnizimin me armë. Shpirti patriotik shqiptar u ngrit mbi politikën. Shqipëria, edhe pa dëshirën e shtetit të vet, mbeti bazë kryesore e UÇK-së dhe e luftës së Kosovës.

Adem Shehu nga Farka e Tiranës, oficer kundërajror i Ushtrisë Shqiptare, diplomuar në Shkollën e Lartë të Bashkuar të Oficerëve në Tiranë, në vitin 1980, shërbyer në reparte e njësi të Mbrojtjes Kundërajrore të Kryeqytetit, do të bëhej një nga komandantët më në zë të UÇK-së. Në vitin 1996 u lidh me ilegalët e Lëvizjes Kombëtare për Çlirimin e Kosovës, me Sejdi Veselin, Nazmi Zukën, Fatmir Humollin e të tjerë.

Në vendlindjen e tij, në Farkë, në periferi të qytetit të Tiranës, organizoi stërvitjen luftarake të luftëtarëve të cilët vinin nga Kosova, trojet etnike dhe nga vendet perëndimore për t’u stërvitur. Grupet përbëheshin nga 25-30 veta dhe Adem Shehu i stërviste ata ilegalisht. Banesa e tij u shndërrua në një qendër stërvitore, pra në një “Akademi” të Farkës. Stërvitja e çdo grupi vazhdonte rreth tri javë. Në stërvitje zhvillohej njohje armatimi, përgatitje zjarri dhe veprime të thjeshta taktike. Stërvitja përfundonte me qitje reale. Pas përfundimit të stërvitjes së grupit vinte grupi tjetër.

Pas marsit 1998, kur UÇK-ja kaloi në veprime luftarake në shkallë të gjerë, Adem Shehu mbante lidhje të vazhdueshme me luftëtarët që kishte përgatitur vetë. Atyre u kërkonte t’i sillnin skicat e veprimeve luftarake dhe aktin e rënies së luftëtarëve në ndeshje me armikun. E shqetësonte së tepërmi rënia e luftëtarëve, të cilët ishte përpjekur t’i mësonte se si ta vrisnin armikun e të mos vriteshin prej tij. Duke analizuar skemat e luftimit, ai arriti në përfundim për të pasqyruar në stërvitjet me grupet pasardhëse mangësitë e organizimit të luftimit në terrenin konkret.

Vendimi i Qeverisë Shqiptare me datë 12 tetor 1998 për ta vënë në dispozicion të NATO-s të gjitha bazat ajrore e detare, si dhe gjithë hapësirën ajrore dhe rrjetin rrugor, ishte një vendim tepër i rëndësishëm historik. Ky vendim, i marrë për Kosovën, e shndërronte Shqipërinë në bazë ushtarake të NATO-s, për një sulm të mundshëm kundër Serbisë. Ky vendim tepër i guximshëm, që mori qeveria e kryeministrit të ri, Pandeli Majko, ishte një akt që e angazhonte Shqipërinë drejtpërdrejt në luftë me Serbinë, përkrah NATO-s. Lidhur me këtë vendim, komandanti suprem i NATO-s, gjenerali Uesli Klark, ka shkruar: “Kryeministri i ri, Pandeli Majko, me një anglishte perfekte, miratoi çdo kërkesë timen: – A mund të përdornim edhe aeroporte shtesë? – Natyrisht përdor të gjitha aeroportet. – A mund ta riparonim rrugën për në Kukës? – Të lutem, riparojeni. – Po rrugën për në Shkup? – I ke të gjitha rrugët dhe mjetet në dispozicion. Merrni çfarë të doni”.

Ushtria Shqiptare praktikisht u angazhua në luftë të pashpallur me Serbinë. Divizioni i Kukësit gjendej në skalion të parë dhe në drejtimin kryesor të mbrojtjes së Shqipërisë. Ndërkohë, ky divizion u bë mbështetje e sigurt e shpinës së luftëtarëve të UÇK-së. Në territorin ku vepronte divizioni, UÇK-ja kishte bazat kryesore të saj. Fshatrat Padesh, Papaj, Gegaj, Kamenicë, Tropojë e Vjetër, Vlahen, Cahan etj., kanë qenë krejtësisht rajone veprimi e përqendrimi të UÇK-së. Ndërsa qendrat stërvitore në thellësi të zonës së mbrojtjes së Divizionit dhe në thellësinë strategjike të vendit u përdorën gjerësisht për përgatitje nga luftëtarët e UÇK-së. Prej territoreve të divizionit drejtoheshin për në Kosovë luftëtarët e UÇK-së, tashmë të stërvitur, të përgatitur dhe të armatosur prej Shqipërisë. Kishte dhe raste që sapo kalonin kufirin, binin në përpjekje me forcat serbe dhe zhvillonin luftime të ashpra, duke pasur të siguruar shpinën nga forcat e divizionit.

Në pranverën e vitit 1999 mjaft kuadro të ushtrisë shqiptare morën detyrë t’i përgatisnin luftëtarët e UÇK-së që vinin nga Perëndimi. Kuadrot dhe ushtarët shqiptarë e ndien përgjegjësinë dhe u mobilizuan për përgatitjen e kushteve për jetesë dhe stërvitjen e tyre, kur erdhën dhe luftëtarë të “Atlantikut” nga ShBA-ja, por dhe prej vendeve perëndimore si Kanada, Franca, Gjermani, Zvicra e kudo. Mosha e luftëtarëve varionte nga 15-74 vjeç.

Luftëtarët e lirisë kishin një respekt shumë të madh për eprorët e tyre. Kur vinin eprorët në qendrën stërvitore vazhdimisht ishin të shoqëruar me roje, si në luftë. I ruanin djemtë e UÇK-së eprorët e tyre me një besnikëri vetëmohuese. Organizimin e kishin të përsosur dhe konspirativ, kërkonin rregull e disiplinë, ishin me kulturë dhe edukatë, edhe në mes të pyllit kërkonin koshin e mbeturinave për të hedhur bishtin e cigares. Por, mbi të gjitha, gjënë më të shtrenjte në botë kishin Flamurin.

Luftëtarët e batalionit të “Atlantikut” kishin një vullnet të jashtëzakonshëm për të mësuar për luftën dhe dinamikën e saj. Pasioni më i madh i tyre ishte arma. Gjatë mësimit teorik dhe stërvitjes në terren, si dhe në çdo veprim kishin frymën e kritikës. Batalioni “Atlantiku” u stërvit në Mollas të Burrelit. Për stërvitjen e Batalionit “Atlantik” angazhuan ushtarakët më të përgatitur dhe atdhetarë të përkushtuar. Stërvitja zhvillohej në kazermat dhe poligonet e njësisë së Burrelit, në një terren mjaft të përshtatshëm.

Qyteza e Mollzave dhe poligonet përreth saj, në prill-majin e vitit 1999 ishin mbuluar nga gjelbërimi natyror dhe nga uniformat e kamuflazhit të një ushtrie të madhe. Në Mollza ishin përqendruar forca të shumta luftëtare, çka i habiti gjeneralët dhe atashetë ushtarakë të vendeve të NATO-s, kur bënë një inspektim në terren.

Luftëtarët ishin prej të gjitha moshave, por dominonte mosha e re, 18-25-vjeçare, djem dhe vajza. Ishin të gjithë të shëndetshëm, me trupa të hedhur, elegantë, me fytyra të bukura, që ishin rritur midis të gjitha të mirave në vendet perëndimore, që armët i kishin parë vetëm nëpër filma, tani kishin ardhur në Mollza, në këtë vend të fshehtë, për t’u përgatitur për luftë.

Ishin mbi 40 oficerë shqiptarë shumë të aftë që u ishte ngarkuar të zhvillonin stërvitje me luftëtarët e rinj të “Atlantikut”, por dhe kosovarë të ardhur nga Evropa e Kosova.

Oficerët shqiptarë e kishin kuptuar detyrën e tyre. Ata hartuan një program stërvitor tepër të ngjeshur. Për një muaj duhej t’u mësonin luftëtarëve që nuk kishin prekur ndonjëherë pushkë me dorë, të gjitha llojet e armëve të këmbësorisë, si dhe të zhvillonin qitje luftarake. Do t’u mësonin veprimet e ushtarit në fushën e luftimit. Të gjitha këto, ushtari i kohës së paqes, i mëson gjatë një viti stërvitor. Ndjenja e përgjegjësisë së këtyre oficerëve do të shtohej gjithnjë e më tepër, në procesin e zhvillimit të stërvitjes, kur shikonin etjen e atyre të rinjve për të mësuar gjithçka në një ditë. Por edhe më tepër shpirtin e këtyre oficerëve të talentuar, që ishin të zgjedhur me “kokrra”, e prekte fakti se djemtë dhe vajzat që po stërvitnin, do t’i nisnin për luftë. Këta nuk duhej të vriteshin kot. Këta duhej ta vrisnin armikun e të mos vriteshin prej tij. Këtu qëndronte thelbi i misionit të tyre të lartë. Prandaj oficerët e Shqipërisë Mëmë u kërkonin shumë në stërvitje. Nuk lejonin asnjë gabim në përdorimin e armëve. Nuk falnin asnjë gabim gjatë lëvizjeve në fushën e stërvitjes, që e konsideronin si fushë luftimi. Ata jepnin shembullin personal në çdo veprim, duke mos treguar lodhje në asnjë moment.

Disiplina e lartë në stërvitje, gatishmëria dhe mobilizimi i jashtëzakonshëm i vullnetarëve të lirisë për ta zbatuar pa hezitimin më të vogël çdo mësim, çdo sugjerim e korrigjim të oficerëve, ishte një shembull tepër i rrallë. Në marrëdhëniet me ushtarakët shqiptarë luftëtarët kishin shuar çdo ndjenjë kundërshtimi. Fjala e tyre ishte ligj. Disiplina e lartë, e ndërgjegjshme, bëri që të zhvilloheshin të gjitha stërvitjet, të gjitha qitjet (3-4) me pushkë, me automatikë, me mitraloz të lehtë e të rëndë, me mitraloz kundërajror 12,7 milimetër, me granatahedhës e me mortajë në mënyrë shembullore. Zhvillonin qitje me rreth dy mijë veta në ditë dhe asnjë incident nuk ndodhi në saje të zbatimit të përpiktë të rregullave të sigurimit teknik.

Djemtë e vajzat e Kosovës të ardhur nga Perëndimi si luftëtarë të UÇK-së jo vetëm morën mësimet e nevojshme për luftë, por dhe lanë tek ushtarakët shqiptarë mirësjellje dhe, veçanërisht disiplinë pune, disiplinë mësimi dhe disiplinë lufte.

Shumica e luftëtarëve ishin studentë që kishin ndërprerë studimet dhe me vetëdije të lartë atdhetare e kombëtare kishin ardhur të mësonin e të futeshin në luftë për ta çliruar Kosovën. Ata nuk mendonin fare se çdo të thotë të vritesh, të vdesësh pasi atë e kishin për krenari, sikur shkonin në dasmë. Atyre u mësonim edhe mortajën 82 mm. Ishin tepër kureshtarë dhe kërkonin të mësonin me hollësi çdo detaj. Kishte dhe luftëtarë që kishin kryer shërbimin ushtarak në ushtrinë jugosllave dhe tregonte se serbi nuk ua mësonte armët shqiptarëve, por i ngarkonte me punë të rëndomta.

Në qendrën stërvitore të UÇK-së në Mollas të Burrelit u trajnuan për një muaj e ca nga 1 800 – 2 500 luftëtarë. Ushtarakët shqiptarë hartuan një program stërvitor njëmujor të ngjeshur me elementët më të domosdoshëm për t’u përgatitur për luftë. Ai përmbante edhe zhvillimin e dy qitjeve duke pasur parasysh që mbi 90 % e luftëtarëve nuk kishin parë armë me sy. Ushtarakët shqiptarë çdo mëngjes herët merrnin togat e tyre dhe fillonin stërvitjen e cila zgjaste gjatë gjithë ditës. Luftëtarët kishin një nderim të veçantë për oficerët shqiptarë.

Qyteza e Mollzave çdo mëngjes zgjohej me Himnin Kombëtar të Flamurit. Të gjitha forcat rreshtoheshin në sheshin e nisjes për stërvitje. Të gjithë luftëtarët dilnin në rreshtimin ceremonial të ngritjes së Flamurit. Flamuri ngrihej me komandë dhe të gjithë qëndronin gatitu, si të ngrirë. Himnin e Flamurit e këndonte një togë. Populli i Burrelit u mahnit me disiplinën e kësaj ushtrie dhe me shenjtërinë që ajo tregonte për Flamurin, kryesimbolin e kombit.

Repartet e UÇK-së, në Mollza të Burrelit, por ai i Fekenit, treguan se ishin pjesë e një ushtrie të rregullt, e një ushtrie me ideale të shenjta çlirimtare dhe kombëtare. Ato ishin pjesë e një ushtrie me simbole, me flamurin e vet kombëtar.

Përfundim

Shqipëria në vitet ’90 të shek. XX u përballua me rënien e sistemit socialist, por vëmendja e saj ishte se Kosova duhej ndihmuar me çdo kusht. Kishte ardhur momenti më i volitshëm dhe i papërsëritshëm, që edhe ajo të ngrihej e të kërkonte të drejtat e veta, njëlloj si kombet e tjerë. Djemtë e Kosovës duheshin ndihmuar me gjithçka të mundshme për t’u stërvitur ushtarakisht e për t’u armatosur me qëllim që ta fillonin luftën çlirimtare në Kosovë. Grupet themeluese të luftëtarëve të UÇK-së në Shqipëri kanë ardhur nga tremujori i katërt i vitit 1991. Ushtarakët shqiptarë u mësuan luftëtarëve të gjitha armët e lehta të këmbësorisë, bënë përgatitje për qitje me armët e zjarrit, si dhe zhvilluan përgatitje taktike.

Luftëtarët e Kosovës të cilët ishin të përkushtuar në çështjen e lirisë, gjetën mbështetje në Shqipëri te patriotët e vërtetë, krijuan baza të sigurta, qendra ilegale stërvitjeje dhe bënë furnizimin me armë. Shpirti patriotik shqiptar u ngrit mbi politikën. Shqipëria, edhe pa dëshirën e shtetit të vet, mbeti bazë kryesore e UÇK-së dhe e luftës së Kosovës.

Ushtria Shqiptare praktikisht u angazhua në luftë dhe Divizioni i Kukësit u gjend në skalion të parë dhe në drejtimin kryesor të mbrojtjes shqiptare. Ky divizion u bë mbështetje e sigurt e shpinës së luftëtarëve të UÇK-së dhe në territorin ku vepronte divizioni, UÇK-ja kishte bazat kryesore të saj.

Djemtë e vajzat e Kosovës të ardhur nga Perëndimi si luftëtarë të UÇK-së jo vetëm morën mësimet e nevojshme për luftë, por dhe lanë tek ushtarakët shqiptarë mirësjellje, veçanërisht disiplinë pune, disiplinë mësimi dhe disiplinë lufte.

Marrë nga libri: “UÇK – vlerë kombëtare”, botim i Agjencisë Shtetërore të Arkivave të Kosovës, Drejtorisë së Përgjithshme të Arkivave të Shqipërisë dhe Institutit Albanologjik të Prishtinës.