ZEF PERGEGA PhD/

Fjala me simpoziumin shkencor me rastin e 50 vjetorit te themelimit te kishen “Zoja Pajtore me 8-9 tetor 2022.

Historia e krishterimit nder shpiptaret e Amerikes eshte e hereshme. Ajo daton me shume se tre shekuj e gjysem. Madje mendohet se ne anijen e Kolombit ka patur marinare te zot nga trojet tona etnike. Krishterimin e sollen ne Amerike marinaret e Dhimiter Rencit nga Mali i Shengjinit, kapiten i flotes detare ushtarake ne ushtrine e Gjergj Kastriotit, Heorit tone kombetar, i cili mori ne bodin e anijes edhe pjestare te familjes se Katriotit, duke mberritur ne brigjet e Italise se Jugut ne vitin 1468. Ne fundin e shekullit 16-te nje pjese e kesaj familje u vendos ne Kaliforni, ku themeluan shoqaten “Gjergj Kastrioti Skenderbeu” qe ekziston edhe sot, duke u mbajtur gjalle nga arbereshet. Gjjithashtu ato celen edhe nje klub. Nje pjese tjeter u vendos ne Montreal te Kanadase, ku ata trasheguan deri ne ditet e sotme mbiemrat “Beg” dhe “Skenderbeg” Studiusi me origjine nga Libani Mubarak, gazetar ne nje gazete ne gjuhen frenge ne Kanada, ka sjelle ne botimin e tij edhe foto, ku tregon se keta shqiptare themeluan ferma, ngriten kisha, ushtruan fene e tyre, u bene avokate, poete, celen edhe librari e shtypshkrojne, ku botonin kryesisht literature fetare e artistike.

Ne varrezat “Resurektion Cemetery” ne 17 mile ne Clinton Township” shume afer ku jetoj kam pare nje epitaf ku shkruhej: “Mark Bulger” 1783-1866. Pllaka e epitafit eshte pothuase identike me pllakat e varrezave ne Vuksanlekaj ne Tuz te Malesise se Madhe. Wiliam Bulger ka qene kongresmen amerikan dhe babai i tij nje ganster i madh. Fshati Bezane e Bulgerit quhet edhe sot fshtati qe ndal Lezhen me Mirditen. Sipas gazetes “Shekulli, korrik 2004, ne kete fshat u be nje beteje nga se banoret tij nuk pranonuan ti pergjigjeshin Portes se Larte te shkonin nizame, mbeshtetur ne marreveshjen me Kapidanin e Mirdites. Pushtuesit i moren peng disa te rinje dhe nga porti i Shengjinit i nisen per ne Stamboll, por fortunat e deti i perplasen ne brigjet e Spanjes nga ku ata emigruan ne Amerike. Sot me mbiemrin “Bulgeri” ne Amerike e Kanada gjenden 400 vete, madje edhe ne Newfoundland te Kanadase ku ka sherbyer Abati i Mirdites Prend Doci. Kjo histori e emigrimit dhe e ndjekjes se tyre nga barinjte e Zotit, u pasua me vale te dryshme, duke vazhduar perhapjen e Lajmit te Mire dhe ungjillizimit ne kontinentin e ri me Abatin e Mirdites Prend Doci qe mberiti me vendim te Vatikanit ne Newfoundlad te Kanadase nga viti 1887-1883. Vjen me pas prifti Kole Kristofer nga Korca ne vitin 1883, Peshkop Noli 1900, i cili celi 16 kisha ortodokse, njeren prej te cilave ne Detroit, Mons. Dr. Zef Oroshi, kapelani i pare katolik i shqiptarareve te Amerike,s themelues i kishes “Zoja e Keshillit te Mire” ne New-York me 1966 dhe Dom. Prenk Ndrevashaj, themelues i kishes “Zoja Pajtore” ne Detroit ne vitin 1977, e shume te tjere me pas. Te gjithe keta meshtar botuan revista e libra ne gjuhen shqipe, perkthyen librin e shenjte, poezi dhe pjese liturgjike.

E kujtoj si sot 3 shtatorin e vitit 2000, kur u njoha me Dom Ndue Gjergjin, me te cilin pasi shkembyem disa mendime, si te thaush ky meshtar qe ne shkrime e kemi quajtur me te drejte, Kardinali i shqiptareve te Amerikes, me mori per dore dhe duke celur nje dere me tha: “Kja asht dhoma e Dom Prekes. Ky eshte krevati, biblioteka. Une do ta kujtoj e nderoj kete meshtar prej te cilit kam mesuar shume. Tani ai pleqeron ne Arizona!” Mbi komedinen e Dom Prekes ishin disa libra nje bllok me shenime, ku ishte nje poezi per Kosoven dhe nje qiri qe rrinte ndezur dite e nate. Shkendia e shpirtit te kujteses se Dom Ndue Gjergjit, nuk harronte ta ndizte e te bente drite si shpirti lart i Dom Prekes.

Nisur nga ajo poezi u interesova se nese kishte ndokund ndonje reviste te botuar nga Dom Preka “Rreze Shelbuese” Vasel Ujkaj me ndihmoj me 10 prej tyre dhe keshtu nisa kerkimet per te arritur ne vitin 2013 te botoja librin kushtuar veprimtarise letrare te Dom Prenkes, “Kristale Dukagjini” i cili u promovua ne kishen e tij. E telefonova Dom Preken disa here, i bera nje skede me 18 pytje per jeten dhe veprimtarine e tij ne formen e nje bashkebisedimi, por edhe pse ne fillim e pranoi me kenaqesi me vone me tha se nuk mund ta realizonim. Une vazhdova punen time dhe gjate telefonatave i beja pytje gati si naive e nga ana tjeter shpejtoja i shkruaja pergjigjet ne bllok. Ne vitin 2003 botova librin “Vigan ne Krisht e vatan” kushtuar Mons. Zefit dhe “Kembana e Mergimtarit” publicistike nga historia e shqiptareve ne Detroit. U takova me Dom Preken ne shtatorin e vitit 2008 ne kishen “Zoja Pajtore” dhe duke u pershendetuar ia dhurova me autograf te dy keto libra. U ngrit ne kembe dhe me kerkoi ndjese se nuk e kishim realizuar intervisten. Me bekoi per kete pune dhe me tha se sapo te bente nje vizite ne vendlindje do te rrinim bashke per dy jave dhe do te me jepte te gjitha informacionet qe kerkoja. E mbajti dheu e vet i Dukagjinit me gjithe driten e kontributit te tij.

Keshtu ne vazhdim i kerkova nje mendim Imam Vehbi Ismailit themelues i Qendres Isalmike ne Detroit ne vitet 50-te dhe ai ma dergoi me shkrim, ku mund te lexojme: “Me Dom Preken me ka lidhur një dashuri e sinqertë dhe aspak formale. Pak pas vitëve 1980 vjen në Detroit prifti italian Jak Gardin, që kishte bërë 10 vjet burg në Shqipëri, 1945-1955. Në kishën e Shën Palit u organizue një mbremje. Tek rrija mes tyre pashë së Dom Preka mbante një orë me shqiponjën dykrenare. Nuk e fsheha dëshiren për ta patur edhe unë një orë të tillë. I thashë Dom Prekës se kur të vinte ta merrte me vete At Jak Gardin. E mbajti fjalën dhe kur erdhi më solli edhe orën me shqiponjë, që e mbaj në dorë dhe e ruaj si kujtim të shtrenjtë edhe sot” Ne dy letrat qe mi ka derguar Imam Vehbiu, nje nga miqt e Fishtes dhe Dom Prekes, i cili ka perkthyer ne arabisht novelat e Koliqit dhe i ka perfshire ne Biblioteken e Aleksandrise, shpaloset dimesioni i shpirtit human te Dom Prekes. “Dy ditë pas vdekjës së diktatorit Hoxha, mora pjese ne sesionin shkencor nderkombetar, organizuar në San-Françisko, kushtuar përsekutimit të klerit në Shqipëri. Aktivitetin e organizonte Prof Gjon Sinishta, themelus i institutit “Danjel Dajani” dhe i “Buletinit Katolik” me 15 volume. Mernin pjese perfaqesues nga te gjitha vendet e Lindjes komuniste. “Kur do te merrja fjalen, tregon Imami, me thane se kisha vetem 15-20 minuta ne dispozicion. Une doja te flisja gjate kundra komunizmit dhe masakrave te tmerrshme qe ka bere diktatori Hoxha mbi popullin shqiptar e sidomos mbi klerin katolik. Te them te drejten u revoltova dhe e ngrita zerin ne kundershtim. Dom. Preka e pa situaten doli ne podium e tha: “Minutat e mia do te ia jap Imam Vehbiut!”

“Ai kishte me qene letrari me i fuqishëm i brezit te tij!- ka thënë Ernest Koliqi.

“Ne tere qenjen dhe shpirtin e Dom Prekes eshte i mbrujtur talenti i tij letrar sa i ben prozen dhe poezine e tij moderne dhe nje vlere me aftesi te larte shpreses duke treguar se gjuha shqipe edhe e denje te krahasohet me gjuhet e tjera europiane e boterore” – ka shkruar miku i tij Martin Camaj …e Erika bashkeshortja e shkrimtarit thote se ne ate dimer te ftohte, kur Dom Preka erdhi per te pare ne Gjermani ishte veshur shume holle dhe une i dhurova kapoten e Martinit. Ata te dy bashkepunuan per futjen e gjuhes shqipe ne Universitetet amerikane!

Kardinal Mikel Koliqi: “…vellau em Dom Preka me talentin e tij letrar dhe dashnine e madhe qe ka per kulturen kombetare eshte plotesisht i afte me e nxjerr ne drite vepren e Ernest Koliqit!”

Ai qëndoi gjithë jetën i lidhur fort pas lisit të moçëm të traditës dhe kulturës së lashtë kombëtare, duke i dhënë jetë nga talenti dhe shpirti i tij poetik e krijues. Dom Preka ishte dhe mbetet në kujtimet tona si drita e parimorit, gjykatësi i drejtë, mësuesi i dashurisë së vlerave njerëzore,shenja e parë, ku njom buzet, fjala dhe paqja, atdhetar e flakadan me një nostalgji deri në dhimbje për vendlidjen Shqipërinë dhe Kosovën, të cilave u kushtoi vargje dhe krijimtari letrare. Dom Preka krijimtarinë letrare e filloi herët. Ishin kontaket dhe diskutimet e tij të para me shokun e klasës ne seminarin e jezuiteve Martin Camajn dhe eliten intelektuale dhe fetare të qytetit të Shkodrës. 10 vjet në Itali, Dom Preka hyri e doli në dyert e revistës “Shejzat” siç futëshin fatosat e lirisë, të fesë dhe të fjalës shqipe. Koliqin e kishte një mik të ngushtë ndaj vdejken e tij e përkushkoj në një elegji të gjatë me 105 vargje. Lajmi për ndarjen nga jeta të Ernest Koliqit e pikëlloi thellë meshtarin Ndrevashaj. Tërë qenien i’a mbuloi zia dhe dimer e kalur dimrit ndjeu shpirti i tij i ndjeshëm. Aq fort e deshi mësuesin dhe poetin e madh Koliqin sa Dom Preka i drejtohet me këto vargje:

…ku me e marr tash të mjerat

Zemrat që të deshen

Me hi në vorr me ty…!

Ndrevashaj e krahason Koliqin me një prijës drite dhe se vdekja e tij ka pushue edhe pishtarin. Dom Preka e therrët Koliqin të ndalet, duke e cilësuar si mbretin e kangjellave, që nëpër lami të hovit krijues dhe për gjuhën e të parëve në trojet tona i dha vrull atdhedashurie.

Ndalu e prijna, nëpër shtigje drite

Ta lyp këtë nder Shqipëria..!

Dom Preka botoi tek “Shejzat” krijimtari letrare. Ja si shprehet Karl Gurakuqi, gjuhëtari i shkëlqyer shqiptar. “Kur kam lëxuar për herë të parë novelen “Mbishaenat” të këtij shkrimtari të ri, kam marrë në shënim fjalet e rralla dhe mënyrën e të shprehurit, që janë krejt shqip. Eshtë gjuha e pastër e maleve tona, është fjala për talentin dhe penen e meshtarit tonë Dom P. Ndrevashaj, që vazhdon me novelen e tij “Bruti i Helmuar” Ai si bir malesh e ka thith në rrethin familjar, më shokë e miq… Tek Shejzat Ndrevashaj botoi edhe ciklin portik “Kah ja mbanjë kojrilat!” Novela tjeter e Dom Prekes eshte “Logu i Harushes”

Eshtë me dobi të sjellim një mesazh nga poezia “Kur çerdhja e Shqipeve” Në këtë poemë Don Preka me nota trishtuese përcjellë sulmin që i beri komunizmi faltorëve të shënjta të besimit në Shqipëri. Çerdhja e shqipës u mbush me gjak dhe zogjtë e saj i pllakosi në mjerim mizori, sa edhe dielli e vobektësoi dritën. Ata që nuk besojne tek Zoti qëllojnë mbi faltoret, duke përmbysur tempujt e perëndisë, shkatërrojnë biblioteka e literaturë fetare, kombëtare dhe letrare, duke shqimbë çdo gjë që shëndriti nga udha e besimit dhe zani i poetit dëshmon fort, si një tingëllime e këmbanës, herët ditën e diel.

…Në Kodër të Shënjtë mbeti këmbana

Shqipet tona atëherë fluturuan

Male e dete ata kaluane

Fe e flamur këtu na prune…!

Siç del në këtë refren të këngës së shpirtit të tij, që e ka provuar nën lëkurë të dhimbjës, shqipja e ndoqi pas udhën e mërgimtarit dhe me te ngriti çerdhen në strehen e tij. Tri simbolet më të shënjta që ka shqiptari, shqipja i’a solli me vete, atdheun, flamurin dhe besimin. Poeti Ndrevashja i porositi besimtarët e grigjës së vet, të gjithë mërgimtarët, për dashuri ndaj simboleve, mbasi tiranët i mbyllën dyert e lutjeve të shpirtit. Gjatë qëndrimit të përkohshem në Lubjanë me 1956 Dom Preka shkruan poezine “Lamtumirë Kosovë” dhe e boton me pseudonimin “Fuska” Kjo poemë përmban 18 strofa, ku paraqitet sinfonia e dramës kosovare me akte tmerri nën sundimin sllav.

Çerdhe e shkretueme, djepa të përmbysun

Që shkëputni turr e, turr tue hik si reja

Martinaj pse mi ngulni ato sy të ngrysun

Me leni të shof Nikshiqin tej ke deja

Pas lufte kobplotë

E përflije të vatanit

Kosovë Dukagjin

Skifterat e etshëm

Hedhje në atë fushë të mejdanit

Të pasojave plaçkatare të përjetshme!

Tymi i tmerit serb mbi vatër të kosovarit ngjitet lart e bëhet me retë e zeza të mbysë jetën në lagje e katunde, ku digjën e shuhen nën thembër të huaj, gjuhë, zakon, traditë, e çdo gjë që ka themel shqiptari dhe poeti dukagjinas lëshon piskamen, se a ka njeri me i dal zot kësaj barbarie?!

“Atje s’paska Kastriot as Zot, E na po digjemi rob nën shkie!”.

Dom Preka, gjatë mësimdhënjës në Zadrimë, shkuan një poezi për Mirditën dhe qëndresen e saj me pushkë kundar pushtuesit, e cila e ruan fene si tokën, si vetmja krahinë e pastër katolike për 2 mijë vjet.

E lumja Mirditë, që pushkën kurrë s’e uli

Për maje malesh fluturon tek na

Në luftë me tmerr kudo armikun e përkuli

Atë ditë e sot trimërinë vetit ia la…!

Dom Preka, nuk është poet lokalist, por ai e gjën frymëzimin në çdo epope dhe në çdo shkrepje hovi atdhetar, që është për të mbarë e orëmira e kombit. Nga Michigani ai me 1976 shkruan poezine “Malësia jonë”

Sa herë kobi, sa herë rrufeja

Mbi kryet tënd ka bumbullue

Fuqinë gjete tek feja

Që të ka rrit dhe të ka gjallnue…

Meshtari Ndrevashaj asnjëherë në pretkun e tij nuk e ndau nga fjala Shqipërinë e tij të dashur nën regjimin e egër komunist. Brenga e tij ka pjalm poezie që dhemb thellë në ndërgjegjën tonë, në shpirtin e atyre që u salvuan. Në Shqipëri Krishtlindjet nuk kanë vend, qirinjt janë shuar, pema e madhe e dhjetorit nuk ka me vezullimin e zërave të vegjël dhe urata shkelet me çizme ushtarake e, ai merr penën e shkruan poezinë “Krishtlindje pa vend” Kjo poezi ka tetë strofa me një stil të veçantë në portretin e njeriut që sundon kohën. E ai i drejtohet Zonjës së Shkodrës, mbrojtese e mërgimtarëve.

Thuaje një fjalë O Njome, O Lume

Se ti vetë e njeh mërgimin

Sh’ka t’i them Shqipnisë fatlume

Ku Herodi se don shelbimin…

Dom Preka gjatë dhënjës mësim në një fshat buzë lumit Mat shkruan novelen “Bluti i Helmuem” Edhe kur qetësohet rrjedha e vërshueshme e tij, jeta e fshatit, mbërthyer në drama e tragjedi janë të lidhura me natën e kobshme të zakonit e nuk ndjen qetësi. Në këtë fshat nata bie e dëndur edhe kur qielli asht e kulluet. Përbri Kelmendasit të vdekur burrë për shtëpi. Në njërën anë gratë e në anën tjetër trimat. Burrnimi kishte hesht e gratë ndalue vajtimin. Qënka e vertetë, hagrepi në blut të rrushit në kupë të parë që i ka dhënë Bardhoku, paska mbyt Ndre Kelmendin. Ishin vra e shkrumbue, por kurrnjani nuk ishte quajt mikpres. Kuvëndi i pleqve po ziente. Vaji i trishtimit kishte përshkue krejt Maveshin. Një plak 100 vjeç shkonte nëpër grumbuj të shqetësuem tue bërtitë në kupë të qiellit: “Ma bini përpara Bardhokun…! E Bardhoku i mjerë turrej prapa plakut tu ju përgjegj! “…Që ku jam or PërGegë, që bre ku më ke!

Dokët e vjetra i morën në gji. Do të ecin gjatë e më shumë mundim derisa të ndeshin në burrni të Kelmendit…

Me 12 Korrik 2022 u dekoruar me titullin “Kalores i urdherit te Skenderbeut” Dom Preke Ndrevashaj ishte poet, publicist, botues, prozator, novelist dhe tregimtar i holle saterik. Nje nder vepart e tij si perkthyes e botues eshte edhe botimi ne aglisht te librit poetik te Martin Camajt “Palimpsest”perkthyes.

Postulati i tij ishte: “Duaje atdheun, ruaje flamurin dhe dashurinë e Zotit!