s p – Page 2056 – Dielli

Dekomunistizimi

September 19, 2022 by s p

Shaban Murati/

Është shumë lehtë ta bësh dekomunistizimin për të vdekurit. Dekomunistizimi nuk u bë kur duhej, se ata që erdhën në pushtet në 1992 kishin porosi të mos e bënin. Siç kishin porosi të mos hapnin kurrë dosjet e sigurimit të shtetit. Siç patën porosi që dy partitë kryesore të postkomunizmit, që i krijoi KQ i PPSh, të amnistonin penalisht korrupsionin e krerëve të qeverive të njera-tjetrës gjatë alternimit të rakorduar të pushtetit. Ndërkaq nomeklatura e lartë e vjetër komuniste ka vdekur, kështu që nuk e prek dot dekomunistizimi. Sepse dekomunistizimi nuk bëhet pas 30 apo 70 vitesh, por bëhet që në ditët dhe në vitet e para të pushtetit demokratik, siç u bë denazifikimi në Gjermani menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore. Parimi i parë themelor i dekomunistizimit të vërtetë dhe i denazifikimit të vërtetë është dhe duhet të jetë ndërprerja ligjore e trashëgimisë dhe e zinxhirit të kalimit të stafetës së pushtetit politik dhe ekonomik nga etërit te bijtë e diktaturës. Nuk pati në Gjermani pas shembjes së nazizmit trashëgimi të pushtetit dhe asnjë nga fëmijtë e nomeklaturës së lartë naziste nuk u bë kurrë pas luftës ministër në qeveritë demokratike gjermane. Por në Shqipëri gjatë periudhës së demokracisë dhjetra fëmijë të ministrave të nomeklaturës së lartë të diktaturës komunise u bënë ministra në kolltuqet e pushtetit të baballarëve të tyre dhe ringritën rrjetet tribale ideologjike dhe krahinore të fuqisë politike dhe ekonomike, e ngjyrosur me emrin nanuritës të republikës demokratike. Pushtetin e trashëguan fëmijtë e nomeklaturës së lartë komuniste, të cilët nuk dinin dhe nuk kishin provuar kurrë rradhët torturuese komuniste të qumështit, të mishit, të vezëve, të vajgurit, të druve, etj. pra ata që nuk ia ditën dhe nuk ia qanë kurë hallet popullit si në komunizëm, ashtu dhe në demokraci. Për t’u tallur me popullin dhe me të përndjekurit është shpikur alibia demagogjike se fëmijtë nuk trashëgojnë fajet e etërve. Çeshtja është jo për trashëgiminë e fajeve, por për trashëgimin e pushtetit të baballarëve të tyre. Madje pacipëria është aq e madhe sa që sot fëmijtë e ministrave apo sekretarëve të parë të diktaturës komuniste janë emëruar guru të partive kryesore politike shqiptare. Dekomunistizimin pritet ta bëjë parlamenti, i cili priti 31 vjet ta ndërmerrte këtë hap sa të jepte dorëheqjen si kryetar i parlamentit ministri i brendshëm i fundit i diktaturës komuniste dhe Sekretar i Parë i PPSH në një rreth të jugut. A e dini se Shqipëria dhe Kosova janë të vetmit shtete në gjithë vendet ish-komuniste, që kryeministrat e kohës së diktaturës komuniste i pati përsëri kryeministra edhe në kohën e demokracisë? Kjo nuk don të thotë se populli është i pamençur, për don të thotë se sistemi politik në thelb nuk i ka ndryshuar sunduesit. Trimëri është ta bësh dekomunistizimin me të gjallët, me bijtë e nomeklaturës së lartë, që trashëgojnë pushtetin politik dhe ekonomik të baballarëve të tyre. Të vdekurit e nomeklaturës së lartë komuniste janë gati ta pranojnë dekomunistizimin, vetëm që ky dekomunistizim të mos prekë pushtetin, që ua lanë fëmijve dhe me siguri edhe nipërve e stërnipërve të tyre, nëse ky shtet dhe ky populli nuk do ta flakin tej rrasën e varrit të rajait të përjetëshëm, që mbajnë në kurriz.

NJË DËSHMI E FUQISHME

September 19, 2022 by s p

(Mbresa nga leximi i librit “Grabiani rrëzë kodrave” i Lek Tasit)

Nga Eugjen Merlika

Kur e mbaron së lexuari librin me kujtime të Lekë Tasit të krijohet përshtypja se je kthyer mbrapa në kohë e në hapësirë, në mjedise e ngjarje të jetuara apo të dëgjuara, në një botë sa të vogël e të mjerë në ndodhi e veprime, po aq të madhe e fisnike në përsiatjet, ndërpretimet e spjegimet e autorit mbi to.

Libri është i shkruar në formë ditari e ky është një nga meritat e shkrimtarit që ka patur guximin, në kohë plot rreziqe në mjedisin ku jetonte, të hidhte në letër përshtypjet e jetës së përditëshme. Sot ato shënime, të cilat në kohën kur janë mbajtur nuk kishin asnjë shpresë për të parë dritën e botimit, të plotësuara e të përpunuara, i apin lexuesit shqiptar një vepër të fuqishme, në gjininë e saj. Është një vepër që pasqyron me një vërtetësi tronditëse realitetin e një Vendi, në të cilin diktatura komuniste u sendërtua në forma skajore, përsa i përket mënyrave e mjeteve të ushtrimit të saj.

“Grabiani rrëzë kodrave” është një libër që tërheq lexuesin. Larmia e personazheve, më së shumti episodikë, por të gjithë realë, e temave, e dukurive, e mjediseve, e analizave e bëjnë veprën një farë soj enciklopedie në miniaturë të jetës shqiptare të 15 viteve të fundit të sistemit, por në sajë të retrospektivave apo kapërcimeve t’autorit, na jep kuadrin e plotë edhe të viteve të mëparëshme. Vepra ka si bosht qëndror jetën e autorit dhe të familjes së tij, bashkë me të cilën zbulohen dhe ato t’atyre që e rrethojnë, bashkëvuajtësve, personave me detyra partiake e shtetërore, të levave të tyre, të njerëzve të thjeshtë që marredhëniet e jetës së përditëshme i kthejnë në pjesë plotësuese të të qënurit të tij.

Lekë Tasi është një artist. Si i tillë ai mjedisin e përcepton në gjithë shtrirjen e tij dhe e pasqyron deri në cikërrima, me gjithë pasurinë e ngjyrave e tingujve. Shkrimtari është tepër realist. Pena e tij është si një telekamera që filmon pa pushim, në vazhdimësi, por që herë pas here e ndërpret filmimin për t’i lënë vëndin zërit të folësit, që spjegon, ndërpreton, filozofon në vetminë e mendimit të tij. Tipari kryesor i mënyrës së të shkruarit të tij është vërtetësia. I nënëshkruari ka jetuar me vite në Grabianin rrëzë kodrave, në të njëjtat kushte, e mund të sigurojë se gjithshka përshkruhet në libër, episodet e personazhet janë marrë nga jeta reale e trapiantuar në kujtimet e tij ashtu siç ishin, pa vënë në punë fantazinë për të ndryshuar sado pak cilësitë, tiparet apo veprimet.

Grabiani ishte njëri nga tetë qëndrat e internimit në Myzeqenë, e zgjedhur nga udhëheqia si vëndi më i përshtatëshëm për grumbullimin masiv të njerëzve të padëshiruar nga regjimi mbas prishjes së kampit famëkeq të Tepelenës. Ishin kryesisht sektorë ferme, ku këtyre njerëzve u sigurohej puna e vazhdueshme në bujqësi. Ata ishin edhe vënde izolimi për “armiqtë e klasës”, të cilët, duke qënë në pakicë si frymë në raport me popullsinë, ishin kthyer në specie të rralla të një kopshti zoologjik ku, popullsia vëndase apo e ardhur vullnetarisht, çdo ditë stërvitej për të bërë “gjuetinë e shtrigave”, duke i treguar partisë se sa e aftë ishte për t’ë vënë në zbatim “mësimet e saj të ndritura” mbi luftën e klasave. Episodet e arrestimeve, të “demaskimeve”, të diferencimeve, që nga fëmijët në shkolla, tek puntorët në fushë, tek të sëmurët që edhe duke vdekur duhej të paraqiteshin tek polici i rradhës, tek të tjerë që për muaj e vite u ndalohej vajtja në qytet edhe për arsye shëndetësore, ishin pjesë përbërëse e një strategjie të hartuar në majat e Shtetit e të zbatuara nga njerëz besnikë, shpirtkazmë e të vegjël, që gjenin në të fushën magjike të shpalosjes së “aftësive” krijuese në përsosjen e luftës.

Lekë Tasi është një shqiptar atdhetar. E gjithë trysnia kriminale, që u ushtrua mbi të në vite të gjata, nuk arriti t’a thyejë mburojën atdhetare të shpirtit të tij.Në atë botë të vogël, në të cilën çdo ditë i u desh të luftojë për mbijetesë, ku u urrye, u përbuz,u gjuajt me gurë, u provokua, u dënua, u penalizua në të gjitha mënyrat nga mjaft bashkatdhetarë të tij, pa i bërë keq asnjë mize, ai ruajti fisnikërinë e shpirtit dhe kthjelltësinë e gjykimit. Ai nuk i fut të gjithë në një thes, di të dallojë ndryshimet mes personave të fushës kundërshtare, të pasqyrojë nuancat e veprimeve e të sjelljeve karshi tij dhe shokëve e shoqeve të fatkeqësive. Për disa prej tyre ndien respekt e konsideratë, duke e shprehur atë. Në këtë dukuri ai, në një farë mënyre, sheh dështimin e sistemit që nuk arriti t’i bëjë të gjithë shqiptarët kriminelë, por sheh edhe fuqinë e qëndresës së racës, që u vu para një prove tepër të vështirë. Është një meritë e madhe t’a duash Atdheun edhe në kushtet që përshkruan shkrimtari në veprën e tij, kur ai bëhet më keq se njerkë, kur e ndjen veten të huaj në tokën tënde. Kapitulli mbi Përmetin, qytetin e origjinës, me kujtimet fëminore e rinore, me historinë e traditën e tij, me lirizmin e përshkrimeve, është një nga pjesët më të bukura e më të frymëzuara.

Qëndresa! Është kjo një nga motivet përshkuese të veprës, qëndresa ndaj së keqes të ngritur në sistem me mobilizimin e gjithanshëm të individit që gjen forcat në vetvete, në moralin e trashëguar, në traditën pozitive të familjes, në besimin tek Zoti. Simbol i qëndresës është motra, Tefta, një grua me të vërtetë e rrallë, përsa i përket forcës së karakterit, largpamësisë e aftësisë për të depërtuar në esencën e ngjarjeve, për të parë dritën në fund të tunelit, dhe atëherë kur ishte errësirë e plotë. Verbali i hetuesisë së saj është manual i disidencës së vërtetë, parimore e pa dredha, pasqyrë e një guximi të jashtzakonshëm, dëshmi vlerash që koha do të dijë t’i ngrerë në piedistal. Ajo i përket asaj aradhe shqiptarësh që nuk u thyen n’asnjë situatë, në të cilën ai fut edhe një djalosh të fismë, Ded Gjomarkaj, i thinjur në birucat e Sigurimit që në moshën 25 vjeçe. Në të rrjeshton edhe herojtë e Spaçit, Xhelal Koprenckën, Vangjel Lezhën, Fadil Kokomanin , të cilët nga burgu i dërguan letra diktatorit, duke paditur dëmin e madh që po i sllte Atdheut ai dhe sistemi i ngritur prej tij, e këtë e paguan me kokë. Pranë tyre, më pak në dukje, ishin qindra të tjerë që pranonin të shkonin në burgje për të mos u bërë varrmihës të shokëve të tyre.

Kjo disidencë e vërtetë, e paguar me jetë të humbura apo të gjymtuara, fatkeqësisht edhe mbas rënies së sistemit nuk gjeti nderimin që meritoi. U kultivua ideja se antikomunizmi lulëzoi në gjysmën e dytë të 1990-ës, kur në ndonjë takim intelektualësh u kërkua ndonjë ndryshim i pilotuar, apo se qe pjellë e lëvizjes së studentëve. Duke lënë në vëndin e tyre të merituar studentët dhe drejtuesit e tyre të vërtetë, indiferentizmi me vepra ndaj antikomunizmit jo pasiv tregon se shoqëria jonë dhe klasa e saj politike e kanë shumë të vështirë të presin kordonin ombelikal, që i mban të lidhur me mendësinë dhe traditën e komunizmit. Kjo përligj edhe faktin që punonjës të organeve të dhunës së regjimit, të cilët kanë kryer krime të llahtarëshme ndaj qytetarëve të pafajshëm “n’emër të ligjit”, sot jo vetëm nuk kanë kërkuar falje, por, në ndonjë rast, e shohin veten edhe të dekoruar e pothuajse të gjithë mbajnë poste të rëndësishme n’administratën shtetërore.

Autori me dhimbje tregon fatin e familjes Çeliku, i njohur edhe nga shkrime të tjera para këtij libri: Mehdiu i arrestuar me akuza absurde, të ngritura mbi hamëndje fantastike të njerëzve të Sigurimit, vdes në hetuesi; e shoqja, Adelina, nënë e gjashtë fëmijëve, detyrohet, nëpërmjet metodave djallëzore të hetuesisë të firmosë një padi të rreme kundër burrit, kur kupton të vërtetën i jep fund jetës, vajza e mrekullueshme që braktiset nga i fejuari e nga njerzit e afërm, fëmijët qe rriten jetimë në një mjedis amiqësor. Një nga familjet e shumta shqiptare të shfarosura, një histori e njohur si ajo e poetëve të Vërshestës apo e poetit nga Kukësi, fakte të stërditura që duhet të kishin imponuar zbatimin e një ligji universal: atë të dënimit të krimit. Mbas 64 vitesh të mbarimit të luftës së dytë botërore e thyerjes së strategjisë shfarosëse naziste, autorët e atyre krimeve, edhe se mund të kenë kaluar 90 vitet, ndiqen, kapen e dënohen. Kriminelët tanë kanë “imunitet” të përjetshëm, nuk janë të panjohur, vazhdojnë të qetë karjerat e tyre, megjithë proçeset e rreme që kanë sajuar dhe jetët e shqiptarëve që kanë marrë!

Por autori do të gjejë edhe në botën e tyre të ngjyrës së gjakut, njerëz tek të cilët, sado me vonesë, ndërgjegja ngre krye mbi shpirtërat e nxira nga krimet dhe i dënon me vetëgjyqësi. Nuk është e zakonshmja, fatkeqësisht është përjashtimi, por autorit i pëlqen t’a verë në dukje, ndoshta për t’u kapur mbas ndonjë iluzioni tolstoian se pendimi do të jetë shpresa e s’ardhmes.

Libri është një analizë e drejtpeshuar e sistemit Shqipëri. Janë shumë interesante, konstruktive e novatore idetë e autorit për zhvillimet politike të kohës së luftës. Duke trajtuar figurën e babait, studjuesit e politikanit të njohur Koço Tasi, bën një ndërpretim objektiv e të paanshëm të motiveve e faktorëve politikë që sollën humbjen e nacionalizmit shqiptar. Me po të njëjtin stil ai analizon edhe regjimin në të cilin jeton, “një dhunë e gjithëmbarëshme”, “një fitore e armiqësisë si faktor social”, një Vend i dënuar me vetmi, një sistem që lindi për vullnetin e dy të huajve e që u trashëgua nga një maniak i pushtetit, që urrente gjithshka.

Ishin këto disa nga përshtypjet që ngjall dhe idetë që zgjon leximi i librit për të cilën fola, janë një pjesë e vogël e tyre sepse ai është një pus i pashterrshëm ku lexuesi gjen gjithshka, mbi të gjitha, përmasat e vërteta të një diktature të pashembullt në gjithë Evropën e dëmin e stërmadh që ajo i shkaktoi shpirtërave të shqiptarëve. Libri i Lekë Tasit është një dëshmi e fuqishme e së shkuarës sonë të afërt. Ai i shtohet shkrimeve të At Zef Pllumit, Makensen Bungos, Visar Zhitit, e të tjerëve shkrimtarë që përshkruan në veprat e tyre artistike përvojën e hidhur të të dënuarve politikë në Shqipërinë socialiste.. Me keqardhje më duhet të ve re se ndihmesa në letërsinë artistike n’atë drejtim është ende e pakët, gjë që e bën “Grabiani rrëzë kodrave” një ngjarje të shënuar për letërsinë e sotme shqipe. Duke përgëzuar Lekë Tasin për vlerat e veprës së tij uroj që pena e tij të vazhdojë së shkruari për dobinë e kulturës shqiptare.

Gusht 2009

Marrë nga vëllimi: “Përsiatje njerëzore, letrare, shoqërore, historike” OMSCA-1 Tiranë 2011

RËNDËSIA E LIRISË SË SHTYPIT PËR DEMOKRACINË DHE PAQËN

September 19, 2022 by s p

Mbrojtja e lirisë së shtypit, mbron demokracinë!

Nga Frank Shkreli

15 shtatori 2022 shënoi 15-vjetorin e Ditës Ndërkombëtare të Demokracisë, e përcaktuar si e tillë qysh në vitin 2007, me anë të një rezolute nga Asamblea e Përgjithëshme e Kombeve të Bashkuara, (OKB) me qëllim që të promovohen dhe të zbatohen parimet e demokracisë dhe të lirisë. Në këtë ditë, njëherazi, u kërkohet shteteve anëtare të OKB-së që të shënojnë këtë ditë, në mënyra sa më të përshtatshme, duke promovuar vlerat dhe parimet e demokracisë dhe të lirisë, në vendet e tyre. Sipas OKB-së, Dita Ndërkombëtare e Demokracisë ofron një mundësi për të shqyrtuar gjendjen e demokracisë në botë dhe poër të promovuar vlerat demokratike, lirinë dhe të drejtat e njeriut anë e mbanë botës. Demokracia është po aq proces sa edhe një qëllim dhe vetëm me pjesëmarrjen dhe mbështetjen e plotë, nga bashkësia ndërkombëtare, organizmat qeverisëse kombëtare, shoqëria civile dhe individët, mund të realizohet ideali i demokracisë dhe lirisë, për të gjithë dhe kudo, pa dallim, thuhet në njoftimin e OKB-së. Si temë e e këtij viti për të shënuar 15-vjetorin e Ditës Ndërkombëtare të Demokracisë është zgjedhur Liria e Shtypit dhe Demokracia. Liria e shprehjes është njëra nga të drejtat themelore të njeriut, e mbrojtur nga neni 19 i Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut.

Në deklaratën e OKB-ës në këtë përvjetor thuhet se ndërkohë që kriza e COVID-19 ka shkaktuar sfida të mëdha globale, një krizë e re në Evropë na kujton se parimet tona demokratike gjënden përballë kërcënimeve të ndryshme, anë e mbanë botës. OKB-ja paralajmëron me këtë rast se, sot më shumë se kurrë, Demokracia po tkurret, hapësira për debat shoqëror po ngushtohet, mosbesimi dhe keq-informimi po shtohen, ndërkohë që kërcënimet, kundër lirisë së gazetarëve dhe punonjësve të tjerë të medias vijnë duke u shtuar, nga ditë në ditë. Prandaj, si përfundim i kërcënimeve ndaj lirisë së medias në botë, OKB-ja ka vendosur që në këtë 15-vjetor të Ditës Ndërkombëtare të Demokracisë të përqendrohet mbi rëndësinë dhe rolin që luan liria e shtypit në zhvillimet demokratike dhe në sigurimin e paqës në botë. Media e lirë, e pavarur dhe pluraliste, e aftë për të informuar shoqërinë mbi çeshtje të interesit publik, është një pjesë përbërse e Demokracisë së mirëfilltë. OKB-ja thekson me këtë rast se, gjithnjë e më shumë, vihet re se gazetarët, anë e mbanë botës, përballen me pengesa të llojllojshme ndaj lirisë së tyre për të kryer detyrën si gazetarë – gjë që ka pasoja të rënda për të drejtat e njeriut dhe për zhvillimet demokratike kudo.

Në mesazhin e tij kushtuar Ditës Ndërkombëtare të Demokracisë, Sekretari i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara, Antonio Guterres shprehet se “Demokracia nuk mund të mbijetojë pa lirinë e shtypit dhe pa lirinë e të shprehurit.” Kjo është edhe arsyeja që mbrojtja e lirisë së medias konsiderohet si një pjesë përbërse — kritike — për ndërtimin e një demokracie të shëndosh, ka thënë ai. “Pa lirinë e shtypit, demokracia nuk mund të mbijetojë. Pa lirinë e të shprehurit, nuk ka as liri të tjera”, theksoi udhëheqsi i organizatës botërore, ndërsa u bëri thirrje qeverive të mbarë botës që të “sigurohet liria dhe të mbrohen të drejtat e të gjithë njerëzve, pa dallim dhe kudo në botë”. International Day of Democracy | Messages | United Nations.

Edhe Presidenti i Shteteve të Bashkuara, Joe Biden bëri një deklaratë me rastin e Ditës Ndërkombëtare të Demokracisë — Statement by President Joseph R. Biden, Jr. on the International Day of Democracy – The White House — “15-vjet më parë, shtetet anë e mbanë botës janë bashkuar për të deklaruar Ditën Ndërkombëtare të Demokracisë – një ditë kjo për të treguar mbështetjen tonë të përbashkët për qeverisje përfaqsuese, transparente; për të reflektuar mbi barazinë, respektin për të të drejtat e njeriut dhe dinjitetin njerëzor dhe për shtetin e të drejtës”, tha ndër të tjera, Presidenti Biden. Udhëheqsi amerikan pranoi se vitet e fundit, “demokracia anë e mbanë botës ka pësuar disa sfida të dukshme”, ndërsa ai fajësoi ata që i quajti “autokratë dhe forca të tjera, të cilat bëjnë trysni ndaj atyre që luftojnë në mbrojtje të të drejtave të njeriut dhe të lirive themelore.” Në 15-vjetorin e shpalaljes së Ditës Ndërkombëtare të Demokracisë nga OKB-ja, Presidenti Biden shtoi se, “Shtetet e Bashkuara po bashkpunojnë me shtetet e tjera demokratike në mbarë botën për të zgjidhur sfidat më të mëdha me të cilat përballet bota”sot, ndërsa përmendi “luftën brutale dhe të pajustifikueshme të Rusisë kundër Ukrainës”, si një nga ato sfida.

Ndërsa Sekretari Amerikan i Shtetit, Antony Blinken, në një deklaratë të tijën nga Departamenti i Shtetit, kushtuar Ditës Ndërkombëtare të Demokracisë — Commemorating the International Day of Democracy – United States Department of State — u shpreh se në “Këtë Ditë Ndërkombëtare të Demokracisë, ne theksojmë angazhimin tonë ndaj demokracisë ndërsa përpiqemi për një botë më gjithëpërfshirëse, më të barabartë dhe më paqësore. Siç ka theksuar edhe Presidenti Bajden, shtoi diplomati lartë amerikan, “… ne duhet të fillojmë me diplomacinë e rrënjosur në vlerat demokratike më të dashura dhe më të shtrenjta të Amerikës, e që janë: mbrojtja e lirisë, mbështetja e mundësive të barabarta për të gjithë, respektimi i të drejtave universale, respektimi ndaj sundimit të ligjit dhe trajtimi me dinjitet i çdo personi… Duke vendosur të drejtat e njeriut në zemër të politikës sonë të jashtme, Shtetet e Bashkuara avancojnë respektin për liritë themelore, edhe në nivel global. Ne e dimë se respekti, për të drejtat dhe dinjitetin e njeriut, është thelbësor për paqën e qëndrueshme dhe begatinë e vazhdueshme në botë. Ky respekt bazohet në përvojën tonë si shtet demokratik, ndonëse jo i përsosur, por, vazhdimisht, duke punuar për një shoqëri më të drejtë dhe më të barabartë”, për të gjithë, është shprehur, ndër të tjera, Kryediplomati amerikan Antony Blinken me rastin e Ditës Ndërkombëtare të Demokracisë, me 15 shtator, 2022.

Dita Ndërkombëtare e Demokracisë e Kombeve të Bashkuara (OKB) shënohet çdo vit më 15 shtator me qëllim për të rritur ndërgjegjësimin publik vlerave të demokracisë dhe lirive të njeriut, në përgjithësi. Veprimtari të ndryshme të sponsorizuara nga ente qeveritare dhe ente jo-qeveritare zhvillohen anembanë botës për të promovuar demokracinë në këtë ditë dhe gjatë gjithë vitit. Udhëheqës shtetesh si Presidentët e Amerikës dhe të tjerë anë e mbanë botës, si dhe Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, e shënojnë këtë ditë me deklarata në mbështetje të demokracisë dhe lirive bazë të njeriut.

Ashtu ndodhi edhe sivjet. Por m’u duk se përjashtim këtë vit, ashtu si në të kaluarën, Shqipëria dhe Kosova, bënin pjesë me vendet që nuk e shënuan Ditën Ndërkombëtare të Demokracisë, zyrtarisht, dhe jo me vendet demokratike si Shtetet e Bashkuara, ku kjo ditë u shënua nga udhëheqsit më të lartë të shtetit dhe qeverisë. Ndërsa Sekretari Amerikan i Shtetit, në deklaratën e tij pranoi se megjithë përvojën e gjatë demokratike – megjithëse jo të përsosur — është e nevojshme që edhe Amerika ta kujtojë Ditën Ndërkomëtare të Demokracisë, si një angazhim i përherëshëm ndaj vlerave demokratike, përfshir promovimin e të drejtave të njeriut, përfshir lirinë e shtypit dhe lirinë e të shprehurit për individët.

Fatkeqsisht, më duket se, në këtë tranzicion tepër të zgjatur prej 32- vitesh, dielli i demokracisë së vërtetë shqiptare, të ketë humbur rrugën në vranësirat e jetës konfliktuale politike të korruptuar shqiptare. Ose të pakën të ketë devijuar shumë keq nga rruga që duhej të ndiqte në zhvillimin e demokracisë dhe lirive bazë të

njeriut, në tranzicionin e pafund “post-komunist” në Shqipëri, e deri diku edhe në Kosovë. Për fat të keq, paralajmërimi im jo aq i kahershëm se, “Demokracia Nuk Pret”, vazhdon të jetë aktual sot e kësaj dite, kur bota shënon 15-vjetorin e Ditës Ndërkombëtare të Demokracisë dhe lirisë së shtypit, në Shqipëri as nuk përmendet fjala Demokraci. Në vend të Demokracisë së vërtetë, kemi autoritarizëm, jo përmirësim të vlerave të lirisë e demokracisë, përfshir lirinë e shtypit. Por një përkeqësim të tyre – ashtu siç reflektohet në shumë raporte ndërkombëtare të të drejtave të njeriut — ndoshta më keq se kurdoherë në këto tre dekada “post-komunizëm. Kapja e drejtësisë Në 15-vjetorin e Ditës Ndërkombëtare të Demokracisë, jo vetëm që “Demokracia Nuk Pret”, por sipas vlerësimeve të analistëve të brendëshm dhe të jashtëm, demokracia — sidomos në Shqipëri — është në rrezik. Kapja e drejtësisë nga qeveria, nepëmjet një “reforme” që mbështetet dhe financohet nga ndërkombëtarët, nuk i shërben thellimit të demokracisë as mbrojtjes së vlerave të lirisë e demokracisë dhe të drejtave të njeriut për të gjithë shqiptarët, padallim.

“Demokracia nuk mund të mbijetojë pa lirinë e shtypit dhe pa lirinë e të shprehurit”, porositi Sekretari i Përgjithëshpëm i Kombeve të Bashkuara, Antonio Guterres, në Ditën Ndërkombëtare të Demokracisë, 15 shtator, 2022. Demokracia Nuk Pret!

Frank Shkreli

Jo vetëm që Demokracia nuk pret më, por duket se ajo është në rrezik…”Mbrojtja e lirisë së shtypit, mbron demokracinë”!

Në një demokraci të vërtetë, qytetarët ushtrojnë pushtetin duke votuar

Mesazhet e tyre me rastin e Ditës ndërkombëtare të Demokracisë

A person in a suit and tie

Description automatically generated with low confidence

Presidenti Joe Biden Antonio Guterres Antony Blinken

I R E N A P A P A S … LEGJENDA GREKO-SHQIPTARE … IN MEMORIAM

September 19, 2022 by s p

Nga Skender SHERIFI/

Ka momente, që i thua vetës në jetë: « Bullshit, po pse të gjithë ata Persona, të cilët i kam dashur dhe më kanë përcjellur në jetë, po na kalojnë njëri pas tjetri, si në ligjin e serialëve, në botën tjetër … duke na lërë neve të shkretit tokësorë, pak a shumë jetim, nostalgjik dhe të mërzitur ? » Ma sillni një dubël Ekspreso që të kthjellohemi !

E dashura IRENË : të erdhi tani rralla ty në moshën 93 vjeçare, për ta përfaquar misterin e pafundësisë ? M’i lejon disa fjalë, e nderuar, se nuk mund të harroj aq lehtë. Që në fillim, me ka pas prekur shpirtërisht, gati emocionalisht silhueta e jote aq e veçantë, ajo bukuri klasike e tipit greko-romak, do kisha shtuar edhe malësore, e ardhur nga alpet tona, një bukuri plot fisnikëri, madhështi dhe karakter, siç janë nënat dhe gjyshet tona anonime, por dikund edhe legjendare. Diçka estetike, të nivelit sublim dhe të lartë, si në pikturat apo skulpturat e antikiketit, e cila na imponon menjëherë respektin e plotë, dhe jo lazdrimin e papërmbajtur të tipit post-adoleshent. Je përjetësisht e bukur dhe madhështore, e dashura Irenë …

Do e kisha ëndërruar një darkë rituale me ty, në Sofrat tona malësore, për ta marrur një erë të lashtë poetike, një lidhje me të kaluarën tonë të përbashkët, të cilën me Silikon Valejt kaliforniane, me botën e ekraneve dhe të bixhozeve të ndryshme, alla Las-Vegas, e kemi shkelur me kohë dhe po e vazhdojnë Jetën tonë të quajtur

moderne, pa asnjë trashëgimi, pa asnjë busull, pa asnjë vijë drejtuese, pa asnjë

rrënjë, pa asnjë kujtesë … në një improvizim patetik alla Beckett dhe Ionesco.

Te ti, e madhja Irenë, kam shijuar parfume historie, shije traditash antike, diçka që me ka lidhur me pikënisjet tona … të falënderoj përjetësisht !

Je me siguri sikurse unë, poeti frankofon, por malësorë i odave, por edhe i të gjitha aventurave avanguardiste planetare, një koktel përzierjesh greko-shqiptarë, por ti vet mundesh për ta ndarë atë punë siç duhet. Mirëpo, mua, më ke frymëzuar me vlerat e tua njerëzore dhe artistike. Ma ke dhënë një shembull unik … që mundesh me qenë super e bukur si Femër, por edhe super fisnike, antike, burrërrore, tradicionale, dhe me karakter të pamposhtur … me një frymë gati kanunore dhe zakonore të lashtë, ashtu siç ke qenë në rolët e tua si tragjediane greke antike.

Antigona (1961) e regjisorit Tzavellas, – Elektra (1962) – Trojanet (1971) – Ifigenia (1977 ) të regjisorit tënd të preferuar dhe ikonik zoti Michael Cacoyannis, pa e harruar filmin tënd mitik – ZORBA, i vitit 1964, të cilin çdokush e ka akoma në memorie, ngaqë ka hyr si vepër filmike, në referencat tona kolektive, ose në shpirtin tonë koshient apo subkoshient.

Në një farë mënyre, e dashura IRENË … me bukurinë tënde magjike dhe hyjnore, aq dinjitoze dhe gati të përjetshme, ke qenë mund të themi : « anti Marilina dhe Brixhidë Bardot » dhe kjo gjë të nderon jashtë mase. Edhe pse, po e pohoj që i kam dashur të dyja edhe unë, por për arsye pak më të rëndomta, të rangut më tepër fantasmatik dhe erotik. Mirëpo si aventurist i ri, pa limite, besoj që do më falish !

Të imagjinoj duke e ndarë një pite apo një flijë në një fshat të Tropojes, të Dibrës, apo të Malit të Zi bashkë me nënën time, dhe pastaj duke dëgjuar këngë të vjetra me sharki dhe çifteli, disa rapsodi tradicionale, duke qeshur nga gëzimi i momentit.

Përkundër meje, i lindur pa xenxhirë, as vargojnë dhe në improvizim autodidakt permanent, gjer në ditën e sotit, e nderuar IRENA, ti ke ardhur nga një familje mjaft e shkolluar, intelektuale. Nëna e jote : Elena Lelekou, e lindur Prevezanou, ishte Profesore që në atë kohë, ndërsa Babai juaj zoti Stavros Lelekos,me origjinë nga Epiri, ishte Profesor i Teatrit klasik dhe i gjuhës greke antike.

Mund ta supozoj krejt intuitivisht, që do keni pasur dikund ndonjë origjinë shqiptare nga njëri prej prindërve të tu. Nëse e heq për qejfin tim poetik prapashtesën e emrit tuaj ( ou – dhe os ) a mos është nëna e juaj Elena Leleku ose Preveza ? Por nuk ka aq rëndësi, se çdokush e përjeton dhe e definon vetën e tij, siç donë vetë, siç e ndien shpirtërisht ? Nuk mund të vijmë neve të jashtëmit, për të vendosur në filan apo filan kategorie, se nuk ka shumë sens, ajo punë ! Tek e fundit, ngelet problemi im personal dhe intim, a e ndiej unë vetën shqiptarë, apo francez, apo belg. Nuk është problemi i shqiptarëve ! Rezulton që unë e ndiej vetën si shqiptaro frankofon ! Pikë !

Tani, si e ke përjetuar ti vet qenien tënde, e dashur Irena, origjinën tënde, përkatësinë tënde : sinqerisht nuk e di, por kjo punë të takon vetëm ty !

Por e ndiej shpirtërisht, që je e afërt dikund me mua, që kemi diçka të përbashkët, që komunikojmë me ndonjë frymëzim apo antenë të lashtë. Dhe kjo më mjafton.

Më kujtohet spontanisht filmi politik francez « Z « i vitit 1969, kundër regjimit të kolonelëve grec, i gjiruar nga franko-greku Costa-Gavras, të cilin e kam takuar disa vite më vonë në Paris. Po ashtu, « Topat e Navarones » 1961 nga regjisori J.Lee Thompson, me të madhin Anthony Quinn. Nuk e di pse, as nga vjen ajo ndenjë, por te pamja jote estetike, mbretëron dikund, esenca e përjetshme e qenies femërore, diçka e paluhatshme, që i tejkalon të gjitha periudhat, modat dhe shekujt, diçka që imponohet me një kualitet maksimal dhe që mbijeton. A thua, jam i qartë ?

Ma sillni një birrë belge me pak djathë … që ta përfundoj këtë retrospektivë intime, këtë aventurë imagjinare me motrën dhe nënën time kinematografike nga Epiri i lashtë Irena Papas … Waou 93 vjeçare … çfarë Jete. Ke pas lindur në Korinti nga

Chiliomodi, në vitin 1929 dhe na u largove gati bashkë me mikun tim Jean-Luc Godard. Një surrealizëm total … Ha … ha … ha … Më kujtohet rrushi tipik dhe vëra e Korintisë greke. Me vite kam pas qenë i abonuar me disa miq dhe fanse të mia të shthurrura, pak rock and roll dhe provokante, në Kinematekat e Parisit dhe të

Brukselit, ku i kam pa të gjitha veprat e regjisorëve kryesorë botërorë.

Më rivjen tani filmi i Francesco Rosit ( 1979 ) « Krishti u ndal në Eboli « i cili ma ka pas inspiruar edhe një tekst poetik. Disa filma pak më autorial dhe margjinal të regjisorit madhor portugez Manoel de Oliveira : Party ( 1996 ) – Shqetësimi ( 1998 ) –

Film i folur ( 2003 ) … Por filmi yt i parë, ka qenë ai i vitit 1948 i regjisorit grek Nikos Tsiforios me titullin « Engjujt e humbur ». Më erdhi një pyetje spontane, e nderuar Irena : pse nuk ke punuar kurrë me regjisorin grek të famshëm, që unë e konsideroj në topin planetarë, të cilit ja kam pas prezantuar në Bruksel, një aktore franceze

e cila fillonte atëherë karrierën e saj me emrin Elsa Zylberstein ( sot është aktore super e konsoliduar në Francë ), po flas për Theo Angelopoulos ? Kam kaluar momente interesante me atë kineast në Bruksel, një intelektualë super i përgatitur, një kinefil dhe një frankofil i vërtetë. Por keni qenë me siguri në botëra kulturore dhe në kërkesa artistike të ndryshme ? Por ai takim, jam i sigurt që do kishte qenë i bukur dhe i frytshëm mes jush ! Tani, mund të flasim për karrierën tënde gjigante në teatër, kur ke lënë gjurma të forta në Greqi, në Itali duke luajtur Pirandellonë nën drejtimin e Mauro Bologninit, në Portugali, ku ke jetuar disa vite, por edhe në Amerikë, pasi që ke luajtur edhe në lagjen e famshme BROADWAY me aktorin Jon Voight, i cili më ka pas bërë përshtypje të parën herë , në filmin sublim të John Bormanit « Delivrance »

Pastaj, e dashura Irenë, pak kush e dinë që ke marrur pjesë edhe në disa projekte

muzikore, duke kënduar ti vetë disa tekste apo duke i recituar me një sfond muzike,

me artistat më të njohur grekofon të asaj fushe, siç janë Mikis Theodorakis për shembull, Demis Roussos, Vangjelis, Lucas Sideras, etjerë …

Ke qenë 100 përqind mesdhetare, moderne dhe antike, ndoshta edhe mesjetare pse jo ? Por fabuloze, e mrrekullueshme … Ah, sa do ishim kuptuar mirë së bashku !

Do e kishim adoptuar njëri-tjetrin me siguri ! Greke, Shqiptare, Italiane, Portugeze, djepi i civilizmit evropianë … Muzikë, meze dhe pije për shpirtin e Irena PAPAS !

Të kërcejmë së bashku, ti thejmë disa pjata, gota dhe sahana për ta rikujtuar

ZORBËN … Oh IRENA : kam marrë lajmin e fundit për ty, çka nuk e kam pas ditur fare deri sot … Keni përjetuar një lidhje dashurie të fortë me aktorin më mitik botërorë, zotin Marlon Brando, një dashuri sekrete, jashtë cirkut mediatik dhe paparavize parazitë, të cilët na helmosin apo na argëtojnë jetën me thash e të theme …

Jeni njohur në Romë në vitin 1954, tamam kur kam pas lindur unë …

Ja pra, edhe një FILM në vete, e dashur dhe e përjetshmja IRENA !

Përqafime aty ku je dhe ku do të shkosh më vonë … Na i thuaj Zotit nëse e takon :

që të kenë pak mëshirë për neve mbi këtë tokë, sepse jemi çoroditur për të tepërmi, e kemi humbur sensin real të gjërave, respektin e vlerave, dhe nuk e dimë as vet se çka jemi duke bërë, të shtyrë nga një puls freudian i thanatosit, një energji super

shkatërruese dhe vetëvrasëse … Stop motherfuckers … respektoni jetën, vlerat,

humanitetin, planetin tokësorë, natyrën, se sinqerisht na turpëruat !

Një gotë vere greke apo franceze të fundit për shpirtin e IRENA PAPAS … ajo Penelopa e jonë që priste Bekim Fehmiun ( Ulisin ) në serialin sublim televiziv i vitit

1968 – ODISEJA – e Franco Rosit … kurse unë me rrymat anarshiste planetare

mjedis Parisit dhe Brukselit, i shijoja të gjitha deliret dhe orgjitë e improvizuara, nën tingujt e Jimmy Hendrix, Eric Clapton, Santana, the Who, Led Zeppelin, the Beatles, the Stones, the Doors, Dire Straits, Bluesmenëve amerikanë legjendarë, Jazzmenëve si Miles Davis, Duke Ellington, Charlie Parker, Keith Jarret, Chet Baker … Waou shit, na shkuan kujtimet dhe gati JETA !

SKENDER SHERIFI – në improvizim …

Bruksel, me daten 17 sht ator 2022 – nga Poeti shqiptaro- frankofon i odave

në Planetin tokësorë aq të dëmtuar. Malësore dhe i Mërgatës së Qyqëve.

Dita e Kushtetutës Amerikane

September 17, 2022 by s p

Dr. Bledar Kurti/

Sot SHBA feston Ditën e Kushtetutës. Më 17 shtator 1787 delegatët në Konventën e Filadelfias firmosën Kushtetutën e SHBA, dokumentin më jetëgjatë deri më sot, ndërkohë me tekstin më të shkurtër që ekziston nga të gjitha kushtetutat e vendeve të tjera, të cilat u bënë me një të tillë duke marrë shembull atë të SHBA.

SHBA është shembulli i demokracisë në veprim për mbarë globin. Por, eksporti më i rëndësishëm i Amerikës në botë ka qenë Kushtetuta e saj. Ajo u hartua si kushtetuta e parë në një dokument të vetëm. Është dokumenti me jetëgjatësinë më të madhe. Dhe gjatë dy shekujve të fundit çdo komb e ka pranuar nevojën dhe vlerën e të pasurit një kushtetutë. Dhe në rastet kur vendet kanë hartuar një të tyren, referenca ka qenë pikërisht Kushtetuta Amerikane. Madje ka pasur shumë përpjekje për të importuar Kushtetutën dhe sistemin e qeverisjes së SHBA-së dhe për t’i zbatuar ato në pjesë të tjera të botës, por ato kanë qenë të pasuksesshme. Kjo ka ardhur për faktin se Kushtetuta dhe sistemi i qeverisjes amerikane janë pasqyrim i mentalitetit, vlerave dhe identitetit amerikan. Shumë vende, veçanërisht ato në Amerikën Latine, u përpoqën të imitonin qeverinë dhe Kushtetutën e SHBA, por dështuan. Bolivia e provoi, dhe si rezultat pësoi gjashtëdhjetë revolta, dhjetë kushtetuta të rishkruara dhe gjashtë presidentë të vrarë midis viteve 1826 dhe 1898. Simon Bolivar (1783-1830), i njohur si George Washington i Amerikës së Jugut, vdiq një idealist i zhgënjyer nga dështimi për të zbatuar kushtetutën e vendit të tij, të modeluar sipas asaj amerikane. Arsyeja e dështimit nuk ishte gjë tjetër veçse fakti se Kushtetuta Amerikane u hartua për popullin dhe shoqërinë amerikane, e cila qëndron e bazuar mbi disa parime të caktuara.

Kushtetuta e SHBA-së ka një sërë amendamentesh specifike për të drejtat e njeriut të njohura si Bill of Rights. Hartuesit dhe ratifikuesit e Kushtetutës së SHBA-së i mësuan botës se nuk mund të ketë kushtetutë pa një seksion të veçantë që rendit të drejtat individuale.

Gjithashtu, në hartimin e Kushtetutës amerikane, u krijua një emër dhe ofiq i ri që nuk kish ekzistuar më parë: Presidenti. Për herë të parë në histori u krijua figura dhe detyra e Presidentit. Një shembull një u mor më pas nga shtete të tjera.

Kushtetuta i dha ofiqit të Presidentit kompetencën të ishte “Komandanti i Përgjithshëm i Forcava të Armatosura dhe Marinës, të bënte falje, të nënshkruante marrëveshje me kombe të tjera (nën këshillimin e Senatit), si edhe të caktonte ambasadorë, konsuj, gjyqtarë të Gjykatës Supreme.” Presidenti ishte drejtues lufte por nuk mund të shpallte luftë dhe as të paguante për luftën pasi këto pushtete i kishte legjislativi.

Kushtetuta i jepte legjislativit, pushtetit me shumë individë më shumë kompetenca, ndërsa ekzekutivit, pushtetit që drejtohej nga një njeri i vetëm shumë pak prej tyre.

Në këtë kushtetutë Presidenti i SHBA ka më pak pushtet se pushtetet e tjera. Në fakt, themeluesit e kushtetutës nuk lejuan që një njeri i vetëm, apo edhe një grup njerëzish të mernin në dorë fatet e një kombi. Kjo do ndryshonte më vonë në shekullin e njëzetë me zgjedhjen e drejtëpërdrejtë të senatorëve dhe me pushtetet që do i kalonin presidentit, sidomos shpallja e luftës pa miratimin e Kongresit, të cilat do e bënin një individ të vetëm njeriun me pushtetin më të madh në SHBA dhe si rrjedhojë edhe në botë.

Kushtetuta amerikane ka një ndarje pushtetesh e cila funksionon në mënyrë të përkryer. E jo vetëm kaq, por qeverisja amerikane ka një dinamikë dhe një formulë rotacioni të paprecedentë.

Përpjekjet e etërve amerikanë për të mos lejuar asnjë individ të bëhej mbret apo Zot duken qartë në ekuacionin e rotacioneve të kongresmenëve, senatorëve, kolegjit elektoral, dhe mandatit të gjykatësve të Gjykatës Supreme.

Themeluesit e Kushtetutës caktuan që pushteti legjislativ, Kongresi, të përbëhej nga dy dhoma: Dhoma e Përfaqësuesve dhe Senati. Në Dhomën e Përfaqësuesve çdo shtet do dërgonte një numër përfaqësuesish sipas numrit të popullatës së çdo shteti. Ndërsa në Senat, dy përfaqësues nga çdo shtet pavarësisht numrit të popullatës. Kjo u bë për të ruajtur balancën midis demokracisë popullore dhe drejtimit të elitave.

Për më tepër kushtetuta vendosi se zgjedhjet për Dhomën e Përfaqësuesve të bëhen çdo dy vjet, për President çdo katër vjet, për Senat çdo gjashtë vjet, ndërsa mandati i gjykatësve të Gjykatës Supreme të jetë i përjetshëm në mënyrë që gjykatësit të mos ndikoheshin nga rotacionet politike. Në këtë mënyrë kushtetuta siguron qarkullimin e elitave dhe rotacionin e pushtetit.

Por, sikur të mos mjaftonte kjo ndarje, edhe mënyra e zgjedhjes së senatorëve apo e presidentit kalonte përmes një procesi rotacioni edhe më filtrues. Neni 1, Pika 3, e Kushtetutës së SHBA thotë: “Senati do ndahet në tre Kategori. Karriget e Senatorëve të Kategorisë së Parë do jenë të lira në përfundim të vitit të dytë, dhe Kategoria e dytë do përfundojë në vitin e katërt, ndërsa Kategoria e tretë në vitin e gjashtë.” Ndërsa Presidenti, me mandat katër vjeçar, nuk do zgjidhej drejtëpërdrejtë nga populli por nga një grup përfaqësuesish, që njihet si Kolegji Elektoral, nga çdo shtet.

Etërit amerikanë krijuan një Republikë të bazuar mbi parimet më të shëndosha të demokracisë.

Sistemi politik dhe qeverisës në SHBA është i balancuar dhe unik. Ndarja horizontale e pushtetit në Shtetet e Bashkuara është tërësisht e ndryshme nga vendet e tjera, sado demokratike qofshin ato. Asnjë shtet tjetër nuk është kaq i obsesuar me ndarjen e pushteteve si në Amerikë. Në sisteme presidenciale dhe parlamentare të ngjashme përsa i përket ndarjes horizonatale të pushtetit është presidenti, parlamenti apo kryeministri ai që kanë pushtet mbi të tjerat. Edhe një institucion kolegjal si parlamenti mund të shndërrohet në absolutizëm pasi si kryeministri ashtu edhe ministrat e qeverisë dalin nga parlamenti për aq kohë sa ka një shumicë të thjeshtë. Një qeveri parlamentare nuk has aq shumë vështirësi sa presidentët amerikanë për të shndërruar në ligje propozimet e tyre. Qeveria paraqet direkt legjislaturën e vet në parlament. Zakonisht kontrollon kalendarin dhe axhendën legjislative. Situata është tërësisht ndryshe në sistemin amerikan. Axhenda legjislative nuk kontrollohet nga presidenti. Shumica e ligjeve që miratohen janë më shumë produkt i negociatave midis dy dhomave të Kongresit sesa Kongresit dhe Presidentit. Ky sistem balancash e ka bërë SHBA vendin më të zhvilluar dhe udhëheqës në botë.

E pluribus unum (Nga shumë, një). Kjo është motoja e Vulës së Madhe të Shteteve të Bashkuara. 50 shtete në një.

Një vend me mbi 56 mijë qeveri. Me mijëra njësi qeverisje të ndara në 36 mijë qytete e qyteza, dhe 35 mijë distrikte të veçanta!

Vendi me diversitetin më të madh njerëzor por të gjithë të bashkuar në një qeveri, një komb dhe një flamur! “Nga shumë, një” është një markë unike amerikane e cila u arrit falë atij dokumenti që u firmos në Filadelfia më 17 shtator 1787, Kushtetutës, për të cilën Presidenti dhe zyrtarët e lartë të SHBA betohen në marrjen e detyrës se do ta respektojnë, ruajnë e mbrojnë me të gjithë forcën dhe aftësinë e tyre.