Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Takimi Trump–Zelensky: midis garancive të sigurisë dhe dilemës së paqes

by

Hisen Berisha/

Takimi i Presidentit amerikan Donald Trump me Presidentin ukrainas Volodymyr Zelensky në SHBA shënon një moment të rëndësishëm në trajektoren e luftës në Ukrainë dhe në qasjen e Perëndimit ndaj kësaj krize të zgjatur. Në thelb, ky takim synonte të qartësonte dy gjëra: vizionin e Trump-it për paqen dhe pritjet e Kievit për garanci të pakthyeshme sigurie.

Shtetet e Bashkuara janë potencialisht të përgatitura të japin garanci sigurie sipas një formule që kodifikohet me Nenin 5 të NATO-s, por që nuk është pjesë direkte e Aleancës, garantuar drejtpërdrejt nga Uashingtoni dhe disa vende evropiane. Ky është një sinjal i fortë se Trump dëshiron të shmangë hyrjen e NATO-s në një konflikt të drejtpërdrejtë me Rusinë, por megjithatë të krijojë një mekanizëm të ri mbrojtës për Ukrainën.

Nga ana e tij, Zelensky nga “kopmpleksi i inferioritetit” personal, përkatësisht “nga ndjenja e inferioritetit gjeopolitik” si shtet, ka kërkuar më shumë se një zotim verbal: garanci të qarta për integritetin territorial, për sovranitetin e vendit dhe për vazhdimësinë e ndihmës ushtarake e financiare. Për Kievin, çdo paqe që arrihet nuk duhet të jetë në kurriz të territorit apo pavarësisë së Ukrainës.

Aleatët evropianë dhe Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, Mark Rutte, theksuan rëndësinë e unitetit perëndimor dhe nevojën për të mbështetur Ukrainën deri në fitore. Megjithatë, disa kryeqytete evropiane lindore, janë skeptike ndaj ideve të Trump-it për një marrëveshje të shpejtë, duke pasur frikë se ajo mund të nënkuptojë presion mbi Kievin për të pranuar kushte të papërshtatshme.

Nga ana e kundërt, Kremlini e lexon këtë lëvizje si shenjë lodhjeje të Perëndimit dhe tenton ta paraqesë ofertën e garancive amerikane si dëshmi se SHBA-të nuk janë të gatshme të përballen drejtpërdrejt me Rusinë përmes NATO-s. Por, praktika e ndërhyrjes së aleatëve perëndimor në krye me SHBA (model që u testua edhe në rastin e Kosovës – kundër Jugosllavisë – kur ndërhyrja e udhëhequr nga SHBA ma bazë ligjore nga Neni 5 i NATO) duhet t’iu shërbej si “mësim i nxjerrur” – Rusisë dhe aleatëve të saj.

Putini e përshëndeti çdo gatishmëri për negociata, nëse ato zhvillohen mbi baza që i japin avantazh Moskës. Por edhe zgjatja e pafund e luftës po e rrënon nga themelet ekonomikisht Rusinë dhe do ta detyroj të nënshtrohet nën presionin ekonomik, politik dhe ushtarak të aleatëve perëndimor. Shumë shpejt Rusia do përballet me krizën sociale që do i zbeh ambiciet etatiste të Putin. Në këtë pritje e asociojnë edhe luftrat secesioniste të vendeve të ish bllokut lindor në BRSS – periudhë që e ktheu Rusinë në vendin me krizën më të rëndë sociale në kontinent sa që në vitin 1999 – ushtarët rus në postblloqe lypnin nëpër rrugët e Kosovës. Kurse Putin, “perandorinë” arriti ta rindërtoj – vetëm me dominimin e antivlerave globaliste në Evropë dhe SHBA.

Në këtë kuadër, takimi Trump–Zelensky nuk ishte vetëm një shkëmbim protokollesh, por një test i madh politik. Trump kërkon të projektojë vizionin e tij për shmangien e “luftrave të pafundme” dhe për ndërtimin e një arkitekture alternative sigurie, ndërsa Zelensky përpiqet të sigurojë që ky vizion të mos përkthehet në lëshime që cënojnë shtetin e tij. Aleatët evropianë shihen si faktor kyç për të balancuar këto dy qasje, ndërsa Putini mbetet spektatori i interesuar që pret përçarjen e Perëndimit. Prandaj Zelensky dhe aleatët perëndimorë duhet ti adaptohen me veprimin e konceptin e strategjisë alternative të sigurisë për Ukrainën që po ofron Doktrina Trump.

E ky takim nuk i mbylli dilemat, por i bëri edhe më të qarta linjat e përplasjes politike: mes vizionit amerikan për një zgjidhje të shpejtë dhe insistimit ukrainas për një paqe të drejtë e të qëndrueshme. Pra, ky takim e ka zhvendosur fokusin nga pyetja nëse do të ketë paqe , tek pyetja se çfarë paqeje do të pranojnë palët.

Kategoritë e komentuesve në rrjetet sociale dhe ç’duhet të bëjmë me ta

by

Nga ROLAND QAFOKU/

Të gjithë ata që përdorin rrjetet sociale duke postuar statuse, apo bëjnë komente gjithëfarësojsh, unë i ndaj në gjashtë kategori:

1. Ata që kanë nivel i ulët intelektual, që nuk kanë minimumin e formimit gjeneral dhe janë me IQ të ulët. Kanë avantazhin që facebook-u, instagram-i, tik-toku, u ka dhënë mundësinë të japin publikisht mendimin e tyre pas shpikjes së rrjetjeve sociale. Këta që deri dje e shumta shprehnin mendimet e tyre në klubin e fshatit, tani kanë një oqean mundësie që të gjitha budallallëqet i tyre ti lexojë e gjithë bota. Fatkeqësisht janë një kategori masive që e perceptojnë tastierën si një mrekulli. Kanë mendësinë që mjafton të shtypin butonat dhe fjalët e tyre janë mrekullia mbi tokë. Japin mendim për gjithçka edhe pse nuk dinë asgjë. Komentojnë për një ngjarje politike pa qenë fare të informuar. Komentojnë për Donald Trump-in si të bëhej fjalë për çobanin e fshatit. Japin mendim për filmin e fundit të Hollywood edhe pse “Titanic-un” e prodhuar në 1997 e panë për herë të parë në 2007. Japin mendim për librin e fundit best seller në Tiranë me arsyen se janë edhe ata autorë, sepse edhe ata kanë shkruar një libër, ndonjëse ai është për fshatin e tyre. Rrethohen nga të njëjtin nivel dhe mendojnë se të gjithë janë ashtu si ata. Por, nuk e dinë të shkretët se mendimi i tyre vlen po aq sa dikur në klubin e fshatit. Këta i shpërfill.

2. Ata që janë përherë të mllefosur. Shkruajnë, postojnë dhe komentojnë vetëm negativisht. Atë që nuk kanë arritur dot në jetë, mundohen ta kompesojnë duke shpërndarë në facebook energji negative. Nuk lënë faqe dhe profil pa komentuar me fjalë vulgare dhe të pista. Siç e thotë miku im Luan Laze për këta facebook-u është vendi ku shkruhet diagnoza. Për këta shtyp butonin block.

3. Ata që fshihen me profile false dhe ushtrojnë sportin më të pistë në botë: komentuesit e paidentifikuar. Pa elementët bazë të një burrërie, kjo kategori komenton, shan, shpif, bën ngatërrestarin, duke bërë lëmsh një dynja të tërë. Fatkeqësia shtohet kur më rezulton se shumica e këtyre jetojnë jashtë Shqipërisë dhe unë ende nuk e di arsyen përse. Sigurisht që ky stil është shndërruar një mani, por mjekët spikatër duhet të zbulojnë një diagnozë më preçize për ata. Për këta butoni block nuk mjafton.

4. Militantët e partive. Oh ç’janë ata! Majtas dhe djathtas, këta janë kategoria më e çuditshme dhe që shkaktojnë më shumë pasoja. Janë gati të hidhen në fyt përse në statuset e tua nuk lavdëron partinë e tyre dhe nuk godet me forcë kundërshtarët politikë. Është pikërisht kjo kategori që e shfaq më hapur polarizimin e shoqërisë sonë. Siç nuk e kuptojnë dot që nuk mund të kesh bindje si ata, ata nuk e konceptojnë dot gjithashtu që një njeri normal mund të ketë gjykime të ekuilibruara dhe kjo të jetë normale. Edhe një pyetje normale për një politikan këta e quajnë provokim të rëndë me pasoja për kombin. Megjithatë për këtë kategori duhet patur respekt sepse janë të sinqertë nën militantizmin e tyre. Let it be!

5. Ajo kategori e atyre që janë gjysmë të ditur. Të formuar në çdo aspekt përgjysmë, këta kanë arritur diçka në jetë, por jo gjithçka për të qenë të aftë të shprehin mendime të sakta dhe të qarta. Këtë status gjysmak përpiqen ta kompesojnë duke shkruar dhe komentuar disa herë mirë dhe disa herë negativisht sipas interesit që u vjen për mbarë. Kthehen në grafomanë dhe kanë vullnetin të japin mendim edhe pse nuk ua kërkon kush. Nuk e pyesin asnjëherë veten se çfarë përfaqësojnë dhe çfarë kanë bërë në jetë dhe më e rëndësishmja a vlen mendimi i tyre. Këta ose e ngrejnë dikë në qiell, ose e groposin shtatë pashë nën dhe. Këta më argëtojnë pa masë. Kjo kategori realisht meritojnë tu bësh një koment. Po një koment ama, jo më shumë. Se gjysma tjetër kushedi se çfarë pjell. Kur bëhen shumë, unë i përdor si elemente të rëndësishëm në studimet e mia.

6. Ata që bëjnë komente normale dhe dallohen nga mendimi i thellë dhe i qartë. Nuk para lavdërojnë, por kanë një sens debati dhe polemike falë një formimi të lartë gjeneral, të kompletuar për të cilat ke dëshirë ti lexosh. Statuset e tyre janë plotë dije, informacion, kulturë dhe është fat që prej tyre të marrësh vërejtje, kritika, lëre pastaj lavdërime që do ishte si një dekoratë në qafë. Janë aset në rrjetet sociale dhe është fat që i ke friends dhe komunikon me ta. I mbaj fort. Sa dëshirë kam që këta t’i intervistoj dhe t’i kem pjesë në emisioneve të mi!

Si përfundim, panorama e komentuesëve në rrjetet sociale i ngjan kësaj fotografie (Kortezi e Eljan Taninit) po shoqëroj këtë shkrim. Pastaj, është “klienti” ai që zgjedh ta lexojë, të vështrojë, të argëtohet, ta shpërfillë, apo edhe të blejë aty.

Thank you for your attention to this matter!

by

Donald J. Trump/

I had a very good meeting with distinguished guests, President Volodymyr Zelenskyy, of Ukraine, President Emmanuel Macron, of France, President Alexander Stubb, of Finland, Prime Minister Giorgia Meloni, of Italy, Prime Minister Keir Starmer, of the United Kingdom, Chancellor of the Federal Republic of Germany, Friedrich Merz, President of the European Commission, Ursula von der Leyen, and Secretary General of NATO, Mark Rutte, in the White House, which ended in a further meeting in the Oval Office. During the meeting we discussed Security Guarantees for Ukraine, which Guarantees would be provided by the various European Countries, with a coordination with the United States of America. Everyone is very happy about the possibility of PEACE for Russia/Ukraine. At the conclusion of the meetings, I called President Putin, and began the arrangements for a meeting, at a location to be determined, between President Putin and President Zelenskyy. After that meeting takes place, we will have a Trilat, which would be the two Presidents, plus myself. Again, this was a very good, early step for a War that has been going on for almost four years. Vice President JD Vance, Secretary of State Marco Rubio, and Special Envoy Steve Witkoff, are coordinating with Russia and Ukraine. Thank you for your attention to this matter!

DIAMANT HYSENAJ, THE ALBANIAN RUNNING FOR U.S. CONGRESS

by

Interview by Sokol Paja/

1. What is Diamant Hysenaj’s electoral platform? Why should the electorate vote for you?

I’m Diamant Hysenaj—a 42-year-old Albanian-American entrepreneur, husband to Tereza, and proud father to Logan and Nora—running as the Republican candidate for NY-14 to safeguard the American Dream that transformed my life. Born in Gjakova, Kosovo, I fled war in 1991 and joined my father in the South Bronx at the age of nine. From delivering newspapers as a boy to founding DCG New York Inc. and managing over $400 million in assets, I’ve lived the promise of America—and I’m committed to making that promise real for every family in our district.

My platform is rooted in common sense: lowering housing costs and taxes, cutting red tape, reducing government overreach, and creating a business climate that attracts jobs—instead of driving them away, like what happened with the Amazon deal. I will fund our police to keep our neighborhoods safe, modernize and streamline legal immigration, and work to expand access to quality healthcare. New York City should be the world’s capital of opportunity—not a cautionary tale of decline under failed policies.

My marriage to Tereza—a union of two faiths and one shared future—embodies the values of unity, tolerance, and love that reflect the very best of NY-14. This district is a mosaic of cultures and beliefs, and it thrives when we come together around our common hopes.

For too long, career politicians like Joe Crowley and Alexandria Ocasio-Cortez have overlooked the real, everyday struggles of working families. I’m not running for power or wealth—I’ve been fortunate to achieve both. I’m running to give back, to serve, and to stand up for the families who still believe in the promise of the American Dream.

This country—and this district—made that dream possible for me. I am ready to fight for that future—one where every family has the chance to share in the promise, opportunity, and hope that this great country and our district make possible.

2. Your political engagement in the district where you are running, your focus, positions, legislative initiatives, political party, and your loyal electorate… a call to Albanians to support you.

I’m Diamant Hysenaj, a Republican entrepreneur fighting in NY-14’s trenches against the Democrat machine and Alexandria Ocasio-Cortez’s socialist agenda. At 42, I know the cost of failed leadership. From paperboy to founder of DCG New York Inc., I built my life through hard work and perseverance. I am the American Dream—and I’m fighting to protect it for every family in our district.

For too long, AOC has turned NY-14 into a stage for her political stunts while our neighborhoods suffer. She drove out 30,000 Amazon jobs, raised the cost of living, and left working families behind. Crime is up 70%. Rising cost are out of control. Enough is enough. I will cut housing costs, lower taxes and fines, slash red tape, and shrink government so New York becomes the world’s top place to do business again. I will restore public safety by funding our police, secure our borders while streamlining legal immigration, and expand healthcare without socialist overreach.

America rejects the failed socialist, communist, and Marxist nonsense destroying our city. I’m running to bring back affordability, safety, and opportunity. My marriage to Tereza—a union of two faiths—proves that unity and tolerance are not just ideals, but lived values. Together, we represent parents, immigrants, and entrepreneurs who are standing with me despite backlash, because they know our future depends on real change.

To my Albanian-American community: from ancient Dardania to the fight for Kosova’s freedom, we are a strong and proud people. Today, we must stand united again—as a powerful voting bloc that will help rescue NY-14 from decline.

I am not running for power or wealth—I’ve been blessed with both. I’m running to give back, to serve, and to fight for the hardworking families of this district. Join me at VoteForDiamant.com—together, we will end the decay, defeat socialism, and restore the American Dream.

3. Your political candidacy and the importance of the position you are running for. What do you base the success of your electoral campaign on?

My candidacy is rooted in a deep belief that public office is about service, not self-interest. I am running for Congress in NY-14 because this position carries enormous responsibility—not only to shape legislation in Washington, but to directly impact the daily lives of families in our district. From affordability and housing, to public safety, healthcare, and opportunity, the policies we advance in Congress determine whether people can thrive or feel left behind. Representing this community means giving a voice to the hardworking families, immigrants, small business owners, and young people who deserve better than the broken promises of career politicians.

I base the success of my campaign on people, not politics. My own journey—from fleeing war in Kosovo to building a life in the South Bronx and becoming a successful entrepreneur—proves that the American Dream is real, but also fragile. I will fight to protect that dream for every family. My success depends on building trust, listening to the community, and uniting people across faiths, backgrounds, and neighborhoods. I believe voters will respond not just to my policies, but to my story, my work ethic, and my commitment to serve with integrity.

This campaign will succeed because it isn’t about me—it’s about us. It’s about restoring faith in leadership, ending the decay caused by failed socialist policies, and proving that NY-14 can once again be a place of growth, opportunity, and hope.

4: As an Albanian running for such an important position to be a strong voice for citizens, what emotions do you feel?

As an Albanian running for Congress, I feel a profound mix of pride, responsibility, and determination. Pride—because my journey, from fleeing war in Kosovo as a child to standing here today, embodies the American Dream that my family and so many immigrants came here to pursue. Responsibility—because I carry not only my own story, but the voices of countless families in NY-14 who want safety, opportunity, and hope restored in their lives. And determination—because I know how fragile freedom is. I lived through war, I saw what happens when the government fails its people, and I will never allow that kind of decay or division to take root in the United States.

As an Albanian-American, I also carry the strength of a people who fought for their freedom and prevailed. That spirit of resilience runs through me every day of this campaign. It gives me the fire to stand up against entrenched power, to take on the failed socialist agenda, and to fight for the working families of this district. I am deeply proud of my culture, and my wife and I have made it a priority to instill those Albanian values in our children. We want them to grow up carrying our traditions with pride, understanding the importance of family, resilience, and community. At the same time, we teach them that being part of a great country like America is a blessing never to be taken for granted. This nation opened its doors to us, gave us opportunity, and carried us from hardship to hope—with endless possibilities for the future. Our children learn every day that they are shaped by two powerful heritages: the rich culture of their Albanian roots, and the boundless promise of the American Dream.

So what do I feel? I feel the weight of history, the love of my community, and the unshakable belief that my candidacy is not about me—it is about all of us. It is about giving NY-14 a strong, fearless, and authentic voice in Congress. And I am ready to be that voice for Americans and Albanians.

5. How is the campaign going? What is your strategy for victory, your relationship with the public, and how do you persuade undecided voters?

My campaign is surging—fueled by the hardworking families of NY-14 who inspire me every day to stand up against AOC’s socialist agenda and the Democrat machine that has failed our city. My strategy is simple but powerful: direct connection with the people through door-to-door outreach, honest and heartfelt town halls, and a clear plan to restore affordability. That means cutting taxes, fines, and housing costs, eliminating the red tape strangling small businesses, and shrinking government so New York once again becomes the best place in the world to live, work, and do business—attracting jobs like Amazon’s 30,000 instead of chasing them away.

America rejects failed socialist, communist, and Marxist policies that have driven New York into decay. My own life is proof of what resilience and opportunity can achieve: from arriving here as a child refugee with nothing, to building a business and a family grounded in faith, tolerance, and love.

To undecided voters, I say this: I’ve lived what you’ve lived. I’ve faced poverty, setbacks, and struggle—but I never gave up, and I never will. I am not running for money or power; I’m running to give back, to fight for families, and to be a voice for the silent majority who still believe in the promise of America. Together, we will end the decay, restore affordability, and make NYC thrive again. Join me at VoteForDiamant.com—our future depends on it.

6. Who is Diamant Hysenaj? Your professional background, career, work, hobbies, life motto, etc., and a description of your unique qualities.

I am a kid from Gjakova, Kosovo, who came to America seeking a better life. My parents sacrificed everything for the possibility of a future we could never have had without this country. Leaving behind a traditional path in education, I worked tirelessly and built my business from the ground up. Today, DCG New York successfully manages over $400 million in assets and has developed more than one million square feet of real estate. I have proven my ability to navigate complex challenges—both in life and business—and deliver tangible results.

At home, I am a devoted husband to Tereza, my best friend and lifelong partner. Together, we have built a life our immigrant parents can be proud of, and we are raising our children, Logan and Nora, with the values and culture of our heritage. Our family inspires everything we do. We instill Albanian traditions, pride, and work ethic in our children every day, while also nurturing the opportunities and freedoms this great country provides.

In my personal life, I am an avid car enthusiast and have a passion for modern sports cars. I am also pursuing my pilot’s license, driven by a love for flying and adventure. Traveling with my family is one of my greatest joys, and I visit Kosovo multiple times each year to stay connected to my roots and heritage.

My life motto, “Nothing given, everything earned,” reflects my determination, resilience, and belief in personal responsibility. I am known for my integrity, collaborative spirit, and commitment to helping others succeed—qualities that guide me in both my professional and personal life. I am extremely persistent in pursuing my goals. As my wife often says, I never sit down for a single second!

I bring this energy, dedication, and sense of purpose to everything I do—whether building a business, raising a family, or giving back to my community. I believe in creating opportunities, honoring heritage, and inspiring others to reach their full potential.

7. What is your family background and the story of your family’s immigration to the USA?

I’m Diamant Hysenaj, 42, born in Gjakova, Kosovo, into a family of six—my parents, one brother, and two sisters. Two of us were born in Kosovo, two in New York. From an early age, my family celebrated every U.S. president, regardless of party, because we believed in America’s promise and greatness. My father fled a socialist dictatorship in 1988 for the South Bronx, and in 1991, my mother, sister, and I joined him, arriving as a family facing poverty. Not knowing the language or culture, we had to assimilate and adapt.

By age 11, I worked as a paperboy and marched for Kosova’s freedom, helping secure its liberation. I have lived the American Dream, and I am fighting to protect that dream for every family.After losing our home in 2008, I founded DCG New York Inc., building a business that buys and develops homes to provide security and opportunity for families. Since 2022, I’ve visited a thriving Kosova over a dozen times, staying connected to my heritage.
@followers@top fans

MARTIN CAMAJ, DY SHKUNGULLIMA TË PËRMASAVE LEGJENDARE

by

Kosta Nake/

(Novelat “Pishtarët e natës” dhe “Shkundullima” të Martin Camajt, Vepra 3, Onufri 2010)

“Pishtarët e natës”

Është një prerje kohore e malësorit prej fillimit të shekullit të kaluar deri në lëvizjet patriotike për pavarësi që kalojnë vetëm tangent rërë bjeshkës, pa ndryshuar rrjedhën e jetës buzë Drinit. Është një vepër që tregon lidhjen e fortë të njeriut me tokën si burimi më i sigurt i ekzistencës dhe i vazhdimësisë së jetës. Vepra fokusohet te Nika që ndahet jo vetëm nga vëllazëria, por edhe nga familja e vet për të rrëmbyer tokë nga shkëmbi, për të shfrytëzuar gjuetinë si mjet financiar të ndryshimit të madh: zgjerimit të ligjshëm të pronës nëpërmjet blerjes. Nika mishëron dyzimin e malësorit që beson në qeniet mitologjike e njëkohësisht ka besim në ndjekjen e riteve të besimit në një zot të vetëm. Ai beson në ekzistencën e orëve dhe të zanave, nuk u përmend as emrin, përdor eufemizma për to, nga ana tjetër e sfidon besimin se Fundina është e pushtuar nga orë e zana, atje hap e zgjeron toka, e kthen në vend të banueshëm nga njerëzit, megjithëse vetëm ai mund të qëndrojë për një kohë të gjatë në një vend të tillë. Dimri gjithmonë e bën dyshues dhe bestytës, gjatë kësaj periudhe jeton me frikën e qenieve të mbinatyrshme.

Nika e parandjen vdekjen. Ai sfidon frikën për të gjuajtur, pasi sipas besimit popullor që në kafshë gjendet dhe shpirti i qenieve të mbinatyrshme, ka përfituar prej gjuetisë të mirat materiale dhe ka arritur të shtojë pasurinë, e ka arritur të blejë toka të reja, t’i sigurojë familjes të ardhmen. Por e di që e gjithë kjo që do t’i kushtojë. E vetmja gjë që nuk shkel mbi paragjykimet është sepse nuk ua zbulon bijëve sekretet e gjuetisë. Gjithsesi, gjuetia është e ndaluar, prandaj dhe vdekja i vjen prej saj.

Nika u ngjan kreshnikëve: “dy metra i gjatë, hija e tij përzihej me hijet e lisave e të currave, me sy shigjetë që në dritën e qiriut e të zjarmit shkëlqenin si krena gjarpijsh mes vetullave të trasha.” Ai mallkon me shprehje të hiperbolizuara karakteristike të eposit, shpërthime të vrullshme që mbartin zemërimin e njeriut dhe përcillet përmes zërit që ngjall frikë tek njerëzit dhe natyra: “…nuk shante, por nemte e truente tue thirrë gjamë e vetëtimë që t’i gjuente me kokërr të vet, me rrëfenë, e të çfaroste çdo send të gjallë që i shkelte dhenë.” “Fjalët e tij burrnore tmerronin shtazë e njerëz dhe depërtonin jehonë në jehonë prej shkambit në shkamb dhe shuheshin tue ra në pushim larg gjije e humnere, përkueshëm, si petk i mbajtun prej të njëjtit trup, sepse andej pari shungullonin vetëm zani i Nikës e bubullima e motit të keq, ndërrueshëm simbas rastit e kohës.”

Portretizimi i Nikës realizohet edhe përmes hiperbolizimit të thashethemeve për të, pasi Nika ka kohë që ka krijuar distancën kohore dhe hapësinore me të tjerët, aq sa gruaja dhe fëmijët fillojnë të zgjojnë përfytyrimin e njeriut të jashtëzakonshëm që ka lidhje me Orë e Zana. “Ata kallzuen edhe për mrekullinë e pishtarëve të natës dhe për Nikën, burrë gjigant, i veshun në lëkura e sukuj zhgunash, me një za që mbushte me shungullimë lugina e bjeshkë; gjithçka kallëzohej bindshëm se ai paska punë edhe me Orë e Zana.” Lena u krijon të bijve përfytyrimin e njeriut që duhej respektuar e pasur drojë prej tij: “Fliste ashtu sikur Nika të ishte zoti i ernave…”, si Lena, të bijtë dhe të afërmit fillojnë të kenë hijen e dyshimit, në këtë mënyrë thuren legjendat rreth tij.

Portretizimi i Nikës plotësohet me besimin i tij në qeniet e mbinatyrshme, në bestytnitë si gjahtar, në ankthin e vetmisë, në dëshirën për të qenë me një grua, qoftë kjo dhe zanë. Duhani që kultivon dhe përdor Nika është pjesë e ritualit mikpritës. Ai paragjykohet pasi nuk njeh me emra nipat, mbesat, gjakun e tij dhe nga ana tjetër mikpritja e tij nuk ka humbur asgjë nga madhështia primitive, nga besa, nderi, bujaria. Kjo mikpritje paksa paradoksale shërben si urë lidhëse me botën. Ai luhatet mes frikës dhe guximit për të jetuar e punuar vetëm, ky dyzim e ka bërë akoma më të afërt me të mbinatyrshmen.

Nika e parandjen vdekjen, atij i përsëritet e njëjta ëndërr: vrasja dhe ringjallja e një ujku. Frika e tij lidhet me besimin se kafshët janë bartëse të shpirtit të qenieve të mbinatyrshme. Gjithë pasurinë e tij ai e ka siguruar përmes gjuetisë, të cilën ia pohon vetëm të shoqes. Vdekja e Nikës shihet si përmbushje e ëndrrës paralajmëruese. Jeta dhe vdekja e Nikës janë rindërtimi dhe portretizimi arkaik i malësorit që jeton mes natyrës më shumë se mes njerëzve, që gjithçka e mëson rreth vatrës së zjarrit, nga miqtë që u bie rruga, siguron jetesën me tokën dhe egërsirat e malit, që ëndërron për fuqinë e mbinatyrshme, parandjen të ardhmen, ruan e përçon traditën, kur vdes vishet me rrobat më të mirat, vajtohet me gjamë e fjalët më të zgjedhura, dita e vdekjes bëhet ngjarja më e rëndësishme se e gjithë historia e jetës së tij.

Mjaft interesante është figura e Lenës, bashkëshortes së Nikës që ka një zhvillim në rritje. Nga bashkëshorte që duron dhunën fizike të burrit, ajo kthehet në një kultivuese të traditës patriarkale tek fëmijët e vet dhe kulmon me një behar dashurie në moshën 40-vjeçare, pasi ka përballuar thashethemet që mund ta bënin xhelozinë vrastare, pasi ka ndjerë pushtetin e vet në Gurrë, pjesërisht të deleguar prej Nikës që më shumë punon e jeton në Fundinë. Dëshira e saj për të patur një fëmijë tjetër, kur të tjerët tashmë janë rritur, është një lloj emancipimi i brendshëm shpirtëror që materializohet me ato eceejaket mes Gurrës e Fundinës me pishtarët që i kanë dhënë emrin novelës dhe me atë përkujdesjen e shtuar ndaj burrit e shprehur te këmisha e përgatitur me qëndisma për të.

“Shkundullima”

Inxhinieri arbëresh Vitoi kthehet në fshatin e lindjes që po braktiset nga të rinjtë. “Katundësit e kishin ndie veten të fyem nga fjalët e mërgimtarëve kundër Vinoit, kinse të gjithë ata që qenkan të zotët e vetes e lankan vendlindjen, dënue me qenë e banueme vetëm prej pleqsh, grash e fëmijësh.” (f.159)

Kaq më mjaftoi për të krijuar një përqasje me fshatin shqiptar të ditëve tona. Shtëpitë e braktisura kanë filluar të mbulohen me danga lëmyshku e bari, të tjera të rrënohen dhe inxhinierit i rekomandojnë të bëjë një shtëpi të re jashtë fshatit në vend të rimëkëmbë të vjetrën. Mirëpo Vitoi ndreqjen e shtëpisë së vjetër e shikon si çlirim të ndërgjegjes pas pendesës së braktisjes. Ai vjen vetëm për dy muaj, por miqësia me Ntonen e bën të qëndrojë tetë muaj dhe të hedhë idenë e ndërtimit e urës mbi Përroin e Thatë. “Kuptimi i të mirave që binte ura u gdhend thellë në ndërgjegjen e popujve të lashtë.” (f.130) Kjo ide e shkund fshatin dhe novela mund të ishte titulluar “Ura” për simbolikën e saj.

Së pari, fshati është treguar konservues si vetëdijë e mbrojtjes së identitetit arbëresh, ata kanë sheshin e fshatit me emrin Skanderbeg. Ura do të ishte një hapje kontakti me të tjerët dhe asfalti do të sillte zhvillim ekonomik dhe mund ta kthente në qendër atraktive për turistët. Nga ana tjetër kjo do të sillte rrezikun e asimilimit.

Së dyti, fshatrat fqinje nuk donin një përparim ekonomik dhe kulturor të popullatës arbëreshe. Ndoshta edhe për shkak të refraktarizmit arbëresh të sintetizuar në fjalët e Ntones: “Na jemi të gjithë njerëz të qetë, por sikur ndokush të përpiqet me na nxjerrë me rranjë këndej, do të shihje si egërsohemi na!” (f.169)

Së treti, edhe brenda fshatit ka qëndrime të ndryshme. Ata që kanë mbetur në fshat, gjenerata e vjetër me në krye kryetarin e komunës, e shikojnë me smirë këtë projekt dhe e mbajnë të kyçur për familjet e tyre, prandaj Vitoit i duhet ta zgjasë qëndrimin në pritje të ardhjes së studentëve, pasi “përvoja e kishte mësue se vetëm të rijët i pranojnë risijet krejt natyrshëm, pa paragjykime, instiktivisht tue pasë gjithnjë parasysh të mirën e ardhmërisë së tyre (f.128). Në ato rrethana iu desh ta fillojë duke e shpalosur projektin te nxënësit e shkollës. Himni i tokës që shpaloset te novela “Pishtarët e natës”, rimerret edhe këtu në deklarimin e Vitoit: “Dhenat nuk shiten. Mbaje mend! Çdo nismë ashtë aventurë: industria, ndërtimi i pëllasëve apo i urave. Ajo që mbetet ashtë toka!” (f.152)

Ideja e ndërtimit të urës zhvendoset përkohësisht me forcimin e miqësisë së Vitoit me Ntonen që kurorëzohet me bashkëjetesë. Ntonia bëhet kështu përfaqësuesja e së resë që duke qenë edhe mësuese, u bën ballë thashethënave dhe përpjekjeve të emtës Mara, e cila është njëkohësisht tezja e Vitoit, për t’i ndarë dy të rinjtë. “Katundi u mësue me dashnorët e vet, pa ta mbrendë do të ishte ndie thatina e vorfnisë shpirtnore, andaj sosën edhe thashethanat.” (f.168)

Qetia e fshatit prishet edhe nga zbulimi i të fshehtave që mbante brenda. Ntonia mëson se i ati, pas vdekjes së gruas, paskej patur marrëdhënie me dadon Marë, mëndeshën e saj. Vëllai i Ntones, antipodi i Vitoit, mohuesi i vendlindjes, vjen natën dhe merr nga shtëpia objekte të çmuara që lidhen me historinë e familjes.

Vitoi, pas idesë për ndërtimin e urës dhe bashkëjetesës me Ntonen, shihet me pakënaqësi edhe për dëmin që sjell si gjahtar “po e qet fare egërsinë!” (f.161)

Komunitetit arbëresh i shtohet edhe lypësi i verbër Lorku me qenin e tij, bartësi i lajmeve brenda arbëreshëve.

Ngjarja merr një kthesë të papritur. Vitoi shkon të qortojë tezen Mara që ishte treguar e padrejtë me Ntonen dhe “parandjeu se diçka e tmerrshme strukej edhe mbas dritës së syve të saj, si një hije që hidhej prej një lande të mistershme mbi katund…” (f.171)

Të nesërmen Vitoi shkel me këmbët e veta trasenë e ardhshme që do të lidhë fshatin me detin dhe ndodh shkundullima, një lloj cunami në tokë dhe në det që mund të përqaset pjesërisht vetëm me vërshimet e Drinit. Pikërisht këtu Camaj m’i rrëzon të gjitha pritshmëritë, kjo shkundullimë që mund t’i referohet një dukurie reale natyrore, edhe pse e paralajmëruar në sytë e plakës Marë, më vjen si një deus ex machina që i jep fund qëndresës identitare. Vala e detit godet edhe katundin arbëresh duke shkaktuar viktima, Mara digjet bashkë me shtëpinë ku ka rënë zjarri, Ntonia e mbetur pa strehë, shkon të kryeqendrën e krahinës, Vitoi nuk merr asnjë përgjigje prej saj dhe pas tetë muajsh largohet “i vendosun të prejë çdo urë me vend të vet, pa i thanë kujt lamtumirë.”(f.184)

E megjithatë zezona e përgjithshme rrezaton ngrohtësi në komunitetin arbëresh. Tragjedia në rrafsh vetjak, mbushet me dritë në rrafshin komunitar, banorët që “s’kishin kah t’ia mbajnë”, vendosën të ndërtojnë një katund modern dhe sot, mbas shumë motesh, në katolinat turistike shihet edhe ura mbi Përroin e Thatë.