Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

FLORIDA NDERON VIKTIMAT E KOMUNIZMIT NDËRKOMBËTAR — CAKTON 7 NËNTORIN SI DITA E KUJTIMIT TË VIKTIMAVE TË KOMUNIZMIT

by

Ndërsa Kuvendi i Shqipërisë refuzon të hartojë një rezolutë për denimin e gjenocidit serb në Srebrenicë.

Nga Frank Shkreli

A person standing at a podium Description automatically generated with medium confidence

Governatori republikan i shtetit Florida, Ron DeSantis nënshkroi të hënën që kaloi (9 Maj, 2022), legjislacionin për të nderuar dhe kujtuar 100-milionë viktimat e komunizmit ndërkombëtar që kanë vdekur dhe vuajtur nën regjimet diktatoriale komuniste të shekullit të kaluar. Unë kam shkruar disa herë për këtë lëvizje për të kujtuar viktimat e komunizmit ndërkombëtar në Shtetet e Bashkuara dhe në Kanada, gjatë viteve të kaluara, si një fenomen interesant, tipik amerikan, për të nderuar dhe kujtuar viktimat e regjimeve totalitare, anë e mbanë botës. Amerika nuk ka vuajtur kurrë nga komunizmi dhe si rrjedhim nuk kishte as viktima të komunizmit, por natyrisht, se Amerika ka pranuar me miliona refugjatë anti-komunistë nga mbarë bota – përfshir shqiptarë, viktima të komunizmit të Enver Hoxhës. Por, ndaj këtyre shtetasve të vet, ky vend ndjenë se ka një obligim moral për të kujtuar dhe nderuar miliona viktima të pafajshme të komunizmit në vendet nga e kanë origjinën miliona amerikanë, përfshir edhe shumë shqiptarë.

Kështuqë, Florida është shteti që këtë javë miratoi ligjin për caktimin e 7 Nëntorit, si ditën e Kujtimit të Viktimave të Komunizmit duke iu bashkuar kështu shteteve Alabama, Teksas, Utah dhe Virxhinia të cilat kanë miratuar tashmë këtë datë përkujtimore. Ndërkohë që 8 shtete të tjera: Arizona, Arkansas, Idaho, Illinois, Missouri, New Jersey, Pennsylvania dhe South Carolina janë në përgatitje e sipër për të bërë të njëjtën gjë, sipas Fondacionit për Kujtimin e Viktimave të Komunizmit (Victims of Communism memorial Foundation) në Washington DC.

“Nderimi dhe kujtimi i viktimave të regjimeve komuniste dhe t’i mësojmë studentët tanë rreth atyre mizorive, është mënyra më e mirë për të siguruar se ajo histori nuk do të përsëritet më”, është shprehur Governatori DeSantis me rastin e nënshkrimit të ligjit për të shpallur 7 nëntorin si ditën e Kujtimit të Viktimave të Komunizmit, në shtetin e tij. Governatori i Florida-s shtoi se nepërmjet ligjit HB-395 të miratuar të hënën që kaloi, “…ne po garantojmë se historia e atyre personave që janë arratisur nga regjimet komuniste si dhe përvoja e tyre e tmershme, të ruhet dhe të mos harrohet kurrë nga studentët tanë.  Ndërsa është në modë që në disa qarqe të mos i kushtohet rëndësi historisë së komunizmit, Florida do të mbrojë të vërtetën dhe do të mbetet mbrojtëse e lirisë”, tha Governatori i shtetit Florida, ndërsa nënshkroi legjislacionin që përcakton 7 Nentorin si Ditën e Kujtimit të Viktimave të Komunizmit. Në legjislacionin e miratuar në Florida autorizohen fonde për të mësuar nxënsit dhe studentët e brezit të tanishëm dhe brezave të ardhëshëm – duke filluar nga viti shkollor 2023-2024 — për barbarizmat dhe krimet e komunizmit, ashtuqë liria të mos shuhet kurrë në shtetin Florida, u shpreh Zevendës-governatorja e atij shteti, Jeannette Nunez. 

A group of people standing around a table with a person holding a plaque Description automatically generated with low confidence

Me 9 Maj, 2022, Governatori i shtetit Florida, Ron De Santis nënshkroi legjislacionin për të përcaktuar 7 Nentorin  si Ditën e Kujtimit të Viktimave të Komunizmit – në nder dhe kujtim të gjithë atyre që vdiqen dhe vuajtjen tmerin nën regjimet diktatoriale komuniste. 

Governatori i shtetit Florida, DeSantis e mbylli ceremoninë e nënshkrimit të legjislacionit në fjalë, duke theneë se, “Sot vendosa që 7 Nentori të jetë Dita e Kujtimit të Viktimave të Komunizmit, në nder të atyre që kanë vuajtur nën komunizëm dhe për tu kujtuar njerëzëve shkatërrimet që ka shkaktuar komunizmi anë e mbanë botës, përfshir të pakën 100-milion të vdekur e të vrarë nga komunizmi ndërkombëtar. Në Florida, ne do themi të vërtetën sa i përket komunizmit”, përfundoi Governatori Ron Desantis i shtetit Florida.

Po Shqipëria, një vend që ka vuajtur më shumë se çdo vend tjetër nga barbarizmat e komunizmit sllavo-aziatik, kur do ta thotë të VËRTETËN për krimet e regjimit barbar komunist të Enver Hoxhës. Po presim për 30-vjetë tanimë. Deri kur më? Kjo dhe të tjera pyetje që unë i kam bërë dhe do vazhdoj t’ia bejë pozitës dhe opozitës shqiptare, për derisa Shqipëria nuk u bashkohet vendeve të tjera ish-komuniste ( por edhe shteteve të nuk kanë qenë kurrë komuniste, si Amerika dhe Kanadaja), të cilat kanë denoncuar komunizmin dhe vazhdojnë të dënojnë krimet  e këtij regjimit totalitar barbar, në vendet e tyre. 

Prandaj, me këtë rast që Florida shpallë Ditën e Viktimave të Komunizmit, ashtu siç kanë bërë dhe kanë në plan të bejnë edhe shtete të tjera në Shtetet e Bashkuara — si shqiptaro-amerikan ashtu si edhe dhjetëra mijëra të tjerë në këtë vend – 30-vjet pas shembjes së Murit të Berlinit – detyrohemi gjithnjë të pyesim, në këtë 100-vjetor të normalizimit të marrëdhënieve amerikano-shqiptare, ndërkohë që po na hidhet pluhur syve, nga të dy palët, se ky është një përvjetor festimi të “vlerave të përbashkëta”, dhe “krah për krah” – Shqipëria me Amerikën. Na thonë se janë pro-amerikanë. Përpiqen të na bindin se ndajnë me ne vlerat amerikane.  Unë si shtetas amerikan nuk kam asgjë të përbashkët me njerëz që mohojnë ose janë indiferent ndaj krimeve kundër njerëzimit dhe me njerëz që nuk dënojnë krimet e komunizmit ose të cilës do ideologji ose regjimi diktatatorial qoftë. 

Përball turpërimit kombëtar të ditës së enjëte në Kuvendin e Shqipërisë dhe vendimit të shtetit Florida këtë javë, për të kujtuar viktimat e komunizmit ndërkombëtar, duke caktuar një datë në nderim të tyre — pyetjet e mia për Tiranën zyrtare kanë qenë dhe vazhdojnë të jenë: 

Pse nuk është distancuar Shqipëria, zyrtarisht, nga e kaluara e saj terroriste komuniste e Enver Hoxhës?

Pse nuk është përballur Shqipëria, seriozisht, me të kaluarën e mjeruar të saj komuniste enveriste?

Pse Tirana zyrtare, deri më sot, nuk ka dënuar zyrtarisht, krimet e regjimit barbar komunist të Enver Hoxhës.

Dhe pse Kuvendi i Republikës së Shqipërisë nuk ka caktuar ende një datë përkujtimore, kushtuar viktimave të komunizmit në Shqipëri, ashtu siç kanë bërë vendet ish-komuniste të Evropës, me përjashtim të Rusisë dhe Serbisë. PSE?!

Po për krimet e Serbisë në Kosovë, po për dhjetra mijëra viktima anti-komuniste shqiptare që u torturuan dhe vdiqën në duar të OZNA-s së ish-regjimit komunist jugosllav në bashkpunim me regjimin komunist të Enver Hoxhës, anë e mbanë trojeve shqiptare nën ish-Jugosllavi? Po për masakrën e Tivarit, jo pak por deri në 4000 shqiptarë të vrarë nga dy regjimet komuniste si motra të kohës? Po masakra(t) Çame?

Për të gjitha këto dhe të tjera krime e masakra, kush do flasi, nëqoftse jo Shqipëria?  Mirë se opozita shqiptare tentoi të paraqiste të ëjntën një rezolutë në Kuvendin e Shqipërisë për të dënuar gjenocidin serb në Srebrenicë dhe mirë bëri, po kur do flasë opozita shqiptare për krimet edhe gjenocidet e shekullit të kaluar anë e mbanë trojeve shqiptare, përfshir krimet e Enver Hoxhës? Viktimat shqiptare dhe krimet kundër njerëzimit ndaj shqiptarëve, shekullin e kaluar, meritojnë vemëndjen e Kuvendit të Shqipërisë — pasi kemi të bëjmë me mijëra viktima shqiptare — aq sa edhe për çdo krim e gjenocid kundër cilitdo popull në Ballkan, përfshir viktimat e shkreta boshnjake në Srebrenicë.

Sidoqoftë, nëse vota e shumicës socialiste në Kuvendin e Shqipërisë të ënjtën — që hodhi posht rezolutën e cila do të dënonte krimet dhe gjenocidin serb në Srebrenicë të Bosnjës, përbën ndonjë tregues se si do veprojë Shqipëria, tani dhe në të ardhmen, në lidhje me historinë e viktimave të komunizmit në Shqipëri dhe me krimet e regjimeve terroriste në përgjithësi, atëherë mos prisni gjë të hajrit prej këtyre “përfaqësuesve” të popullit.  Këta nuk kanë ndërmend të dënojnë as krimet e Enver Hoxhës në Shqipëri, as krimet e Serbisë në Kosovë, as masakrën e Tivarit as masakrat kundër shqiptarëve të Çamërisë, e shumë të tjera masakra të mëdha e të vogëla, të shekullit të kaluar. 

Sidoqë ta shikosh, akti i Kuvendit të Shqipërisë ditën e ënjtë – për të mos dënuar gjenocidin në Srebrenicë — ishte një akt poshtërues kombëtar para botës së qytetëruar, përfshir Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ku edhe sot 30-vjet pas shembjes së Murit të Berlinit, një numër shtetesh amerikane kanë vendosur që në solidaritet me viktimat e gjenocidit komunist ndërkombëtar, të kujtojnë dhe të dënojnë, zyrtarisht, krimet e komunizmit – ashtu siç bëri Florida këtë javë. KURRË NUK ËSHTË VONË PËR TË DËNUAR TË KEQËN!

A group of people sitting in chairs Description automatically generated with low confidence

Foto ga VOA-Shqip – Deputetët e shumicës socialiste në Kuvendin e Shqipërisë — me kartona të kuq në dorë — duke hedhur posht rezolutën që do dënonte gjenocidin serb në Srebrenicë. A e dinë këta se çfarë mesazhi po përcjellin me votën e tyre me kartona të kuq — shqiptarëve dhe botës? Por, mbi të gjitha, rreth tavolinës në mbrëmje si ua shpjegojnë fëmijve dhe familjeve të tyre këtë akt turpërues.  Turp të kenë.  Edhe zgërdhihen, sikur po votojnë për të shkuar në ndonjë piknik. Diçka nuk është në rregull me këtë vend!

Frank Shkreli

PËRUROHET RRUGA “ISMAIL QEMALI”, NJË ADRESË E RE E SHKUPJANËVE

by

Shkup, 12 maj – Sot në Shkup, në lagjen Fushë Topanë, u përurua rruga “Ismail Qemali” (ish “Bllagoja Paroviq”). Në përurimin e kësaj rruge mori pjesë kreu i Komunës së Çairit, Visar Ganiu, i shoqëruar nga disa deputetë si dhe prof.dr. Skender Asani, drejtor i ITSHKSH, në cilësinë e inisiatorit për riemërtimin e rrugëve të Shkupit.
Ky është një hap i rëndësishëm në rikthimin e lavdisë së dikurshme që e kishte Shkupi, duke vendosur shenjat orientuese me emra shqiptarësh. Kësaj radhe në Shkup vjen një emër i madh – Ismail Qemali, i cili në kujtesën e shkupjanëve të moçëm ka ngelë një figurë unike që bashkëpunoi me krerët e Lëvizjes kombëtare nga Vilajeti i Kosovës në procesin e Pavarësisë së Shqipërisë.
Nderimi ndaj Ismail Qemalit nuk do të përfundoj me kaq, pasi që planifikohet që krahas Hasan Prishtinës, figura e tij të përjetësohet në një shtatore bronxi.
Riemërtimi i rrugëve e shesheve të Shkupit (mbi 150 sish) kishte filluar para disa viteve dhe ishte bërë realitet pas miratimit të iniciativës së ITSHKSH në Asamblenë komunale të Qytetit të Shkupit, ku një kontribut të jashtëzakonshëm dhanë edhe asambleistët shqiptarë. Se shpejti pritet që edhe një rrugë e Shkupit (ish “Llazar Tanev”) të përurohet me emrin e Ukshin Hotit, ku pritet të marrin pjesë edhe prsonalitete nga Kosova, përfshi edhe familjarët të Hotit.

Remarks by Ambassador Ferit Hoxha at the Security Council meeting on the situation in Ukraine

by

Thank you, Mr President,

Thank you, Ms. Msuya and Mr. Abdi for your updated information.  

We meet again on Ukraine; the war is going on with its destructive path, the overall situation is dire and worsening, people continue to suffer. Lives of countless civilians, particularly women and children are devastated because of Russia’s aggression that continues unabated.

If one would try to summarize the news we get every day from Ukraine – including what we heard from the briefers today – it would be:

continued shelling with mounting civilians victims, targeting cities with large scale destruction of civilian infrastructure;

persistent attacks of hospitals, healthcare facilities and schools;

horrible crimes including extrajudicial killings, torture, rape, mass graves;

countless shocking personal stories of lives uprooted, ripped apart, which will never be the same again.

We also learn about the continued Ukrainian resistance against a continued war they did not want, they did not choose.

The war goes on and intensifies, so too does the magnitude of human suffering. 7,172 and counting civilian casualties; 14 million people have been forced to leave their homes in only three months.  Two months ago, the UN projected some 4 million people would be displaced. In less than 10 weeks, that number is now at 5.8 million and the new projection is now at 8.3 million. This requires more financial support for refugees and host countries to face challenges with access to food, housing, transportation, services.

Massive destruction of civilian infrastructure has made life unbearable or completely disrupted for millions of people. Systematic destruction of health facilities, transport, supplies, and warehouses continue has severely affect basic services.

Mr. President,

We are particularly concerned by reports of unlawful attacks on schools which deprives civilians of access to education.  

It is unbearable to see schools that used to be school; now they are a pack of rubble.

Schools, just like hospitals, should be safe places, immune to harm, free from attacks. In Ukraine today they aren’t!

An average of 22 schools a day have regularly come under attack in Ukraine since the start of the war, disrupting the education of 5.5 million children remaining in the country. Their school year had ended on the 24th of February. At least one in six UNICEF – supported schools in Eastern Ukraine have been damaged or destroyed since the start of the war.

Only few days ago, more than 60 people were feared dead after a Russian bomb flattened a school being used as a shelter in the village of Bilohorivka, Luhansk region. There is no justification for such recklessness.

Against this desolate picture, we are pleased to highlight that, on a positive note, UNESCO Global Education Coalition composed of 200 members from the private sector, civil society, academia and the UN family, is working actively to ensure the right to education and to continuity of learning in Ukraine. Some 48,000 digital devices will be provided to Ukrainian teachers, reaching out to hundreds of thousands of learners to ensure the continuity of online teaching. A Higher-Education e-Assessment platform for more than 200 000 students, that Unesco is establishing together with the Ukrainian Government, will ensure that students can pass their exams evaluations.

Dear colleagues,

As the military aggression escalates, civilian causalities rise and war crimes and crimes against humanity mount. Reports and preliminary facts gathered on the ground raise serious confirm grave breaches of international humanitarian law in Ukraine.  

A report recently published pursuant to the OSCE’s Moscow Mechanism analyses a shocking range of apparent war crimes, from rape and torture to deportation and the use of human shields. It marks an important next step in a long road to a full understanding of the illegal and criminal acts committed and suffered in the ongoing aggression.

It concludes that, among other, two most blatant attacks mentioned several times during our discussions: the bombing of the Mariupol Maternity House and Children’s Hospital and the bombing of the Mariupol Drama Theatre, where several hundred civilians were killed, constitute most likely an egregious violation of IHL and those who ordered or executed it committed a war crime.

Mr. President

Everything should be done to secure the rights of children. We call on SG and the SRSG on Children and Armed Conflict to add Ukraine as a ‘situation of concern’ in SG upcoming 2022 annual report on children and armed conflict in light of grave violations committed against children in eastern Ukraine between 2014 and 2021, as well as evidence of an alarming increase in grave violations across the country, amid the rapid and ongoing escalation of hostilities since late February 2022.

Thorough investigation must be carried out and accountability must and will be ensured.

Dear colleagues,

The seismic effects of Russia’s war in Ukraine are felt everywhere;

the stores in places far from Russia and Ukraine are running out of cooking oil;

farmers are scrambling to buy fertilizer and governments are struggling to respond to public disquiet due to the sharp raise of prices.

Disruptions to the flow of these essential goods are compounding other supply chains, causing shortages and pushing millions of people into hunger. There must be no mistake for who the responsible is.

Ceasefire arrangements for the evacuation of some 600 civilians from the steel plant in Mariupol show that it is possible to find solutions, it is possible to silence the guns in the name of life when there is a will. This should be extended to the soldiers wounded that are still there. We support efforts of USG Griffiths and praise the UN actors for their contribution and encourage it to continue their efforts.

Colleagues,

This senseless war must come to an end. The sooner this happens, the better for Ukraine and their people to start healing their profound wounds; the better for Russia and Russians to get out of a self-victimisation attitude; the better for everyone, everywhere.

Thank you.

LËVIZJA “DIASPORA PËR SHQIPËRINË E LIRË” DO VIZITOJË VATRËN MË 16 MAJ 2022

by

Themeluesit e Lëvizjes “Diaspora për Shqipërinë e Lirë” z.Florian Haçkaj, z.Aisel Omerbashi dhe z.Nador Bakalli do të vizitojnë Federatën Panshqiptare të Amerikës Vatra. Nën përkujdesjen e veçantë të anëtarit të Kryesisë së Vatrës Dr.Elton Mara, delegacioni i “Diaspora për Shqipërinë e Lirë” do të mikpritet nga kryetari i Vatrës z.Elmi Berisha dhe drejtues të tjerë të Federatës në Selinë Qëndrore në adresën: 2437 Southern Blvd, Bronx, NY 1045, ditën e Hënë më datë 16 Maj 2022 në orën 4.30 PM.

Ftohet komuniteti të marrë pjesë.

NJI FJALOR – URË, LEXUES – VEPER

by

Ernest Marku/

“Fjalori i veprës së Fishtës”, me autor Frano Kullin, asht nji tjeter veper serioze që i shtohet arsenalit të të ashtuquejtunes “Biblioteka e Letrave Shqipe”, duke vendosur nji tjeter gur themeli në rrugen e pasunimit të shqipes dhe të kthimit të saj drejt origjinalitet krijues. Të gjithë e dijmë se vepra e Pater Gjergj Fishtes, ngerthen brenda vetes nji pasuni të pashtershme gjuhësore, me një larmi trajtash e formash, që e ban të vshtirë hartimin e nji fjalori me nji bazë të ktillë fjalësh. Megjithatë, autori Kulli ia ka dalë me sukses nji pune të tillë të mundimshme, tue na dhanë nji veper sa të kompletueme aq edhe lehtësisht të aksesueshme. Fjalori na nep informacionin e duhun per çdo fjalë, nder të tjera edhe se në cilen veper ajo asht pordorë, apo kontekstin në të cilin asht përshi në vargje, deri edhe shprehje apo idioma që e permbajnë atë fjalë. Natyrisht qëllimi kryesor i autorit të këtij fjalori, asht rivendosja e urave të komunikimit midis lexuesit dhe vepres së Poetit Kombëtar, nevojë kjo që evidentohet që në parathanien e tij ku shprehet: “Shkëputja e gjatë shkrimtar-lexues, padyshim që ka krijuar një përthyerje, në mos te kuptimi, te shijimi i veprës së Fishtës”Kulli ka zgjedhur të ndërtojë një fjalor, brenda të gjitha rregullave leksikore, siç do ta kerkonte nji punë profesionale e akademike, pavarsisht vshtirsive të reja që dalin në kët’ drejtim. Shumë idioma apo vargje të tana të Fishtes, asht ma e letë me i shpjegue të plota, ashtu siç bahet rëndom në botimin e veprave poetike të Tij; por autori i k’tij fjalori ka zgjedhun rrugen ma të vshtirë, që asht edhe ma profesionalja në të njajten kohë, tuj na zberthye fjalen në fillim dhe pastaj tuj na prezantue shemujt e perdorimit të saj në vepren e Poetit Kombtar. Për shembull: para se me shpjegue vargun fishtjan: “ia lnuren zemren”, Franoja në fillim shpjegon foljen “l’nur” dhe pastaj e paraqet vargun e masiperm si nji figuracion dhe e shpjegon edhe ate. Në kët kontekst, ky fjalor, përveçse asht nji çeles per leximin e Fishtes, asht edhe nji veper shkencore, e konceptueme me kjartsi dhe mprehtsi akademike.Në fakt, autorët e vertetë të fjalësit të përfshirë në kët’ botim janë Benedikt Dema, Tahir Kolgjini, Nikollë Gazulli, Dod Koleci, Tahir Dizdari, Mehmet Elezi e deri te Tonin Çobani, Stefan Çapaliku e Tefë Topalli me fjalorin e tij shpjegues, në botimet e vepres së plotë të Fishtes nga “Enti Botues Gjergj Fishta”. Profesor Topalli, ka edhe nji kontribut direkt në hartimin e këtij fjalori, kjoftë me orientimet e me këshillat e tij të vyeme, kjoftë me punën redaktoriale që ka ba. Asgjamangut, përpunimi i fjalësit apo vjelja e fjalorëve të tjerë, në funksion të hartimit të fjalorit fishtjan; kerkon nji punë të mundimshme filtruese, investiguese dhe konverguese, të cilen Franoja e ka perballue me sukses. Vite ma parë, autori i ktij shkrimi, pati ndermarrë nji punë per hartimin e nji fjalësi, si nji çelës per veprat e Fishtës, Camajt, Koliqit dhe e korifejve të tjerë të letersisë gege të shekullit XX, tue tentue me ruejtë e me sjellë në kujtesë, mjaft fjalë e shprehje që po rrezikojnë të humbin; por i gjithi ky arsenal fjalësh e shprehjesh, mbeti pa u kornizue brenda rregullave të leksikografisë dhe metodave të trajtimit etimologjik të nji fjalori shkencor. E solla kët’ shembull, per me tregue vleren e punës së autorit Kulli, me kët’ veper dinjitoze, me t’cilen e ka pasunue biblioteken e admiruesve e lexuesve të veprave të Fishtës në veçanti, si dhe të letersisë gege në pergjithsi.Natyrisht që, në konceptin e ndertimit të këtij fjalori, janë të pashmangshme turqizmat, arabizmat e sllavizmat, po ashtu edhe fjalë të fjalorit fishtjan të huazueme nga latinishtja, italishtja, frengjishtja apo gjermanishtja. Fjalët me origjinë lindore apo si me thanë fjalët e huazueme nga popujt brenda Perandorisë Osmane, janë përdorë shpesh prej Fishtes, në zhargonin e kohës kur asht shkrue vepra; gja e cila asht pasë parasysh prej z. Kulli dhe asht respektue gjatë shpjegimit të tyne, sipas kontekstit. Neologjizmat e autorit të “Lahutës së Malcis”, apo edhe fjalë të tjera të fjalorit fishtjan, të cilat janë përdorë apo ngërthejnë kuptime të pashpjegueme ma parë; janë trajtue me kujdes nga ana e autorit të këtij fjalori, duke i shplalue mjaft mirë kuptimet e nenkuptimet, kontesktet e nentekstet; me nji ghuhë të zhdervjellët interpretative, por edhe me ilustrime të larmishme nga teksti. Respekti që Frano Kulli ka ndaj paskajores dhe gjuhës gege në tanësi, e shtyn atë që, gjatë shpjegimit të foljeve me fjalë të fjalorit të sotëm, ai i vendos ato sërish në mënyrën paskajore.Tue e shfletue kët’ fjalor, ndeshesh me fjalë e shprehje që ta ka andja me kenë pjesë e t’folmes t’perditshme, që do ta kishin pasurue e rivitalizue gjuhen shqipe, në perballjen e saj me nderkalljen e fjalve teknologjike apo t’atyne mediatike. Natyrisht që ky nuk ka kenë qëllimi kryesor i autorit të këtij fjalori, por të merresh me fjalorin fishtjan dhe t’mos e kesh kët’ pritshmëni, asht e pamujtun. A munden mos me ta knaqë shpirtin fjalë të tilla si: i amshtë, animirë, ma ka anda, perbind, çukurmoj, gurrojshin, gjakim, gjallon, knellet, ia kande, kacagjelas, kulihum, lazdrues, mbamendje, mirakande, mirgjendje, mungullojshin, prujshem, pamashtri, e patranshme, pretare, papajambajtas, ryset, qanderr, t’lemje, trupoj, e thukët zhgjanderr e plot e plot të tjera? Padyshim që ky fjalor asht nji hap i randsishem perpara n’kët’ terren linguistik, ku enigmat shtohen sa ma thellë që t’futesh dhe ku nderkohë, rriten edhe mundësitë per me zbulue thesare të reja gjuhsore, si edhe per me rizbulue rrajët tona etno-kulturore të mbarsuna në kët skelet të pavdekshem gjuhsor.“Fjalorthi i emnave të njerezve e vendeve, zanave, hyjnive e personazheve mitologjikë” që i bashkanjitet fjalorit si shtojcë, asht nji vlerë e shtueme e k’tij botimi. Emna zanash, perendish pellazgo-ilire apo emna heronjsh të mitologjisë greke apo romake, apo edhe personazhe të letersisë botnore, që nga latinët e helenët e deri te Dantja apo Shekspiri; krah per krah me emnat e herojve dhe të vendeve-arenë të ngjarjeve heroike, t’permenduna kryesisht në ”Lahuten e Malcis”; vijnë n’kët’ fjalor, t’shtjellueme me profesionalizëm, por edhe me erudicion, fantazi e koherencë kontekstuale, si dhe ate të nentekstit fishtjan.Në fakt, ky fjalor, ma shumë se sa Fjalori Vepres së Fishtës, siç e ka emnue autori; do ta quejsha edhe unë siç e pagëzoi profesori e akademiku i asociuar, Stefan Çapaliku, si Fjalori i Gjuhës Shqipe në gjallje të Fishtës. Me kët’ percaktim, po duem me thanë se gjuha e Fishtës asht gjuha e popullit shqiptar, popull mes të cilit e per të cilin ai gjalloi e punoi; popull i cili i kuptoi, i shijoi dhe shkoi deri atje sa i msoi permendësh vargjet e Tij, prej Shkodret e n’Gjinokaster. Ndoshta, ma shumë se bukuria e vargjeve, ma shumë se ndjenja e atdhedashunisë që ato njallen në shpirtnat e shqiptarve; vlera ma e naltë e vepres së Fishtës, qendron te fakti se Ai shkrujti e krijoi mjaft bukur shqip. Kater janë shtyllat mbi të cilat e ndertuen Rilindjen Kombtare, françeskanët me Fishtën në krye, por edhe jezuitët e Mjedës dhe plot patriotë të tjerë, nga Jugu në Veri: “Gjuha, E Drejta Zakonore, Folklori dhe Prralla Shqipe”. Në kët’ kontekst duhet ta shohim vepren e fraçeskanve të papersëritshem të gjysës së parë t’shekllit XX, n’kët kontekst duhet ta njohim e ta vlersojmë Poetin tonë Kombtar, si dhe n’kët kontekst duhet ta mirpresim daljen e ktij fjalori të Frano Kullit.Lezhë, prill 2022Ernest Marku