NGA  NDUE  BACAJ

Që kur isha i vogël dëgjoja babën tim që “këndonte” vargjet  popullore kushtuar trimave të Hotit Gjelosh Nika e Baca Gjeka. Babi im ishte Kastratas , por  duke qënë nip Hotit (nip i vojvodës së njohur Nikollë Mirash Hasanajt, firmetarit të dhjetra memorandumeve , peticioneve  e kërkesave, por  dhe luftëtarit me pushkë kundër pushtuesve truko-osman e shovenve serbo-malazez), i konsdideronte këta trima  si dajat e tij. Njëkohësisht së bashku me këngën dhe trimninë e këtyre dy hotjaneve  luaj malesh më tregonte edhe për  besën e burrnin e pashoqe  të  kastratasit  Nikë Leka , që i kishte falë gjakun e vëllaut trimit  Gjelosh Nika  Dedvukajt, pasi i kishte ra  në derë e në besë një natë pa  ditur gja se ku kishte trokitur , pasi  kishte thyer hapsanën  e turkut në Shkodër. Kur unë i kisha dëgjuar këto prej babet , unë isha i ri , e siç thonë “i riu si veriu”, dhe pas kaq viteve thuajse kisha harruar edhe këngën dhe ngjarjen, por ja që vjen një ditë dhe kujtesa zgjohet… Kur unë për të plotesuar një studim të filluar prej kohësh, për kalanë  e Samaborrit dhe Qytezen e Hotit , vizitova këto troje historike e heroike me një  mikun tim, ai ndalet e më tregon: “Këtu afër rreth vitit “1905”  kanë  fillua pushken me asqer të turkut trimat e Hotit, Gjelosh Nika e Baca Gjeka. Afër kronit të Helmit  në  atë kohë kishte qënë një postë  turke, ku ushtarët dhe oficerët e kësaj poste silleshin shpesh herë keq me hotjanët e malsorët, që në të vertet nuk donin me i pa me sy këta turq , siç  u thonin atëherë”. Mua sapo dëgjova emrat e trimave mu kujtua disi historia  që më kishte treguar babai ime para shumë vitesh. Por mu kujtua se para disa viteve kisha lexuar diçka edhe te “Ditari i një Zemres së Lendueme.. ” të intelektualit e patriotit  Prekë Gruda për këta trima , ndaj duke u “konsultuar” me këtë ditar mendova të kujtoj këtë histori e trimat shqiptar që e shkruan me gjakun e besen e tyre… 

“HISTORIA”:

Ishte diku viti “1905” , ku kishte filluar të rindizet zjarri i luftrave  per liri kundër Turkut , këtij pushtuesi mbi katër shekullor.. Hotjanët kanë qënë gjithmonë pushkë e ngrehur kundër turkut e shkjaut.   Në një ditë të vështirë Gjelosh  Nika e Baca Gjeka  kishin ngritë  pushkën kundër asqerve të  postës  afër Kronit të Helmit. si trima të njohur kishin bërë kerdinë mbi turqit , sa që hyqameti turk i kishte ndjekur këta dy trima , ku për disa kohë  ishin strehua në Rranza të Vulajve. Por duket se hafijet kishin bërë “punen” e vet, dhe një natë  Gjeloshin e Bacin i rrethojnë me tre taborre  nizam. Në nadje tuj dalë drita u bajnë thirrje me u dorzua..  Por siç e kanë pasur zakon malësorët shqiptar  Gjelosh Nika e Baca Gjeka, thirrjes së turqeve  për dorzim ju përgjigjen me pushkë, ku me këtë raste lufta ishte e rreptë dhe zgjati disa orë. Turqit thuhet se kishin lanë të vdekur  rreth  gjashtëdhjetë ushtarë e officer , ndërsa  Gjeloshi e Baci plagosen rëndë dhe u mbarohen edhe fishekët , ku pas kësaj  turqit i kapin e i çojnë  në burgun e kalasë së Shkodrës. Baca  Gjeka vdes atje nga plagët e marruna, ndërsa Gjeloshi  shërohet , por ishte i dënuar për jetë. Pasi disa viteve Gjelosh  Nika  arrinë të thejnë burgun e rëndë të kalasë (thonë e ka thye me një daltë çeliku që ja kanë shti të afermit e tij në një bukë kollomoqi të gatueme trashë). Gjelosh Nika  ikën natën rrugë e pa rrugë dhe kur mbërrinë në Kastrat  troket pa ditur gja  në një derë  duke  thirrë: “O i  zoti i shtëpisë  n’dorë të Zotit e tanden , çilma derën se kam ikë prej burgut”. Nikë Leka i  Kastratit si burr fisnik çohet e hapë derën dhe e merrë n’ndore (në besë) , por  sa hynë në shëpi në dritë të  konilit, Nika  e shikon se në besë kishte marrë gjaksin, atë që i kishte pas vra vëllan para disa viteve për do ngaterresa të vjetra  që kishin pasur me Dedvukajt e Traboinit. Në këto kushte Gjelosh Nika e kupton ku kishte ra dhe “ligëshgtohet”,  por Nikë Leka, burri i Kastratit e djal oxhaku e malesh kreshnike me besë e kanun e qetëson Gjeloshin me veprime  vëllazerore e miqësore duke i dhanë  me  hangër e me pi , duke e veshë e mbathë, dhe kur niset me e percjellë i jep edhe një armë  dhe  strajcen me bukë.. Nike Leka  duke e percjellë Gjeloshin naten deri sa e çon në  kufi të Kastratit me Hot, gjatë gjithë rrugës kishte mendua me vedin (por pa u tundur asnjëherë), se gjaksi i vëllaut që më ra në derë pa dijtë gja as ai , as unë, e ka çua vet Zoti  te unë per ta falur  këtë trim dhe gjakun e vëllaut tim , se  ne jemi vëllazen malësor e shqiptar dhe kemi një  gjakës e armik të perbashkët që na ka zapua  trojet tona , lirinë tonë, dhe  për të luftuar  këtë armik të perbashkët duhet të  falim njeri tjetrin , e të mos falim kurrë armikun turk dhe anmiqët e tjerë. Nikë  Leka pasi e kishte  peshuar mirë këtë mendim , ai sapo desht të ndahet me Gjelosh Nikën , e merr grykë e perqafon dhe i thotë: “ Gjelosh  Nika të kjoftë falë gjaku i vëlluat tem”. Ata perqafohen përsëri dhe jo shumë kohë më vonë ata së bashku  do të  luftonin e merrnin  një gjakë të perbashkët , duke  luftuar  kundër gjakësit të vertetë  , armikut  të shqiptareve  pushtuesit turko-osman… Duke i ardhur fundi kësaj   kujtese sado të vogël , për trimat e mëdhenjë hotjanë, kastratas e malësorë, mendova ta mbylli me vargjet e këngës që u kushtohet  Gjelosh  Nikës e Baca Gjekës:

”Kush  Lufton  n’ata  shkrepa ?

Gjelosh Nika e Baca Gjeka ,

Me gajret po vinte deka.

Ma gajret tue u hallaktë ,

More turq na paçi  n’qafë ,

Se na desim për erz e besë ,

Se na shkrihemi për jetesë ,

Se na desim per token e t’parëve ,

Si gjithmonë  kombi i shqiptarëve ,

Që nuk u shtrohet anadollakëve ,

Shqipnin prej kthetrave tueja ,

Na vetë do ta shlirojmë ,

Edhe atdheun e  t’parëve ,

Na bijt  e tij do  t’a gëzojmë ,

Dhe djal mbas djalit  në lumni ,

Do ta trashigojmë ket’Shqipni .”

(Kënga është citim i imi nga Ditari i një Zemrës së Lendueme-1- ,fq.214 të Prekë Grudës). 

Nderim të pakufishem për këta burra  trima, të besës dhe atdhetarisë,  shembull i trashigimisë e virtyteve më të vlefshme të Malësisë e Shqiptarisë dje, sot dhe nesër…  

Luftrat nuk i sjellin asnjë dobi popujve. Njeriut i mjafton mundimi i përditshëm, ajo që një figurë humaniste me mendje gjeniale si Viktor Hygoi thoshte “Jeta është luftë”. Edhe unë kësaj i përmbahem. Kësisoj tërë jeta ime ka qenë jo një, por disa lufta që nuk ishin të lehta për t’u përballuar. Përtej kësaj lufte njerëzore për të përparuar e mbijetuar, të gjitha luftrat e tjera janë vrastare. Secili të mbajë mendimin që ka për zgjidhjen e problemeve të mprehta shoqërore në mënyrë radikale a tjetersoj, ku përfshihen edhe te ashtuquajturat revolucione sociale, por unë kam disa parime e bindje te tjera. Luftat ne mes shteteve bëhen vetëm për pushtime dhe nga babëzia e kastave luftënxitës që kanë uzurpuar pushtete dhe e konsiderojnë popullin e vet si mish për top. Lufta e Dytë Botërore u bë nga Hitleri. Më thoni çfarë zhvillime solli. Gjysma e Europës e vu nën thundrën e muzhikëve të komunizmit. Asnjë përfitim veç tmerre. Lufta është mallëkim, një e keqe që bëhet kur nuk ka zgjidhje tjetër. Brenda shtetit veç kur bëhet për t’u çliruar nga pushtimi i huaj konsiderohet e dobishme. Për më tepër luftat civile brenda një populli janë një mallëkim. Mjer kush i pëson travajat e luftës. Ndërrohen kastat sunduese dhe gjithherë ai që paguan, në luftë me gjak e në paqe me djersë, është populli. Ajo historia që keni mësuar në shkolla ka qenë demagogji e retorikë sofiste, përralla trimërore e jo realitet historik. Shoqëria moderne ka zgjidhur mjaft çështje historike e të mardhënieve shoqërore. E këto janë mekanizmi politik demokratik për ndërrimin e pushtetit. Ne duhet ti përmbahemi këtij mekanizmi dhe ta përsosim atë e jo ta thyejmë. Shteti na duhet, edhe qeverisja, Legjislativi dhe Ekzekutivi, por a punojnë hallkat e tjera të këtij mekanizmi, Drejtësia si dhe Shtypi e fjala e lirë? Çdo dobësi në këto dy te fundit sjell anomali tek dy te parat. Jo më kot Amerika insiston në reformimin e Drejtësisë Shqiptare që ka qenë vatër korrupsioni e jo drejtësie. Pa një drejtësi solide, të fortë e të pa korruptueshme, të pa ndikueshme nuk mund te kete një qeverisje të mirë. Pastaj ka një gjë, populli zgjedh një qeverisje, e nëse kjo nuk funksionon në rregull, të kemi kurajon të themi se edhe populli gabon. Po ama ajo aforizma qendron që populli ka atë qeverisje që meriton. Vetë e ka zgjedhur. Aktivistet politikë duhet te kenë durim sepse jeta e shtetit është më e gjatë se jeta e një njeriu. Kanë katër vjet një legjislaturë, kohë e mjaftueshme të bindin popullin se qeverisja duhet ndërruar. E kjo bëhet me bindje e me zgjedhje e jo me luftë. Ka shumë erëra të verbëra e të marrëzishme që fryjnë e ndjellin zjarr. Unë jam kundër çdo lloj lufte revolucionare apo kundër revolucionare brenda popullit. Kulturimi, dijet, botëkuptimit, shkëmbimi i ideve në kushte lirie individuale e çojnë përpara shoqërinë njerëzore, këto e vetëm këto dhe asnjë mjet tjetër. Çdo lloj radikalizmi që na shfaq si një shoqëri vulgare me shenja primitivizmi bolshevik apo haxhiqamilizmi oriental shqiptar duhet përjashtuar. Ne e kemi lindjen në perëndim. Duhet të bëhemi dishepujt e kulturës dhe dijeve sepse vetëm ndriçimi i mendjes e çon përpara shoqërinë njerëzore. K. P. TraboiniWashington DC, 10 maj 2022

Besnik Imeri/

Ngacmimet për këtë shkrim m’u shfaqën para rreth një viti kur më ra në dorë libri “Pellazgët origjina e shqiptarëve”. Nisur nga emërtimi i këtij studimi dhe titujt shkencorë të autores, fillimisht u gëzova, pasi mendova se për herë të parë do të trajtohej në mënyrë të thelluar, bindëse, objektive dhe shkencore origjina e shqiptarëve, duke trajtuar vetëm territoret shqipfolëse, origjinën e të cilëve kishte marrë në trajtim, në këndvështrimin e lashtë të tyre. Por autorja merret më shumë me popuj  të tjerë medhetarë se sa me parardhësit e shqiptarëve të sotëm.

        Librin, nga fillimi në fund, dhe si një hije e lehtë, e përshkon ideja se shqiptarët e jugut, epirotët, e kanë origjinën nga pellazgët; ndërsa shqiptarët e veriut e kanë origjinën nga ilirët. Në fund të librit, në konkluzionet, thuhet: “Shqiptarët në veri janë pasardhës të ilirëve që ishin e njëjta racë me pellazgët”. Pra, shqiptarët e veriut nuk kanë origjinën nga pellazgët, dhe ajo, që zonja thotë në titullin e librit:Pellazgët, origjina e shqiptarëve, nuk është për të gjithë shqiptarët, veçanërisht për shqiptarët e veriut, por vetëm për ata të jugut. Për ta mbuluar këtë ide të mangët, zonja thotë, që, ilirët janë e njëjta racë me pellazgët. Kështu kreu i parë emërtohet: origjina pellazgjike e shqiptarëve, ndërkohë që në brendi të tij flitet vetëm për pellazgët e Epirit. Kreu i dytë emërtohet: Shqiptarët si pasardhësit e ilirëve, dhe flet vetëm për shqiptarët e veriut.       

          Në qoftëse do të shikonim më hollësisht kretë me rradhë do të vërenim se, në kreun e II, “Shqiptarët si pasardhës të Ilirëve”, ku pritej që  çështjet të fillonin të trajtoheshin qysh nga fundi i mijëvjeçarit të III p.e.s, atëhere kur, pas dyndjeve stepike, filloi ngjizja e etnosit ilir; gjë që e kanë trajtuar të gjithë autorët seriozë; madje në mënyrë të thelluar dhe të saktë shkencore pothuajse të gjithë arkeologët tanë të nderuar. Por nuk ndodh kështu, pasi pas një prekje të përciptë të problemit në prehistori, nga legjendat, hidhet në mesjetë, prek shekullin e VIII të e.s., dhe menjëherë hidhet në shekullin e XI, XIII etj, ku trajton thirrjen e parardhësve të shqiptarëve si ilirë.

        Në kreun e III flitet për pellazgët e Peloponezit, Atikës, Frigjisë, Kretës, trojanëve dhe gjithë Azisë; Italisë, etruskëve; madje duke i quajtur një pjesë të madhe të këtyre popujve, në mënyrën më të padrejtë dhe më të pasaktë shkencore, si popuj ilirë. Por vetëm për pararadhësit tanë pellazgë në trojet shqipfolëse sot, nuk flitet.

        Në kreun e IV flitej gjithashtu në mënyrën më absurde shkencore për një lidhje të shqiptarëve me helenët antikë; bëheshin paralele të çuditshme, të pasakta, antishkencore dhe të rrezikshme midis ligjeve të demokracisë athinase me Kanunin e Lekë Dukagjinit, ndërkohë që sistemet politikë, shoqërorë dhe kronologjikë janë krejt të ndryshëm dhe në të kundërtën e tyre. Nëqoftëse për Kanunin mund të themi me plot gojën se është një legjislacion pellazg, që u rezistoi të gjitha ndryshimeve që pësoi shoqëria europiane nga antikiteti deri në kohët moderne. Zonja e nderuar besoj se duhet ta dijë që Sokratin e dënuan gjykatësit dhe jo pleqësia e fisit apo e fiseve helene, të cilat, ndoshta, kishin qindra vjet që nuk funksionin më. 

        Kreu i V merret vetëm me dyndjen sllave që, sipas autores, shkaktoi shpopullimin dhe zhdukjen e helenëve antikë. Nga të gjitha ato që shtjellohen në këtë kapitull, Nuk e kuptoj se çfarë lidhje mund të ketë ky me origjinën pellazgjike të shqiptarëve?!!! Në kreun VI, në mënyrë të çuditshme, gjuhën shqipe e lidh vetëm me pellazgjishten homerike, sikur në trojet tona nuk ka pasur pellazgë dhe ne shqiptarët e kemi origjinën nga ishujt e Egjeut, Atika, apo nga Lindja e Afërme.

        Por  tek kjo zonjë shfaqet edhe një dukuri: pasqyrimi i deformuar i fakteve historike. Në mjaft raste merren fakte historike dhe përdoren pa vend ose në vendin e gabur, në kohën e gabuar, duke e sjellë një ngjarje që ka ndodhur në një kohe të hershme në një kohë të vonshme, dhe e kundërta; madje, në disa raste e vërteta historike, përdoret në të kundërtën e vet, apo në të anasjelltën e saj. 

        I përmendëm të gjitha këto për të pasur një pamje të vetë librit, por edhe të metodës dhe stilit të autores gjatë trajtimit të çështjeve historike, para se të hidhemi tek problem kyesor i këtij shkrimi: Kur është themeluar tempulli i Dodonës dhe nga kush? Autorja thotë se, sipas studiusit gjerman Ernst von Lasaulx, tempulli i Dodonës “u themelua nga Dodanimi, i biri i Javanit, i biri i Japetit”. Në historinë biblike, Dodanimi ishte i biri i Javanit, të birit të Japetit, të birit të Nohut…Nga kjo rezulton se, pas përmbytjes Noha, Japeti, Javani dhe Dodanimi, kanë jetuar në të njëjtën kohë. Kështu vitet kur kanë ekzistuar këto personazhe të Biblës, me vitet e themelimit të tempullit të Dodonës përputhen. Ajo që është e sigurtë është se, ajo (Dodona) mban pikërisht emrin e stërnipit të Nohut, dhe si e tillë, duket se ka lidhje me të dhe se historia e përmbytjes pellazge, ngjan me atë hebreje…Emri i Dodonës është një provë shumë e fortë, gati e pakontestueshme, që e lidh atë me Nohun dhe mitologjia pellazge është në një linjë me tregimet hebreje…Aleksandri i Madh në Bibël quhet biri i Javanit…Shqiptarët sot janë të linjës Biblike.

       Gjithashtu, kur ajo flet për simbolin e shqiponjës dykrenore të shqiptarëve. Fillimisht pohon se: Shqiponja është një nga simbolet më të vjetra të njerëzimit, dhe është e përhapur në simbolikën dhe ikografinë perandorake, dhe fetare tek sumerët akadët. Pastaj vazhdon: Origjina e shqiponjës dykrenore, mund të gjurmohet qysh në civilizimet dhe mbretëritë antike të Mesopotamisë,… (Paul Joseph Krause, The Mesopotamian origins of Byzantine Symbolism and Early Christian iconography…)…Para përdorimit të saj në periudhën bizantine, shqiponja dykrenore ishte përdorur nga turqit selxhukë dhe të tjerë…Zoti-shqiponjë, është një simbol i shquar ikonografik, i fesë antike në Mesopotami…Grekët dhe persët e shenjtëruan atë në diell…Për grekët antikë, shqiponja ishte emblema e Zeusit.

         Zonja e nderuar, siç e shihni, e merr shqiponjën dykrenore dhe na tregon që e kanë pasur si simbol të gjitha fiset e vjetra aziatike, ua atribuon  fiseve akade, fiset perse, fiseve selxhuke, kuptohet ka haruar fiset osmane. Mos vallë ajo e ka fjalën për hebrenjtë, pasi si nëpër tym na kujtohet nga të dhënat e burimeve shumë të lashta, që origjina e fiseve nomade hebreje kanë qënë zonat midis Tigrit dhe Eufratit në Mesopotami.

        Vetë tematika e librit: Pellazgët, origjina e Shqiptarëve, në mënyrë rigoroze do të kërkonte që simboli ynë kombëtar, shqiponja dykrenore, të trajtohej brenda kuadrit pellazgjik. Dhe me domosdo, duhej ta lidhte me kryeperëndinë pellazge, Zeusin Pellazgjik të Dodonës, të cilin e kanë adhuruar të parët tanë,dhe  i cili ka pasur si atribut kryesor shqiponjën. 

       “Me Dodonën lidheshin dy simbole. I pari ishte shqiponja. Në gërmimet që u bënë në Dodona më 1875 nga Karapanos, në gurin e tempullit të Zeusit u gjet e skalitur një shqiponjë dykrenare, e cila për njerëzit e lashtë përfaqësonte lajmëtarin e Zeusit. Sepse në Iliadë e shohim Zeusin që herë pas here dërgon një shqiponjë si një shenjë hyjnore për luftëtarët pellazgë.”

        Lidhja e jonë si shqiptarë me simbolin e shqiponjës, kuptohet që rrënjët i ka tek Zeusi i Dodonës, ku arkeologët tregojnë edhe për një tempull kushtuar atij dhe Diones. Nuk e di në se zonja e nderuar ka dijeni për këta dy tempuj në Dodonën pranë Janinës, dhe jo në malin e Tomorrit, ku na hedh pa asnjë fakt, asnjë të dhënë, apo gjurmë arkeologjike. Historia, por edhe arkeologjia na kanë treguar se këta dy tempuj në Dodonë, i rindërtoi Pirro i Epirit bashkë me qytetin dhe u dha një shkëlqim dhe lulëzim të jashtëzakonshëm.

        Zeusi Pellazgjik i Dodonës në lashtësi është adhururar, pothuaj në të gjitha trevat e sotme shqipfolëse. Arkeologët tanë të shquar e kanë zbuluar në monumente, tempuj, monedha dhe mbishkrime në gur në Amantie (monedha, basoreliev, tempull i munshëm në akropol), Olympe (monedha, tempull i mundshëm në akropol), Gurëzezë (tempull), Bylis (mbishkrim në gur), Dyrrah (monedha), Lis (monedha), Skodrion (monedha) etj. Nuk e dimë në se zonja e nderuar ka dijeni për këto, apo ajo nuk i njeh zbulimet madhështore arkeologjike që kanë bërë arkeologët e shquar shqiptarë.

        Por ajo nuk ndalet këtu. Ajo krahason kapën e zezë hebreje me plisin e bardhë të malësorëve tanë, me demek, se edhe nga zakonet dhe veshjet, ne shqiptarët jemi të njëjtë me hebrenjtë!

        Në mbyllje të librit na kumton: “Shqiptarët sot janë pasardhësit e drejtëpërdrejtë të popullsisë greke antike, pasi ata janë pasardhës të të njëjtave fise, që kanë banuar Greqinë antike…Në një pjesë të veçantë pamë edhe lidhjet që ekzistojnë midis shqiptarëve dhe grekëve antikë, si nga ana historike, gjuhësore, atropologjike, emërtimet etnike, kanunit dhe rezulton se, shqiptarët janë pasardhës direkt të grekëve antikë…”        

Besnik Imeri