Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

29 qershor 1920, një mbrëmje përjetësimi, studentët shqiptarë në Vjenë nderojnë Aleksandër Moisiun

by

Kjo fotografi e rrallë, e realizuar më 29 qershor 1920, përjetëson një ngjarje të jashtëzakonshme në historinë e diasporës shqiptare në Europë, një darkë solemne e organizuar nga studentët shqiptarë që studionin në Vjenë, në nder të artistit legjendar të skenës evropiane, Aleksandër Moisiu.

Nën dritën e qirinjve dhe pas pasqyrave të kristalta të salloneve vjeneze, rinia intelektuale shqiptare i kushtoi një homazh artistit që kishte kapërcyer kufijtë gjeografikë e kulturorë, por që kurrë nuk kishte humbur lidhjen shpirtërore me atdheun e tij të origjinës. Ishte një akt simbolik, por njëkohësisht shumë domethënës, një brez që po formohej në universitetet e Europës, zgjedh të afirmojë krenarinë kombëtare përmes përfaqësimit më të lartë artistik që kishte atëherë kombi shqiptar.

Kjo ngjarje, organizuar me kursimet e tyre modeste, është më shumë se një darkë nderi, është një gjest kulturor, një akt afirmimi identitar dhe një shenjë e qartë se rinia shqiptare e asaj kohe ishte, jo vetëm e ndërgjegjshme për vlerat që përfaqësonte Aleksandër Moisiu, por edhe për misionin e saj për të qenë bartëse dhe përçues i dinjitetit kombëtar në qarqet kulturore e akademike të Europës.

Aleksandër Moisiu, me zërin dhe trupin e tij skenik që përshkoi teatrin gjerman, austriak, italian e më tej, ishte jo vetëm një aktor i shquar, por një ambasador shpirtëror i shqiptarëve, në një kohë kur zëri i këtij populli dëgjohej ende me vështirësi në tryezat diplomatike dhe skenat ndërkombëtare. Për studentët shqiptarë të Vjenës, ai ishte mishërimi i mundësisë së përfaqësimit në nivelin më të lartë artistik, një model suksesi që frymëzonte dhe angazhonte.

Ngjarja e 29 qershorit 1920 nuk duhet parë thjesht si një episod festiv. Ajo është një kapitull i rëndësishëm në kronikën e vetëdijes kombëtare, ku krenaria për identitetin kombëtar dhe afirmimi i trashëgimisë kulturore bëhen një me përpjekjen për arsim, emancipim dhe integrim dinjitoz në jetën kulturore evropiane.

Fotografia që ruan këtë çast është e mbushur me fytyra që pasqyrojnë dinjitetin, respektin dhe përkushtimin e një brezi. Ndër ta janë emra që më vonë do të kenë rol në jetën intelektuale dhe shtetformuese të Shqipërisë, duke bërë që kjo darkë të marrë edhe vlerën e një simboli bashkimi mes artit dhe mendimit, mes famës së fituar jashtë dhe kujtesës që ruhet brenda.

Ky kujtim është më shumë se një kornizë në murin e historisë. Është një dëshmi e asaj çfarë do të thotë të duash vendin tënd jo vetëm me fjalë, por me vepra, me vetëdije dhe me përulësi ndaj atyre që i dhanë emër Shqipërisë në botë. Ai tregon fuqinë që ka kultura për të bashkuar, për të frymëzuar dhe për të afirmuar një identitet të denjë në përballje me kohën. Në këtë mbrëmje të qershorit të vitit 1920, Vjena ndjeu për një çast të rrahurat e zemrës shqiptare, nëpërmjet duartrokitjeve që i takonin Aleksandër Moisiut, por që në thelb i përkisnin gjithë një populli që ngrihej mbi hapat e tij.

Albert Vataj

Rugova: “Serbët sërish vijnë si hakmarrës”

by

Prof. Dr. Sylë Ukshini/

Intervistë e Ibrahim Rugovës për revistën “Der Spiegel”. Ibrahim Rugova, 44 vjeç, profesor i letërsisë në Universitetin e Prishtinës, është kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës.

“Der Spiegel”: Këtë javë serbët përkujtojnë me pompozitet 600-vjetorin e betejës së Fushë –Kosovës, në të cilën perandoria mesjetare serbe u mundua nën sulmin e turqve: pritën mbi një milion patriotë serbë. E ndiejnë shqiptarët si provokim këtë festë?

Rugova: Natyrisht, është provokim. Është thjesht një festë shoviniste serbe. Unë do ta pranoja marshimin në qoftë se do të kishim të bënim me një vlerësim kulturor të kësaj beteje të rëndësishme me një vlerësim kulturor të kësaj beteje të rëndësishme për tërë Jugosllavinë.

“Der Spiegel”: Po ka qenë populli serb ai që luftoi atëherë kundër turqve?

Rugova: Ekzistojnë prova të mjaftueshme historikisht që në betejë morën pjesë gjithashtu hungarezë, kroatë, boshnjakë dhe, natyrisht, shqiptarë.

“Der Spiegel”: Por shqiptarët vetëm në anën e turqve…

Rugova: Jo, në anën e princit serb Lazar. Në fund të fundit shqiptarët në vitin 1389 ishin ende të krishterë dhe luftonin gjithashtu islamin. Besimin e myslimanëve ne e kemi marrë nën pushtimin turk. Miti shovinist i Fushë- Kosovës lindi në shekullin e 19-të, pas krijimit të shtetit serb.

Faksimili i revistës Der Spigel në Arkivin Politik të Ministrisë së Jashtme Gjermane në Berlin.

PRESIDENT TRUMP AND KOSOVA WANT PEACE, WHILE SERBIA SEEKS WAR AND DESTRUCTION

by

The Republic of Kosova is an independent country created by the will of God, America and the Albanian people

By Agim Aliçkaj

President Trump’s recent statements, which mention Kosova and Serbia several times, have sparked a huge debate in Kosova and elsewhere. In his last press conference he said: “Serbia and Kosova were heading towards a big war. I told them, if you go at it, there will be no more trade with the United States. They said: Maybe we won’t go at it.”

Everyone is interpreting them in their own way, according to their own interests. But almost everyone agrees that Mr. Trump is unpredictable.

Some believe that this means that Serbia was about to attack Kosova these days, but Trump stopped it.`

I think that Trump, in the context of current conflicts, said this to show himself as a leader committed to peace everywhere in the world, aiming for the Nobel Peace Prize.

I don’t think Trump has time to deal with Kosova and Serbia in the short term. He has much bigger problems, like the war in Iran, Ukraine and Palestine, plus the internal problems of the US.

Kosova is a peaceful country where law and democracy work, where minorities enjoy national and human rights like nowhere else in the world. The northern part of Kosova has been almost completely calmed down, thanks to the just and courageous actions of the Kurti government in the last four years. Gangs of the autocratic Vučić regime have been captured or expelled from Kosova, most recently the hate activist Aco Arsenijević.

NATO soldiers, including Americans, are in Kosova and guard its borders. They know that in the event of Serbian aggression against Kosova, Southeast Europe will be drawn into conflict. This makes Serbian threats insane and worthless. Its capabilities to commit terrorist acts in Kosova have been significantly reduced after the destruction of the criminal group of terrorist Radojcic.

However, there is no doubt that at a more convenient time, once the current wars are brought under control, President Trump’s administration will return to the final resolution of the conflict between Kosova and Serbia. Kosova must be ready for this. Calm in the North and throughout Kosovo, as well as the rapid establishment of governing institutions, create a much more favorable position for Kosova.

It appears that he has the problems of the Balkans on his mind and on his agenda. This is also evidenced by the continuation of the “National Emergency Act Regarding the Western Balkans”.

In this regard, President Trump may have a chance to make lasting peace and create history in the Western Balkans. He may be able to save the Serbs from themselves, open the eyes of the Serbian people, free them from myths like Vidovdan and hatred for others, help them understand that they are not victims. Their regime in their name has caused and lost four wars and committed two genocides against the Albanian and Bosnian people.

He may be able to help them understand that they have lost Kosova forever through war. The Republic of Kosova is an independent country created by the will of God, America and the Albanian people. This has also been confirmed by the International Court of Justice in Hague. Kosova is recognized by more than 110 countries around the world and is eternal.

He may be able to put an end to the illusory Serbian hopes for a greater Serbia, remind Serbs that Kosova is America’s child and, in the event of aggression, will be protected by America. This is the only way to achieve lasting peace in Southeast Europe.

Strangely, several media outlets in Kosova have reported, based on their “sources within the Trump administration,” that American officials are “unhappy” with the statement by acting Prime Minister Albin Kurti, in which he praises the American role, but draws attention to the failures of the Serbian regime and specifies the conditions that must be met to solve the problem. This is pure deception, from dubious sources, when it is known that Mr. Kurti has not presented conditions for America, but for the Serbian chauvinist regime of Vučić.

Even worse, the claims of some of Mr. Kurti’s opponents that Trump prefers a government without Prime Minister Kurti are naive and ridiculous. I am convinced that he, for many reasons, does not deal with names, but leaves it to the majority of the people of Kosova to decide who should lead Kosova. Of course, he prefers a strong government that knows what it wants and works with dedication to achieve it. He has neither the time nor the nerve to deal with corrupt, servile and lazy people who expect America to fix all their affairs.

Frankly, in my opinion, the conditions for capable, strong and determined leaders are currently best met by the incumbent Prime Minister Albin Kurti and President Vjosa Osmani, with some of their associates. I am sorry to say that most of the opposition leaders do not meet the basic conditions for the defense and building of the state. They need to change and become better than Kurti to gain the support of the people and then perhaps even that of President Trump.

Since Serbia is seeking war, while Kosova wants peace, I think that when the time comes for Trump to deal with the resolution of the conflict between Kosova and Serbia, he will lean more towards peace, that is, towards a pro-American Kosova. Whereas, if he happens to think about Kosova’s leaders, his preference will be for those who serve the people of Kosova, who work hard and say: “Kosova first” and “Make Kosova great.”

Ultimately, this depends largely on the commitments, attitudes and actions of the political class of Kosova and each one of us. The minimum that is expected from us is to learn one thing from the Serbs, to fight for our ancestral land with the same strength and dedication as they fight for the grabbing of the lands of other peoples.

Bujar Skëndo dhe romani “Flijimi i maskave”

by

Çerçiz Loloçi/

E kam lexuar dy herë romanin e sapopublikuar “Flijimi i maskave” të Bujar Skëndos: një herë në dorëshkrim siç ngjet zakonisht mes të njohurve të hershëm dhe herë tjetër pasi ka dalë në shtyp nga botimet Onufri. Është romani i dytë i autorit, po me të njëjtin botues që dëshmon se është një zë i veçantë në letërsinë bashkëkohore shqipe.

I njohur kohë më parë si redaktor në të përjavshmen ‘Drita’ dhe kritik arti, me të dy librat e botuar njeri pas tjetrit, Bujar Skëndo ka hedhur një hap të sigurt në prozën romaneske, si për temat e mprehta që trajton ashtu edhe në kompozicionin e veprës e skalitjen e personazheve.

Ndjesia e parë që merr nga romani i dytë, “Flijimi i maskave” është kurajoja intelektuale për të dhënë mjeshtërisht ‘anatominë’ e shoqërisë së sotme shqiptare që është kapluar nga korrupsioni, krimi, pasiguria; përzierja e fortë e niveleve më të larta të katër pushteteve me botën e nëdhsheshme që shfaqet në mori formash e që duket sikur grish edhe qiejt me shumëkatëshet, restorantet, baret e hotelet që në metropole europiane kanë dashur disa dekada për t’u ngritur.

Duke jetuar midis Nju Jorkut dhe Tiranës, autori sjell mjedise dhe personazhe shqiptare, jo thjesht si raportime mediash që janë vetvetiu lajmësit e parë të dukurive negative në një shoqëri, por duke operuar me dy linja: e para me një biznesmen që rikthehet në vendlindje për të ngritur bizneset e tij dhe që tashmë kërkon të gjejë edhe shoqen e jetës dhe linja e dytë, ajo e individëve që janë pasuruar me gjithfarësoj mënyrash dhe tashmë duan të hyjnë në politikë, madje duke pasur edhe përfaqësuesit e vet në pushtetin më të lartë, atë legjislativ.

Një temë aktuale si ajo që krimi shfaqet në majat më të larta dhe prek çdo nivel, kriminalizimi i një shoqërie të tërë, pra kjo temë ka përherë një rrisk, atë të rendjes pas paraqitjes së dukurive më të shëmtuara, por jo e ardhur artistikisht me mjetet që kërkon romani.

Autori këtij rrisku i ka shpëtuar mjeshtërisht jo thjesht e vetëm sepse e ndërton veprën e vet me pak personazhe, por sepse ai arrin një krijim artistik që sa i përket botës shqiptare, aq mund të gjendet edhe në atë serbe, maqedonase, bosnjake, në krejt Ballkanin Perëndimor ku ka demokraci hibride, nuk funskionon asnjë pushtet, shtetet kanë një shkëlqim të rremë fasadesk e zhurmues po brenda saj do të gjesh shëmti dhe akte të frikshme, dhunë, kaos, zgjedhje jo të lira, autokratë nga të gjitha krahët që shkon sa te njeriu më i zakonshëm e deri te kreu i vendit.

I konceptuar në dy linja dhe me dymbëdhjetë kapituj romani spikat për zhbirime të thella psikologjike, për personazhe që kanë veçantitë e tyre dhe fate të ndryshme; nga njëra anë është biznesmen Dritani me Emën, ish aktore e Teatrit Popullor dhe tashmë drejtuese e një program televiziv që duan të kurorëzojnë lidhjen e tyre mes të njohurish të hershëm në lokalin misterioz “Korbi i bardhë”.

Linja e dytë ka gjithashtu një personazh interesant, Leoni, që i përket botës së krimit, por që arrin edhe në sferat e larta të politikës; çunat e tij besnikë janë atashuar me një parti kapobande që gjithçka e arrin me para, dhunë, vrasje dhe krime të tjera.

Poeti i mirënjohur Sadik Bejko vlerëson te Bujar Skëndo “gjuhën artistike të romanit, fjala e gjetur me saktësi e ngarkesë emocionale dhe stili i rrjedhshëm. Problematika e romanit është e mprehtë dhe e guximshme. Në roman ka figura të realizuara mjeshtërisht si Leoni, Ema, Dritani etj”.

Ndërsa profesor Bardhosh Gaçe veçon trajtimin e problemeve mprehta të tranzicionit tonë në romanin ‘Flijimi i maskave’, për përplasjen e interesave të qytetarëve me ato të politikanëve dhe për shtrëmbërimet e demokracisë në vendin tonë. Ai tha se i kam pritur këto romane nga Bujar Skëndo. E dija që një ditë ato do vinin”. Gaçe vlerësoi, gjithashtu, nivelin e lakmuar të shprehjes, stilin dhe nëntekstet e fjalës e të mendimit.

Vetë autori në promovimin e librit te librari ‘Onufri’ pohoi se në këtë libër kemi një realitet i pangjashëm, i dhunshëm, armiqësor, i korruptuar nga zyrat më të rëndësishme të shtetit, në qeveri, në Kuvend, nëpër drejtori tenderash… Krimi, pasi pastroi paratë dhe vetveten, hodhi edhe një hap më tej: Joshi me para dhe korruptoi politikën, u fut në parlament e qeverisje. Dhe politika, qëllimimisht e me dëshirë të pafre, ndau pushtetin me krimin. Por krimi nuk u ndal me kaq. Korruptoi edhe edhe një pjesë të qytetarëve, votën e tyre. Maskën e vetvetes ua vendosi, në fillim politikanëve e më pas edhe qytetarëve, të cilët e pranuan atë. Pushtetarë me maska e pa fytyrë. Ose me fytyrën e dytë a të tretë… Dhe me po aq maska. Dëshiroj të theksoj se romani është një refuzim artistik i kriminalizimit të vullnetshëm të pushtetit dhe të çdo aspekti të jetës së vendit. Është një mospajtim, një pakënaqësi, një dyshim i madh, të përthyera të tëra këto nëpërmjet artit të së vërtetës. Sepse letërsia nuk është thjesht tregim i të vërtetës, por art i të vërtetave të jetës. Në roman, nëpërmjet figurash artistike e ngjarjesh, episodesh rrëqethëse zbulohen artistikisht të këqiat e këtij tranzicioni të tmerrshëm. Dhe po ashtu të këqinjtë, djajtë e vërtetë të këtij vendi”.

Letër mirënjohjeje nga prindërit amerikanë të studentit tim Philip-it në New York

by

Nga Keze Kozeta Zylo/

Në shkollën e mesme “Susan E. Wagner” në Staten Island

Këto letra mirënjohjeje nga prindër amerikanë plot kulturë të studentëve tanë janë nga më të çmuarat dhe me frymëzueset e jetës sime.  Nuk kanë çmim!

Mësuesit, edukatorët mbajnë në duart e tyre të ardhmen e brezave dhe shumica e tyre punojnë me një ndërgjegje të plotë.  

Emigrimi në Amerike kishte disa male për t’u ngjitur, por autizmi nuk ka qenë mali im i ëndrrave, sepse ishja zero në njohjen e tij, por ndërkohë që mësova këtu e pranova që me intervistën e parë të punësimit.  Programi i Autizmit në shkollën e mesme, ishte mundësia më e madhe e jetës sime për një ndër sukseset shpirtërore, jetësore. 

Shumë studentë më mësuan përfshirë dhe Philipin se “Autizmi nuk është një sëmundje, por është një mënyrë tjetër e të parit të botës.” sipas neurologut dhe Autorit të dëgjuar Temple Grandin. 

Për ecjen e tij akademike Philipi është ftuar nga Drejtori i Shkollës z. Cugini në zyrën e tij dhe pati një bisedë shumë interesante, për ëndrrat, arritjet.  Ai u përzgjodh të intepretojë Himnin, betimin para Flamurit Amerikan në mëngjesin e përditshëm shkollor, është anëtar në Student’s Government në shkollë, mbajti fjalimin para gjithë shkollës në muajin e Autizmit, aktroi në rolin e Mbretit Dunkan, King në tragjedinë “Makbethi” të shkrimtarit botëror Shekspirit, në skenën magjike të teatrit para gjithë publikut

.  Këto janë arritje të mëdha, sfida që bëhen jo lehtë, natyrisht nuk është vetëm puna ime, por puna në grup me respekt dhe profesionalizëm bashkë me kolegët e nderuar arritem suksesin.  Mirënjohje pafund për të gjithë!  

Dita e fundit e vitit akademik 2024-2025 e shkollave publike amerikane erdhi dje dhe çuditërisht gjithmonë ndjej trishtim, kur i shoh koridoret bosh, pa tingujt muzikorë të zhurmës së nxënësve që në veshët e mi është thjesht jetë, gjallëri, vazhdimësi, më besoni dhe vallëzim… 

Kur Philipi më dha dhuratën në emër të familjes së tij me zarfin të mbishkruar: “Faleminderit” që mbante brenda një ndër letrat më të bukura të jetes sime, shkruar nga nëna e tij mjeke në spital dhe gjithë familja, pikëzat e lotit lagën qerpikët e mi dhe më dhanë muzë, një frymëzim të paparë për të punuar më fort për Philipin dhe gjithë studentët e tjerë. Bija ime gjeneroze, Klodiana, më shkruajti t’i blente biletë për në stadium duke më pyetur se cilën skuadër pëlqen ai më shumë?  

Unë po e ndaj me ju të dashur miqtë tanë të vyer kudo ku jeni, jo për punen time, jo për suksesin, por shpesh njerëzit i mbyt rutina përfshirë dhe mua dhe harrojmë të çmojmë pikërisht atë që duhet, atë që prek zemra njerëzish dhe bëhet frymëzim.  Mirënjohja për të vërtetën sfumon “mashtrimet” që bëhen për antivlerat duke i kthyer verbërisht në vlera pa i dhënë komunitetit kudo ku jetojnë pikën e djersës së ndershme. 

Kjo letër më shërben si një platformë për amplifikimin dhe si avokate e zërave të vetë individëve autikë. Duke ndarë këtë përvojë të hatashme me ju të dashur miq ne ngremë zërat e tyre dhe promovojmë përfshirjen dhe avokatësinë, ndërkohë ëndrrat e mia për ta çuar në instanca të tjera më të larta vazhdojnë…  

Mirënjohje pafund Familja Franchina!

Pushime të mbara Senator Philip!

Pushime të mbara ju, gjithë fëmijët dhe studentët në At-Mëmëdhe dhe botë! 

Letra nga familja:

E dashur Kozeta, 

Unë nuk e di nga ta filloj me parë dhe t’ju falënderoj për çfarë ju keni bërë për birin tim Philip, jo vetëm këtë vit, por qëkur ju e takuat atë. Ju keni qenë burim frymëzimi, suportuese ndër vite dhe përgjithmonë inkurajuese në çdo hap të tij.  Ai eshtë student me i mirç duke ju pasur ju, duke e mësuar atë dhe duke i dhënë udhëzime.  Faleminderit që kurrë nuk keni thënë jo, dhe gjithmonë keni besuar në të gjitha ëndrrat e tij.  Ne të gjithë si familje jemi krenar me arritjet, sfidat e tij, dhe duhet të falënderojmë që keni qenë bashkë me të në çdo hap.  

Paçi një verë të shkëlqyer.  

Të duam prindëit e Filipit dhe të dy vëllezërit e tij.

New York 

27 Qershor, 2025