• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

ROMAN I RI NGA BESNIK MUSTAFAJ, “NË MËNI TË NJENI-TJETRIT”

November 6, 2025 by s p

“Onufri”/

Në një nga fletoret e rinisë së hershme vazhdoj të ruaj sinopsin e një proze. Isha student i vitit të parë kur e kam shënuar, i pranuar nga kritika letrare si poet i ri me të ardhme, djalosh i pëlqyer nga vajzat dhe entuziast për jetën shoqërore që po filloja. Me një fjalë, krejt i lumtur për sa kohë në trurin tim nuk kishte përbiruar ende krimbi i dyshimit. Sa kisha filluar të ëndërroja për prozën, por pa joshje në kuptimin e vërtetë të fjalës. Nga leximi i biografive të disa romancierëve të mëdhenj klasikë e dija se shkrimi i prozës kërkonte një përkushtim tërësor, domethënë orë të tëra të kaluara çdo ditë në tryezën e punës, duke i mohuar pak a shumë argëtimet dhe kënaqësitë e jetës së një njëzetvjeçari. Për t’ia fshehur vetes arsyet thelbësore pse qasjen ndaj prozës e shihja si një ëndërr që i përkiste një të ardhmeje të papërcaktuar, thosha se nuk kam ende pjekurinë e nevojshme. Nuk e dija, në fakt, për çfarë pjekurie bëhej fjalë.

Për t’i dhënë kuptim pritjes së pjekurisë, zura të shënoja në një fletore të veçantë skelete historish që dëgjoja majtas e djathtas, tek të cilat shihja bërthama tregimesh apo romanesh. Më të shumtat prej tyre nuk më kanë vlejtur fare për shkrimet e mëvonshme në prozë, siç ndodh natyrshëm me përshtypjet mashtruese apo edhe me idetë e rreme të moshës rinore. Por është një subjekt i asaj periudhe, i cili më ka ndjekur nëpër vite, si një dhembje koke, pa m’u shqitur kurrë nga vëmendja, diçka e ngjashme me shtërzimin e një kafshe të mbarsur, e cila përpiqet gjithë kohën të pjellë dhe nuk arrin.

(Fragment nga romani)

Filed Under: LETERSI

Vakëfet dhe roli thelbësor në zgjerimin e osmanëve e trasformimin shoqëror të perandorisë

November 6, 2025 by s p

Eduart Caka/

Periudha e sundimit osman përfshin një hark kohor me rëndësi në historinë e shqiptarëve. Ndonëse ajo është e mirëdokumentuar, botimet e saj profesionale kanë qenë relativisht të pakta, ku veçojmë disa vëllime dokumentare të përgatitura prej studiuesve të fushës si dhe një numër të kufizuar monografish e përmbledhje studimesh. Arsyet e kësaj gjendjeje janë të shumta. Ato lidhen sa me mënyrën e funksionimit të kërkimit shkencor para viteve 90, po aq edhe me mungesën e studiuesve të fushës dhe të një strategjie të qartë kërkimore mbi studimet e kësaj periudhe. Në këtë drejtim nuk duhet lënë pa përmendur edhe vëmendja e paktë që vetë shteti shqiptar i ka kushtuar kërkimit shkencor në fushat albanologjike.

Ky konstatim del në pah qartësisht nëse do të bëjmë një krahasim të studimeve osmane në Shqipëri me ato të vendeve fqinjë. Kështu në vitet 60 të shekullit të kaluar, në vende të ndryshme të Ballkanit, siç janë Rumania, Bullgaria, Serbia e Bosnja, u përkthyen regjistrat kadastrorë osmanë të shek. XV, të cilat janë edhe burimet kryesore osmane për periudhën e hershme të historisë së kësaj perandorie. Ndërkohë që në vende të ndryshme të Ballkanit këto burime u botuan duke formuar bazën mbi të cilën do të përvijoheshin më tej studimet e karakterit ekonomik, shoqëror, demografik e politik, në Shqipëri nuk ndodhi kështu. Këto regjistra do të qëndronin gjatë në arkiva për ta parë dritën e botimit vetëm në vitet e fundit, çka në mendimin tonë ka ndikuar edhe në mbarëvajtjen e studimeve osmane.

Një fushë tjetër me të cilën u morën historianët ballkanas të periudhës osmane gjatë shekullit të kaluar, ishte edhe studimi i vakëfeve, institucione të cilat patën një rol thelbësor në zgjerimin e osmanëve si dhe në trasformimin shoqëror të perandorisë. Ndërkohë që për historiografinë shqiptare, përveç dy artikujve të Petraq Pepos, kjo ka qenë një temë e patrajtuar.

Pikërisht këtu e merr shtysën edhe ky studim, i cili tenton të krijojë një panoramë të shtrirjes së vakëfeve në Shqipëri gjatë periudhës së sundimit osman, rolin e luajtur prej tyre në vendosjen e osmanëve në këtë gjeografi si dhe impaktin që këto institucione patën në transformimet politike, ekonomike, shoqërore e kulturore që pësoi kjo hapësirë gjatë shekujve osmanë. Parë nga ky këndvështrim, ky studim përpiqet të realizojë një histori sociale të shqiptarëve për një periudhë tre shekullore, duke u përpjekur të mbushë një zbrazëti në studimet e deritanishme të kryera në Shqipëri mbi këtë periudhë dhe me këtë tematikë.

Në aspektin strukturor libri është ndarë në tri pjesë, të cilat kanë në përbërjen e tyre tetë kapituj. Në pjesën e parë, e cila konsiston në trajtimin teorik të temës, është analizuar institucioni i vakëfit, elementët kryesorë përbërës të tij si dhe aspekte që kanë të bëjnë me anët juridike e historike të fondacioneve të bamirësisë duke dhënë informacione rreth literaturës dhe terminologjisë mbi këtë fushë. Pjesa e dytë e librit ndalet në praninë e institucioneve të vakëfeve në Shqipëri duke u përpjekur të evidentojë ato më të hershmet të themeluara aty, si dhe jep një panoramë të zhvillimit të këtyre institucioneve përgjatë shekujve.

Vend i veçantë i është kushtuar atyre që cilësohen si vakëfe të mëdha, institucione bamirësie që u ngritën prej vezirëve a pashallarëve në qytete e fshatra të ndryshme të Shqipërisë përmes ndërtimit të objekteve arkitekturore, të cilat i vinin në ndihmë komunitetit. Në pjesën e tretë, e cila përbën edhe thelbin e studimit tonë, jemi përpjekur të paraqesim impaktin social që vakëfet patën në hapësirën shqiptare si dhe rolin e këtyre institucioneve në komponentë të ndryshëm të jetës urbane e shoqërore ku spikasin arkitektura, arsimi, kultura e shëndetësia.

Pasqyra e lëndës dhe parathënia e plotë në link 👇

https://www.academia.edu/resource/work/76462756

Filed Under: ESSE

Kush ishte Juliette Drouet, gruaja që sakrifikoi gjithçka për një burrë të madh si Victor Hugo

November 6, 2025 by s p

Ajo nuk ishte e denjë ndoshta për një burrë të madh si Victor Hugo, por ishte një nga gratë më të rëndësishme të jetës dhe veprës së shkrimtarit të madh. Vinte nga një fëmijëri e vështirë dhe një rini e shpenguar, me historia dashurie dhe lidhje pasiononte që e përgojuan. Tipike e kurtizaneve pariziene, por që gjithçka e saj që mbeti ishte gati 5 dekada në jetë me Hugo-n. Edhe pse e shkuara ju vu nga pas si një hije e zezë, ajo vezullim në misionin e shërbestares së një gjigandi që erdhi si i tillë, ndoshta edhe përmes, zemrës, duarve dhe vullnetit të saj, për t’i shërbyer plot devocion dhe përkushtim. Hugo mbase nuk do të mund të vinte tek ne me gjithë madhështinë e penës dhe shpirtit të tij pa këtë grua, pa ndohmën dhe ofrimin sakrifikues të saj.

Juliette Drouet u lind më 10 prill 1806 për t’u shuar më 11 maj 1883. Ishte një aktore franceze. Ajo e braktisi karrierën e saj në skenë, pasi u bë e dashura e Victor Hugo, të cilit i shërbente si sekretare dhe shoqëruese në udhëtim. Juliette shoqëroi Hugo për gati pesëdhjetë vjet dhe i shkroi 22 mijëra letra gjatë gjithë jetës së saj.

Jetime nga nëna disa muaj pas lindjes së saj, nga babai vitin e ardhshëm, Juliette Drouet me vëllain dhe dy motrat e saj si infermiere në një manastir në Fougères, përpara se të rritej nga xhaxhai, René-Henry Drouet, i cili u vendos në Paris. Atje ajo studioi në shkollën fetare të konviktit të kanuneve të Saint-Augustin në Saint-Mandé nga viti 1816 deri Më 1821.

Rreth vitit 1825, u bë zonja e skulptorit James Pradier, i cili ndoshta e përfaqësonte atë në statujën që simbolizon Strasburgun, place de la Concorde në Paris midis 1836 dhe 1846. Juliette Drouet ka një fëmijë me të, Claire, një vajzë që do ta njohë dy vjet më vonë.

Ajo filloi një karrierë si aktore në Théâtre du Parc në Bruksel, më pas në Paris. Në atë kohë mori emrin e xhaxhait të saj. Aktore pa ndonjë talent të spikatur, u fishkëllye nga publiku në premierën e Marie Tudor, 6 nëntor 1833 dhe e pa performancën e saj të dobët tre ditë më vonë, “të kryqëzuar” nga kritika, në Courrier des Theâtres. Megjithatë, ajo është një bukuroshe e hedhur që josh shumë burra, përfshirë edhe kontin Anatole Demidoff, me të cilin kaloi në Itali një idil të zjarrtë pasioni.

E cilësuar nga ata që e njihnin, si e pavarur, impulsive dhe gjaknxehtë, ajo konsiderohej gjithashtu nga shoqëria pariziane si një kurtizane tipike që vishej shkëlqyeshëm, shpenzonte para pamëshirshëm dhe ishte jashtëzakonisht e bukur. Drouet kishte sy të shndritshëm, një hundë e imët, një gojë e vogël dhe buzë të kuqe flakë. Gjithë këto tipare të vendosura në një fytyrë ovale, të përshtatur nga një masë flokësh blu në të zi.

Në vitin 1833, ndërsa luante rolin e Princeshës Négroni në produksionin skenik Lucrezia Borgia, ajo u takua me Victor Hugo, gruaja e të cilit Adèle kishte një lidhje me kritikun Sainte-Beuve. Roli i saj i fundit në skenë ishte i Lady Jane Grey në Marie Tudor, të Hugo më 1833, pas së cilës ajo braktisi karrierën e saj teatrale dhe ia kushtoi pjesën e mbetur të jetës të dashurit të saj. Ajo u bë sekretare dhe shoqëruese e Hugos. Për shumë vite ajo e detyrua të bënte një jetë të mbyllur, duke e lënë shtëpinë vetëm në shoqërinë e tij. Më 1852, ajo e shoqëroi Hugon në mërgimin e tij në Jersey, dhe më pas në vitin 1855 në Guernsey. Ajo i shkroi atij mijëra letra gjatë gjithë jetës, të cilat dëshmojnë për talentin në të shkruar, sipas Henri Troyat, e cila shkroi biografinë e saj në vitin 1997. Çdo vit, nga 16 shkurt 1834 deri më 1883, ata festonin përvjetorin e natës së parë që kishin kaluar së bashku. Victor Hugo madje e futi këtë anekdotë personale në “Të mjerët”, te nata e dasmës së Marjus dhe Kozeta, që jo rastësisht zhvillohet në të njëjtën datë.

Juliette Drouet vdiq në Paris më 11 maj 1883 në moshën 77-vjeçare. Familja dhe të afërmit, i’a privuan Victor Hugo-s të merrte pjesë në funeralin e Juliette nga shqetësimi për atë që mund të thoshin njerëzit. Në fund të fundit kjo ishte Parisi i asaj kohe, ky ishte mentaliteti, kësisoj vinte rregullat dhe kanunet morali puritan. Ndoshta Hugo, megjithëse në moshë të thyer, u tregua i pazoti të ndeshej me botën e paragjykimeve, të i ishte mirënjohës asaj që sakrifikoi gjithçka për të dhe ai pranoi të mos i lejohej të ishte prezent në lamtumirën e fundit.

Albert Vataj

Filed Under: Kulture

“DOKTORI QË I DHA JETË LIRISË”

November 6, 2025 by s p

Konsullata e Kosovës New York/

Mbrëmë, në Konsullatën e Përgjithshme të Republikës së Kosovës në Nju Jork, në praninë e shumë bashkatdhetarëve tanë, u promovua libri i autorit Besnik Hoti: “DOKTORI QË I DHA JETË LIRISË”, i dedikuar Dr. Fahredin Sh. Hotit, dëshmorit të kombit dhe mjekut të UÇK-së.

Promovimin e hapi Ambasadori Blerim Reka, i cili, duke folur për familjen atdhetare Hoti nga Krusha e Madhe, prej nga vinte edhe i madhi Ukshin Hoti, u ndal në veçanti te humanizmi dhe sakrifica e Dr. Fahredin Hotit, gjinekologut që i dha jetë lirisë.

Pas shfaqjes së dokumentarit për jetën dhe veprën e Dr. Fahredin Hotit, për librin foli autori dhe njëkohësisht djali i tij, Besnik Hoti, i cili shkoqiti shumë detaje të panjohura që lidhen me veprimtarinë atdhetare të Dr. Hotit, në shtëpinë-spital të të cilit, gjatë luftës, kishin lindur 800 fëmijë.

Autori evokoi edhe shumë kujtime, por prezantoi edhe gjësende të ruajtura të kësaj familjeje patriotike, e cila humbi gjatë luftës tre anëtarë: Shemsedinin, Fahredinin dhe Kreshnikun, të vrarë nga pushtuesi serb. Në përfundim, autori Hoti tha se ky është libri i parë dhe se do të vazhdojë me botimin e vëllimeve tjera për dëshmorin Dr. Fahredin Hoti.

Të pranishmit dhe autorin, me një fjalë rasti, i përshëndeti edhe bashkatdhetari ynë nga Bronksi, Diamant Hysenaj, kandidat për kongresist në Kongresin e SHBA-së në zgjedhjet e vitit të ardhshëm.

Filed Under: Interviste

EMËRTIMET GJEOGRAFIKE ME EMRIN ARBËR NË RAJONIN E BAVARISË, GJËRMANI

November 5, 2025 by s p

DR. ALBERT KURTI

Mali Großer Arber ( Arber grober – Search Images)/

Mali Großer Arber ose Mali i Arberit të Madh shtrihet në rajonin e Bavarisë të Gjërmanisë, pranë kufirit me Çekinë. Ai ka lartësi 1456 m mbi nivelin e detit. Großer Arber ndodhet në Pyllin Bavarez ndodhet ndërmjet Parkut Natyror të Pyllit të Sipërm Bavarez në Veri dhe Parkut Parkut Natyror të Pyllit Bavarez në jug.

Großer Arber është pjesë e grupit të njësive kryesore rajonale natyrore të Palatinës së Sipërme dhe Pyllit Bavarez, në njësinë kryesore të Pyllit të Prapëm Bavarez, nën-njësisë së kreshtës Arber-Kaitersberg dhe rajonit natyror të Masivit Arber. Në krahun juglindor të Großer Arber shtrihet liqeni i Großer Arbersee dhe në veriperëndim e veri-verilindje të Kleiner Arber është Kleiner Arbersee, të cilat të dyja shtrihen brenda një rezervati natyror.

Liqeni Arber (Arbersee) me origjinë akullnajore ndodhet në pyllin e Bavarisë me sipërfaqe 7.7 ha dhe shtrihet 950 mbi nivelin e detit. Liqeni ka thellësi mesatare 5.8 m dhe thellësi maksimale 16 m. Kapaciteti ujëmbajtës është 450 mijë metër kub.

Ndër lumenjtë dhe përrenjtë që burojnë në nga ky mal janë: dy Arberbach-it (një në lindje dhe një në jug), etj. Në krahun veriperëndimor të White Regen buron Kleiner Arbersee, i cili ushqehet nga Weidenbach.

Në një sipërfaqe të kufizuar të këtij rajoni të Gjërmanisë gjenden shumë emërtime gjeografike (mal, lumej, liqene) me emrin Arbër. Kjo lidhet me historinë Arbërorëve që ka patur kjo zonë.

4 varjante që lidhen për emërtimet me emrin Arbër në këtë rajon të Gjërmanisë:

1. Shpërngulja e Arbërorëve: Emri i malit mund të lidhet me shpërnguljen e grup shqiptarësh nga Ballkani në periudha të ndyshme, sidomos pas ardhjes së osmanëve në Ballkan. Pas vendosjes, ata filluan emërtiminet e maleve, liqeneve e lumenjve me emrin historik të Arbërisë.

2. Nderim i Trashëgimisë: Mund të ketë ndodhur që ky mal të ketë marrë emrin për të nderuar historinë dhe trashëgiminë Arbërore që kanë jetuar në këto zona.

3. Përputhja me emra të tjerë: emri Arbër mund të jetë përdorur në këtë rast për të ruajtur lidhjen me popullsinë shqiptare të atij rajoni, pa marrë parasysh se ka mundësi që malet dhe emrat të kenë pasur variacione dhe ndryshime në kalimin e kohës.

4. Nuk përjashtohet mundësia që para disa shekuj këto territore kanë qenë banuar nga arbërit (shqiptarët). Për shkak të lëvizjeve të popullsive, arbërit janë asimiluar, duke humbur gjuhën, por ngelën emërtimet e maleve, lumenjve dhe liqeneve me emrin Arbër.

Filed Under: Reportazh

  • « Previous Page
  • 1
  • …
  • 54
  • 55
  • 56
  • 57
  • 58
  • …
  • 2753
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • DIAMANT HYSENAJ HAP FUSHATËN PËR KONGRESIN AMERIKAN – FJALA E MBAJTUR PARA KOMUNITETIT SHQIPTARO-AMERIKAN
  • Nga Besa në New York: Shoqata Besi organizoi një mbrëmje të veçantë për Festën e Flamurit
  • Në 90 vjetorin e lindjes së poetit Faslli Haliti
  • Dilemat e zgjedhjeve të parakohshme parlamentare në Kosovë
  • Nga Shkodra në Bejrut…
  • Faik Konica, fryma e pavdekshme e një atdhetari dhe dijetari shqiptar
  • Abetaret e para të shkrimit të shqipes, fillesa të letërsisë shqipe për fëmijë
  • Valon Nikçi, një shqiptar pjesë e ekipit të Kongresistit George Latimer në sektorin e Task-Forcës për Punësimin dhe Ekonominë
  • Dega e Vatrës në Boston shpalli kryesinë
  • VATRA NDEROI KRYETARIN E KOMUNËS SË PRISHTINËS Z. PËRPARIM RAMA
  • NDJESHMËRIA SI STRUKTURË – NGA PËRKORËSIA TE THELLËSIA
  • Si Fan Noli i takoi presidentët Wilson the T. Roosevelt për çështjen shqiptare
  • TRIDIMENSIONALJA NË KRIJIMTARINË E PREҪ ZOGAJT
  • Kosova dhe NATO: Një hap strategjik për stabilitet, siguri dhe legjitimitet ndërkombëtar
  • MEGASPEKTAKLI MË I MADH ARTISTIK PAS LUFTËS GJENOCIDIALE NË KOSOVË!

Kategoritë

Arkiv

Tags

albano kolonjari alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT