s p – Page 60 – Dielli

“Leka III Dukagjini dhe roli i tij në luftën kundër Perandorisë Osmane”

November 3, 2025 by s p

Paulin Zefi/

Pinjolli më i shquar i familjes më të lashtë fisnike të Arbërisë, Leka III Dukagjini, i biri i Palit II Dukagjinit, i njohur edhe si “Pali i Urtë”, dhe nipi i Gjergj Arianit Komnenit, mendohet të ketë lindur në vitin 1410 në “Vulpiano” ose “Ulpiana.” Ky qytet nuk dihet me siguri se ku ndodhej, pasi historianët janë të ndarë në mendime të ndryshme, midis Prizrenit, Lipjanit dhe Pjanit të Krasniqes, në Tropojë. Po ashtu, ekziston edhe një variant i katërt, që vendlindjen e tij e vendos te “Kodra e Lekës” në Velekincë të Anamoravës (Gjilan). Në mënyrë të ngjashme me figurën e Gjergj Kastriotit, vitet e para të jetës së Lekës III Dukagjinit, që përfshijnë fëmijërinë dhe rininë e tij, përbëjnë segmentin më pak të ndriçuar të biografisë së tij. Kjo periudhë karakterizohet nga një mungesë e theksuar e burimeve të shkruara, të cilat kanë mbërritur deri tek ne të fragmentuara dhe të ndërprera, duke e bërë të pamundur rindërtimin e plotë të saj.

Shkaqe të tilla si shkatërrimi i arkivave mesjetare, rrallësia e dëshmive të kohës dhe mbështetja kryesisht në traditën gojore, kanë ndikuar që kjo fazë e hershme e jetës së Lekës III të mbetet e mbuluar nga mjegulla e historisë. Me siguri mund të pohohet se Leka III e kaloi fëmijërinë e tij në qytetin e fortifikuar të Vulpianos ose Ulpianës, ku i ati, Pali II Dukagjini, kishte rezidencën e tij princërore. Gjatë rinisë së tij, Leka u formua nën frymën humaniste të Rilindjes Europiane, pasi u edukua në dy qendra kulturore shumë të rëndësishme siç ishin Venecia dhe Raguza. Më 2 mars 1444, tashmë në moshën 34-vjeçare, Lekë Dukagjini (Lecchas Ducaginus) del në burimet historike si pjesëmarrës në Kuvendin e Besëlidhjes së Lezhës, ku u shfaq në kryeqytetin e vjetër të Dukagjinëve së bashku me të atin, Palin II, dhe me të afërmin e tij, Nikollën. Si bashkëluftëtar i Gjergj Kastriotit-Skënderbeut, pjesëmarrës në Kuvendin e Lezhës dhe anëtar i Lidhjes së krijuar pas këtij Kuvendi, Pali II Dukagjini gëzonte jo vetëm respektin e princave të tjerë arbër, por sidomos një vlerësim shumë të lartë nga vetë Kryeheroi, i cili shprehej se: “Nëse Arbëria do të kishte më tepër princa kaq të zotë dhe kaq bujarë si Pal Dukagjini, ajo do të bëhej shumë shpejt vendi më i lulëzuar i botës.” Gjatë kohës së sundimit të Palit II, mbështetja e tij ndaj Gjergj Kastriotit-Skënderbeut u shfaq e pakushtëzuar, si në aspektin ushtarak ashtu edhe në atë financiar, duke u dalluar ndër të gjithë princat e tjerë të Lidhjes së Lezhës.

Megjithatë, akti i rëndë i vrasjes së Lekë Zaharisë, më vonë vdekja e Palit II dhe ngjitja në fron e Lekës III, ndryshuan rrjedhën e ngjarjeve, duke përmbysur ekuilibrat politikë dhe ushtarakë në Arbëri. Duke nisur nga muaji nëntor i vitit 1447 dhe deri në muajin shkurt të vitit 1459, pra për gati 12 vite me rradhë, marrëdhëniet midis Lekës III Dukagjinit dhe Gjergj Kastriotit-Skënderbeut karakterizohen nga një rivalitet i hapur, tension konstant dhe deri në konflikt të armatosur. Ndërkohë që Gjergj Kastrioti-Skënderbeu, duke kaluar nga një fitore në tjetrën, u shndërrua në udhëheqësin ushtarak më të famshëm të Kontinentit Europian dhe u bë një figurë qendrore në arenën ndërkombëtare, Leka III Dukagjini, i pozicionuar midis tij, Republikës Veneciane, Despotatit serb të Rashës dhe Perandorisë Osmane, u gjend i përfshirë në një luftë të vazhdueshme në disa fronte njëherësh, çka solli humbjen e sipërfaqeve të mëdha territoriale, sidomos në Dardaninë Perëndimore ose Rrafshin e Dukagjinit.

Pas pushtimit të Artanës ose Novobërdës më 1 qershor 1455, forcat e armatës sulltanore të udhëhequr nga vetë Mehmeti II Fatih, vërshuan edhe kundër qyteteve të tjera të Kosovës, duke pushtuar Prishtinën, Vuçitërnën, Janjevën, Lipjanin, Trepçën, Bellasicën dhe Klinën. Po ashtu, në disa burime flitet edhe për rënien e Prizrenit, qytet, i cili u pushtua prej turqve osmanë më 21 qershor të vitit 1455. Pushtimi i Prizrenit u realizua nga komandanti i njohur i kalorësve akinxhinj, Ahmed Beg Evrenoszade. Mirëpo, sipas një versioni tjetër, rënia definitive e qytetit të Prizrenit në duart e turqve osmanë u bë më 1456, kurse sipas burimeve osmane kjo ngjarje ka ndodhur në vitin 1459. Me sa duket, Prizreni është pushtuar disa herë nga osmanët dhe më pas është çliruar nga arbërit, të cilët e kanë dëbuar garnizonin armik me forcën e armëve deri sa qyteti u pushtua përfundimisht më 1459. Ndërsa Peja mbeti e lirë dhe nën kontrollin e Dukagjinëve deri në vitet 1462-1463, ndërkohë që në vitin 1455 sulltan Mehmeti II Fatih, duke lënë Pejën të papushtuar, u nis drejt Serbisë dhe gjatë marshimit pushtoi territorin e Kapaonikut.

Humbja e qyteteve dhe territoreve të lartpërmendura, prej të cilave një pjesë e konsiderueshme i përkisnin zotërimeve të Lekës III Dukagjinit dhe sidomos Prizreni, ku asokohe ai kishte rezidencën e tij, e detyroi këtë të fundit t’i nënshtrohej vasalitetit ndaj Mehmetit II Fatih. I gjendur në këto kushte, Leka III, së bashku me të shoqen, Teodora Muzaka, dhe me oborrtarë besnikë, si dhe qytetarë të ndryshëm nga Ulpiana, Prizreni, Peja e qytete të tjera, u detyruan të tërhiqeshin në malësi, ku ndërtuan rezidenca dhe kështjella së bashku me banorët e lirë të këtyre viseve. Në këto vende, kryezoti i tyre dukagjinas, së bashku me bijën e Muzakajve të Beratit dhe të gjithë të ardhurit, u rrethua me mikpritje dhe respekt të madh nga malësorët vendas. Në të njëjtën kohë, Leka III u përqendrua në sulmet kundër Arbërisë Veneciane, me qëllim të vendosjes së kontrollit mbi Danjën dhe Sapën. Danjën e mori me përkrahjen e Spanëve, më 4 nëntor të vitit 1456, gjatë një aksioni luftarak që u zhvillua natën dhe më pas e humbi pak kohë më vonë. Edhe pas marrjes së Sapës në vitin 1458, e cila njihet si qyteti më i vjetër i Dukagjinëve, ai nuk i shijoi gjatë frytet e fitores.

Duke qenë se Leka III akuzohej për bashkëpunim me osmanët dhe Gjergj Kastrioti-Skënderbeu gëzonte mbështetjen e plotë të Selisë së Shenjtë për çdo lloj sipërmarrje të vetën, ky i fundit mobilizoi ushtrinë dhe sulmoi zotërimet e Dukagjinëve në trevën e Zadrimës. Në fillim të vitit 1459, gjatë një aksioni të fuqishëm, e dëboi Lekën III nga Kështjella e Sapës (Nënshat), të cilën e mori sa hap e mbyll sytë dhe bashkë me të edhe disa vende të tjera. I gjendur në këto kushte, Leka III e zhvendosi selinë e tij në qytetin e lashtë iliro-arbnor të Sardës (Ishulli i Shurdhahut), ku do të qëndrojë bashkë me familjen dhe oborrtarët e tij deri në vitin 1479. Duhet theksuar se konflikti midis Gjergjit dhe Lekës nuk shkaktonte pasoja të dëmshme vetëm brenda kufijve të Arbërisë, por në kontekstin më të gjerë të “Luftës së Shenjtë” kundër Perandorisë Osmane, kishte një ndikim të drejtpërdrejtë në skenën politike dhe ushtarake europiane. Prandaj, çdo përshkallëzim i mëtejshëm i konfliktit çonte në dobësimin e frontit antiosman në Arbëri, duke dëmtuar shumë rëndë “Kauzën e përbashkët të Botës së Krishterë.” Për të mundësuar me çdo kusht pajtimin midis “2 monarkëve të fuqishëm arbër”, vetë Selia e Shenjtë në Romë ndërmori dy përpjekje të rëndësishme në këtë drejtim.

Më 13 gusht 1452, Papa Nikolla V i ngarkoi ndërmjetësuesit të tij, imzot Pal Dushit (Paolo Dussus), krijimin e një komisioni të posaçëm me detyrën për të organizuar një takim pajtues midis palëve kundërshtare. Asokohe Leka III ishte një nga të dyshuarit kryesorë për organizimin e atentatit të dështuar kundër Gjergj Kastriotit-Skënderbeut në Pyllin e Krrabës, në vitin 1451. Takimi sqarues dhe pajtues u zhvillua në qytetin e Durrësit më 25 tetor të vitit 1452. Mirëpo, siç u trajtua pak më lart, marrëdhëniet midis tyre u acaruan sërish në vitin 1458, pasi përflitej sikur Leka III kishte bashkëpunuar me osmanët në dëm të Gjergj Kastriotit-Skënderbeut dhe Republikës Veneciane. Nëpërmjet Bulës Pontifikale që Papa Piu II shpalli në Siena, më 10 shkurt 1459, Dukagjinët kërcënoheshin me çkishërim nëse ata nuk do të shkëpusnin lidhjet me osmanët dhe të pajtoheshin me Gjergj Kastriotin-Skënderbeun brenda 15 ditëve. Personi që u caktua për ta kryer këtë mision shumë të vështirë dhe që e finalizoi atë me sukses, ishte imzot Pal Ëngjëlli, një figurë e jashtëzakonshme dhe me shumë autoritet.

Marrëdhëniet delikate midis Dukagjinasit dhe Kastriotit pësojnë sërish një krisje tjetër në pranverën e vitit 1462 për t’u sheshuar një herë e përgjithmonë në muajin tetor të vitit 1463. Tashmë, Leka III, nga rivali kryesor i Gjergj Kastriotit-Skënderbeut në Arbëri, kthehet në njërin prej bashkëpunëtorëve të tij më të ngushtë. Gjatë zhvillimit të Betejës në Fushën e Sfetigradit (korrik-1465) kundër ushtrisë osmane të komanduar nga renegati arbër, Ballaban Pashë Badera, në një moment të caktuar, ushtarët osmanë e rrethuan Gjergj Kastriotin-Skënderbeun nga të gjitha anët, duke i ngushtuar rrezen e veprimit. Njëri prej tyre iu hodh mbi trup, e kapi për qafe sa desh e shtriu përtokë, duke përdorur peshën e vet trupore dhe inercinë e lëvizjes, por në këtë moment kritik besohet se ishte pikërisht Leka III Dukagjini, i cili arriti ta vrasë ushtarin armik duke ia kaluar shpatën tej për tej në trup dhe e shpëtoi udhëheqësin e vet nga rreziku. Sa hap e mbyll sytë dhe pothuajse në të njëjtën kohë, u copëtuan edhe pesë ushtarë të tjerë osmanë që ndodheshin aty pranë, ndërsa në rradhët e luftëtarëve arbër nuk mbeti asnjë i plagosur.

Mirëpo, Gjergj Kastrioti-Skënderbeu u hodh përsëri si i tërbuar në mes të skuadronit armik dhe mbeti për disa kohë krejt i vetëm, pa e ditur askush se çfarë po bëhej me të. Gjatë këtij sulmi u përpoq rastësisht me vetë Ballaban Pashën dhe në atë çast, në inat e sipër, e ngriti shpatën me të dy duart për ta goditur atë sa më fort mbi helmetë, por duke qenë se lëshoi frenat, kali i tij ra në gjunjë dhe u godit për vdekje nga ushtarët osmanë. Më pas, kali i plagosur e vijoi ecjen, duke përfunduar i përplasur mbi trungun e një peme të vjetër dhe aty ra përdhe. Bashkë me të u rrëzua edhe Gjergj Kastrioti-Skënderbeu, i cili u përplas me forcë në trungun e lisit dhe më pas përtokë me kokë e me shpatullën e djathtë, duke mbetur i shtrirë dhe pa lëvizur, sikur të kishte vdekur. Kalorësit osmanë, duke menduar se tashmë kishte vdekur, zbritën menjëherë nga kuajt që t’i prisnin kokën. Në këto çaste kaq kritike, kalorësit e Gardës Pretoriane, që e kishin parandjerë rrezikun, u vërsulën kundër ushtarëve armiq, por i pari që shkoi me shpejtësi pranë tij ishte Tanush Dukagjini, i cili u vërsul si i çmendur në mesin e ushtrisë osmane për të shpëtuar kryekomandantin e vet. Gjatë fushatës së madhe sulltanore të vitit 1466, ndërkohë që Gjergj Kastrioti-Skënderbeu luftonte me masën kryesore të armatës perandorake osmane të udhëhequr personalisht nga Mehmeti II Fatih, Leka III Dukagjini u mbrojt heroikisht në malet e tij të papushtueshme përballë ushtrisë osmane të komanduar nga nipi i vezirit të madh, Mahmut Pasha Angeloviç (serbo-bizantin), duke e detyruar atë të tërhiqej me humbje të mëdha në njerëz.

Në malësitë e Veriut të Arbërisë, njësoj si në Krujë, forcat osmane dështuan plotësisht në përpjekjet e tyre përballë Lekës III, i cili, duke bashkëpunuar ngushtë me Gjergj Kastriotin-Skënderbeun dhe nipin e tij, Ivan Cernojeviçin (Gjon Gjurashin), princ i Zetës së Sipërme (Mali i Zi), shpëtuan jo vetëm zotërimet e tyre, por edhe qytetet e rëndësishme të Arbërisë Veriperëndimore të kontrolluar nga Republika Veneciane, si: Shkodra, Lezha, Danja, Drishti dhe Ulqini. Roli vendimtar i Lekës III Dukagjinit spikat edhe gjatë luftimeve të përgjakshme për çlirimin e Kështjellës së Krujës nga rrethimi i dytë më 23 prill 1467, kur mbeti i vrarë vetë komandanti osman dhe renegati famëkeq arbër, Ballaban Pashë Badera. Gjatë këtij sulmi asgjësues të ushtrisë arbëre të udhëhequr nga Gjergj Kastrioti-Skënderbeu, Leka III komandonte një grupim të rëndësishëm të ushtrisë arbëre që ishin mobilizuar në qytetin e Shkodrës dhe rrethinat. Kjo fitore u arrit falë koordinimit të shkëlqyer midis Gjergj Kastriotit-Skënderbeut, Lekës III Dukagjinit, Nikollës II Dukagjinit dhe Nikollë Monetës, të cilët komanduan forcat arbëre që sulmuan kampin osman dhe trupave të garnizonit të Kështjellës së Krujës të komanduar nga Tanush Topia dhe veneciani, Baldassare Perducci. Kontributi i Lekës III ka qenë i shënuar edhe gjatë zhvillimit të Betejës së Krrabës më 27 prill 1467, gjatë rrethimit të kështjellës osmane të Elbasanit dhe më pas në luftimet për çlirimin e disa kështjellave atërore të Gjergj Kastriotit-Skënderbeut, si ajo e Stellushit në trevën e Matit dhe e Çidhnës në Dibrën e Poshtme, më 30 prill 1467.

Përballë goditjes kataklizmike që pësoi Arbëria në verën e vitit 1467 si pasojë e fushatës së madhe sulltanore të udhëhequr nga Mehmeti II Fatih, ushtria e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut, me rradhët e saj thellësisht të dëmtuara gjatë viteve të fundit, triumfoi me sukses kryesisht në sajë të përforcimeve me luftëtarë nga malësitë e Veriut, që ishin nënshtetas të Lekës III Dukagjinit. Po ashtu, vlen për t’u theksuar se më 14 korrik 1467, pasi kishte pushtuar Kështjellën e Petralbës në Mat, sulltan Mehmeti II Fatih nisi drejt Veriperëndimit të Arbërisë vezirin e madh, Mahmud Pasha Angeloviç, me një ushtri që përbëhej nga 60.000 kalorës të zgjedhur. Mahmud Pasha u vërsul me tërbim kundër Lezhës, Zadrimës dhe Shkodrës, ku për tri ditë me rradhë ai u ngop duke vrarë, plaçkitur e shkatërruar çdo gjë që i doli përpara syve. Gjatë luftimeve që u zhvilluan me trupat shkodrane, u dogj edhe pjesa e poshtme e qytetit, por kështjella Rozafa mbeti e paprekur. Më 17 korrik 1467, veziri i madh u largua nga qyteti i Shkodrës dhe ushtria e tij, pasi kaloi lumin Drin, u shfaq pranë Danjës. Nga aty, Mahmud Pasha Angeloviç marshoi në malet e Lekës III Dukagjinit.

Asokohe, ky i fundit, ndodhej në pozita mjaft të vështira, sepse e kishin tradhtuar Nikolla II dhe Progon Dukagjini, që tashmë ishin bashkuar me turqit osmanë. Megjithatë, pavarësisht tradhtisë në gjirin familjar, Leka III i bëri ballë me shumë sukses ushtrisë armike, duke i shkaktuar humbje të konsiderueshme. I gjendur në këto rrethana, Mahmud Pashë Angeloviç nuk vazhdoi më tej, por u detyrua të tërhiqet dhe u nis drejt qytetit të Krujës për t’u bashkuar me forcat kryesore të sulltan Mehmetit II Fatih. Ndërsa në Betejën e Kirit, më 14 janar 1468, ndërkohë që Gjergj Kastrioti-Skënderbeu po lëngonte në shtrat i mbërthyer nga ethe të tmerrshme, ai ia besoi komandën e Gardës Pretoriane dhe të gjithë ushtrisë arbëre pikërisht Lekës III Dukagjinit, i cili i shkaktoi ushtrisë osmane të udhëhequr nga Ahmet Pasha, një disfatë katastrofike. Vdekja e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut tri ditë më vonë, më 17 janar 1468, pasi i sollën në Lezhë lajmin e shumëpritur të fitores së Kirit, pati një ndikim të jashtëzakonshëm në jetën politike të Arbërisë, sepse përveç Lekës III Dukagjinit, asnjë përfaqësues tjetër i fisnikërisë vendase nuk mund t’i bënte ballë furisë së sulltan Mehmetit II Fatih.

Gjithashtu, duhet theksuar se Leka III iu ndodh te koka Gjergj Kastriotit deri në çastin e fundit të jetës dhe pas kalimit të tij në amshim, e vajtoi sipas zakonit të lashtë të “Gjâmës së Burrave”, duke ngritur zërin e vajit dhe duke çkulur mjekrën e flokët, si shenjë dhimbjeje dhe nderimi. Historiani i mirënjohur tirolez (gjermano-austriak), Jakob Philipp Fallmerayer (1790-1861), vëren se: “Në kujtimet e varfëra të kohës, qoftë për besnikërinë e qëndrueshme ndaj çështjes së përgjithshme, qoftë për arsye të kontingjenteve të tij të shumta, nga krerët arbër shprehimisht përmendet vetëm princi i Dukagjinit.” Menjëherë pas vdekjes së Gjergj Kastriotit-Skënderbeut, aristokracia arbëre u gjend në një udhëkryq të madh ekzistencial, sepse përfaqësuesit e saj, me qëllim për të mbijetuar përballë “Kolosit turk”, duhej të zgjidhnin njërën nga tri rrugët. Një pjesë e fisnikëve arbër parapëlqyen të tërhiqeshin në male për të ruajtur lirinë, pavarësinë, dinjitetin, besimin e Krishterë dhe kujtimin e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut, duke luftuar deri në vetëmohim.

Të tillë ishin Leka III dhe Nikolla II Dukagjini së bashku me nipin e Kryeheroit, Ivan Cernojeviçin (Gjon Gjurashin). Një pjesë tjetër, zgjodhën rrugën e kompromisit, duke u vënë në shërbim të turqve osmanë dhe shpejtuan të marrin në dorë disa nga zotërimet e vjetra feudale të familjeve të tyre, duke “mohuar” besimin e të parëve dhe përqafuar besimin e pushtuesit. Ndërsa, pjesa e mbetur, në pamundësi për të rezistuar, vendosën të mos poshtërohen dhe zgjodhën të braktisin atdheun, duke ikur në drejtim të brigjeve të shteteve italike. Bashkë me ta, nga Arbëria u largua edhe një numër jashtëzakonisht i madh njerëzish, duke shkaktuar një katastrofë demografike dhe hemoragji të tmerrshme kombëtare. Vdekja e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut, e cila shkaktoi një hidhërim të thellë në popullin arbër, nuk ia dobësoi dëshirën për të mbrojtur lirinë, por lufta për pavarësinë e Arbërisë, të cilës Kryeheroi i dha forcën, talentin politik dhe gjenialitetin ushtarak, vazhdoi të jetojë nën udhëheqjen e Lekës III Dukagjinit. Në këmbim të gatishmërisë ushtarake, Leka III u garantoi malësorëve të Principatës së Dukagjinëve, si dhe të gjithë atyre që iu bashkuan për mbrojtje, lirinë brenda organizimit të tyre fisnor.

Në kushtet e reja, kjo liri u institucionalizua përmes riorganizimit të Pleqve mbi bazë fshati dhe krahine, duke ruajtur kështu strukturën fisnore brenda rendit të ri politik. Në këto kushte, mijëra banorë të Rrafshit të Dukagjinit dhe të Ultësirës Perëndimore vërshuam drejt zonave malore nën kontrollin e Lekës III, ku gjetën një strehë të sigurtë. Për fatin e mirë të Arbërisë, në periudhën 1468–1473, sulltan Mehmeti II u angazhua në fronte të tjera ushtarake (Karamani, Negroponte dhe Anadolli Lindor), çka i dha vendit tonë një periudhë relative qetësie. Megjithatë, në vitin 1474 turqit osmanë ndërmorën një ekspeditë të madhe kundër qytetit të Shkodrës, ku u angazhuan rreth 80.000 trupa, përfshirë 8.000 jeniçerë dhe pajisje të rënda artilerie. Rrethimi i Shkodrës (15 korrik – 28 gusht 1474) përfundoi me dështimin e plotë të turqve osmanë falë qëndresës titanike të garnizonit të Rozafës prej 2.500 luftëtarësh dhe 4.000 civilëve, të mbështetur nga repartet e Lekës III Dukagjinit dhe Ivan Cernojeviçit, që vepronin jashtë mureve të kështjellës. Më 6 shtator 1477, Leka III Dukagjini së bashku me proveditorin venecian, Francesco Contarini, arrijnë të çlirojnë Kështjellën e Krujës nga rrethimi i ngritur prej një viti nga Ahmed Bej Evrenozi. Mirëpo, fitorja e arritur përmbyset shumë shpejt dhe përfundon në disfatë si rezultat i pakujdesisë së forcave arbëro-veneciane, të cilët u shpërndanë mbas plaçkës. Repartet e mbijetuar të ushtrisë osmane u hodhën në kundërsulm dhe në këtë betejë Leka III mbeti i plagosur rëndë, aq sa disa autorë e kanë bërë atë të vdekur.

Leka III Dukagjini ka dhënë një kontribut të shënuar edhe për mbrojtjen e Shkodrës gjatë rrethimit të Kështjellës së Rozafës nga armata perandorake osmane në vitet 1478-1479. Pasi më 25 prill 1479 u ratifikua në Venecia marrëveshja e paqes së nënshkruar në Stamboll më 25 janar 1479 midis Perandorisë Osmane dhe Republikës Veneciane, dorëzimi i Shkodrës shënon edhe ikjen e Lekës III në Venecia së bashku Nikollën II, Ivan Cernojeviçin dhe shumë arbër të tjerë. Mirëpo, më 15 qershor 1481, në kohën kur turqit osmanë kishin përqendruar forca të mëdha në qytetin e Vlorës për t’i dërguar në ndihmë të ushtrisë që mbante të pushtuar Otranton, në Puglia, Leka III dhe Nikolla II Dukagjini së bashku me nipin e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut, Ivan Cernojeviçin e Malit të Zi, kthehen në zotërimet e ish-principatave të tyre. Fatkeqësisht, pas njoftimit të fundit që na ofrojnë burimet dokumentare raguzane (15 qershor 1481), të dhënat mbi fatin e mëtejshëm të Lekës III Dukagjinit pas kthimit të tij në atdhe mungojnë plotësisht! Të vetmet dëshmi që hedhin dritë mbi ditët e fundit të jetës së tij mbeten legjendat dhe gojëdhënat e shumta, të cilat janë ruajtur dhe transmetuar brez pas brezi deri në ditët e sotme.

Menjëherë pas kthimit nga Venecia, sipas traditës gojore, Leka III u vendos fillimisht në kështjellën e Drishtit, ku vazhdoi luftën kundër turqve osmanë. Më pas ai u tërhoq në “Shkambin e Rajës”, në Tropojë, duke vijuar në “Gurin e Lekës” në Shosh të Dukagjinit, më tej në Dukagjinin e Vjetër (Pukë-Mirditë) dhe përfundimisht u tërhoq në “Fushën e Kosovës”, ku pas një betimi solemn të mbajtur së bashku me krerët e vendit për të mos rënë të gjallë në duart e turqve, ai zhduket në mënyrë misterioze. Ky itinerar sugjeron mundësinë që Leka III të ketë ndërruar jetë në mes bashkëluftëtarëve dhe popullit që ai udhëhoqi dhe të cilët e deshën aq shumë, duke i qëndruar besnikë deri në fund. Data e pranuar për vdekjen e tij është viti 1481, por burimet historike nuk ofrojnë hollësi mbi vendin dhe as mbi rrethanat e vërteta të ngjarjes. Meqenëse burimet historike heshtin, rrethanat mbeten tërësisht të panjohura. Po ashtu, as tradita gojore nuk jep të dhëna lidhur me kohën dhe vendin e vdekjes së Lekës III, njësoj siç nuk disponohet asnjë informacion për vendvarrimin e tij. Sipas traditës gojore, ai u largua duke dhënë bekimin e tij për lirinë e trojeve arbëre dhe duke mallkuar çdo robëri që do t’i rëndonte ato, deri në çastin kur zotërit e vërtetë të këtyre viseve të riktheheshin në atdheun e tyre. Sipas një gojëdhëne që At Marin Sirdani O.F.M. ka shënuar në Pecaj të Shalës, të kallëzuar prej Prêkë Sokol Bashës, në çastet e fundit përpara se të largohet nga kjo botë, Lekë Dukagjini, në praninë e krerëve të vendit në Fushën e Kosovës, ka nxjerrë shpatën dhe duke ngritur sytë lart nga qielli e ka ngulur atë në dhé, duke thënë: “O Zot, merrem shpirtin, por mos premto të bij në dorë të Turkut”! Këto kanë qenë fjalët e fundit të pinjollit më të shquar të Dukagjinëve dhe princit të lavdishëm të paraardhësve tanë.

Në një relacion të vitit 1637, ipeshkvi i Dioqezës së Sapës, Imzot Frang Bardhi, shkruan se në Pukë: “Në rrugë e në punë këndojnë me zë të lartë trimëritë e burrave të tyre të mëdhenj dhe sidomos të të pathyeshmit Zot Gjergj Kastriotit, të quajtur Skanderbeg (invitiss.o Sig.r Giorgio Castriota d.o Scanderbegh) dhe të të përshëndritëshmit Zot Lekë Dukagjinit (Ill.mo Sig.r Lecha Ducagino), princit dhe zotërisë së tyre.” Kujtimin e gjallë të këtij udhëheqësi të madh të paraardhësve tanë, figura e të cilit lidhet kryesisht me “Kanunin”, sot e gjejmë kudo, në hapësirën e gjerë që shtrihet nga Lezha, Zadrima dhe Shkodra deri në Gjilan të Anamoravës, ku emri i tij ruhet në legjenda, gojëdhëna, këngë dhe tregime popullore, por mbi të gjitha në toponime. Nëpër shekuj, figura e Lekës III Dukagjinit ka ruajtur rolin e saj si një emblemë e shquar e trimërisë dhe drejtësisë arbërore. Ai nuk përfaqëson vetëm një luftëtar të fuqishëm dhe princ të mençur, por edhe një udhëheqës politik e ushtarak të talentuar dhe një simbol të bashkimit të malësorëve gegë përballë presionit osman.

Përmes sakrificës së tij, e cila shërbeu ndër shekuj si model frymëzimi, bërthama e zotërimeve të Dukagjinëve arriti të ruhej kryesisht e pavarur deri në vitin 1912. Burimet tradicionale, përfshirë legjendat, gojëdhënat dhe këngët, që janë transmetuar brez pas brezi, nuk pasqyrojnë vetëm veprimtarinë ushtarake dhe politike të Lekës III Dukagjinit, por edhe një paradigmë të qëndrueshmërisë dhe trimërisë së pandalshme. Figura e tij nuk kufizohet vetëm në ngjarjet historike të Shqipërisë së Veriut dhe Rrafshit të Dukagjinit, por ajo jeton përmes Kanunit dhe çdo rrëfimi, anekdote apo kënge, që e kujton në shumë treva të Gegnisë. Emri i tij përfaqëson qëndresën kundër Perandorisë Osmane, ndërsa trashëgimia që ka lënë pas mbetet një thirrje e vazhdueshme për guxim, dinjitet, mbrojtje të identitetit kombëtar dhe përkushtim ndaj atdheut, deri në vetëmohim.

Nëntori i përgjegjësisë kombëtare

November 3, 2025 by s p

Nga Manastiri në Vlorë, nga Londra në Versajë, nga Tirana e Prishtina në Shkup çdo hap i historisë sonë kërkon sot një përgjigje politike, të mençur dhe të përgjegjshme: ku po shkon kombi shqiptar dhe kush mban përgjegjësi për drejtimin e tij? Vetëm atëherë, Nëntori do të jetë jo kujtesë romantike, por tribunë kombëtare e ndërgjegjes politike shqiptare.

Nga Prof. dr. Skender ASANI

Në këtë fillim të muajit nëntor, kur hijet e historisë ndërthuren me dritën e përvjetorëve kombëtarë, politika shqiptare duhet të zhvendosë vëmendjen nga ceremonialet drejt llogaridhënies. Sepse çdo përvjetor që nuk shndërrohet në reflektim, kthehet në zbrazëti simbolike. Nëntori nuk është vetëm muaj flamujsh dhe përkujtimesh, por muaj i ndërgjegjes kombëtare moment kur historia kërkon përgjigje nga politika, e sakrifica e të parëve kërkon qëllim dhe vizion nga pasardhësit.

Prandaj ky nëntor nuk duhet të nisë me fjalime të zakonshme, por me pyetjen e madhe që rëndon mbi ndërgjegjen tonë kombëtare: a e kemi ndjekur ne udhën që na e trasuan Manastiri dhe Vlora?

Politikbërja shqiptare nuk mund të mbijetojë më me glorifikimin ceremonial të historisë; ajo duhet të përballet me llogaridhënien që ia kërkon Nëntori ai i Manastirit dhe ai i Vlorës dy akte themelore që i dhanë drejtim dhe dinjitet kombit shqiptar.

Nëntori i Kongresit të Manastirit unifikoi alfabetin dhe, bashkë me të, ndërgjegjen kombëtare, duke i dhënë zë një populli që kërkonte të fliste me një gjuhë, të mendonte me një ideal dhe të vepronte me një qëllim. Ky unifikim shpirtëror e kulturor solli si pasojë të natyrshme Kuvendin e Vlorës, ku ideja u shndërrua në akt shtetformues.

Por në tragjedinë e historisë sonë, Konferenca e Londrës copëzoi trungun shqiptar, duke e ndarë kombin në pjesë të shpërndara, të cilat megjithatë ruajtën frymën e përbashkët të lirisë. Ndërsa Konferenca e Versajës, nën hijen e interesave të mëdhenj, njohu shtetin shqiptar të cunguar, duke lënë jashtë trungut pjesët veriore e lindore të banuara me shqiptarë, të cilët vijuan me përpjekje të pandërprera për çlirim dhe bashkim.

Qershori i vitit 1999, me flakën e lirisë së Kosovës, riktheu shpresën e një epoke të re kombëtare dhe hapi portat e shtetësisë së saj si përmbushje e një kapitulli të mohuar për dekada. Por kjo liri, nëse nuk ushqehet me përgjegjësi politike, rrezikon të shndërrohet në stagnim institucional dhe në kriza që dëmtojnë vetë substancën e shtetësisë.

Prandaj fillimi i këtij nëntori duhet të shënojë një kthesë të re për zgjidhjen e ngërçit politik në Kosovë, ku pas dështimeve për krijimin e qeverisë, kërkohet kthjelltësi, bashkërendim dhe përgjegjësi për misionin historik që Kosova përfaqëson.

Në Maqedoninë e Veriut, pas përfundimit të procesit zgjedhor lokal, hapet një periudhë e re reflektimi politik, që kërkon tejkalimin e logjikës së ngushtë partiake dhe ngritjen e një vizioni të ri kombëtar. Shqiptarët i pret detyra historike për ta rikthyer dhe avancuar shtetformësinë e tyre, duke ndërtuar një Platformë të Re të Shtetformësisë që të projektojë një vizion të qëndrueshëm euroatlantik, të bazuar në barazi reale dhe përfaqësim dinjitoz në të gjitha nivelet e arkitekturës shtetërore.

Ky proces duhet të jetë i mençur, gjithëpërfshirës dhe strategjik, në mënyrë që shqiptarët të mos jenë vetëm pjesëmarrës formalë në jetën politike, por bashkëhartues të rendit të ri institucional dhe garanci e stabilitetit afatgjatë të shtetit. Vetëm përmes një platforme të tillë, që ndërthur idealin kombëtar me përgjegjësinë shtetërore, mund të ndërtohet një balancë e re e fuqisë politike, që do ta bëjë barazinë jo premtim elektoral, por realitet të prekshëm në përditshmërinë e qytetarëve.

Në këtë mozaik sfidash rajonale, Tirana zyrtare duhet të marrë rolin udhëheqës që historia dhe pozita gjeopolitike ia ngarkojnë. Në këto momente të ndjeshme ajo duhet të jetë jo vetëm qendër politike, por edhe qendër orientuese e kombit shqiptar në rajon.

Tirana nuk mund të heshtë përballë krizave politike në Prishtinë apo vakuumit institucional në Shkup, sepse heshtja e saj përkthehet në pasivitet kombëtar. Në vend të neutralitetit të ftohtë diplomatik, duhet të ringjallet një diplomaci aktive, gjithëpërfshirëse dhe e mençur, e cila do ta pozicionojë faktorin shqiptar si element stabiliteti dhe jo si reflektim i krizave të brendshme.

Në këtë rrugëtim historik e politik, marrëdhëniet me aleatin tonë natyror Shtetet e Bashkuara të Amerikës mbeten themel i qëndrueshmërisë dhe garanci e orientimit strategjik të kombit shqiptar. Amerika, që dikur ndihmoi në ringjalljen e shpresës shqiptare dhe në realizimin e ëndrrës së lirisë për Kosovën, mbetet sot busulla e sigurisë dhe mbrojtëse e aspiratave tona euroatlantike. Po aq të rëndësishme janë edhe marrëdhëniet me miqtë tanë evropianë, me të cilët ndajmë një vizion të përbashkët për paqe, demokraci dhe integrim.

Këto aleanca nuk janë vetëm lidhje diplomatike, por shtylla të domosdoshme të rrugëtimit tonë kombëtar dhe të orientimit tonë strategjik drejt Perëndimit. Vetëm përmes këtij bashkërendimi me partnerët ndërkombëtarë, Tirana, Prishtina dhe Shkupi mund të ndërtojnë një bosht të ri shqiptar të stabilitetit rajonal dhe të sigurisë euroatlantike, duke e bërë faktorin shqiptar jo vetëm kombëtar, por edhe strategjik për të ardhmen e Ballkanit.

Ky nëntor, pra, nuk duhet të jetë muaj i festave, por muaj i reflektimit dhe i llogaridhënies. Nuk duhen më ceremoni me flamuj, por përgjigje për drejtimin e çështjes shqiptare në shekullin e ri. Nga Manastiri në Vlorë, nga Londra në Versajë, nga Tirana e Prishtina në Shkup çdo hap i historisë sonë kërkon sot një përgjigje politike, të mençur dhe të përgjegjshme: ku po shkon kombi shqiptar dhe kush mban përgjegjësi për drejtimin e tij? Vetëm atëherë, Nëntori do të jetë jo kujtesë romantike, por tribunë kombëtare e ndërgjegjes politike shqiptare.

“Clark/ShBA, në mbrojtje të Thaçit dhe bashkë-çlirimtarëve të Kosovës”

November 3, 2025 by s p

Gjeneral ® Piro Ahmetaj/

Arritjet, përpjekjet dhe sfidat për ardhmërinë Euroatlantike të Kosovës së mbas-çlirimit nga Pushtuesit Serb, i kam ndjekur dhe prezantuar në forumet më të larta të sigurisë, si në konferenca, panele si dhe qindra publikime në kryeqytetet e Ballkanit (përfshi Beograd), në Washington, Bruksel, Qëndrën Marshall Gjermani, Kolegjin e NATO-s, dhe në 32 Kryeqytetet e vendeve anëtare të Aleancës.

Po ashtu, kam kontribuar modestisht për përgatitjen e korrnizës si dhe ngritjen e Institucioneve shtetërore të bazuara në balancat demokratike të pushteteve, (si Këshillin e Sigurisë), duke patur njëherësh dhe privilegjin që vlerësimet, rezervat dhe këshillat strategjike ti ndaj me ish-Presidentin Thaçi si dhe udhëheqës të tjerë të Kosovës së pas çlirimit nga makineria kriminale e Millosheviçit.

Në pamundësi t’ju jap përgjigje të dedikuar studiove televizive, gazetave, etj në vijim gjeni konsiderata gjeopolitike mbi protestën e Tiranës (17 Tetor 2025), si dhe konfirmimin e Gjeneralit të mirënjohur Westly Clark për të dëshmuar në Gjykatën e Hagës jo vetëm në mbrojtje të: “bashkëluftëtarit të Tij, Presidentit Hashim Thaçi, por dhe luftës së drejtë të UÇK/USA/NATO për çlirimin e Kosovës”:

Pikësëpari, ajo çka i përbabashkon këto dy ngjarje (protesta e Tiranës dhe dëshmia e Gjeneralit Amerikan) është qëllimi për lirimin udhëheqësve të Kosovës, përkatësisht Hashim Thaçi, Kadri Veseli, Jakup Krasniqit, Rexhep Selimi, të cilët nga çlirimtarë, akuzohen cinikisht për: “krime lufte si dhe kundër njerëzimit para dhe gjatë luftës 1998 -1999” !

Por edhe pse dy ngjarje me një qëllim të vetëm, i gjej tërësisht të ndryshme, për cilësinë e organizimit, imazhin, mesazhet kombëtare dhe ndërkombëtare që demostrojnë, por para së gjithash për peshën që mbartin për lirimin e udhëheqësve të UÇK-së si dhe aktualitetim e Kosovës moderne.

Konkretisht, dëshmia (deri 21 Nëndor), e Gjeneralit Westly Clark, nga cilësia e ish-Komandantit Suprem të NATO-s në Hagë, mbart një rëndësi kritike jo vetëm për lirimin e Ish-Presidentit Thaçi, por edhe për të nderuar luftën dhe bashkëluftëtarët (amerikanë/UÇK) e çlirimit të Kosovës nga pushtuesit Serb. Dhe meqë jemi te Gjenerali *, për këdo të interesuar do të sugjeroja librin e Tij “Time to Lead”, gjeni përmbledhje brilante mbi dinamikën e përballjes (sy me sy) deri në gjunjëzimin e Millosheviçit (Kasapit të Ballkanit).

Gjithashtu duhet konsideruar se, përveç gjeneralit Clark (me autorizim nga Qeveria e ShBA), jo rastësisht në mbrojtje të Presidentit Thaçi, kanë dëshmuar ish-ndihmës Sekretari Shtetit, James Rubin, këshilltari ligjor i delegacionit të Kosovës në Rambuje, Paul Williams, etj duke konfirmuar njëkohësisht qëndrimin e ShBA se: “lufta për liri/çlirimin e Kosovës nuk ishte kurrësesi krim”.

Thënë këtë, nënëvizoj se ShBA, jo-rastësisht nuk e ka nënëshkruar marrëveshjen dhe as i njeh vendimet e Gjykatës së Hagës, Për më tepër, në rastin konkret: “duke vënë shenjën e barazisë mes pushtuesve gjakatarë dhe luftëtarëve të lirisë”, kjo Gjykatë ka dalë tërësisht dhe pabesisht (e ngritur me miratimin e Thaçit …) nga binarët e juridiksionit si dhe po krijon një preçedent të turpshëm/rrezikshëm në historinë e pas-luftrave.

Nga ana tjetër, nuk mund të mos e shpreh keqardhjen për modelin e tejkaluar, skenarin e sforcuar, shpërdorimin për interesa partiake si dhe për nivelin (deri sharlatanë) të protagonistëve në protestën e Tiranës (dt. 17). Uroj të jem gabim, por kjo protestë folklorike, nuk i shërbeu as lirimit të Presidentit Thaçi, as bashkëluftëtarëve si dhe as sencibilizimit dhe promovimit të imazhit dhe dinjitetit kombëtar.

Për të kundërtën, kujtoj qasjen fisnike me UÇK-në të Presidentit të Shenjtëruar Ibrahim Rugova, edhe pse fitoi në mënyrë plebiçitare ndaj të gjithëve (përfshi patriot të çartur që ende e kosiderojnë Atë tradhëtar); vetë-dorëzimin në Hagë të Kryeministrit Hardinaj, për ti treguar botës mbarë se nuk jemi tribu/kaçak në këto troje, por ndër kombet më të vjetër dhe më fisnik të Europës, si dhe nderimin për përballjen dinjitoze të Presidentit Thaçi para “gjykatës së verbër dhe shurdhër” të Hagës, duke mbrojtur jo vetëm vetë-vehten dhe bashkëluftëtarët (UÇK/USA/NATO) por edhe luftën për liri dhe pavarësinnë e Kosovës.

Së dyti duke përsëritur përuljen e thellë për gjakun e derdhur, si dhe nderimin për sakrificat sublime të Shqiptarëve të Kosovës në shekuj, nuk mund të mos skalisim mirënjohjen kombëtare për “çlirimtarët e vërtetë” [ShBA/NATO/UK] si dhe për peshën kritike që vijojnë të mbajnë për paqen dhe stabilitetin demokratik të Balkanit Perëndimor.

Kështu, për Enveristët e vetë-mbrojtjes sovrane, ngrihet një pyetje shumë e thjeshtë: “Nëse ShBA/Trump, konfirmojnë tërheqjen e trupave ushtarake nga Kosova (që sigurisht një ditë do të ndodhë) = kush është opsioni-2 i Kryeministrit në detyrë për të mbrojtur statusquonë teritoriale të Kosovës dhe interesat gjeopolitike të Kombit”!? Pyetje që pa “lejen e vetë-vendosësve” kërkon përgjigje edhe nga Tirana Zyrtare. Ndërsa fakti që menjëhërë mbas: “ngrirjes së dialogut strategjik me Qeverinë Kurti”, anëtarësimi i Kosovës në NATO është konfirmuar ndër prioritetet e Washingtonit, flet më fortë se dezinformimet Ruse, për mbështetjen e ShBA/Presidentit Trump-2 ndaj Kosovës si dhe për ndërthurjen me interesave kombëtare.

Ndërsa për tmerrin që e ka mbërthyer në fundin e Tij/z Vučič nga “Shqipëria e Madhe”, mbeten ende pa përgjigje disa pyetje fare të thjeshta: “ndërkohë që Serbia nuk kërcënohet nga asnjë vend i rajonit (kurrësesi nga RSh/Kosova), përse shpenzon më shumë se 3 miliard € në vit (përfshi rrreth 1.64 miliard € me Izraelin dhe 2 miliard me Kinën), për tu armatosur “deri në dhëmbë”, me 18-Mig/29, 12-Rafale, Mi-35, raketa, drone” (?) kryesisht nga Rusia; dhe përse 3/4 e fuqisë ushtarake i mban në kufijtë shtetërorë të Kosovës!?

Gjithësesi, jo vetëm për neo-millosheviçët në Beograd dhe Putinistët në Moskë, e përsëris më fortë: “përsa kohë të ketë prezencë të SHBA/NATO në terren, agresioni ushtarak kundër sovranitetit të Kosovës, përveçse aventurë vetëvrasëse e Serbisë mbetet mision tërësisht i pamundur”. E thënë ndryshe, riciklimi i maktheve të Millosheviçit 26 vjet mbas humbjes turpëruese me NATO-n, mund të ushqejnë agjendën e radikalëve në Beograd, interesat e Kremlinit dhe krimit të organizuar, apo dhe sorrat rreth liqenit Ujmanit, por kurrësesi nuk trembin kombin Shqiptar si dhe as fuqinë e sprovuar (në 1999) të Aleancës trans-atlantike (USA/NATO/UK/BE)!

Në shtesë/vijim, gjeni respektivisht edhe: “katër rekomandime gjeo-strategjike”:

Mbrojtjen e sovranitetit, statusquo-në Kosovës si dhe zhvillimin e interesave gjeopolitike (mbarë-Kombëtare) në Rajon, Shqipëria dhe Kosova, do mund t’i realizojnë vetëm duke forcuar më tej bashkëpunimin strategjik me Shtetet e Bashkuara të Amerikës, NATO dhe BE. (s’ka opsion-2).

Prishtina Zyrtare nuk do duhet kurrësesi të ndërmarrë vendimarrje që minojnë themelet e besimit nga/me “çlirimtarët/USA, që mbajnë ende peshë kritike për paqen, sigurinë dhe ardhmërinë Euroatlantike të Kosovës”.

Mbetet emergjencë Nr.1 ngritja e një “Grupi të urtësh/wise group”, me personalitete/elita të gjerësisht pranuara, që përtej pazareve part-iake përulen para interesave kombëtare si dhe përgjegjësive shtetërore për ta jetësuar Platformën: “2-Shtete sovrane 1-Komb i vetëm”, e cila nuk kërcënon (as Serbinë), por kontribuon si një balancë racionale për bashkëjetesën paqësore si dhe integrimin Euroatlantik të rajonit.

Aktorët dhe strategjistët/kolegët në Washington, do t’ju sugjeroja që perspektivën e dialogut strategjik me Kosovën ta para-kushtëzojnë JO me “deliret bollshevike të pushtetarëve që venë e vinë”, por mbi një Matricë Masash të Mirëbesimit Reciprok, gjithësësi të monitoruara nga USA/NATO/BE.

Autori: Gjeneral ® Piro Ahmetaj:

Senior Ekspert për Sigurinë Kombëtare,

Ballkanit si dhe marrëdhëniet me ShBA/NATO,

Ish: zv/SHSHP, Këshilltar i Presidentit si dhe,

Themelues i Përfaqësisë së RSh në SHAPE/NATO

ATJE KU FILLON DRITA QË VJEN NGA PERËNDIMI…

November 3, 2025 by s p

Kosta Nake/

Të gjitha rrugët të çojnë në Romë. Musine Kokalari arriti atje duke ndjekur njërën prej këtyre rrugëve. Sepse rrugët e diturisë në Shqipërinë e viteve ’30 mbylleshin me arsimin e mesëm. Kujtimet e saj për katër vitet e studimeve në Itali nuk janë vetëm një shikim në pasqyrë për shkrimtaren, por edhe për të kuptuar atë dritë që vjen nga Perëndimi dhe që e sollën me punë e sakrifica mendjet e ndritura të Shqipërisë. Përtej kësaj, çdokush do të lexonte me ëndje përballjen e një vajze shqiptare të një vendi të prapambetur me një nga kryeqytetet me më shumë gjurmë të qytetërimit në botë.

Ditët e para të qëndrimit janë një krahasim i papërfytyrueshëm mes vendlindjes me natyrën e pasur dhe botës ku shpirti humb mes asfaltit dhe rrënojave të antikitetit, mes të njohurës dhe të panjohurës, mes rrugëve me dredha dhe shtëpi të vjetra të Gjirokastrës dhe rrugëve të drejta e pallatave të reja të Romës. Është një fillesë e re ku janë krejt të turbullt kufijtë mes ëndrrës dhe zhgjëndrës, ku soditja ia lë vendin zbulimit të shpirtit dhe karakterit italian që është i lidhur ngushtë me fenë e vet, me historinë e vet të ngurtësuar te Koloseu, te Shën Pjetri, te shtatorja e Laokontit, pastaj më tej Napoli e Pompeu, ku zbulon se njohuritë e fituara në shkollën e mesme nuk kanë plotërinë e nevojshme, prandaj jo vetëm që duhet të lexojë, por edhe t’i japë studimit gjysmën e ditënatës. Dhe ja, kjo zhvendosje nuk e shkëput nga atdheu, por i nxit interesin për mbledhjen e folklorit duke shfrytëzuar çdo kohë të lirë dhe kontakt me njohësit dhe interpretuesit e këngëve popullore.

Viti i dytë i studimeve lë pas soditjen e mahnitjen dhe e tërheq studenten drejt vëzhgimeve të thella dhe meditimeve, zbulon ngjashmërinë e jetës njerëzore me natyrën dhe botën e zogjve. “Vetëm natyra është e përjetshme… ekzistenca jonë nuk është veçse një vazhdim i botës dhe një ecje përpara e kohës.” (f.149)

Italia e viteve ’30 nuk ishte vetëm një prej vendeve me universitete të konsoliduara, si “La Sapienza” ku u regjistrua Musineja, por edhe një mundësi më shumë për të vazhduar betejat për jetën në raste të sëmundjeve për të cilat mjekësia shqiptare nuk kishte as mjetet, as përgjigjet e nevojshme. Musineja nuk ishte vetëm studente, por edhe kujdestare e vazhdueshme për njerëzit e rrethit të vet familjar duke harxhuar kohë dhe energji, duke përjetuar dhimbje e stres. “Është e trishtuar të shohësh një fëmijë që vuan.” (f.179)

Viti i tretë ishte sfida e moshës, kishte ardhur koha e zgjedhjes së një partneri për jetën dhe, mes mëdyshjeve dhe ndjesisë për humbjen e lirisë vetjake, ai qëlloi të ishte italian. Ndryshimeve mes mendësisë së dy popujve që i ndan një det, iu shtua dhe atmosfera e luftës, me një negativitet të ushqyer nga lufta italo-greke ku formacionet ushtarake shqiptare nuk i qëndruan besnike fashistëve. Një sjellje false e të dashurit dhe nënës së tij sollën zhgënjimin dhe ndarjen. Edhe Italia nuk ndryshonte nga Shqipëria për thashethemet. Ftohja e të dashurit do të fillonte nga Afrika me njohjen nga afër të popujve të lindjes dhe me mburrjen prej perëndimori se kishin krijuar një ideal të ndryshëm për besimin dhe për gruan.

Në vitin e katërt të studimeve Musineja eksploruese futet në rrugicat periferike të Romës dhe do zbulojë se mjerimi është gjithandej njëlloj dhe shfaqet në fytyrat e zbehta, sytë e zymtë dhe buzët e shtrënguara, te mjedisi i pistë me mure të rrjepur e shkarravina, te zhurma e rrugës ku s’ka trotuarë dhe tavernat ku burrat luajnë me letra. Musinesë iu bë ftesa për të shkruar për shtypin italian përshtypjet e një gruaje shqiptare në Itali që, me kërkesën e vëllait të vet, do të përmblidheshin më vonë në librin “Nënua plakë në Romë.”

Në mënyrë rastësore Musineja erdhi në Shqipëri dy ditë para 7 prillit 1939 dhe kjo kaloi pa ndonjë trazim të veçantë, por më 10 qershor 1940 Italia hyri në luftë dhe sirenat e alarmit u dëgjuan edhe në Romë. I dashuri shkoi në luftë në Libi dhe Egjipt, kurse Musineja përjetoi një vetmi të bukur: “Është kaq bukur të jesh vetëm, të përhumbesh në mendime… të ëndërrosh. Është zemra ajo që gëzon e kënaqet, pa e ditur arsyen. Shpirti përflaket në soditjen e modeleve hyjnore dhe kështu fisnikërohet. Atëherë është ndjenja ajo që zotëron pa dhënë arsye.” (f.191)

Drama e dashurisë e bën Musinenë më meditative për fatin që komandon ekzistencën tonë; për të vërtetën që është më pak e pëlqyeshme, por që të shëron; për lumturinë që është vetëm iluzion, prandaj nuk ia vlen ta kërkosh; për dashurinë që i duket si fantazmë aq sa i vë në dyshim dhe krijimet e poetëve dhe zhgënjimi prej saj i duket rrjedhojë e dobishme. “Qeshë zhytur në vetminë më të plotë… Flisja lirshëm dhe haptas me zemrën time, në një bashkëbisedim të thellë, në një monolog të ëmbël… synimi më i mirë dhe më i madh është që të bëhemi të aftë për veten dhe të mjaftohemi me veten.” (f.219)

Kjo botë meditative është tregues i një studenteje që pas maturimit ka filluar të shkelë në trasenë e pjekurisë. Njëzet provime për katër vjet, me nevojën e perfeksionimit të leximit dhe komunikimit në gjuhën italiane, me sfidën e fituar me latinishten, me mbrojtjen e diplomës me studimin për Naim Frashërin, janë esenca e viteve dhe jetës studentore. Shpesh kjo pjesë e jetës është çështje e privacisë, atë mund ta ruajmë si një thesar të çmuar që nuk do të hapet kurrë për botën. Hapja e saj kërkon shumë guxim dhe Musine Kokalari këtë forcë të pazakontë do ta demonstronte në kalvarin që përshkoi pas vitit 1946 deri sa mbylli sytë në vitin 1983.

(Libri me kujtime “Jeta ime universitare” i Musine Kokalarit, Vepra e zgjedhur 3, Tiranë 2017, f.125)

Njohja e Kosovës nga Siria: Konsolidimi i Diplomacisë Ndërkombëtare dhe Rrjeti Global i Mbështetjes Strategjike

November 3, 2025 by s p

Prof. Dr. Fejzulla Berisha/

Procesi i njohjes ndërkombëtare të një shteti të ri përbën një test të aftësive diplomatike, kapaciteteve për lobim global dhe menaxhimit të koalicioneve strategjike. Njohja e fundit e Kosovës nga Siria përfaqëson një moment historik për shtetësinë e saj dhe simbolizon suksesin e një diplomacie të koordinuar dhe të mbështetur fuqimisht nga aleatë strategjikë dhe koalicione ndërkombëtare.

Ky hap nuk është thjesht formal; ai reflekton një proces shumëplanësh që përfshin negocime bilaterale, rajonale dhe multilaterale, duke konsoliduar legjitimitetin ndërkombëtar të Kosovës dhe duke forcuar pozitën e saj në arenën globale. Arritja është rezultat i koordinimit të ngushtë ndërmjet Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Arabisë Saudite, Turqisë, Izraelit dhe partnerëve të tjerë me ndikim, të cilët kanë ndihmuar në krijimin e një rrjeti global mbështetjeje që mundësoi njohjen nga Siria.

I. Rrjeti Ndërkombëtar i Mbështetjes për Kosovën

Diplomacia kosovare ka zhvilluar një rrjet global mbështetjeje, i strukturuar mbi tre shtylla kryesore:

1. Mbështetja e SHBA-së

Shtetet e Bashkuara kanë luajtur rol vendimtar si ndërmjetësues strategjik, duke përdorur kanale bilaterale dhe multilaterale për të lobuar tek vendet që nuk e kanë njohur Kosovën. SHBA-ja ka organizuar takime të nivelit të lartë midis zyrtarëve kosovarë dhe atyre sirianë, ka ofruar ekspertizë juridike dhe politike, dhe ka garantuar mbështetje diplomatike të vazhdueshme.

Shembull konkret: Në janar 2025, një delegacion i udhëhequr nga Ministria e Jashtëm e Kosovës zhvilloi një seri takimesh në Uashington dhe Riad, ku SHBA-ja shërbeu si ndërmjetësues i besueshëm. Ky bashkëpunim lehtësoi një kuadër garantues për njohjen nga Siria.

2. Përfshirja e vendeve arabe dhe rajonale

Arabia Saudite, duke përdorur kanalet e saj diplomatike në Lindjen e Mesme, ka influencuar politikën e Sirisë për njohjen e Kosovës, duke argumentuar se kjo është e rëndësishme për stabilitetin rajonal dhe marrëdhëniet multilaterale. Përfshirja e vendeve arabe ka qenë vendimtare për krijimin e një klimë besimi dhe përgatitjen e terrenit për vendimmarrjen siriane.

3. Roli i Turqisë dhe Izraelit

Turqia ka shfrytëzuar lidhjet kulturore dhe historike me vendet arabe për të lehtësuar dialogun strategjik midis Kosovës dhe Sirisë. Izraeli ka ofruar mbështetje strategjike, duke demonstruar rëndësinë e koalicioneve rajonale dhe multilaterale, dhe duke kontribuar në konsolidimin e legjitimitetit ndërkombëtar të Kosovës.

Shembull konkret: Takimet diplomatike në Riad (Shkurt 2025) dhe Ankara (Mars 2025) rezultuan me një kuadër negociues që përfshinte stabilitetin rajonal, të drejtat e pakicave dhe kontributin e Kosovës në paqen rajonale, duke bindur palën siriane për njohje.

II. Rëndësia Strategjike e Njohjes nga Siria

Njohja nga Siria ka një ndikim të dyfishtë: simbolik dhe praktik.

Dimensioni simbolik:Ky hap tregon se shtetësia e Kosovës po pranohet edhe nga vende jashtë perëndimit tradicional, duke rritur legjitimitetin ndërkombëtar të vendit dhe afirmuar Kosovën si aktor të pavarur dhe demokratik. Njohja nga një vend me profil kompleks politik si Siria shërben si precedent diplomatik për shtetet që ende nuk e kanë njohur Kosovën.

Dimensioni praktik:Hapi hap rrugë për thellimin e marrëdhënieve diplomatike dhe ekonomike me vendet arabe dhe lindore, duke forcuar pozicionin e Kosovës në forumet ndërkombëtare. Njohja mund të ndikojë në pjesëmarrjen e Kosovës në organizata rajonale dhe ndërkombëtare ku Siria ka rol vendimtar.

Shembull konkret: Pas njohjes, janë zhvilluar diskutime për bashkëpunim ekonomik në energji, infrastrukturë dhe arsim, ku Siria mund të funksionojë si ndërmjetësues rajonal, duke rritur mundësitë e projekteve të përbashkëta.

III. Dinamika e Diplomacisë Multilaterale

Ky sukses është rezultat i një strategjie shumëdimensionalë:

Diplomacia bilaterale: Takimet një-në-një adresuan shqetësimet specifike të Sirisë dhe ofruan garanci mbi qëndrimet politike dhe rajonale të Kosovës.

Diplomacia rajonale: Aktivizimi i Turqisë dhe Arabisë Saudite krijoi presion të koordinuar dhe një klimë bashkëpunimi strategjik.

Diplomacia multilaterale: Përdorimi i forumit ndërkombëtar (Bruksel, OKB, Konferenca për Lindjen e Mesme) për shpërndarjen e informacionit dhe fuqizimin e njohshmërisë së Kosovës si shtet i pavarur dhe demokratik.

Shembull konkret: Në Konferencën për Lindjen e Mesme në Bruksel (Prill 2025), diplomatët kosovarë, të mbështetur nga SHBA dhe Turqia, prezantuan argumente mbi stabilitetin rajonal, të drejtat e pakicave dhe kontributin e Kosovës në paqen rajonale, duke bindur palën siriane për njohje.

IV. Precedentë Historikë dhe Analizë Krahasuese

-Rastet e Balltikëve (Estonia, Letonia, Lituania, 1991): Njohja nga vendet jashtë Bashkimit Sovjetik, e ndërmjetësuar nga SHBA dhe vendet skandinave, rrit legjitimitetin dhe konsolidon shtetësinë e re.

-Sudani i Jugut (2011): Mbështetja e SHBA-së dhe vendeve të Bashkimit Afrikan siguroi njohjen ndërkombëtare dhe hap rrugë për pjesëmarrjen në organizata ndërkombëtare.

-Kosova (2008–2025): Njohja nga Siria pasqyron një model të ngjashëm, ku koalicione globale dhe rajonale garantojnë legjitimitet dhe ndikim strategjik.

Këto precedentë tregojnë se njohja nga vende me profil kompleks politik ka një efekt multiplikues mbi legjitimitetin dhe mund të nxisë njohje të reja nga shtete të tjera.

V. Impakti Rajonal dhe Global

Rritja e legjitimitetit ndërkombëtar: Kosova konsolidon statusin si aktor global dhe partner i besueshëm.

Përshtatja me interesat rajonale: Njohja tregon gatishmërinë për dialog dhe bashkëpunim rajonal, duke hapur ura për marrëveshje ekonomike dhe politike.

Influenca mbi vendet e tjera: Ky precedent mund të stimulojë shtete që nuk e kanë njohur Kosovën për të bërë të njëjtën gjë, duke përdorur argumentet diplomatike të provuara me Sirinë.

VI. Rekomandime Strategjike për Konsolidimin e Suksesit

Vazhdimi i lobimit aktiv: Përdorimi i kanaleve bilaterale dhe multilaterale për vendet që ende nuk e kanë njohur Kosovën.

Përforcimi i rrjetit diplomatik global: Përfshirja e shteteve me ndikim rajonal dhe global për të siguruar mbështetje strategjike dhe legjitimitet politik.

Shfrytëzimi i njohjeve të reja: Avancimi i marrëveshjeve ekonomike, politike dhe kulturore me vendet partnere.

Promovimi i imazhit të Kosovës: Prezantimi i Kosovës si shtet demokratik dhe i angazhuar në paqe, stabilitet dhe bashkëpunim rajonal, duke rritur besueshmërinë ndërkombëtare.

Njohja e Kosovës nga Siria përfaqëson një arritje diplomatike strategjike dhe precedent historik, që tregon fuqinë e lobimit ndërkombëtar, efektivitetin e rrjetit global të mbështetjes dhe aftësinë për të konsoliduar shtetësinë në arenën ndërkombëtare. Ky rezultat forcon legjitimitetin ndërkombëtar të Kosovës, hap mundësi të reja për bashkëpunim ekonomik, politik dhe rajonal, dhe e pozicionon vendin në një rol më të fortë dhe me ndikim strategjik global.