Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

8 Dhjetori, Dita e Rinisë, 34 vjet nga protestat studentore kundër regjimit komunist!

by

Bujar Leskaj/

Sot më 8 Dhjetor, festohet Dita e Rinisë! 34 vjet më parë, studentët protestuan kundër regjimit komunist. Kjo datë, përkujtohet dhe festohet si festë kombëtare, në nder të gjithë studentëve të Dhjetorit ‘90, të LIBERATORËVE, të cilët u bënë iniciatorë të kthesës së madhe historike, që solli paqësisht rënien e komunizmit dhe lindjen e Demokracisë në Shqipëri.

Me shprehjen “E duam Shqipërinë si gjithë Europa”, studentët kërkuan në emër të një populli, atë ç’ka i mungonte Shqipërisë e shqiptarëve: pluralizmin politik, Lirinë e Demokracinë.

Studentët dhe prijësit e tyre kuptuan se ndërgjegjja dhe logjika bëhen një në të vërtetën e madhe të lirisë dhe se liria është e vetmja rrugë e përshkueshme për të arritur progresin kombëtar dhe shoqëror.

Idealet e rinisë studentore të Dhjetorit ‘90 ishin dhe mbeten idealet më të larta, më fisnike, më njerëzore të shqiptareve.

Ndaj dhe 8 Dhjetori ‘90 është dita e nderimit të lirisë dhe vlerave të saj.

Është dita e “bijës” së kësaj Lëvizjeje, Partisë Demokratike, e cila nëpërmjet liderit të saj, Sali Berisha, themeluesve të tjerë Azem Hajdari, Gramoz Pashko, Aleksandër Meksi, Arben Broci, Pjetër Arbnori rikthyen atdheun në botën perëndimore, në liri e demokraci.

Është dita e nderimit të udhëheqësit të tyre, Azem Hajdarit.

Është dita e Heroit të Demokracisë, Arben Broci dhe e të gjithë atyre që u sakrifikuan për Demokracinë.

Në këtë datë do të dëshiroja të falenderoja një për një të gjithë ata studentë kurajozë të atij brezi dhe veçanërisht të gjithë studentët vlonjatë, Mimoza Ferraj, Ardi Stefa, Alma Bendaj, Albert Kushti, Arian Nika, Ermal e Alban Arapi, Enela Pici, Enkeleida Stefa, Dorian Sofia, Alban Xhiku, Luan Meçe,Arben Meçaj, Besnik Dervishi, Arben Petro, Lad Kordhaj, Sokol Bala, Edmond Ruçi, Altin Llupa, Edmond Banushi, Marsela Ahmeti, Petrit Zeqiri, pedagogen Liljana Elmazi dhe pedagogun Herkole Sava, e dhjetëra të tjerë, të cilët me guxim, kurajo e vendosmëri ishin në ballë të protestave, ishin nga firmëtarët e themelimit të Partisë Demokratike të Shqipërisë, kontribuan në themelimin e degës së Vlorës dhe qëndruan konseguentë të vlerave e idealeve të Dhjetorit ’90!

Ju jemi mirënjohës përjetësisht!

Sot, 34 vjet më vonë, studentët dhe të rinjtë e Shqipërisë, të thirrur nga Forumi Rinor i Partisë Demokratike do të protestojnë në Tiranë kundër narkoshtetit të Edi Ramës dhe grabitjeve të pasurisë kombëtare nga sektiRama në këto 12 vite në pushtet dhe politikave antikombëtare që ky sekt i zi ka realizuar në Shqipëri. Ti bashkohemi të gjithë kësaj proteste !

FEDERATA “VATRA” DHE SHTËPIA BOTUESE “ONUFRI” PROMOVUAN LIBRIN “POROSIA E KULLËS” NGA DR. PASHKO CAMAJ

by

Sokol Paja/

New York, 8 Dhjetor 2024 – Federata Pan-Shqiptare e Amerikës “Vatra” dhe shtëpia botuese “Onufri” promovuan te Qendra Kulturore “Nënë Tereza” pranë Kishës Katolike Zoja e Shkodrës në New York romanin historik e psikologjik të Dr. Pashko Camaj “Porosia e Kullës”. Me pjesëmarrjen studiuesve, gazetarëve, shkrimtarëve, diplomatëve, aktivistëve, veprimtarëve e patriotëve shqiptarë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, vepra e Dr. Pashko Camaj bashkoi në një festë të librit shqip patriotët shqiptarë në New York për të nderuar veprën dhe suksesin e një prej përfaqësuesve më dinjitozë të komunitetit shqiptar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Dr. Pashko Camaj. Një roman me vlera të larta kulturore, stilistike e gjuhësore, “Porosia e Kullës” me parathënie nga Besnik Mustafaj vjen para lexuesit shqiptaro-amerikan si një “stuhi” letrare, artistike, emocionale dhe historike. Famullitari i Kishës Katolike Zoja e Shkodrës Dom Pjetër Popaj në fjalën përshëndetëse u shpreh se “Porosia e Kullës” është një libër për çdo shqiptar të mërguar që ndjehet krenar për historinë familjare e personale, sukseset e rrugëtimin historik dhe veçoi kontributin e Dr. Pashko Camaj e angazhimin e tij në Kishën Katolike, Federatën Vatra dhe komunitetin shqiptar në New York e më gjërë. Kryetari i Federatës Vatra Dr. Elmi Berisha në fjalën e tij u ndal te një analizë shpirtërore e trajtimit letrar e artistik të librit të Dr. Camaj dhe u ndal te ndenja e krenarisë për arritjet dhe punën e shkëlqyer të Dr. Pashko Camaj si kërkues shkencor dhe sekretar i Federatës Vatra. Studiuesi Prof. Primo Shllaku e quajti librin “Porosia e Kullës” një roman dokumentar me vlera të veçanta filologjike ku Dr. Camaj dëshmon një talent të vërtetë prej shkrimtari që kontribuon në kujtesën kolektive si asht i një kombi. Gazetari dhe shkrimtari Lazer Stani u shpreh se “Porosia e Kullës” është një libër për të vërtetën jetësore, për jetën e vërtetë shqiptare, një thesar trashëgimie shpirtërore, rrëfime karakteresh e frymë autentike, një përshkrim i bukurive të atdheut ku mbi të gjitha veçohen vlerat e një familjeje të vërtetë shqiptare, tha ndër të tjera z.Stani. Historiani Gjon Ivezaj u fokusua te paraqitja e familjes tradicionale shqiptare e Dr. Pashko Camaj dhe veçori artistike të librit të rrëfimeve kronologjike e narrative. Aktivisti i komunitetit z.Nikollë Junçaj diskutoi rreth kontributit të malësorëve të mërgatës në letërsinë e sotme shqiptare dhe modelin e shkëlqyer të femrës shqiptare në romanin “Porosia e Kullës” ku femra është një institucion i shenjtë në familjen shqiptare. Poetja Vlora Ademi theksoi se libri “Porosia e Kullës” ka vlera të jashtëzakonshme njerëzore dhe emocionale pasi përmbledh përshkrime delikate dhe dinjitoze, libër që kultivon vlera kombëtare dhe identitare. Historiani Dr. Paulin Marku theksoi se libri është një histori suksesi, jeta krenare e dinjitoze plot ëndrra dhe suksese drejtë tokës së premtuar të patriotit Dr. Pashko Camaj. Politologu Akri Çipa gjatë kumtesës së tij u ndal në realizimin e aspektit personal të personazhit, marrëdhëniet etnike në Ballkan, rrëfimet e fëmijërisë, përfundimet universaliste të romanit. Studiuesi Çelo Hoxha u fokusua te rëndësia e kujtesës kolektive për historinë e Shqipërisë dhe shqiptarëve dhe tek memorizimi i dëshmive të shqiptarëve të persekutuar përgjatë viteve të diktaturës në Shqipëri. Pas romancierit Mëhill Velaj diskutoi Prof.Besim Muhadri rreth romanit historik, kulla si simbol i mikpritjes, qëndresës, trimërisë, besës e vlerave më të vyera shqiptare. Editorja e gjuhës angleze në gazetën Dielli zonja Rafaela Prifti u shpreh se libri është një metaforë e jetës së Dr. Camaj, një rrëfim bivalent i arrirë. “Pashko Camaj thotë se gjithë jeta e tij është e lidhur me rrugëtimin nga një vend në një tjetër. Vetë udhëtimi është metaforë e historisë së jetës së tij. Në historinë e tij Pashko është edhe protagonist, edhe rrëfimtar. Ky rrëfim është bivalent. Aty është lidhja me paraardhësit e tij sepse ashtu si ata, ai rrëfen historitë e të parëve, por është edhe vendosja e autorësisë, sepse ky rrëfim mban emrin e tij. Kjo jo vetëm është historia e tij, por atë e rrëfen ai vetë. Dhe kur rrëfimi është i yti atëherë historia bëhet e jotja dhe ti je i Zoti i saj. I rritur në rrethana ku fatet dhe jeta vendosen nga të tjerë – motiv që Dr.Pashko Camaj e përcjell shumë qartë që nga shkollimi deri në ushtri në vendlindjen e tij në Mal të Zi, dhe, më pas i ardhur në një vend të huaj për të gjetur veten si Amerika, të shkruash për jetën tënde është një akt me peshë të veçantë sepse nënkupton se historinë nuk do ta thonë më të tjerët por ti vetë. Ashtu si babai, gjyshi e stërgjyshi përpara tij ishin të zotët e kullës, Pashko është pjesë e asaj kulle por është tashmë në KULLËN e tij” tha zonja Prifti. Gazetari Virgjil Kule diskutoi rreth mesazhit universal të librit me një pasazh në anglisht rreth fuqisë hyjnore si udhëheqëse në jetën e shkrimtarit. Zonja Mimoza Ferraj diskutoi rreth vlerave njerëzore e familjare të Dr.Pashko Camaj dhe prindërve të tij: “Hallall, qumështi i nënës” dhe lexoi një pasazh emocional të romanit që perifrazoi lamtumirën e Pashko Camaj nga shtëpia e vendlindja e tij. Botuesi Bujar Hudhri në fjalën e tij shprehu respekt e mirënjohje për mërgatën shqiptare të Amerikës si mërgatë historike dhe theksoi se libri është shkruar me dashuri e dhembshuri për vendlindjen ku autori Dr. Pashko Camaj del nga personalja dhe jep mesazhe universale. Në fjalën përmbyllëse autori Dr. Pashko Camaj rrëfeu mes emocionesh pikënisjen e shkrimit të librit, arsyet e botimit të këtij romani historik, personalitetet që e kanë mbështetur dhe mbi të gjitha familjen e tij. Promovimi u mbyll me nënshkrimin e librave prej autorit Dr. Pashko Camaj dhe një koktejli të përgatitur nga Federata Pan-Shqiptare e Amerikës Vatra. Ky aktivitet i shkëlqyer kulturor e atdhetar më pjesëmarrjen e studiuesve më të shkëlqyer nga mërgata dhe trojet shqiptare tregoi për seriozitetin e Vatrës si udhëheqëse e aktiviteteve patriotike në mërgatën e Amerikës, vlerat e shkëlqyera të librit “Porosia e Kullës” dhe simbolikën e bashkimit të shqiptarëve në Vatrën shqiptare, Vatrën kombëtare, Vatrën atdhetare, në shtëpinë e të gjithë shqiptarëve të Amerikës.

Federata Vatra dhe gazeta Dielli shprehin mirënjohje dhe falënderim për të gjithë pjesëmarrësit por në veçanti ndaj gazetarëve të përkushtuar të komunitetit shqiptar Halil Mula dhe Nazim Salihu ( Noli Tv) për ndjekjen dhe transmetimin e shkëlqyer e shumë profesional të aktiviteteve patriotike dhe atdhetare të mërgatës shqiptare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

PROFESOR SKËNDER ANAMALI (1921-1996), THEMELUES I AKEOLOGJISË ARBËRORE

by

LUAN PËRZHITA/

Profesor Skënder Anamali është themelues dhe studiuesi i shquar i arkeologjisë e i historisë antike të Shqipërisë. Lindi në Shkodër me 1921, ku kreu shkollën e mesme, ndoqi studimet e larta në Fakultetin e Letërsisë e të Filozofisë në Universitetin e Padovës (Itali). Më 1947 filloi punën si arkeolog në Institutin e Shkencave në Tiranë dhe bashkë me H.Cekën hapën muzeun e parë arkeologjik (1948). 

Ndërmori gërmime të pavarura në qytetin e Amanties, në Apoloni dhe në Durrës. Problemet historiko-arkeologjike që lidheshin me kulturën e arbërve të hershëm u bënë objekt i kërkimeve dhe studimeve të tij deri në fund të jetës. Gjatë kësaj periudhe realizoj gërmime sistematike në varrezën mesjetare të Krujës, të Komanit, Buklit, Shurdhahut, në bazilikën e Linit, në kalanë e Pogradecit, në kalanë e Stelushit, në bazilikën e Ballshit etj.  Rezultatet shkencore të gërmimeve u pasquruan në mbi 70 artikuj e studime të botuara edhe jashtë vendit, ku përcakton përbërsit e kulturës arbërore, procesin e lindjes e të zhvillimit autokton të bartësve të saj. 

Skënder Anamali është autor i monografisë për qytetin ilir të Amanties, bashkautor i vëllimit “Ilirët dhe Iliria tek autorët antikë” (1965), bashkautor i veprave “Historia e Shqipërisë” vëll. (1959) dhe “Historia e popullit shqiptar” vëll. I (2002); “Corpus des inscriptions latines d’ Albanie” (Korpusi i mbishkrimeve latine në Shqipëri) Romë 2009, si dhe autor i vëllimit “Des Illyriens aux Albanais” Tiranë 2011. Skënder Anamali ishte anëtar i “Shoqatës Ndërkombëtare për Epigrafi Greke dhe Latine” me seli në Paris. 

Në  “In memoriam”, dedikuar Prof. Skënder Anamalit, të botuar në revistën shkencore Antiquite Tardive, 5-1997, f. 11-14, Prof. Noël Duval në mes të tjeravë shkruan-“ I detyrohemi Skënder Anamalit shume sinteza ose kontribute përmbledhëse mbi ilirët, botuar shpesh në frengjisht. Ai u specializua për periudhën paleokristiane dhe Mesjetën e e Hershme; ai u interesua vecanërisht pervec faktit se kjo kishte edhe rëndësi kombëtare, për kulturën e Komanit, objekt debatesh mes shqipëtarve, serbëve dhe partizanëve të influencave romano-bizantine.

Ndërsa, Akademik Muzafer Korkuti në analizën e detajuar me shumë elegancë kushtuar veprës së Prof. Skënder Anamali më titull “Prof. Dr. Skënder Anamali- Dekan i Arkeologjisë Shqiptare”       ( Iliria 2011, f.15-38)  shkruan; “Me veprën e tij, Dekani i arkeologjisë mesjetare shqiptare, vuri gurin e themelit në kërkimet e studimet për periudhën e antikitetit të vonë e mesjetën së hershme”.

Prof. Skënder Anamali, njëri nga themeluesit e arkeologjisë shqiptare, ishte ndër studiuesit e parë që saktësoi karakteristikat e kulturës së hershme shqiptare, kushtet historike në të cilat është ruajtur popullsia e lashtë ilire dhe etapat e kalimit nga antikitetti i vonë në mesjetën e hershme, parë në dritën e të dhënave arkeologjike. Analizat e hollësishme mbi lidhjet e kulturës së hershme mesjetare të Shqipërisë me kulturat e tjera si dhe përcaktimin e kohës së lulëzimit të kulturës së varrezave shqiptare, do të ishte qasja më e rëndësishme gjatë jetës së tij shkencore. Nga ana tjetër kjo ndihmesë u shtri në studime dhe analiza të shumta, kryesisht rreth origjinës së kulturës materiale në lidhje me praninë e antikiteteve slave, ngjashmëritë e kësaj kulture me atë hungareze “Keszthey” si dhe problemin avaro-sllav të lidhur me kulturën e Komanit. Pjesë e kësaj analize ishin dhe objektet byzantine të importit ose prodhime vendase të huazuara nga zejtaria byzantine. Në studimin “Antikiteti i vonë dhe mesjeta e hershme në kërkimet shqiptare”, analizohen aspekte të vazhdimësisë së jetës qytetare në provincat ilire të Perandorisë Bizantine, përfshirë këtu kështjellat, ndërtimet monumentale, kishat e shekujve V-VI, kulturën e arbërve të mesjetës së hershme pa harruar binomin arbër-shqiptar ne shekujt IX-XII.

Lidhur me procesin e formimit autokton të popullit shqiptar dhe kulturës ë tij, profesor Anamali rendit ndër faktorët me rëndësi kulturore ndikimet romano-procinciale byzantine të hershme si pjesë e sistemit politiko-administrativ të Ilirisë së Jugut. Cështje të tilla si, roli dhe pasojat e dyndjeve sllave, avare etj., në përbërje të kulturës së Komanit apo Kultura Arbërore si shprehje e zhvillimit ekonomik e shoqëror gjatë shek. VI-IX mbas Kr, janë ende sot tema të cilat ndihmojnë hulumtuesit në saksionimin e një sërë problemesh.

Historia e kërkimeve arkeologjike moderne për mesjetën e hershme shqiptare filloi, u rrit dhe u zhvillua për afro gjysëm shekulli nepërmjet punës së palodhur nga Prof. Skënder Anamali dhe arkeologë të tjerë. Ishin vitet ’60 kur arkeologjia shqiptare e drejtoi vëmendjen nga kultura e antikitetit të vonë dhe mesjetës së hershme shqiptare. Ky orientim i ri i kërkimeve, dhe shumë e rëndësishme për arkeologjinë e historinë e periudhës së mesjetës së hershme, iu ngarkua Prof. Skënder Anamalit. 

Tezat kryesore të përcaktuara nga Prof. Skënder Anamali janë:-  Kultura e varrezave të mesjetës së hershme të zbuluara në Shqipërinë e Veriut është një kulturë vendëse, e cila lulëzoi në shek.VII-VIII;-. Bartësit e kulturës së varrezave të hershme mesjetare të Shqipërisë së Veriut janë pasardhësit e ilirëve;- Romakët nuk mundën të romanizojnë popullsinë e kësaj treve ilire, dhe se nuk ka prova arkeologjike që të tregojnë për ndryshime etnike në trevën tone;-Materialet arkeologjike ashtu si ato gjuhësore, provojnë, autoktoninë e popullit shqiptar. 

Prof. S.Anamali ndjek të njëjtën mënyrë, analizon në detaje objektet e zbukurimit me prejardhje bizantine si edhe ndikimin e artit bizantin në punimin e disa stolive të Kulturës së Komanit.

Në Kuvendi i Parë i Studimeve Ilire, autori paraqet Kulturën e Komanit si shprehje e drejtpërdrejtë të vazhdimësisë kulturore-etnike të ilirëve në mesjetën e hershme. Në mbështetjen e tezës së vazhdimësisë, S. Anamali trajton edhe çështjen e vazhdimësisë së jetës qytetare.  

Prof. S. Anamali na ka lënë një prodhimtari të larmishme me artikuj, referate e kumtesa për periudhën antike të vonë dhe periudhën e hershme mesjetare shqiptare, të botuara në revista shkencore brenda e jashtë vendit. Në aspektin historik, ato karakterizohen nga shfrytëzimi dhe interpretimi i të dhënave arkeologjike në funksion të ndriçimit e cilësimit të përkatësisë etnike, të kulturës së antikitetit të vonë dhe kulturës së hershme mesjetare shqiptare dhe për pasojë në argumentimin e vazhdimësisë së kulturës e të bartëve të saj nga antikiteti i vonë në mesjetë e zgjidhjes së problemit të gjenezës së kulturës e të bartësve të saj, arbërve. 

Në një sërë punimesh të batuara, Prof. S.Anamali i kushton një vëmendje të vecantë përkatësisë etnike të kulturës së Komanit, duke dhënë për herë të parë një pamje të plotë të gjendjes së arbanonit të hershëm. Me fakte arkeologjike, argumentoi tezën se arbërit-shqiptarët e hershëm, janë pasardhës të drejtpërdrejtë të ilirëve, dhe hodhi poshtë tezat e studiuesve që e lidhnin Kulturën e Komanit me kulturën sllave ose avaro-sllave etj. duke i dhënë zgjidhje përfundimtare tezës së autoktonisë së shqiptarëve. 

Me rastin e 95 vjetorit të lindjes së Prof. Skënder Anamalit, Instituti i Arkeologjisë botoi veprën “Des Illyriens aux Albanais”, Tiranë 2011, në të cilën përfshihet një pjesë të kontributit që Prof. Skënder Anamali na la si trashëgimi të vyer për shkencën arkeologjike arbërore, e cila tashmë së bashku me veprën e themeluesve të tjerë të arkeologjisë shqiptare Hasan Ceka, Selim Islami dhe Frano Prendi ka krijuar një bazament të sigurtë të Arkeologjise Shqiptare për brezat e sotëm dhe ato që do vijnë.

Nikolla Lako dhe një takim me presidentin amerikan Willson  

by

Luan Rama/

Një ditë, duke kërkuar librat e albanologut Hyacinthe Hecquard, konsull i Francës në Shkodër në mesin e shekullit XIX, më ra në duar rastësisht dhe një abetare shqipe e botuar nga shtypshkronja “Polyglotte A. Reiff”, në Paris më 1909. Autori i kësaj abetareje të parë në Francë ishte mërgimtari Nikolla Lako, nga Korça, që abetaren prej 36 shkronjash e kishte pagëzuar me emrin “Stërvitjetore për nxënësit shqiptare”. Ky mërgimtar të kujtonte kështu nxënësit ë Petro Nini Luarasit apo mësuesit tjetër të gjuhës shqipe, Papa Kristo Negovani, që të dy martirë të shkronjave dhe gjuhës shqipe. Me dëshirën për të mësuar diçka rreth jetës së tij, lexova dhe një sërë librash të tjerë të tij, të ngjashëm me të parin, ashtu të vegjël, në ngjyrë blu dhe gri, ku në kopertinë dukej vizatimi i një nëne që i tregonte fëmijës lindjen e diellit, e ku sipër shkruhej : “Arivi dita e diturisë”. E veçantë padyshim ndjenja që të pushtonte kur shihje përkujdesjen e këtij mërgimtari  për mëmëdhenë e tij, për ato shkronja të gjuhës që mbartnin mbi vete aq shumë përpjekje për të mundur një ditë që shqiptarët të flisnin gjuhën e tyre.

Më 1909 – 1910, Lako, ky mërgimtar nga Korça e botonjës, siç e shkruan ai në krye të botimeve të tij, kishte ardhur në Paris nga diaspora shqiptare e Rumanisë, nga Bukureshti e cila kishte pritur në pragun e Pavarësisë, në nëntor 1912 Ismail Qemalin dhe Luigj Gurakuqin para se të niseshin për misionin e tyre të madh drejt Shqipërisë, shpalljen e Pavarësisë. Ai kishte botuar disa shkronjëtore të gjuhës shqipe. Në fund të librave ai njoftonte gjithnjë për kartpostalet e botuara më parë nga ai, si “Skenderbeu në kalë”, “Ali Pasha”, “Sami beu”, “Shën Gjergji“, „Kisha e Korçës”, “Papa Kristo“,” Çupë shqiptarke”, ” Një shqiptare nga Athina”, “Trup e Bandës së Lirisë”, etj. Më 1909 Lako banonte ende në 19, “Rue Vineuse” të Parisit 16-të. Një ditë kisha kaluar andej për të parë shtëpinë ku kishte punuar e jetuar Lako, i cili kishte qënë më parë në Shoqërinë Shqiptare të Sofjes e pastaj të Bukureshtit. Rruga për tek ai, niste mu në cep të “Musée de l’Homme”, në Trocadero, duke lënë pas statujën e fizikantit dhe politikanit amerikan Benjamin Franklin. Një rrugë me ndërtesa hijerënda e të vjetra, godina klasike të ndërtuara në fund të shekullit të kaluar. Disa dhjetra metra me tutje ishin varrezat e Passy, ku ishte varrosur piktori Manet dhe kompozitori Debussy. Disa vite më vonë, Lako kishte shkuar në periferi të Parisit, në Boulogne-Billancourt, në rrugën “Rond-Point” nr.15. Këtu ai shkroi dhe përgatiti plot abetare, tekste, këndime për nxënësit e shqipes e kartpostale. Abetaret e Lakos shpërndaheshin në emigracionin e pakët shqiptar në Francë dhe shkonin pastaj për në Shqipëri, për shkollat e para shqipe. Veç teksteve, me shumë interes ishin kartpostalet e Nikolla Lakos, ku shpesh, për riprodhimet “tabllo”, siç i quante ai, përdorte gravura në tekstet franceze botuar për Shqipërinë, apo fotografi të fotografëve shqiptarë, si Marubi, etj. Në Boulogne, Lako filloi të nxjerrë dhe gazetën “Opinga” (“La pantoufle”), në 21, « Rue Beranger », gazetë siç e quan ai « e përkohëshme popullore, politike e letrare », si organ i popullit shqiptar që kërkon një Shqipëri të vetqeverisur. Programi i « Opingës », shkruante ai, është dhe do të jetë që në krye e gjer në fund « Opinga për opingën », domethënë mbrojtje me më të madhen paanësi e së drejtave dhe e së vërtetave interesa të popullit shqiptar… « Opinga » nuk duhet të bëhet kurrë vegël e verbër e armikut, « Opinga » numuron për armik cilindo që çart interesat e popullit shqiptar, qoftë i huaj, qoftë shqiptar ». Moto e gazetës, në krye të faqes së parë ishte : « Mjaft o vëllezër shqipëtarë, gjer tani punuat për të huaj/ Çojuni sot o fatbardhë dhe ndihni vetes suaj ». Në këtë gazetë, e cila shitej e shpërndahej në Shqipëri e Amerikë, ai botoi dhe shumë nga kartpostalet si dhe disa tablo të mikut të tij emigrant, piktorit Theohar Gjini. Në një cikël kartpostalesh ai na paraqet fshatra shqiptare si Boboshtica, Dardha, Plasa, etj. Një tjetër cikël është me veshjet kombëtare shqiptare të veriut dhe jugut. 

Lako ishte një intelektual me emër në rrethet e emigracionit shqiptar në Evropë dhe shpesh botoi në gazetën e tij artikuj politikë si « Shqipëria para Traktatit të Berlinit », « Shqipëria pas Traktatit të fshehtë të Londrës », « Ambicjet e politikës italiane », etj. Mjaft interes kishin hartat e tij apo shkrimet etnografike rreth kulturës shqiptare. Lako ishte bashkëkohës i Konicës dhe i Nolit. Në një fotografi të rrallë, Lako dhe Noli kanë dalë së bashku. Lako e vazhdoi për dhjetvjeçarë me rradhë punën e tij patriotike. Ai jetoi në Paris, në një kohë kur Shqipëria u shpall e pavarur dhe kur gjatë luftës së parë botërore ajo u kthye në një shesh lufte për ushtritë e fuqive të medha ndërluftuese. Në shtëpinë e tij ai kishte një koleksion librash të jashtezakonshëm. Në botimin e bibliografisë shqiptare të Emil Legrand, profesori H.Hughe, në “Langues’O”, e falenderon Lakon në hyrje të librit për ndihmën e veçantë në përgatitjen dhe përfundimin e kësaj bibliografije. Lako është ndër botuesit e parë shqiptarë në Francë, në një kohë që emigrantë të tjerë në vende të ndryshme të Evropës nxirrnin gazeta e revista në gjuhën shqipe e në frëngjisht. Në Paris, më 1919, veç gazetës “Opinga”-s, botohej dhe “Zgjimi i Shqipërisë” (“Reveil de l’Albanie”), “Bulletin Albanais”, apo “L’independance Albanais”. Por edhe në Shqipëri botoheshin gazeta e revista në gjuhet shqip e frëngjisht si “Hylli i dritës” (“L’Etoile de la Lumiere”), “L’Epoque Nouvelle”, (“Koha e Re”), “Le Peuple”, “La Ligue Nationale”, etj. « L’Albanie nouvelle » apo « Shqipëria e Re » siç shkruhej në revistë, do të botohej më 25 dhjetor 1931, si një revistë politike, sociale e kulturore, nën drejtimin e G.J. Merturi në Augy, në Oise, jo larg Parisit. Revista shtypej atë kohë në « Rue de Malsherbe » në Beauvais, një qytet i vjetër mesjetar, dhe financohej nga ndihmat e emigrantëve. Para gati një shekulli, “shkronjëtoret” shqipe të Lakos u ngjanin dallëndysheve, që nga brigje të largëta merrnin udhën të shtegtonin drejtë. Përmes revistës, Lako i bënte reklamë dhe shqiptarit tjetër të vendosur në Paris, J. Ashiku, i cili ndodhej në 27, Rue le Peletier. Ai shkruante se Ashiku „fournit tous les timbres d’Albanie“, (furnizon gjithë pullat shqiptare), çka tregon se ai merrej me tregëtinë e pullave që ishin botuar që nga shpallja e pavarësisë, kohës së Princit De Wied apo pulla e Korçës e në veçanti në disa numra rradhazi botohet pulla me portretin e Skënderbeut. Në vitin 1924, Lako krijoi shoqatën e shqiptarëve të Francës të quajtur „Vëllezërit“, me sekretar Kosta Kallogjerin. Bibliotekën e Alandro Kastriotit, sipas amanetit të tij, ai mundi ta sjellë në Korçë vetëm në vitin 1936. Por le ti referohemi për një çst kujtimeve të Nikoll Lakos për takimin e shqiptarëve më presidentin amerikan Uillson:

Takimi me Presidentin Uillson 

“N’ato ditë kisha kënduar në “Dielli” se Wilsoni, president i Shteteve të Bashkuara, do të vinte në Konferencën e Paqes, në Paris, në krye të një delegacioni dhe që shqiptarët kishin vajtur i kishin parë dhe u qenë lutur për të drejtat e Shqipërisë dhe ata u qenë përgjigjur se do t’i shëkonin me më të madhen drejtësi. Nga kjo dyke marë shkak përgatita me të gjitha hollësitë një memorandum mbi Shqipërinë, një hartë ethnografike të Shqipërisë, një hartë ethnografike të qarkut të Korçës me shkallë 1/300.000, fshat më fshat, një hartë të Çamërisë me shkallë 1/300.000, fshat më fshat dhe u paraqita në Wilsoni, i cili për fat të mirë më pranoi; kërkoi nga mua dhe informata të tjera dhe i dëgjonte me vërejtje të madhe; ay vetë nuk fliste frengjisht, po merreshim vesh me dragoman, kurse një vajzë stenografe shumë e shpejtë mbante me stenografi tërë konversasjonin t’onë. Pas një ore e 15 minuta, më dha dorën dhe më tha: “Një kopio të Memorandumit dhe nga një prej këtyre hartave ethnografike t’ja shpijesh delegacjonit amerikan”. E falenderova edhe shkova; erdha në shtëpi dhe pregatita një kopio nga të Memorandumit, nga një hartë ethnografike dhe të nesërmet që në mëngjes u nisa për në Delegacjonin Amerikan. Posa arrimë në Delegacjon dhe pas 5 minutash dolli kryedelegati, i cili na priti me buzëqeshje; i dorëzova kopjen e memorandumit dhe hartat ethnografike; ay hapi hartat i pa dhe më thotë: – Mos ju ka shtyrë ndonjë qëllim politik kur hartuat hartat? – Domosdo, se ne politikisht duam të drejtat t’ona; po ju a jap me të shkrojtur se asnjë dreqëzi nuk është përdorur në hartimin e tyre, po janë bërë vetëm nënë pikëpamje shkencore.

E falenderuam kryedelegatin dhe ikmë. Të nesërmen që në mëngjez mora nga kryedelegati amerikan një pneumatique (letër të shpejtë), ku më shkruante këto: “Për një çështje që ju përket, lutem të paraqituni në këtë delegacjon sa të jetë e mundur më shpejtë”. Pa humbur kohë shkova në delegacjonin amerikan; po këtë radhë jam vetëm. Pas nj’a 5 minutash dolli kryedelegati, po jo me buzëqeshje si ditën e parë, po i mërzitur dhe me turinj lëshuar dhe me një zë të egër, më thotë: – Në hartat ethnografike tuajat, shëkoj se disa fshatëra të banuara prej Grekësh, janë prezantuar sikur banohen prej Shqiptarësh. – Zoti kryedelegat, nuk ka as gjysmë fshati, që të jetë i banuar prej Grekësh dhe t’a prezantoj si të banuar prej Shqiptarësh, dhe do të çuditesha shumë që të dëgjoja të paktën, emërin e një fshati. – Ka plot, po ja ku po të them një: “Gardhiqi” është banuar prej Grekësh, se edhe emëri që është grek e dëfton. – “Gardhiqi”, zoti kryedelegat, as banorët, që janë të gjithë shqiptarë myslimanë, as emëri që është shqip, nuk e dëften; se “garth” (hae) dhe i çquar “gardhi” është (la hae); kur se: “gardhik” (petit hae) i çquar “gardhiku” a “gardhiqi” (la petite hae) është emër thjesht shqip.

Prapa kryedelegatit është një bibliotekë dhe unë që nga vëndi ku ndodhesha, këndova mbi kurizin e një libri: DOZON-MANUEL DE LA LANGUE CHKIPE; këtë librë e kisha në bibliotekën t’ime dhe e konsultoja dendur; Dozon-i, autori i librit ka qënë konsul i Francës në Janinë në kohën e Ali Pashë Tepelenës; ky Dozon-i kish shkrojtur një methodë që mundin ta mësojnë të huajtë gjuhën shqipe. Në funt libri i Dozon ka një radhua me urdhër alfabetik: Frëngjisht-Shqip dhe një tjetër: Shqip-Frëngjisht. I them, pra, kryedelegatit të mundohet të marrë nga biblioteka librin e Dozon-it dhe t’a hapë në fjala: “Gardhiqi” dhe do të bindet për këto që i them. Kryedelegati e mori librin e Dozon-it dhe, me nervozitet po e hap dhe këndon këto:“Gardhiqi”, fshat shqiptar në Epirë; rrieth nga fjala: “garth” (hae), “gardhi” (la hae), nënë këtë emër ka dhe lokalitete të tjera në Epirë. – Po ju them unë, zoti kryedelegat, në Shqipëri ka fshatëra me emëra grekë, ka dhe fshatëra me emëra sllave, rumune a turke, po banorët janë kurdoherë Shqiptarë. Kombet e ndryshme që i kanë pushtuar në kohë të ndryshme, dyke mos mundur dot t’u ndryshojnë gjuhën, kanë ndryshuar emërat e fshatërave. Në Shqipëri të jugut kemi një qytet të vogël që quhet : “Konispol”, emër thjesht greqisht, po banorët janë të gjithë Shqiptarë dhe Myslimanë, të cilët, natyrisht, nuk do të deshnë kurrë të bëhen Grekë. Po të ish e drejtë, pra, që Konispoli, për hatërin e emërit, lipset t’ua epnim Grekëve, që të jini më të drejtë ju Amerikanët, jepjani dhe juve Grekërve Philadhelphinë t’uaj se edhe ajo e ka emërin grek.

Kryedelegati i habitur, më thotë: – Demek Philadélphia qënka emër greqisht; po çdo me thënë? – “Miku i vëllazërisë”. Kryedelegatit amerikan, posa që këndoi çpjegimet e Dozon-it dhe dëgjoi çpjegimet që i dhashë unë, iu kthye fytyra e murrëtuar që kish marrë dhe me buzëqeshje tha: – Ju falenderoj një miliunë herë për këto informata të sakta dhe të vlerëshme që më dhatë, se nga padija, do të kisha bërë keq për Shqipërinë me gjithë që në Shqiptarët e Amerikës u premtuam se do të punonim drejtësi. Shumë i gëzuar m’a shtrëngoi dorën me të dyja duartë dyke më mbajtur për mezi, më përcolli gjer në krye të shkallës, ku më priste një kapitan amerikan… »

MEDIAT SOCIALE DHE SHËNDETI MENDOR I FËMIJËVE -TË MIRAT DHE TË KËQIJAT

by

Analizë psikologjiko-sociale nga Rafael Floqi

Dymbëdhjetë vjeç e gjysmë. Kjo është mosha mesatare në të cilën një fëmijë hap një llogari në rrjetet sociale. Hulumtimet në rritje kanë zbuluar se sa më shumë kohë të shpenzojë një person në mediat sociale, aq më shumë ka gjasa që ai të përjetojë simptoma të shëndetit mendor si ankthi, izolimi dhe dëshpërimi. Dhe sipas një studimi të fundit, nivelet e larta të përdorimit të mediave sociale gjatë harkut prej katër viteve u shoqëruan me rritjen e depresionit tek të rinjtë e shkollave të 8 vjeçare  dhe të mesme. 

Rama: “Po i ke dhënë fëmijëve një telefon i ke dhënë një rrugaç për shok”

Kjo çështje u bë alarmante kohët e fund nga vrasja e një 14 vjeçari në Shqipëri nga një bashkëmoshatar i tij. 14 vjeçari M.P akuzohet se vrau Martin Canin, 14 vjeç, shok në klasën paralele të shkollës “Fan Noli” në Tiranë më 18 nëntor 2024 pak metra larg shkollës.

Ende nuk dihet ekspertiza e vdekjes së Martinit, i cili mori një goditje me thikë në zemër.  Ndërsa Kryeministri Edi Rama gjatë një takimi me prindërit në Fier tha se do të kufizojë ose mbyllë rrjetet sociale TikTok ose Snapchat. Rama tha se këto rrjete sociale po shqetësojnë prindërit, pasi fëmijët shpenzojnë kohë aty. Kryeministri theksoi se mbyllja e TikTok dhe Snapchat nuk është zgjidhje, por është nje element drejt sigurisë së të miturve. Ai tha se të miturit nuk i kuptojnë pasojat e përdorimit të tyre, por këto platforma i stimulojnë në mënyrë kriminale.

“Këto janë platforma që nuk kanë dallime nëse je fëmijë apo i rritur dhe një fëmijë që nuk është mjaftueshmërisht i ndërgjegjshëm për të ndarë të mirën nga e keqja, për të kuptuar pasojat e njërës apo tjetrës, këto platforma e stimulojnë në mënyrë kriminale. Ne jemi në kushtet e një bote që krijon të njëjtën varësi siç krijojnë drogat. Ndalimi i TikTok dhe Snapchat nuk është zgjidhja, por është një nga shumë elementët e zgjidhjes, sepse asgjë nga këto nuk e heq dot përgjegjësinë dhe peshën që ka ndërveprim mes të rriturve në familje dhe fëmijëve, tha ai. Në fakt kjo është një anë e problemit por rrënimi i shkollave shqiptare është një anë shumë me peshë në këtë situatë kur Shqipëria bie poshtë e më poshtë në sistemin e vlerësimit Pisa.

Ligjit australian, ndalon mediat sociale deri në 16 vjeç

Australia ka miratuar një ligj për të parandaluar fëmijët nën 16 vjeç nga krijimi i llogarive në platformat e mediave sociale. Projektligji, të cilin qeveria e quan një lëvizje “lider në botë” për të mbrojtur të rinjtë në internet, u miratua në Senat me 28 Nëntor me mbështetjen e të dyja partive kryesore të vendit. Dhoma e ulët e Parlamentit e kishte miratuar atë në fillim të javës.

“Kjo ka të bëjë me mbrojtjen e të rinjve – jo ndëshkimin apo izolimin e tyre”, tha Michelle Rowland, ministrja e Komunikimit e Australisë. Ajo përmendi ekspozimin ndaj përmbajtjes në lidhje me abuzimin me drogën, çrregullimet e të ngrënit dhe dhunën si disa nga dëmet që fëmijët mund të hasin në internet.

Legjislacioni ka mbështetje të gjerë në mesin e australianëve dhe disa grupe prindërish kanë qenë avokatë të zëshëm. Por ajo është përballur me reagime nga një aleancë e pamundur e gjigantëve të teknologjisë, grupeve të të drejtave të njeriut dhe ekspertëve të mediave sociale.

Kritikët thonë se ka pyetje të mëdha pa përgjigje se si do të zbatohet ligji, si do të mbrohet privatësia e përdoruesve dhe, në thelb, nëse ndalimi do të mbrojë në të vërtetë fëmijët.

Çfarë thuhet në ligj?

Ligji kërkon që platformat e mediave sociale të ndërmarrin “hapa të arsyeshëm” për të verifikuar moshën e përdoruesve dhe për të ndaluar ata nën 16 vjeç të hapin llogari. Nuk specifikon se cilat platforma do të mbulojë ndalimi – kjo do të vendoset më vonë – por qeveria ka emëruar TikTok, Facebook, Snapchat, Reddit, Instagram dhe X si faqe që ka të ngjarë të përfshijë.

Tre kategori të gjera platformash do të përjashtohen: aplikacionet e mesazheve (si WhatsApp dhe Facebook Messenger Kids); platformat e lojërave; dhe shërbimet që ofrojnë përmbajtje edukative, duke përfshirë YouTube. Ata 15 vjeç e poshtë do të jenë gjithashtu në gjendje të aksesojnë platformat që i lejojnë përdoruesit të shohin disa përmbajtje pa u regjistruar për një llogari, si TikTok, Facebook dhe Reddit.

Zonja Rowland, ministrja e komunikimit, tha se kufizimi në krijimin e llogarive, në vend të përmbajtjes më gjerësisht, do të zbuste dëmet që lidhen me jetën në internet – si “njoftime dhe sinjalizime të vazhdueshme” që mund të ndikojnë në gjumin dhe aftësinë e të rinjve për t’u fokusuar – ndërkohë që kufizojnë efekti i ligjit në popullatën e gjerë. Dhe mbështetësit e ndalimit thonë se vonimi i ekspozimit të fëmijëve ndaj presioneve të shumta të mediave sociale do t’u jepte atyre kohë për të zhvilluar një “identitet më të sigurt”, duke hequr presionin nga prindërit për të kontrolluar aktivitetin e fëmijëve të tyre në internet.

Kundërshtuesit e ligjit

Por ekspertët e mediave dixhitale dhe disa grupe prindërish kanë thënë se natyra e lara-lara se cilat platforma do të përfshihen dhe nuk do të përfshihen në ndalim e bën të paqartë se nga çfarë saktësisht synohet të mbrohen fëmijët. Një qasje më efektive do të ishte adresimi i problemit në rrënjë duke u kërkuar kompanive të mediave sociale të bëjnë një punë më të mirë për të moderuar dhe hequr përmbajtjen e dëmshme.

Ligji i ri “nuk i mbron fëmijët nga dëmet e mundshme në mediat sociale”, tha profesor Given. “Në fakt, mund të krijojë probleme të tjera duke përjashtuar të rinjtë nga informacionet e dobishme dhe të dobishme, si dhe duke hapur një sërë shqetësimesh për privatësinë për të gjithë australianët.”

Kjo nuk është ende plotësisht e qartë. Projektligji thotë se kompanitë e mediave sociale duhet të ndërmarrin hapa të arsyeshëm për të vlerësuar moshat e përdoruesve, por platformat u lihet të vendosin se si ta bëjnë këtë. Ata që nuk respektojnë mund të gjobiten deri në 49.5 milionë dollarë australianë (rreth 32 milionë dollarë).Në një masë që u shtua në përgjigje të shqetësimeve për privatësinë, ligji thotë se sigurimi i një dokumenti identiteti të lëshuar nga qeveria nuk mund të jetë i vetmi opsion që platformat e mediave sociale u japin përdoruesve për të verifikuar moshën e tyre.

Sondazhet tregojnë se shumica e australianëve janë në favor të ndalimit. Grupet prindërore kanë qenë gjerësisht mbështetëse – megjithëse disa thonë se ligji nuk shkon aq larg sa duhet dhe duhet të mbulojë më shumë platforma.

“Duke u dhënë fëmijëve tanë këto telefona, ne po u japim armë, ne po u japim botën në majë të gishtave të tyre”, tha zonja O’Brien për një gazetë australiane.

Kompanitë e mediave sociale e kanë kritikuar ligjin. Elon Musk, pronari i X, tha në platformë se “duket si një mënyrë e pasme për të kontrolluar aksesin në internet nga të gjithë australianët”.

Pandemia dhe përjashtimi social

Sipas John Piacentini, një profesor në Departamentin e Psikiatrisë dhe Shkencave të sjelljeve të UCLA, pesha e pandemisë ishte veçanërisht e rëndë për adoleshentët. Adoleshentët dhe të rinjtë kanë një nevojë të shtuar për ndërveprim me bashkëmoshatarët dhe një ndjeshmëri më të lartë ndaj përjashtimit social. Bllokimet, mësimi në internet dhe mandatet e distancimit social ndërprenë jetën e tyre. Mediat sociale, tha ai, kanë ndihmuar në plotësimin e këtyre boshllëqeve.

Mendësia e “kulturës së krahasimit” që inkurajohet nga platformat e mediave sociale si TikTok mund të jetë shumë sfiduese për një të ri, shtoi Albano.

“Çdo fëmijë që është i prirur të shqetësohet për vetë-imazhin e tij dhe kush janë ata, është i shqetësuar për përshtatjen ose çfarë mendojnë të tjerët për ta, në mënyrë të pashmangshme do ta krahasojë veten me numrin e pëlqimeve, miqve ose ndjekësve që njerëzit e tjerë kanë kur ata shkoni në internet, “tha ajo. “Ata po i shikojnë këto vende përmes një lente negative të “Unë kurrë nuk do të jem aq i mirë sa këta njerëz” dhe kjo mendësi i vë ata në rrezik të rritjes së depresionit dhe izolimit.”

TikTok-u është bërë një strategji e re jopërballuese.

TikTok-u, një nga platformat video të mediave sociale me rritjen më të shpejtë sot, dominon kulturën rinore dhe tërheq më shumë se një miliard përdorues në mbarë botën, nga të cilët gati gjysma janë të moshës 10 deri në 29 vjeç. TikTok-u kohët e fundit e rrëzoi Instagramin si aplikacionin më i përdorur të mediave sociale për fëmijët 12 deri në 17 vjeç, me 63 për qind të tyre që e përdorin aplikacionin çdo javë. Të dhënat nga Organizata Botërore e Shëndetësisë tregojnë se në vitin 2021, një në shtatë adoleshentë të moshës 10 deri në 19 vijeç luftuan me sfidat e shëndetit mendor. Ky grup është një pjesë kryesore e audiencës së TikTok-u.

Ndërsa TikTok-u fiton më shumë pranim në mesin e të rinjve, ka një shqetësim në rritje midis prindërve, politikbërësve dhe mjekëve për ndikimin aktual që platforma ka në shëndetin mendor të të rinjve. Si për çdo çështje, ka dy anë për t’u marrë parasysh.

TikTok-u mund të inkurajojë më shumë izolim dhe vetmi të të rinjve

Për adoleshentët, gjetja e komunitetit dhe e vërtetimit në TikTok-u nuk është vetëm normale, por e nevojshme për zhvillimin e tyre. “Ka të rinj, veçanërisht ata me ankth social ose depresion, të cilët mund të kenë një tendencë për të kaluar më shumë kohë në internet dhe për të reduktuar kontaktet e tyre reale, ballë për ballë me njerëzit e tjerë,” tha Anne Marie Albano, PhD, drejtoreshë e klinikës Universitare për Ankth dhe Çrregullime të Përafërta. “Kur një individ nuk angazhohet në botë në një mënyrë të shëndetshme – duke ndërvepruar me të tjerët, duke menaxhuar veten në situata sfiduese… duke folur në klasë, duke u përballur me konflikte me bashkëmoshatarët – kjo mund të përkeqësojë ndjenjat e tyre të tjetërsimit, mungesës së shpresës, izolimit, ankthit, dhe depresioni.”

Pavarësisht pranisë së provave të forta, disa mjekë ende besojnë se juria është ende jashtë për një vendim përfundimtar mbi TikTok-u. Jaclyn Halpern, PsyD., është drejtore e programit SOAR në Behavioral Medicine Associates, një praktikë që ofron psikoterapi dhe testime për fëmijët dhe adoleshentët.

“Ka arsye për shqetësim duke pasur parasysh përmbajtjen e disponueshme në TikTok-u, ndryshimet në etikën dhe vlerat që rrethojnë përmbajtjen e TikTok-u, presionet që fëmijët dhe adoleshentët mund të ndiejnë bazuar në përmbajtjen e TikTok-u dhe mundësinë e takimit me një grabitqar në internet kur përdorin aplikacionin. Në fund të fundit, hulumtimi ka filluar të tregojë rreziqe dhe pozitive për të rinjtë duke përdorur TikTok-u dhe platforma të tjera të mediave sociale.”

 TikTok-u mund të përkeqësojë kushtet e shëndetit mendor

Në kërkimin e tij, Piacentini gjeti disa pacientë në UCLA Child OCD, Ankthy and Tic Disorders Clinic dhe Tourette Assn. Qendra e Ekselencës shfaqi simptoma të përkeqësuara që ai beson se mund të jenë rezultat i shikimit të përmbajtjes së TikTok-u në internet. Hulumtimet tregojnë se ngacmimi kibernetik, përjashtimi social dhe drama që mund të ndodhin në këto rrjete janë shoqëruar me shkallë më të lartë të problemeve të shëndetit mendor tek adoleshentët.

Hulumtimi i Halpern gjithashtu duket se konfirmon se fëmijët me stres ose trauma komplekse të shëndetit mendor dhe mjedisor mund të shohin të paktën rritje të përkohshme të simptomave emocionale pas përdorimit të TikTok-u.

TikTok-u mund të ndihmojë në përmirësimin e njohurive rreth kushteve të shëndetit mendor

Një nga përfitimet kryesore të të folurit për shëndetin mendor në TikTok-u është se përdoruesit janë të ekspozuar ndaj njerëzve me kushte të ndryshme, thotë Peter Wa. llerich-Neils, i njohur si Peter Hyphen për më shumë se 416,000 ndjekësit e tij në TikTok-u, ku fillimisht filloi të postonte për të diskutuar diagnozën e tij me çrregullimin e hiperaktivitetit të deficitit të vëmendjes.

Kur gjejnë njerëz të tjerë me problemet e tyre, ata mund të fillojnë një dialog për simptomat e tyre.

“Është një lloj mbajtja e një pasqyre pranë vetes dhe ata mund të kuptojnë, ‘Oh, zot, nuk e kuptova se kjo ishte diçka me të cilën mendova se e trajtoja vetëm unë’… — dhe ‘Unë jam pjesë e këtij komuniteti që unë as që e dija se ekzistonte.” tha ai.

TikTok-u u ofron të rinjve verifikim dhe komunitet

Ata që mund të ndihen të vetëm në betejat e tyre shpesh mund të gjejnë vërtetimin që u nevojitet përmes TikTok-u. Si shumë të tjerë, Wallerich-Neils iu drejtua mediave sociale në fillim të pandemisë për të mbushur boshllëkun e krijuar nga bllokimet. Në TikTok-u, ai filloi të analizojë dhe të ndajë mënyrat se si diagnoza e tij ADHD ndikoi në jetën e tij të përditshme dhe zbuloi se shumë njerëz ishin të lidhur me udhëtimin e tij.

Kojo Sarfo, MD, një infermiere dhe psikoterapiste e shëndetit mendor me më shumë se 1.9 milionë ndjekës në TikTok-u, i jep kredi aplikacionit krijimin e hapësirave ku ata me probleme të shëndetit mendor mund të ndjejnë se i përkasin. Kjo lidhje është veçanërisht e rëndësishme për komunitetet ku për shëndetin mendor flitet rrallë ose madje konsiderohet një temë tabu.

Strategji për t’u treguar të rinjve se si të angazhohen me TikTok-u në një mënyrë të shëndetshme

Duke qenë se hulumtimi i mediave sociale është i përzier dhe në fazat e tij shumë të hershme, mjekët ofrojnë disa mënyra për adoleshentët dhe prindërit e tyre për të fituar rezultatet më pozitive nga angazhimi me TikTok-u.

Kufij të shëndetshëm për mediat sociale

“Në programin tonë për ankthin social në Universitetin e Kolumbisë, ne u mësojmë adoleshentëve dhe të rinjve se si të krijojnë kufij të shëndetshëm,” tha Albano. “Ne punojmë me ta për atë që është brenda zonës së tyre të rehatisë, çfarë ka kuptim kur bëhet fjalë për postimin dhe pëlqimin e postimeve të njerëzve të tjerë, dhe si të qëndrojmë të sigurt dhe të shmangim blerjen e mashtrimeve ose marifeteve të rrezikshme që mund të jenë në trend. Ne gjithashtu punojmë se si t’u përgjigjemi komenteve duke injoruar të tjerët që mund të jenë të papërshtatshëm dhe duke mësuar se kur t’i bllokojmë njerëzit.”

Ekspertët rekomandojnë gjithashtu t’u mësoni të rinjve se si të vendosin kufizime në përdorimin e mediave sociale. Orari i ngrënies është një kohë e shkëlqyer për t’i larguar telefonat. Një zakon tjetër i shëndetshëm është të caktoni një orë çdo natë kur ata i lënë të gjithë ekranet për t’i dhënë vetes kohë të mjaftueshme për të qetësuar dhe përgatitur trupin për gjumë.

Idea dhe praktika e ndalimit të celularëve në shkolla

Në SHBA disa shkolla po e bëjnë një hap më tej – duke i ndaluar nxënësit të aksesojnë pajisjet gjatë gjithë ditës, jo vetëm gjatë orës së mësimit.

Një herë në javë, mësuesja e anglishtes Abbey Osborn shkon në punë 10 minuta më herët për mbledhjen e telefonave në shkollën e saj të mesme Milwaukee, Wis. Që nga viti 2018, shkolla e saj ka mbledhur telefonat e nxënësve çdo mëngjes kur ata hyjnë në ndërtesë. Telefonat kthehen në orën e fundit të ditës.

“Studentët janë të fokusuar. Ka ende shumë biseda, shumë ndërtime marrëdhëniesh,” tha Osborn. “Kam zbuluar gjithashtu se studentët janë më të gatshëm të punojnë së bashku në grupe kur nuk kanë celularë.”

Në fund të ditës kur koshi i celularit dorëzohet në klasë, Osborn thotë se studentët grumbullohen rreth tij “si skifterë “.

Pasi telefonat u kthehen studentëve, ajo thotë se ata i shikojnë menjëherë. Sipas saj, kjo tregon se “ata nuk kanë vetëkontroll për të qenë në gjendje të përballojnë kërkesat e shkollës dhe aksesin në një celular”.Ata përfitojnë nga fakti se nuk duhet të mendojnë për telefonat e tyre gjatë gjithë ditës.

Vetëm në bazë të moshës, adoleshentët tashmë luftojnë më shumë se të rriturit për të kontrolluar impulset e tyre: korteksi paraballor i trurit, i cili është i përfshirë në kontrollin e impulseve, është një nga rajonet më të fundit të trurit që është pjekur plotësisht – dhe vazhdon të zhvillohet deri në moshën madhore, sipas një studimi të 2021.

Si mund të ndihmojnë prindërit

Prindërit do të duhet të monitorojnë dhe të mësojnë se si të kufizojnë mediat sociale dhe kohën e përgjithshme të ekranit me fëmijët e tyre, duke filluar që në moshë të re. Ata duhet të marrin në konsideratë kontrollet prindërore derisa të kuptojnë se fëmija i tyre është mjaft i pjekur për të menaxhuar llogaritë e tyre. Ekspertët besojnë se prindërit tregojnë ndikimin më të fortë kur qëndrojnë të përfshirë në jetën e fëmijëve të tyre dhe modelojnë sjelljen e dëshiruar. Prindërit mund të japin shembullin kur heqin telefonat dhe ekranet e tyre dhe gjejnë kohë për të folur me fëmijët e tyre në fund të një dite shkollore. Modelimi i kësaj sjelljeje të mirë është kritik.

Më poshtë për prindërit që duan të pengojnë fëmijët e tyre adoleshentë nga mediat sociale. Disa hapa në Anglisht për të bllokuar aplikacionet e fëmijëve tuaj. Për të bllokuar disa aplikacione si TikTok-u dhe Snapchat në iPhone-in e adoleshentit tuaj, mund të përdorni veçoritë e integruara të kontrollit prindëror të ofruara nga Apple. Apple ofron një veçori të quajtur “Screen Time” që ju lejon të vendosni kufizime të aplikacioneve dhe të menaxhoni përdorimin në pajisjet iOS. Ja se si mund të aktivizoni kontrollet prindërore dhe të bllokoni aplikacione specifike:

Steps to be taken.

Step 1: Set Up Screen Time:

1. Open the Settings app on your teen’s iPhone.

2. Tap on “Screen Time.”

3. Tap “Turn On Screen Time.”

Step 2: Create a Screen Time Passcode:

1. Tap “Use Screen Time Passcode” and set a passcode. Make sure to use a passcode that your teen doesn’t know to prevent them from changing the restrictions.

Step 3: Set App Limits:

1. Go back to “Screen Time” in the Settings app.

2. Tap on “App Limits.”

3. Tap “Add Limit.”

4. Choose the category of apps you want to limit, such as “Social Networking” or “Entertainment.”

5. Set the time limit for the category (e.g., 1 hour per day).

6. Tap “Add” to save the limit.

Step 4: Block Specific Apps:

1. Go back to “Screen Time” in the Settings app.

2. Tap on “Always Allowed.”

3. Find the apps you want to block (e.g., TikTok-u and Snapchat) and swipe left on each app to remove it from the “Allowed Apps” list.

Step 5: Enable Content & Privacy Restrictions:

1. Go back to “Screen Time” in the Settings app.

2. Tap on “Content & Privacy Restrictions.”

3. Turn on “Content & Privacy Restrictions” and set a passcode (you can use the same or different passcode as the Screen Time passcode).

4. Under the “Allowed Apps” section, toggle off any apps you want to block.

Duke ndjekur këto hapa, mund të kufizoni aksesin e adoleshentit tuaj në aplikacione specifike si TikTok-u dhe Snapchat në iPhone-in e tyre. Mbani në mend se përdorimi i kontrolleve prindërore është një hap thelbësor në drejtimin e përdorimit të pajisjes së adoleshentit tuaj, por është gjithashtu thelbësore që të keni komunikim të hapur me ta rreth arsyes se pse po vendosni këto kufizime dhe rëndësinë e sjelljes së përgjegjshme në internet.