Kriledjan ÇIPA/
Njohja apo informacioni që kemi mbi jetën dhe veprën e figurave të ndryshme të historisë sonë kombëtare, në shumë raste është edhe falë përshkrimeve dhe episodeve të ndryshme që gjejmë tek botimet e studiuesve apo udhëtarëve të huaj, të cilët kanë vizituar vendin tonë në shek. XIX-XX. Shpesh udhëtarët apo personalitetet e huaja, një pjesë të mirë të informacionit profesional mbi historinë apo aspekte të ndryshme të Shqipërisë, i merrnin nga intelektualët vendas. Një metodologji të tillë ka ndjekur edhe botanisti italian Antonio Baldacci, i cili eksploroi për një kohë të gjatë vendin tonë, duke patur si bazë kryesore qytetin e Vlorës.
Baldacci, krahas studimeve dedikuar natyrës së vendit tonë, gjatë fundit të shek. XIX dhe fillimit të atij XX ka botuar informacione të pasura me karakter arkeologjik e etnografik. Krahas veprës së tij të famshme “Iitinerari Albanesi”, ai ka shkruar dhe një sërë artikujsh në shtypin e kohës, si dhe studime në formën e artikujve shkencor. Me rëndësi të veçantë është artikulli dedikuar zbarkimit të Jul Çezarit në brigjet e Himarës në këmbët e maleve Keraune (Vetëtimës) në vitin 48 p.Kr, në kuadër të Luftës Civile kundër Gnei Pompeut. Artikulli i botuar në vitin 1917 mban titullin “Divigazioni intorno alla regione di sbarco di Giulio Cezare nell’Acroceraunia, Rivista Marittima, 1917, f. 191-216”. Në këtë artikull ai trajton anën historike, arkeologjike, topografike dhe toponimike të kësaj ngjarjeje historike me rëndësi botërore, e cila zhvillohet edhe në brigjet e Himarës, në zonën e Palasës dhe Dhërmiut.
Ndër toponimitë antike të zonës, ai trajton edhe ngjashmërin e emrit antik të fisit Germini të përmendur në ditarin e Çezarit si terra Germiniorum, me atë aktual të fshatit Dhërmi. Si një argument më shumë në këtë studim etimologjik të emrit antik, ai sjell një studim të Profesor Jani Mingës nga Vlora. Sipas Prof Mingës, emri Dhërmi ka lidhje me emrin antik Germini të përmendur nga Çezari. Sipas tij, rrënja e fjalës është dërmë, që do të thotë terren i pjerrët dhe lidhet me topografinë e fshatit Dhërmi. Gjithashtu, si derivat ai shikon edhe fjalët dërmonj e gërmonj ose edhe gërmadhë. Në këtë mënyrë, rrënjën e emrit antik Prof Minga përpiqet ta gjej tek gjuha shqipe.
Se sa i saktë është nga pikpamja etimologjike studimi i Profesor Jani Mingës, këtë ngelet ta vlerësojnë gjuhëtarët dhe specialistët e fushës, duke marrë parasysh se shkenca e gjuhësisë ishte në embrionet e veta në kohën kur është shkruajtur artikulli i Antonio Baldacci-t.
Ajo që ka rëndësi dhe që bën përshtypje, është dimensioni i panjohur i aktivitetit të patriotëve si Jani Minga. Ai nuk ishte vetëm një mësues i zellshëm dhe përhapës i gjuhës shqipe, por një njohës dhe studiues i saj. Ai nuk ishte vetëm një aktivist, i cili kontribuoi për shpalljen e pavarësisë së shtetit Shqiptar dhe protagonist i shumë ngjarjeve me rëndësi historike përpara e pas saj, por gjithashtu, ishte intelektual i angazhuar me lidhje dhe mardhënie me personalitete të huaj, që e njohën Shqipërinë dhe botuan vepra të shumta rreth saj. Minga, u përpoq të tregojë faktet e historisë tonë, parë nga këndvështrimi i intelektualit vendas, dhe me sa duket zëri i tij pati jehonë. Në këtë këndvështrim, këtë dialog të shkurtër etimologjik midis Jani Mingës dhe Antonio Baldacci-t mendova ta bëj të njohur për lexuesin në këtë përvjetor pavarësie, për të treguar se patriotët tanë kanë një veprimtari me dimension shumë më të gjerë, nga ai që kemi njohur deri më sot. Detyra jonë është ta gjurmojmë, vlerësojmë, studiojmë, evidentojmë dhe promovojmë kontributin e patriotëve tanë në të gjitha dimensionet, si një shembull frymëzimi për ne dhe brezat e ardhshëm.
