s p – Page 71 – Dielli

LIBRI NË DORËN E STATUJËS DHE SHKOPI…

November 6, 2025 by s p

– Mbresë nga Visar Zhiti -/

Ai vuri librin në dorën e bronztë të statujës, në dorën tjetër ishte shkopi, – i bronztë dhe ai. S’e di si i shkrepi, por po aq befasisht më pëlqeu gjetja, ai veprim. Sikur donte të thoshte që poezia duhet, edhe statujat i bën më të gjalla, që sa të shkretë do të ishin njerëzit pa poezi… edhe gurit i duhet… poezinë duhet të dish ta gjesh e ta çosh… është për kudo…E doja atë statujë. Është një lypës nga njëra anë dhe ëngjëll nga ana tjetër. Torba bëhet flatër. Kam treguaf për atë dhe herë tjetër…

Me Jani Gjonin e kishim lënë që ta pinim kafenë bashkë dhe ai erdhi te bari, ndërkaq unë i dhashë librin që kisha sjellë për atë dhe i thashë se ishte i pari nga miqtë në Chicago që ia firmosja, por dhe është i pari mik që njoha këtej para shumë vitesh e më pas ai më njohu dhe me të tjerë e si të thuash më futi në atë rutinën shqiptare të grupit, të bisedave miqësore për librat si fillim, që kalonin menjëherë dhe në politikë, se çfarë bëhej në Shqipëri e ç’duhet të bëjë lidershipi atje, opozita, po edhe në SHBA e botë, bankat, astrofizika sot, AI, artikujt deri në bezdi gazetave, hatërmbetjet, vajtjet në grup në Starbucks, vazhdimet atje, etj, etj. Jani thotë se e ka kult miqësinë dhe shokun dhe di të qëndrojë besnik.

Dolëm të shëtisnim pak, ditë e bukur nëntori, me atë ar vjeshtor rrugëve dhe unë e çova andej nga kisha “Saint Mary of the Lake and Our Lady of Lourdes” për të parë atë statujën e Timothy Schmalz te sheshi para që e pëlqej shumë, – i thashë, – ku lypësi dhe ëngjëlli janë një i vetëm dhe shkruhet “Ji mirëpritës”.
Do bënim një selfie dhe Jani i vuri librin në dorë statujës, sikur ajo po e mbante vetë me dëshirë. Libri në piedestal. Shkonin bashkë: bronzi dhe fjala, torba e lypësit dhe poezia, flatra dhe ëndrra…

ZËRI I TIM ZOT FAN NOLIT

Po shkopi i statujës? Është thjesht për t’u mbështetur në ato shtegëtimet pelegrine, ai shkop bronzi që statuja duket se e shtrëngon fort si besën, si urtësinë ku mbështetet.
Befas te shkopi m’u shfaqën rripa lëkure, litarë, sikur mbinë në tufë dhe u bë kamxhiku. Dhe m’u ndërmend poezia e Nolit, “Krishti me kamxhikun”:

Çdo i shenjt’ ideal, çdo shtëpi
Perëndie
Ishte bërë dyqan
dhe pazar tregëtie:
Kush fitonte më tepër, ay ishte usta,
Dhe kush nukë plaçkitte
ish krejt budalla…

I ka vuajtur dhe Noli shqiptarët e vet, patjetër dhe më shumë, i ka parë në Shqipëri deri në parlament dhe më lart, po edhe larg e pranë, në “Vatër”, prandaj ka dhe këtë strofë kësisoj në poezinë e tij:

Merr-e prapë kamçikun, –
Shën Pjetri u përgjeq, –
Se përndryshe kjo punë na del
mos më keq.
Përkëdhel’ u kurrizin
dhe do t’të besojnë,
Vraj-i, shtypi, dhe shtrydhi,
dhe do t’adhurojnë”.

Tani a do të duhej prapë ky inat dhe kjo thirrje? Ky shkop mefaforik? Mbase më shumë. Edhe në SHBA? Po pse jo? Do të duhej një shkop ashtu…t’ja merrnim statujës, se Jani i dha librin.
Dhe kërcënueshëm, por me dashamirësi, në mënyrë parodike, një shkop-Nol të vërvitej mbi ca vegime donkishoteske e sançopançojane, që kujtojnë se po u ndodhin përleshje patriotike me çështje gjigandeske të demokracisë, por që s’janë as mullinj me erë, por boshësia e tyre dhe kënaqësia dinake që barku amëtar po i tyre nga socialist është fryrë në kapitalist dhe…

Po kundronim statujën si për t’u qetësuar. Po ai engjëll me shkopin e udhëtimit në njërën dorë dhe librin me poezi në tjetrën, se fryma krijuese nuk humbet kurrë, edhe kur tjetri duket i varfër apo i braktisur. Statuja u shndërrua në bashkëbisedues kaq thjeshtë, madje në bashkëpunëtor, vetëm pse Jani i dha një libër, kur ka njerëz që i acaron, vjen nga edukata, nga përkatësitë e dikurshme e të tanishme, – po thoshim, zilitë… suksesi i tjetrit…
Po statujat, sa mirë, nuk flasin dhe desha ta pyesja Janit që në takimin e radhës në grup pse të mos ftohej?
– Kush?
– Statuja…

Liria dhe Jeta – Sinonime për Doktorin Dëshmor Fahredin Hoti – Promovimi i Monografisë në Konsullatën e Kosovës në Nju Jork

November 6, 2025 by s p

Rafaela Prifti/

Monografia Doktori që i dha jetë Lirisë Dr. Fahredin Hoti, Dëshmor i Kombit u prezantua në Konsullatën e Përgjithshme të Republikës së Kosovës në Nju Jork mbrëmjen e 5 nëntorit. Disa minuta përpara hapjes së takimit, në bisedë me autorin e librit, Besnik Hoti përmendi se fjalët e dajës në ditën e varrimit, kur thoshte “T’lumit këta!” i vijnë në mend sepse tashmë si i rritur ai vetë e përcjell mesazhin për flijimin sublim për lirinë e Kosovës. Duke u fokusuar në personalitetin multidimensional të Dr. Fahredinit, monografia njëherit dëshmon për “drejtësinë e luftës së një populli dhe forcave të UÇK-së në mbrojtje të shtëpive të tyre,” tha në hapje të mbrëmjes Ambasadori Blerim Reka i Konsullatës së Përgjithshme të Republikës së Kosovës. “Libri ka dokumente të qëmtuara nga i biri, Besniku, i cili do vazhdojë të botojë edhe vepra të tjera të Dr. Fahredinit,” vazhdoi ai. “Autori ka përmbushur një obligim ndaj historisë dhe kujtesës sonë kombëtare, shkruan Prof. Dr. Nusret Pllana në hyrjen e monografisë, lexuar nga Shpend Gjocaj gjatë prezantimit.

Besnik Hoti ishte jashtë Kosovë në pranverën e vitit 1999 kur humbi tre anëtarë të familjes. I nxitur nga familjarë, kolegë, ushtarë të UÇK-së dhe pacientë të Dr. Fahredinit, Besniku mori nismën për të shkruar monografinë Doktori që i dha Jetë Lirisë. Tradita e familjes së nderuar Hoti dhe emrit të Krushës së Madhe me viktimat më të shumta gjatë luftës në Kosovë janë të ndërthurura në formë të natyrshme në libër. Përpara se te merrte fjalën autori, në sallë u shfaq një montazh foto-filmik për jetën e veprimtarinë e Dr. Fahredinit i përgatitur nga Besnik Hoti.

Teksa kërkon ndjesë për gjendjen emocionale përpara të ftuarve, ai theksoi rëndësinë e lidhjes së brezave nëpërmjet historisë sonë. Jetët e tre anëtarëve të familjes së tij, “vëllai Kreshniku 14 vjeçar, babai 46 vjeçar dhe gjyshi i tij Shemsedini 67 vjeçar, të vrarë nga forcat serbe brenda shtatë ditëve, ilustrojnë për të “idenë e rënies në altarin e lirisë të tre brezave.”

Botimi me pesë kapituj sjell dëshmitë e kolegëve që flasin për përkushtimin e Dr. Fahredinit ndaj shkencës së mjekësisë dhe si specialit obstetër gjinekolog që ka ndihmuar lindjen e 800 foshnjave në shtëpinë e tij kthyer në maternitet, rastet e lindjeve në male gjatë luftës, rrëfimet e luftëtarëve të UÇK-së të cilët kanë marrë ndihmën në çaste kritike nga mjeku e kirurgu i përgjithshëm si edhe kujtimet e ushtarëve që kanë ndjerë “kujdesin dhe fjalën e tij të ngrohtë.” Pasionin për artin dhe sportin e ka manifestuar tek poezitë, tek një seri me fotografi dhe si portier për 30 vjet në klubin futbollistik Bashkimi. Të pranishmëve ju dhurua vëllimi me poezi i Dr. Fahredini Vdekja e Një Nate, botim i Olymp Prishtinë, 2016. Emrin e doktorit e mban edhe turneu përkujtimor futbollistik i të rinjve, i ngritur tri vjet më parë. Bluza e bardhë e mjekut është në muzeun e Krushës, ku shkojnë çdo vit shumë vizitorë. Reparti i gjinekologjisë së Rahovecit mban emrin e mjekut dëshmor.

Besnik Hoti ka magjistruar në Marrëdhënie Ndërkombëtare Diplomaci, ka ligjëruar për një kohë në Universitetin Victory Prishtinë si edhe ka shërbyer në institucionet e Kosovës. Prej vitesh misioni i tij human është nderimi i emrit dhe trashëgimisë që ka lënë Dr. Fahredin Hoti. Pasi falënderoi stafin e Konsullatës së Përgjithshme të Kosovës, të ftuarit Gani Shehu, Uk Lushi, Shpend Gjocaj, u dha certifikatë mirënjohje Ambasadorin Reka dhe Joze Percollaj për kontributin financiar për nismën e botimit të monografisë.

Ashtu si në promovimet e librit në Prishtinë, Kroaci etj., edhe në këtë prezantim në Konsullatën e Kosovës në Nju Jork, Besniku e ka të vështirë të jetë ‘diplomat’ siç tha, sepse “sheh para syve babanë dhe vëllanë.” Historia prekëse, por e përjetuar nga shumë familje gjatë luftës, e humbjes së jetës të babait dhe birit adoleshent të vrarë në male është e lidhur ngushtë me vendlindjen por është “edhe apel për drejtësi për Krushën e Madhe,” vërejtën pjesëmarrësit. “Ishte moment frymëzues,” tha Diamant Hysenaj, sipërmarrës ndërtimtarie në Nju Jork, me origjinë nga Gjakova, i cili po fillon garën për të shkuar në Kongresin Amerikan. Duke e përgëzuar autorin për prezantimin, ai vuri në dukje se “frymëzimi buron nga besimi tek një kauze e madhe dhe e drejtë, siç është përfaqësimi i shqiptarëve në kongresin amerikan në Uashington.” Gjatë promovimit folësit i prezantoi znj. Elife Maxhuni Hoti. I ftuar në promovim ishte Sekretari i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës Vatra Dr. Pashko Camaj.

“T’ lumit ata!” ishin fjalët e dajës së Besnikut, i cili u nda nga jeta para pak kohe. Ai nxori nga xhepi foton e familjarit të tyre Ukshin Hotit e gjetur në portofolin e Dr. Fahredinit, së bashku me orën e tij. Fotoja si kujtesë e lidhjes së gjakut dhe flijimit për lirinë shkon me birin e mjekut kudo. Historia nuk është vetëm ngjarje e kohës së luftës në male, atë e sjell Besniku përmes monografisë për doktorin dëshmor Fahredin Hoti, rrëfimet e kolegëve, luftëtarëve dhe bashkëvendësve.

Fisnikëria e Përgjegjësisë dhe Loja e Egove Politike

November 6, 2025 by s p

Faton Bislimi/

Mandatimi i Glauk Konjufcës për Kryeministër është pa dyshim momenti më delikat në këtë fazë të ngërçit politik në vend. Disa e shohin si manovër për të zvarritur kohën drejt zgjedhjeve të jashtëzakonshme deri në fund të dhjetorit, e disa të tjerë si një përpjekje të sinqertë për të krijuar një qeveri afatshkurt që do t’i shërbente stabilitetit të shtetit.

Unë e shoh si një mundësi për krejta subjektet– ndoshta të fundit – për të nxjerrë në dritë të diellit, të pastër si kristali, se kush në politikën e Kosovës vërtetë e vendos interesin shtetëror dhe kombëtar mbi ambiciet personale e llogaritjet partiake.

Ish-opozita, në vazhdimësi, ka përsëritur se nuk dëshiron koalicion me Lëvizjen Vetëvendosje. E drejtë legjitime e tyre! Si pasojë, megjithëse LVV doli e para në zgjedhjet e fundit, nuk arriti të sigurojë shumicën e thjeshtë për të formuar qeverinë. Në të njëjtën kohë, partitë e ish-opozitës po ashtu kanë deklaruar se nuk do të bashkëpunojnë as me njëra-tjetrën. Pra, në këtë mozaik “as me ata, as me këta,” mbetemi pa një rrugëzgjidhje funksionale për vendin.

Por nëse këto qëndrime janë të palëkundura sot, çfarë do të ndryshojë pas zgjedhjeve të reja të dhjetorit? A do të transformohet përbërja e Kuvendit në mënyrë të tillë që të ndryshojë substancialisht matematika parlamentare? Vështirë! Lëvizje do ketë, por jo aq sa për të zhbërë logjikën e bllokimit të tanishëm.

Atëherë, a nuk do të gjendemi sërish në të njëjtën situatë? Dhe, nëse partitë janë të gatshme të ndryshojnë qëndrimet e tyre pas zgjedhjeve eventuale të dhjetorit, pse nuk e bëjnë këtë TANI – duke kursyer qytetarët dhe shtetin nga një proces tjetër zgjedhor brenda pak jave?!

E gjithë kjo situatë është pasojë e egove të theksuara dhe e mungesës së përgjegjësisë politike. Në vend që të mendohet për shtetin, po mendohet për interesin elektoral të partive. Në vend që të vendoset arsyeja kombëtare, mbizotëron kalkulimi partiak.

Por shtetet nuk ndërtohen mbi egot, ndërtohen mbi fisnikërinë e përgjegjësisë.

Për këtë arsye, besoj se Glauk Konjufca ka në duar një mundësi historike: të dëshmojë se shteti është mbi partinë. Nëse ai vërtetë dëshiron t’i shërbejë Kosovës, duhet t’i ofrojë Kuvendit një QEVERI JOPARTIAKE (jo një të LVV-së se ajo veçse nuk u votua), me njerëz profesionistë, të ndershëm dhe kombtarisht të dëshmuar — një ekip që të ketë një mandat të qartë disa mujor për të kryer detyrat më të rëndësishme shtetërore deri në pranverë, kur më pas zgjedhjet e jashtëzakonshme mund të mbahen në mënyrë të organizuar dhe me maturi politike.

Nëse një qeveri e tillë propozohet me program specifik, edhe ish-opozita duhet ta votojë atë, jo si akt politik, por si akt shtetëror.

Kjo do të ishte rruga që nderon të gjithë – dhe mbi të gjitha, e nderon Kosovën. Në këtë mënyrë, edhe Konjufca, edhe ish-opozita, do të dilnin faqebardhë nga kjo katrahurë politike, duke treguar se mbi gjithçka, ata dinë të mbajnë barrën e fisnikërisë shtetërore.

Në të kundërtën, nëse edhe kjo mundësi shfrytëzohet për lojëra e kalkulime, frikësohem se po e futim vendin në një rreth vicioz bllokimi që vetëm e dëmton të ardhmen tonë të përbashkët.

Kosova sot ka nevojë për njerëz që ndërtojnë unitet në dallime, jo mure; që frymëzojnë besim, jo përçarje; që vendosin shtetin para vetes.

Sepse, në fund, shteti është amaneti më i madh që një brez mund t’i lërë tjetrit.

“Dr. Skënder Muço, kontributi i tij politik dhe patriotik”

November 6, 2025 by s p

Nga prof. Xhezo Canaj

Është kënaqësi, të lexosh një vepër për një personalitet të shquar, siç është avokat, doktor Skender Muço, të cilit i janë mohuar vlerat dhe kontributi tij, vepër e Enver Memishajt edhe ky një personaliet me kontribute të njohura në fushën e studimeve historike në vite. $C:\Users\User\Downloads\download (1).jpg$

Vepra “Dr. Skënder Muço, kontributi i tij politik dhe patriotik”, ka një parathënie nga dr. Bujar Leskaj dhe recensa dr. Dorian Koçi, Ambasador.

Vepra që marrin në analizë flet për kontributin atdhetar të dr. Skender Muços, të harruar dhe të mohuar nga historianët komunistë. Në libër autori zbardh gjithë formimin intelektual dhe veprimtarin e SkënderMuços, familjen, shkollimin në Itali, lëvizjen e fshehtë të Vlorësnë1931-1932 etj.

Është një detyrim i shoqërisë për të venë në vend nderin dhe vëndin që i takon Skënder Muços, si intelektual, jurist, politikan, organizator dhe udhëheqës në luftën kundër pushtuesve nazi-fashist 1939 – 1944, detyrë që po e bën z. Enver Memishaj dhe për këtë falnderimet i takojnë atij.

Duke lexuar këtë libër mëson jo vetëm për kontributin atdhetar të Skënder Muços, por mëson të zbardhura me dhjetra ngjarje dhe personazhe historik, veçanërisht në qarkun e Vlorës, sidomos gjatë luftës kundër pushtuesve nazi-fashist në vitet 1939-1944.

Kjo peridhë është mbushur me ngjarje të pa zbardhura dhe të treguara vetëm nga njëra palë, ajo e komunistëve, që erdhën në pushtet në vitin 1945. Skënder Muçua ishte i linjës së të rinjëve të Ballit Kombëtar të cilët kërkonin të luftonin pa kompromise kundër pushtuesve.

Zoti Memishaj i ka paraqitur këta intelektual, ku shumica ishin shkolluar në perëndim si prof. Abas Ermeni, prof. IsufLuzaj, prof. Safet Butka, prof. Vasil Andoni, Hysni Lepenica, prof. Zef Pali, major Azis Çami etj, që luftuan e punuan për bashkimin e të gjithë faktorit politikë shqiptarë për luftë kundër pushtuesve nazi-fashist.

Skënder Muço dhe Azis Çami, udhëheqës të Ballit Kombëtar muarën pjesë në Konferencën e Pezës, 16 shtator 1942, si misionar të bashkimit kombëtare. Kontributi i këtyre intelektualëve e luftëtarëve ishte real për luftë kundër pushtuesit. Kështu Skënder Muçua dhe Hysni Lepenica formuam në shtator 1942, më mal të Tragjasit, çetën e parë antifashiste në qarkun e Vlorës dhe e emërtuan “Shqiponja”.

Me këtë çetë ata do të zhvillonin shumë beteja kundër pushtuesve italianë e gjermanë.

Autori ka analizuar veçanërisht me shumë detaje dhe shoqëruar me dokumenta arkivore disa nga këto beteja të lavdishme si ajo e Gjormit, e Drashovicës ku SkënderMuço ishte protagonist, duke luftuar me armë në dorë.

Një vend të veçant në libër zë dhe krijimi i Partisë Sacialdemokrate në 2 tetor 1943. “Duke u mbështetur te “Dekalogu”, thashë të formohej Partia Socialdemokrate. E pranuan dhe pas shumë debatesh më tepër unë me Isuf Luzin përpiluam programin e Partisë dhe moralisht njohën Skënder Muçon si udhëheqës që të merresh më tej”, shkruan Musine Kokalari. (Musine Kokalari Vepra, Vëll. II, Tiranë 2009, f. 407)

Shumë intelektual që bënin pjesë kryesisht në Ballin Kombëtar kishin bindje socialdemokrate, si Musine Kokalari, Hysni Lepenica, Skënder Muço, Qiriako Harito, Uan Filipi, Xhevit Mëhilli etj. Ky formacion politik megjithëse nxorrën edhe gazetën “Zëri i Lirisë”, nuk gjeti teren në atë kohë kur sapo kishte filluar përplasja midisë dy forcave kryesore. Autori zbardh detaje nga formimin e këtij formacioni, personazhet që e mbeshtetën si dhe rrethanat në të cilën u formua.

Zoti Memishaj ka analizuar me dokumente bindjen dhe përpjekjet e vazhdushme të Skënder Muços për luftë pa kompromis kundër pushtusit. Bashkëluftëtari tij prof. Abas Ermenji shkruan për të: “S’ma merr mendja të kthehem prapë i gjallë, por megjithkëtë puna duhet bërë qoftë edhe me rrezik jete”, tha kur u nis në krahinën e Vlorës, prej Tirane. Dhe pastaj nuk e pamë më.

Shtëpinë ia dogjën fashistët, pasurinë që i mbeti, bagëtinë, ia grabitën komunistët, sakrifikoi për atdheun të vetmen pasuri që i kish mbetur: jetën e tij, nga nazistët gjermanë.

Autori ka analizuar me dokumente në një kapitull të librit bashkëpunimi i Skënder Muços me misionet aleate anglo-amerika si i deleguar i Ballit Kombëtar pranë këyre misioneve. Pas 1 tetorit 1943 kur lufta midis dy forcave kryesore politike asaj të Ballit dhe Partisë Komuniste po kthehej një luftë vëlla vrasëse për pushtet, anglo-amerikanët e shikonin Skënder Muçon, përfaqësues të BallitKombëtar, si intelektualin që mund të merreshin vesh për luftën kundë rgjermanëve dhe bashkrendimin e faktorit politik shqiptarë. Siç duket kjo krijoj xhelozi të komunistëve, brënda Ballit, por edhe faktorëve të tjerë të cilët e spiunuan atë te gjermanët. Autori me shumë detaje, të shoqëruar me shumë dokumenta jep rrethanat e arrestimit nga Gestapua gjermane të Skënder Muços, së bashku me bashkëluftëtarët e tij dr. Yzeir Alimerkon dhe Zako Mezinin në rrugën Vlorë -Orikum. Pushkatimi i tyre gjatë kohës kur i shpinin në Tiranë më 12 gusht 1944 në Bubullim të Lushnjës ishte nje humbje e madhe, jo vetëm se ai ishte vetëm 40 vjeç, por ishte një ndër njerëzit ku nderthurej intelektuali dhe luftëtari trim, njeriu i kompromiseve të nevojshme për atë kohë.

Në libër një vënd të veçantë zënë mendimet e bashkohësve dhe bashkpuntorve të tij, ku autori i ka përmbledhur me shumë durim, duke bërë të mundur jo vetëm zbardhjen e figurës së SkënderMuços, por edhe shumë ngjarje të kohës së luftës. Mendime, gjykime dhe vlersime të personaliteteve të ndryshëm për Skënder Muçon si PjetërArbnori, Abas Ermeni, Musine Kokalari, Hysen Selfo, Meçan Hoxha, Avdul Kokoshi, prof.ZefPali, Sulo Klosi etj, plotësojnë figurën e këtij personaliteti me kontribute atdhetare.

Por ajo që është e veçant për këtë libër historikë, por që është karakteristike për të gjitha librat e botuara nga z.Enver Memishaj është fakti se një pjesë të konsiderushme e zënë dokumentet arkivore. Ato janë një dëshmi ku autori mbështetet për të ndërtuar gjithë monografin e këtij personazhi me kontribut atdhetar. Dokumentet arkivore flasin më shumë se komentet. Dhe autori këto dokumente i boton në libër duke shteruar gjithë veprimtarin e SkënderMuços.

Por qershia mbi tort e këtij libri janë këngët që populli krijoj për trimin dhe atdhetarin Skënder Muço. Dhe autori u kushton një kapitull të veçant, ku po të lexosh, qoftë dhe vetëm këto, kupton se kush është Skënder Muço. Për të ngritën këng bashkluftëtarët si Abas Ermenji, Adem Hodo, Xhevat Kajllaxhi e shumë të tjerë, e deri teTomorr Lelo pas 1990, pra populli që është gjykatësi më imirë i këndoi me dhimbje dhe mallë këtij trimi që u vra në mënyrë të pabesë:

Ç’burrë rriti Labëria,

Ushtar i kombit Skënder,

Ç’u vra nga tradhëtia,

Të qanë gjithë Shqipëria, këndonte midisë të tjerash fshati Lepenicë që në vitin 1944.

Dhe me tej kënga popullore për këtë intelektual trim thotë:

O Tragjas për bijtë që rrite, nëpër male bashk me shqipe,

Nëpër male nëpër shkolla, me shkëlqim si rreze drite.

Ose:

Skënder Muço vlonjati,

SkënderMuço gojë mjalti.

Ose:

Oxhak jeshe që nga shtëpia.

Dhe nga gjaku dhe miqësia…

Rëndësia e kësaj vepra të Z. Enver Memishaj.

Nëpërgjithësi veprat e z. Enver Memishaj – Lepenica duhen vlerësuar sidomos në këtë periudhë, kur historia jonë është e domosdoshme për tu rishkruar, duke u ballafaquar me të vërtetat e dokumentuara, që janë mohuar, apo falsifikuar prej historianëve komunistë, e tillë është vepra që analizuam: “Dr. Skënder Muço, kontributi i tij politik dhe patriotik”,

Vepra i kalon kufijtë e një monografie dokumentare, pasi duke u shoqëruar me 150 faqe dokumente historike që botohen për herë të parë dhe shumë ngjarje historike, ajo duhet lexuar si një vepër e mirëfilltë historike.

Zoti Memisha ka arritur në përfundimin se Skënder Muçua më tepër se një luftëtar e politikan revolucionar, ka qenë apostull i një ideali të madh njerëzor: liria e popullit shqiptar në Shqipërinë Etnike, i krijuar në fantazinë e tij, si refleks i shpirtit të tij të vërtetë, human.

Ajo që e bënë të veçant z.Enver, për temën që ka marrë në studim, është referimi i dokumenteve te shumtë, deri në shterimin e tyre, dhe mbi bazën e tyre ballafaqimi dhe analiza e ngjarjeve të historike. Kështu Ai ka hedhur dritë mbi dhjetra e dhjetra personalitete dhe ngjarje që fillojnë që nga shpallja e Pavarsisë, në mënyrë të veçantë për Luftën e Vlorës të vitin 1920, Luftën Antifashiste e deri te denoncimi i krimeve të komunizmit në vite.

* * *

Këshilli i Ministrave i Republikës së Shqipërisë, me vendimin nr. 355 datë 8.8.1994, ka shpallur dëshmorë të Atdheut: Skënder Daut Muçon, Zako Munin Mezinin dhe Yzeir Ismail Alimerko.

Duke falenderuar autorin për këtë libër, uroj të kemi sa më shumë vepra të tilla, që plotësojnë boshllëkun e historisë së vëndit tonë.

LIRIKA E PEIZAZHIT DHE E MENDIMIT NË POEZINË E FILIP SHIROKËS

November 6, 2025 by s p

Prof.Dr. Fatbardha Fishta Hoxha/

Poeti Filip Shiroka, që vinte në poezinë shqiptare me krijimet e tij në vitet midis dy shekujve, kur atë e lëvruan aq gjerë dhe ngritën aq lart poetë të shquar si Naimi, De Rada, Ndre Mjeda, edhe pse nuk i arriti ata as për nga cilësia dhe sasia e krijimit poetik, ka hyrë në fondin e lirikës shqiptare dhe zë një vend të veçantë për vlerat e veprës së tij.

Poet i frymëzimit romantik siç ishin kryesisht rilindësit tanë, lirik nga mënyra e shprehjes së ndjenjave dhe mendimeve, dëshirave dhe ëndrrave, Filip Shiroka u njoh si poet patriot. Ndjenjat dhe mendimet e tij për atdheun e robëruar, malli i zjarrtë për të, shqetësimi për fatin dhe të ardhmen e tij historike padyshim përbëjnë motivin qendror që e mbruajten poezinë e tij. Por dimensionet e lirikës së Filip Shirokës nuk do të dilnin të plota pa vlerësimin e lirikës së peizazhit e të mendimit që si objekt i vecante i frymezimit poetik dhe nderthurur me motivin patriotik e japin te plote kuadrin e poezise se tij, regjistrin lirik te poetit. Lëvrimi i kësaj lirike nga Filip Shiroka është i pandarë nga ajo prirje e rëndësishme e poezisë shqiptare të Rilindjes për zgjerimin e kufijve tematikë si shprehje e nje bote ideoemocionale te gjere. Si te gjithe romantiket dhe F. Shiroka hyn në lidhje emocionale me natyrën. Por siç ngjet pothuajse me të gjithë romantikët shqiptarë edhe për të natyra është e lidhur pazgjidhmërisht me atdheun, është shfaqje e tij.

Në vizionet poetike të F. Shirokës për natyrën që jipen të ndërthurura me motivet e tjera si dhe në poezitë e mirëfillta përshkruese spikat qëndrimi ideoemocional patriotik. Përsa i përket gjerësisë së shtrirjes së këtij motivi, veçorive artistike, lirika e peizashit ndeshet dhe në trajtën e poezisë alegorike-simbolike, ku elementët të peizazhit poetik përdoren për të dhënë mendime dhe ndjenja patriotike, ndjeshmërinë e thellë deri në dhimbje të poetit për vendlindjen, Shkodrën për Shqipërinë që poeti aq fort i dëshiroi si i mërguar që ishte. Të kësaj trajte janë poezitë “Dallëndyshe shko”, “Dallëndyshe eja”, “Bylbyli”, “Lulës së vyshkun”, “Lulës që më dërgoi nana eme”. Motivi i ndërlidhjes me anën e imazhit të zogut dhe të lules është i njohur në poezinë botërore, por është i përhapur shumë dhe ne folkun tonë, një nga motivet më të lashta (motivet florare dhe zoomorfe) në kulturën tonë popullore. Në poezinë e Filip Shirokës sidomos në dy poezitë e tij ku ndërlidhjen e kryen dallendyshja, poeti i jep këtij motivi freski dhe forcë shprehëse të veçantë. Poeti lëvroi edhe poezinë përshkruese ose peizazhin e pastër si në poezinë “Mueji i majit”, “Kallnueri”, “Dimni”, “Maleve të Shkodrës” që deshmon prirjen e tij për te dhënë tabllo të goditura të natyrës. Shiroka arrin me një stil të thjeshtë dhe të ëmbël të japë dekorin deri në detaje të stinës, motit e të natyrës.

Tipar kryesor i lirikës së tij përshkruese apo figurative mbi natyrën është thjeshtësia, konkretësia, sinqeriteti i ndjenjës dhe i mendimit aftësia që ben qe lexuesi të përjetojë po ato ndjenja që zgjon në kujtesën e poetit imazhi hirplote i natyrës së vendlindjes. Mendimi i qartë, ngrohtësia e ndjenjës, struktura harmonike e vargut dhe strofës, rrjedhshmëria e vjershes, spikat sidomos në vjershat “Dallëndyshe shko” dhe “Dallëndyshe eja”, ku ndjenjat atdhetare dhe ajo për natyrën ështe shkrirë në një formë origjinale. Lirika e Shirokës për natyrën, e lindur nga një përjetim i thellë emocional është e butë dhe e ëmbël siç është edhe peizazhi që ai përshkruan. Në relievin e përthyer të saj mbizotëron peizazhi i gjelbëruar që e bën për vete poetin piktor. Në këtë peizazh të gjelbëruar gjallon jeta e njeriut të punës e bujkut dhe blegtorit të papërtuar që e shkojnë jetën në punë në gjirin e natyrës dhe që i jep kuptim dhe domethënie peizazhit. Në këtë peizazh te njerezuar, lëvizin ndjenjat,deshirat dhe malli i patriotit. Në peizazhin e Shirokës jo vetëm që lëviz njeriu, shqiptari, por edhe figuracioni është ndërtuar me parafytyra që sjellin marrëdhënien e njeriut me natyrën. Përqasja e dukurive njerëzore për të karakterizuar në mënyrë figurative dukuritë natyrore edhe pse motivi eshte e njohur në folk, sjell efekte emocionale në poezinë e kultivuar. Në poezinë “Maleve të Shkodrës”, liriku e ndërton peizazhin me ndryshimin e pamjeve të qytetit në agim, në perëndim, në verë, vjeshtë e dimër. Poeti e krahason hënën që shndrit mbremjeve te Shkodres me “nusen e stolisun”. Si në vjershat ku pamjet e bukura dhe magjepse të natyrës shërbejnë si sfond ku gjallon ideja e dashurisë dhe mallit për atdheun, si dhe në vjershat e pastra pershkruese, ku tema e natyrës bëhet tema e vetme e poezisë së tij, Shiroka si dhe të tjerë poetë rilindës në disa pika ndryshon e në disa ngjan me romantikët evropianë. Këtë e vërteton fakti që ndonëse peizazhet e panoramat poetike të Filip Shirokës kanë tingull bukolik në përgjithësi, ato nuk e përjashtojnë qytetin, por e përfshijnë në parafytyrë siç ngjet në vjershat “Dallëndyshe shko”, dhe “Dallëndyshe eja” dhe “Maleve të Shkodrës”. E bukura e natyrës është zbuluar gjithnjë nga poeti në marrëdhënie me njerëzit, me ndjenjat dhe mendimet e tyre.

Poeti nuk estetizon, nuk idealizon. Ai është i prirur si romantik të përjetojë shfaqjet e së bukurës në natyrë dhe ato t’i ngrejë në art që të pandara nga Shqipëria dhe shqiptari fitonin konkretësi dhe zgjonin ndjeshmëri të thellë tek receptuesi. Me interes është edhe tema e mendimit në poezinë e F. Shirokës. Tek ky poet prirja për meditim vjen e ndërthurur në një varg vjershash me motiv patriotik dhe të natyrës. Në vjershën evokative patriotike “Te vorri i Skandërbegut” në tercinën e parë të tingëllimës, poeti kalon nga evokimi konkret i te madherishmes heroike në përgjithësim kur thotë: “Kurr nuk vdes Trimi,se gjithhere i ndritun/ i qindron fama,dhe me nder emnohet / deri sa yjt, hana e dielli ka me shndritun”.

Po këtë prirje meditative dëshmojnë edhe tercinat e fundit të tingëllimave “Mueji i majit”, “Dimni”. Në të parën poeti shpreh zhgënjimet që i solli mërgimi që porsi lulet e majit janë bjerrë e kanë shkue. Ndërsa në tercinën e fundit të tingëllimës “Dimni”, poeti mediton rreth raportit të jetës së njerëzve me natyrën dhe gjithësinë e përjetshme që përtërihet vazhdimisht. Me të poeti nuk ka shprehur aq ndonjë moment pesimist sa ka arritur të spikatë me intuitë të vërtetën reale. Por vjersha me përmbajtje meditimi të drejtpërdrejtë janë “Vjershëtori”, “Bukuria e vjershës” e “Mësimet e Harapit”. Ndonëse dy poezitë e para u kushtohen figurave të njohura të lëvizjes dhe të letërsisë së Rilindjes, nuk sjellin asnjë fakt konkret për to. Që në titull ato të sugjerojnë qe poeti, jo të veçantën, konkreten se sa të përgjithshmen, thelbin e vjershës dhe të misionit të poetit do të ketë objekt frymëzimi, gjë që i jep karakter të drejtpërdrejtë dhe të mirëfilltë meditativ vjershës.

Për mendimin estetik shqiptar të kohës, këto poezi shënojnë vlera jo vetëm për poezinë e Filip Shirokës, por për gjithë poezinë shqiptare të Rilindjes, ne njohjen e rolit të poetit e të poezisë në lëvizjen patriotike, ku qartësia e poetit arrin kulmin. Duke pasqyruar përjetimet më të larmishme që provon poeti, të cilat Shiroka i përgjason me shfaqjet e panumërta e të larmishme të natyrës, përmes përfytyrimit romantik, dëshmojnë për atë afrim te poetit me vlerat reale estetike. Me intuitë, në mënyrë spontane, rilindësit tanë duke nisur që nga Naimi përvijonin konturet të vijimësisë së jetës në natyrë e shoqëri, lidhjen dhe ndikimin e ndërsjellët të tyre. Prirja meditative që bëhet temë e poezisë së Filip Shirokës në këto krijime është larg didaktizmit dhe moralizmit që vihet re në poezinë meditative të Rilindjes, me këtë temë, sidomos tek Naimi e ndonjë tjetër. Ajo ka si bosht orientues idenë patriotike që i jep qartësi mendimit dhe ndjeshmëri krijimit. Tonin moralizues, poezia e Filip Shirokës e provon në vjershën meditative me përmbledhje sentencash poetike “Mësimet e Harapit”. Vjersha veç vlerave që paraqet për prirjen përparimtare për kohën, ku poeti rreh të zbulojë thelbin e virtyteve morale që zbukurojnë njeriun, vashën e gruan në veçanti, është me interes për ndikimin që poeti pati nga filozofia e morali i botës së lashtë arabe si dhe për freskinë që sjell në pasurimin e tematikës së poezisë meditative të Rilindjes. Me lëvrimin e këtyre temave krahas temës patriotike që zotëron në veprën e tij poetike, Filip Shiroka, jo vetëm që ka hyrë në fondin e poezisë shqiptare, por ka dhënë ndihmesë në zhvillimet e saj tematike.