Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909
Yesterday, the Albanian-American community welcomed the war criminal & rapist protector Serbian President Aleksandar Vucic at the UN General Assembly in NYC with a clear message…
*“Rape used as a weapon of war is a war crime!”*
70,000 rapes & war crimes unpunished
•50,000 raped in Bosnia
•20,000 raped in Kosova
These heinous criminals are being protected and rewarded by the Serbian Pres. Vucic and his government.
The world MUST hold them accountable!
No justice, No peace!
Dr. Lulzim Nika/
Po bëhen 26 vjet, nga masakra e Abrisë, pa u dënuar krimi serb. Masakra e forcave serbe ndaj familjes Deliu të Abrisë, sidomos pamja e fëmijëve kishte shokuar administratën e presidentit Klinton. Sot, me krenari të thellë, në këtë përvjetor të rëndësishëm, nderojmë dëshmorët e fshatit Abri ; Vesel Demaku, Valdet Xhemaili dhe Afrim Hajdari. Në përkujtim të tyre, po ashtu kujtojmë edhe 29 martirët e këtij fshati, si dhe dëshmorët Fatos Krasniqi nga Negroci dhe Skënder Shala nga Vuçaku. Këta burra dhe gra dhanë jetën e tyre për lirinë e Kosovës, nën emblemin e ushtrisë sonë. Të gjithë ata që sakrifikuan për të ardhmen tonë meritojnë nderimin dhe kujtimin tonë të përjetshëm. Le të vazhdojmë të nderojmë trashëgiminë e tyre dhe të punojmë për një të ardhme të denjë, siç ata ëndërronin.
Edhe sot e kësaj dite mungon një Gjykatë Ndërkombëtare për të gjykuar platformën politike të shtetit serb, që synonte shfarosjen e një populli të tërë.
Historia e popullit shqiptar gjatë shekujve, ishte një përpjekje për mbijetesë në trojet tona etnike, dhe që u bë shënjestër e përhershme e politikës hegjemoniste serbe.
Programi i parë kombëtar serb, në të cilin përpunohej ideja e Serbisë së Madhe, është e ashtuquajtura “Naçertanija”e Ilija Garshaninit, prej vitit 1843 e deri në vitin 1852, i cili ishte Ministër i Punëve të Brendshme dhe Kryetar i Qeverisë Serbe. Këto ambicie kishin filluar të sëndërtoheshin me masakra dhe dëbime të shqiptarëve prej trojeve shekullore nga Nishi, Vranja, Toplica, Prokupla e Leskovci, në vitet 1876 -1878.
Fatkeqësisht, kjo u përsërit edhe gjatë vitit 1998-99, ku shteti serb, kundër shqiptarëve të Kosovës, përdori metodat më mizore, barbare dhe mesjetare për zhdukjen e tyre nga Kosova. Masakrat çnjerëzore që po ndodhnin në Kosovë, morën përmasa tragjike për tërë botën e civilizuar, saqë tmerruan opinionin publik vendës dhe të huaj, si dhe vunë në lëvizje qendrat e vendosjes ndërkombëtare. Krimet dhe masakrat serbe që u bënë në Abri, Reçak, Verbofc dhe Izbicë, tronditën dhe tmerruan qarqet diplomatike ndërkombëtare.
Tragjeditë dhe mizoritë e luftës së Kosovës nga faktori ndërkombëtar nuk u injoruan, por ata vepruan duke i dënuar me deklarata dhe veprime ushtarake kundër makinerisë ushtarake vrastare serbe.
Qoftë i paharruar kujtimi dhe vlerësimi për të rënët që u bënë themel i lirisë së Kosovës.
Lavdi heronjve, dëshmorëve dhe martirëve të lirisë së Kosovës
Prof. dr. Begzad Baliu, Universiteti i Prishtinës, Fakulteti i Edukimit
Jemi ftuar në këtë panteon të dijes që të flasim për njërën prej personaliteteve më të mëdha të mendimit shkencor të popullit shqiptar: Profesor Rexhep Qosjen dhe veprën e tij. Ne që jemi ftuar dhe sigurisht edhe ju që keni ardhur të dëgjoni, e dini se të flasësh për personalitetin shumëdimensional: qytetar, shkencor, letrar, diturak e kulturor të Profesor Rexhep Qosjes dhe të flasësh për veprën shumështresore të tij, do të thotë të mos mund të kalosh pa theksuar edhe përmendoret e mëdha historike, letrare, kulturore, shkencore, publicistike e intelektuale të veprave të tij: Jeronim De Radën, Naim Frashërin dhe romantikët e tjerë; Gjergj Fishtën, Faik Konicën, Asdrenin, Çajupin, Migjenin dhe shkrimtarët e gjysmës së parë të shekullit XX; Esad Mekulin, Josip Relën, Ismail Kadarenë, Jakov Xoxën, Petro Markon, Sabri Godon dhe shkrimtarë të tjerë të gjysmës së dytë të shekullit XX; Eqrem Çabejn, Idriz Ajetin, Ali Hadrin, Aleks Budën, Androkli Kostallarin, Agim Vincën, Shefkije Islamajn dhe veprat e mëdha të dijes shkencore albanologjike; por jo edhe pa emrat e mëdhenj të historisë kombëtare: Pashko Vasën, Sami Frashërin, Ismail Qemalin, Adem Jasharin, Nënë Terezën, Adem Demaçin etj.; pa bëmat e të cilëve jeta jonë kombëtare nuk do ta kishte këtë histori të lavdishme që e ka.
Ne studiuesit që jemi mbledhur këtu ndërkaq më shumë se të tjerët e dimë se në prill të këtij viti njëri prej miqve të Profesor Qosjes dhe njëri prej studiuesve më të mëdhenj të albanologjisë së shekullit XX, Profesor Jup Kastrati kohë më parë kishte 100-vjetorin e lindjes.
Profesor Jup Kastrati ka lindur në Shkodër, 100 vjet më parë, më 15 prill 1924, qyteti, në të cilin familja e Profesor Qosjes në ditët e vështira të Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë gjeti strehim, ndonëse aty ka përjetuar edhe tragjedinë e madhe të dhimbjes së humbjes së familjarëve, por që gjatë gjithë historisë së vuajtjeve nën pushtimin serbo-malazez të shekullit XX, Shkodrën vazhduan ta shohin nga lartë si të vetmin Yll Polar.
Gjatë Luftës së Dytë Botërore shkollat ku bënin mësimet e para, në Shkodër a në Vuthaj, Profesor Jup Kastratin dhe Profesor Rexhep Qosjen i formuan që në fëmijëri me vargjet epike të Gjergj Fishtës apo Patër Gjergjit, sikur e shquante Profesor Jup Kastrati, vargjet lirike të Ndre Mjedës dhe vargjet atdhetare të Naim Frashërit. Që të dy vargjet e Fishtës, jo vetëm Lahutën, i recitojnë përmendësh.
A është e rastit pse pas Luftës së Dytë Botërore që të dy do t’i përkushtohen gjuhës dhe letërsisë shqipe, si një përbërës komplementar e themeltar i ndërtimit të identitetit kombëtar, në ato përmasa që atë e përkufizonin rilindësit e frymës së idealeve kombëtare, asaj fryme që do ta krijojë gjuhën, shtetin dhe idealizmën kombëtare të Rilindjes Kombëtare Shqiptare dhe Epokës idealiste të ndërtimit të shtetit shqiptar. A është e rastit që, ndonëse të ndarë në dy shtete me mure gjembash elektrikë, në vendimet e mëdha historike për gjuhën dhe përkushtimin ndaj saj (Kongresin e Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe, Tiranë, 1972; Konferencën për Mesharin e Gjin Buzukut, Ulqin, 199? etj.), do të gjenden së bashku me praninë fizike, të bashkuar për shqipen moderne, shkencërisht, intelektualisht e shpirtërisht.
Duke shkruar në ditarin e tij Dëshmitar në kohë historike për ditët e Kongresit të Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe, 20-25 nëntor 1972, Profesor Qosja do të shkruaj për shumë personalitete dhe shumë ngjarje të atyre ditëve, e do të shkruaj edhe për takimet me Profesor Jup Kastratin dhe diskutimin e tij në Sesionin B: “Përshtypje të veçantë bëri diskutimi i albanologut nga Shkodra Jup Kastrati. Diskutimi i tij shkaktoi gaz në Kongres kur tha:
– Këtu ka gjuhëtarë që po bëjnë çmos t’i ndjekin e-të e pa zë, por ka edhe gjuhëtarë që po bëjnë çmos, me gojë, me duar e me setra, që t’i mbledhin ato.
Në këtë mënyrë ai shprehu mospajtim me vënien e ë-së, domethënë të e-së të pa zë, edhe në fjalët ku ajo nuk duket e nevojshme.
Sipas të gjitha gjasave, Jup kastrati e vërejti një problem në drejtshkrimin e ri të gjuhës shqipe me të cilin herdokurdo do të jenë të detyruar të merren rishtazi gjuhëtarët shqiptarë” .
Duke shkruar për gjendjen e tij shpirtërore, pas vitit 1981, kohë e përndjekjes politike dhe vuajtjeve intelektuale, si dhe kohë e ndërprerjes së marrëdhënieve politike, arsimore, kulturore e shkencore me Shqipërinë, Profesor Qosja, në ditarin e tij të datës 10 nëntor 1986, veç tjerash do të shkruaj: “Mendja ime sot ka kaluar kufirin e mallkuar dhe ka mbërritur në Shqipëri. Tani për tani është në Tiranë. (…) e ka kaluar kufirin politik mendja ime, tani e pesë vjet të bërë mur kinez ndërmjet shqiptarëve, për të më bërë të mundshme të shihem e të bisedoj: me Aleks Budën, me Eqrem Çabejn, me Mahir Domin, me Kristo Frashërin, me me Luan Omarin, me Arben Puton, me Shaban Demirajn, me Dhimitër S. Shuteriqin, me Dritëro Agollin, me Ismail Kadarenë, me Alfred Uçin, me Zija Xholin, me dalan Shapllon, me Petro Markon, me Jorgo Bulon, me Jup Kastratin, me Muzafer Xhaxhiun, me Vehbi Balen” .
Një ndjenjë malli për intelektualët, shkencëtarët e shkrimtarët, në mesin e të cilëve hynë edhe Profesor Jup Kastrati, Profesor Qosja do ta shprehë edhe në një rast tjetër, megjithëse tani muri kinez ndërmjet Kosovës dhe Shqipërisë kishte filluar të shkrihej: Pas pjesëmarrjes së tij në manifestimet e Ditëve të Pavarësisë së Shqipërisë, më 1997 në Tiranë, Profesor Qosja do të jetë i ftuar në një drekë me pjesëmarrës akademikët e shquar Ylli Popa, Luan Omari, Kristo Frashëri e Arben Puto, por në atë drekë me personalitete që ngjajnë në ‘biblioteka lëvizëse’, do t’i mungojnë: “Dhimitër S. Shuteriqi, Mahir Domi, Shaban Demiraj, Rexhep Mejdani, Alfred Uçi, Jup Kastrati, Kristaq Profti, Dritëro Agolli, Neritan Ceka, Xhevat Lloshi, Paskal Milo, por edhe të ndarë nga jeta: Eqrem Çabej, Aleks Buda, Androkli Kostallari .
Këtë mall të Profesor Rexhep Qosjes për intelektualët dhe miqtë e tij atje, Profesor Jup Kastrati do t’ia kthej në një mënyrë tjetër dhjetë vjet më vonë, gjatë një takimi në Konferencën shkencore për Mesharin e Gjon Buzukut në Ulqin, për të cilin gjithashtu do të shkruaj Profesor Qosja në ditarin e tij të datës 21 maj 1995:
“Vëllezërit tanë nga Shqipëria më trajtuan me nderim të veçantë. Profesor Jup Kastrati në një çast më tha:
– Jam i lumtur që jemi miq; tani na ka afruar edhe Konica, mbasi monografisë sime për të si parathënie i është vënë edhe studimi yt. Ti je mit në Shqipëri. Je mit jo vetëm për intelektualët e për rininë, por edhe për njerëzit e thjeshtë .
Gjatë një periudhe prej më shumë se gjysmë shekulli Profesor Jup Kastrati ka botuar disa nga kryeveprat e tij dhe disa nga monumentet e mëdha të albanologjisë, në fushë të gjuhës dhe të letërsisë: Histori e gramatologjisë shqiptare (1635 – 1944), Prishtinë, 1980; Faik Konica (Jeta dhe veprat). Monografi, Nju Jork,1995; Studime për De Radën. Monografi, Nju Jork, 1999; Jeronim de Rada (Jeta dhe veprat). Monografi, Tiranë, 1979; Zef Jubani (Jeta dhe veprat). Monografi. Tiranë, 1987; Figura të ndritura të Rilindjes Kombëtare, Shkodër, 1962; Gjergj Kastrioti Skënderbeu. Bibliografi (1454 – 1835). Vëllimi I. Tiranë, 1997 (Bashkautor); Historia e albanologjisë (1497 – 1997), Tiranë 2000, etj.
Po gjatë kësaj kohe, kur më parë e kur më vonë se botimet albanologjike të Profesor Jup Kastratit edhe Profesor Rexhep Qosja ka botuar veprat e formatit të madh të shkencave historiko-letrare (albanologjike) për romantizmin, De Radën, Naim Frashërin, Asdrenin etj., në të cilat referencë konsultimi e mendimi shkencor kishin edhe Profesor Jup Kastratin, duke e nderuar në mënyrë të veçantë me besimin ndaj saktësisë së burimeve të tij historike, prej të cilave merrte tekstet për rilindësit në përgjithësi dhe arbëreshët në veçanti.
Le t’i sjellim vetëm disa nga referencat e Profesor Qosjes nga Profesor Jup Kastrati në kryeveprën e tij Historia e letërsisë shqipe (Romantizmi) në tri vëllime. Në këtë vepër Profesor Qosja i referohet Profesor Kastratit apo botimeve të veprave të rilindësve nën kujdesin e Profesor Jup Kastratit, tek diskuton pikëpamjet e njëjta të Zef Jubanit dhe Jeronim de Radës “mbi poezinë popullore”; duke shkruar për shqetësimet e rilindësve rreth pengesave që ju sjellin alfabetet e shumta të shkrimit të gjuhës shqipe, në rastin konkret mendimin e Zef Jubanit ; për përkushtimin gjuhësor të romantikëve ; për neologjizmat në tekstet e romantikëve ; për formimin autodidaktë, shkollorë e intelektualë të romantikëve, në rastin konkret Pashko Vasën ; mitin e origjinës së popullit shqiptar e të gjuhës shqipe; këngët epike etj.
Në qoftë se në vëllimin e parë të Historisë së letërsisë shqipe I, Profesor Qosja, veprat dhe studimet e botimet dokumentare të Profesor Jup Kastratit, do t’i ketë kryesisht referencë mbështetëse, në vëllimin e dytë e të tretë, raporti i referencës me botimet dokumentare do të jetë më i vogël. Tani më shumë se sa referenca historike, ato do të jenë referenca mendore, e kjo do të thotë referenca për analizat teoriko-letrare e historike të shkrimtarëve dhe strukturën historiko-letrare e stilistike të veprave të tyre. Të kësaj natyre janë referencat për temat dhe gjinitë e llojet letrare të krijimtarisë së fazës së parë të Jeronim de Radës ; analiza mbi ndikimin e letërsisë popullore në veprën letrare të Jeronim de Radës dhe shembuj të tjerë të cilët i referohen kryesisht monografisë së Jup Kastratit, Jeronim de Rada – jeta dhe vepra, botuar disa vite më parë, në Tiranë më 1979, duke përfshirë këtu edhe një mbështetje për Francesko Anton Santorin dhe një tjetër referencë për fjalët e huaja në leksikun e Fjalorit të Konstantin Kristoforidhit .
Profesor Jup Kastrati ka shkruar dhe ka botuar disa vepra me të cilat ka ushtruar ndikim më shumë apo më pak në rrjedhat e mendimit në studimet gjuhësore e historiko-letrare dhe përgjithësisht albanologjike. Por, Profesor Kastrati veçohet edhe për dy studime të tjetër me ndikim në fushë të studimit në gjuhësinë shqiptare, e ky është studimi Naim Frashëri për gjuhën shqipe , prej të cilit Profesor Qosja ka vjelë listën e fjalëve të reja të gjuhës diturore ; si dhe studimi Ndre Mjeda, lëvrues i gjuhës shqipe, të cilit i është referuar gjerësisht për pikëpamjet e Mjedës mbi gjuhën .
Në vitin 1990 kur u rrënua sistemi komunist në Shqipëri dhe Profesor Jup Kastrati nxori nga sirtari i fshehur prej 40 vjetësh dorëshkrimin e tij për Faik Konicën, ishte teksti parathënës i Profesor Qosjes ai që u vendos në krye të tij. E kjo nuk ishte rastësi. Ishte përbërës vlerësimi e nderimi i dyanshëm, ishte përbërës i respektit që kishte dija shqiptare e kohës për të dy, në raport me dijen shqiptare për bardët e Lëvizjes Kombëtare në përgjithësi.
Profesor Rexhep Qosja ka sjellë disa të dhëna interesante rreth procesit të shkrimit të kësaj parathënie në raport me botimin e veprës në Amerikë, ndërsa ne po e sjellim një shënim të datës 1tetor 2024:
“Më thirri Gjokë Gjonlekaj prej Njujorkut.
Ka vendosur të botojë monografinë e albanologut të njohur , Jup Kastratit, për Faik Konicën dhe kërkon t’ia shkruajë parathënien kësaj monografie.
– Kjo është dëshira e autorit, Jup Kastratit, më thotë Gjeka.
– Po mirë, do të bëj atë parathënie mbasi ka kërkuar edhe autori, i them, por duhet të më dërgosh dorëshkrimin” .
Të nderuar të pranishëm!
Ndoshta në këtë ditëlindje të 100-të Profesor Jup Kastratit keni pritur të flas më shumë për dorëshkrimet e lëna, e kjo do të thotë të flas për vëllimin e dytë të Historisë së Albanologjisë (1855-1941), dhe për vëllimin e papërfunduar të viteve të gjysmës së dytë të shekullit XX; për korpusin e Studimeve arbëreshe; për vëllimet me Letërkëmbim prej rreth 3000 letrash; për Albumet me fotografi, për vëllimin Jeta shkencore dhe kulturore e Shkodrës 1945-1990, si dhe për veprat e tjera të botuara e të pabotuara.
Por unë dua që këtu të flas për herë të parë për një dorëshkrim posaçërisht të panjohur, për të cilin më ka folur gjatë kohës që e vizitoja në shtëpinë e tij në Shkodër dhe gjatë kohës sa patëm një letërkëmbim mjaft të pasur gjatë viteve 1996-2003.
Ata që e kanë lexuar ditarin e Profesor Rexhep Qosjes Dëshmitar në kohë historike, I-IX (1966-2008), nuk e kanë vështirë të shquajnë përbërësit historikë, kulturorë, shkencorë e intelektualë të kësaj periudhe për të cilat shkruhet, por unë dua që këtu për të parë të tregoj edhe një të panjohur posaçërisht të rëndësishme të trashëgimisë së Profesor Jup Kastratit, e ky është lajmi se ai ka lënë një Ditar prej rreth 6000 faqesh, me titull përgjithësues Ditar shkencor, në të cilin, Profesor Jup Kastrati dekada me radhë ka mbajtur shënime për zhvillimet shkencore në institucionet akademike ku punonte dhe hulumtonte, në Shkodër e Tiranë apo qytete të tjera të Shqipërisë, rajonit, Europës dhe të Amerikës. Fjala është për një dorëshkrim të panjohur deri më tash në kulturën shqiptare, i cili sigurisht ashtu si edhe Ditari i Profesor Qosjes, do të saktësojë shumë të njohura më pak a më shumë në jetën akademike, shkencore, arsimore dhe kulturore të shoqërisë shqiptare dhe do të sjellë shumë të panjohura për kohën dhe hapësirën, konferencat shkencore dhe pjesëmarrësit e tyre, për shumë vendime shkencore dhe ndërhyrje politike në to, për shumë vepra të vlerësuara dhe shumë të tjera të ndaluara apo të kthyera në karton, për shumë personalitete të nderuara me çmime kombëtare e shumë të tjerë të strehuar pa zë në shtëpitë e tyre. Se çka shkruante Profesor Qosja në Ditarin e tij kur vraponte “ta fshihte te Sakibja” e dinim, po çka shkruante Profesor Jup Kastrati për shkencën, shkencëtarët e veprat shkencore ende nuk e dimë. E dimë ndërkaq një gjë, se si në Shqipërinë e diktaturës shkencëtarët ‘i errte nata në Shkodër a ndonjë qytet tjetër të Shqipërisë, duke gërmuar gjuhën a letërsinë e teksteve të vjetra të traditës shqiptare dhe t’i zbardhte dita duke gërmuar në ndonjë minierë kromi në Veri apo thëngjilli në Jug’.
Po e përfundoj këtë fjalë timen, nderimi e vlerësimi, për Profesor Jup Kastratin në këtë tryezë të madhe për Profesor Rexhep Qosjen, me një paraqitje krejt personale.
Prej rreth tri dekadash sa i kam njohur Profesor Jup Kastratin dhe Profesor Rexhep Qosjen kam vënë re edhe një veçori të përbashkët të tyre: mbamendjen, kujtesën gjithnjë të freskët, madje në një moshë shumë të shtyrë. Për më tej më ka bërë përshtypje edhe pamja e tyre. I pari (Profesor Jup Kastrati) me një shikim tejshkues, syzhbirues, do të thoshin psikologët e traditës; dhe i dyti (Profesor Rexhep Qosja), me një shikimshqiponje, e qëndrim naltues, do të thoshin malësorët e tij. I pari, Profesor Kastrati, me një trup, i cili sikur mban përmbi supe Bjeshkët e Mbishkodrës, por qëndron me pamje aristokrati në raport me tokat e plleshme të fushave të Shkodrës; ndërsa i dyti, Profesor Qosja, me një trup të formuar në raport me lartësinë e Alpeve Shqiptare, sikur i bën roje Liqenit të Plavës.
A nuk janë këto veçori edhe një arsye pse shënimi i 100 –vjetorit të Profesor Jup Kastratit në këtë Tryezë të Madhe të nderimit për Profesor Rexhep Qosjen, është një respekt i gjithanshëm për moshatarët dhe miqtë, që për të gjallë janë bërë monumente të kulturës shqiptare.
Tetovë, 25 shtator 2024
UNIVERSITETI I TETOVËS – Seminarit XVIII Ndërkombëtar të Albanologjisë
Konferenca: Kontributi i Rexhep Qosjes për letërsinë dhe kulturën shqiptare, Tetovë, më 25 shtator 2024.
Prof. Stefan Çapaliku/
“Vdekja e kuriozitetit” është një dukuri që përshkruan gjendjen në të cilën individët humbasin dëshirën për të mësuar, eksploruar ose për të pyetur rreth botës. Kurioziteti, një nga cilësitë themelore të njeriut, është ai që na shtyn drejt përparimit dhe zbulimeve të reja. Humbja e kësaj dëshire, që mund të ndodhë për shkak të faktorëve të ndryshëm si mërzia, presioni i shoqërisë për të ndjekur norma të ngurta, ose edhe mungesa e stimujve, kishte me qenë ajo çfarë nuk e prisnim të ndodhte, veçanërisht ne që dolëm prej komunizmit shoqëruar prej një entuziazmi të thellë.
Po pse ky reflektim? Pse tani? Kjo përsiatje kështu e shkurtër, vjen tek unë mbas dy eksperiencash të njëmbasnjëshme që më kanë ndodhur këtë fundshtatori 2024. Me datë 19 deri më 22 pata prezantimin në Teatrin Kombëtar Eksperimental të një pjese dramatike (Unë, Fojerbahu), tekst I shkruar nga një nga më të mëdhenjt dramaturgë gjermanë të gjysmës së dytë të shekullit të XX, Tankred Dorst, dhe sot në ora 11 në Akademinë e Shkencave, prezantimin e veprës së arkitektit dhe skulptorit më të famshëm shqiptar të Rilindjes Evropiane, Andrea Aleksit.
Për të parë shfaqjen nuk u prenë më shumë se 40 bileta për të katërta netët dhe për të ndjekur leksionin e fotografit kroato-shqiptar Luka Mjeda për Andrea Aleksin, nuk u mblodhën më shumë se 20 vetë. Ja pra, prej një komuniteti të përbërë prej me shumë se 10.000 vetësh që kanë studiuar në këto 30 vjet tranzicioni për arte dhe letërsi, në mes të Tiranës, nuk ia dolën të vinin më shumë se 40 dhe nga komuniteti i arkitektëve dhe skulptorëve që në mënyrë aproksimative mund të numëroj rreth 5000 vetë, u mblodhën vetëm 20. A mund t’a konsiderojmë këto ngjarje si “vdekje të kuriozitetit”?
Në teori ky fenomen shpesh shoqërohet me një ndalim të rritjes profesionale dhe intelektuale, pasi mungesa e interesit për të mësuar bllokon zhvillimin e mëtejshëm të ideve dhe mendimit krijues. Shpesh “vdekja e kuriozitetit” përdoret në mënyrë metaforike për të kritikuar qëndrimin e ngushtë mendërisht ose për të diskretituar një sistem edukimi a një status shoqëror që nuk i jep rëndësi nxitjes së të nxënit.
Në praktikë ajo që po ndodhë te ne prekë edhe marrëdhëniet shoqërore, te të cilat janë mbështetë vlerat tona, e me të cilat jemi krenuar.
Fatmir Sejdiu/
Stubëll e Epërme, shtator 2024
Është një rast shumë i veçantë për mua që sot marr pjesë në “Takimet e Don Mikelit 2024” në Stubëll. Ku do të ishte më mirë se sa në këto Takime të theksoj rolin dhe kontributin thelbësor të arkitektit dhe ndërtuesit të shtetit të pavarur dhe sovran të Kosovës, të njohur sot nga 115 shtete dhe të pranishme në shumë organizata dhe institucione ndërkombëtare.
E thashë vend dhe rast i veçantë, pasi Stublla është sinonim i faqes së parë të shkollës shqipe në Kosovë duke qenë edhe shkëndijë e dijes dhe arsimimit që ndezi mësuesi Don Mikel Tarabulluzi. Presidenti Rugova kishte frymëzim pikërisht edhe këtë dije dhe përkushtim që u dha nga të arsimuar në kolegje e qendra të mëdha të mësimeve filozofike e teologjike, ndër ta edhe Pjetër Bogdanin, të cilët edhe vunë fillet e emancipimit dhe të qytetërimit shqiptar.
Po kështu ky rajon qe vend i mbijetesës së frymës më të thellë humane, sikur në ditët e vështira 1990, kur në Kosovë u helmuan nga regjimi serb 7000 mijë nxënës dhe mirësia e shërimit të tyre kishte këtu një derë të hapur ndihme, shërimi dhe kujdesi të pashoq.
Të dashur pjesëmarrës,
Që në fillim do të thosha atë që vura në theks të titullit të temës sime: “Rugova, arkitekti i shtetit të Kosovës”, dimensionet e mëdha të projektin politik, nacional e shtetëror që nisë nga funddecenia e tetë e shek. XX dhe u realizua në funddecenien e nëntë.
Projekti dhe platforma politike e Ibrahim Rugovës ishte unike në Kosovë dhe më gjerë, pasi bazohej në kuptimin e thelluar të ndryshimeve në arkitekturën ndërkombëtare në periudhën e rënies së Murit të Berlinit, të përfundimit të Luftës së Ftohtë dhe triumfit të demokracisë.
Rasti i Kosovës nuk “u zgjodh” në skenën ndërkombëtare dhe vetëm nga komuniteti ndërkombëtar, por ai fitoi rëndësi përmes veprimeve të brendshme, mendjemprehtësisë dhe pragmatizmit, në mënyrë graduale, për një dekadë, bazuar në rezistencën e aktive paqësore të përhershme të shqiptarëve kundër okupimit serb.
Platforma për liri dhe pavarësi u përqendrua në vizionin e të kuptuarit drejtë të dinamikave globale dhe për t’i integruar ato në hapat, situatat dhe proceset në Kosovë. Rrjedhimisht, platforma e presidentit Rugova, kryetar i LDK-së që nga viti 1989, dhe pastaj president i Republikës së Kosovës, bazohej në veprime proaktive dhe jo reaktive dhe në funksionalizimin kreativ të vlerave qytetare e nacionale, kjo e bazuar në një kuptim dhe harmonizim të thellë të potencialit dhe idesë së shqiptarëve brenda dhe jashtë Kosovës dhe të rrjedhave dhe proceseve aktuale ndërkombëtare.
Ndër shtyllat kryesore të vizionit të tij për shtetformim ishte krijimi i bashkëpunimit ndërkombëtar me personalitete, institucione dhe qeveri. Vuri në krye të politikës ndërkombëtare të Kosovës, miqësinë me SHBA dhe Evropën. Miqësi të përhershme me SHBA, siç e përsëriste zakonisht. Urtia dhe e vërteta që thoshte kudo krijoi mirëbesim e respekt, i hapi Kosovës portat për t’u dëgjuar dhe rritur zëri i saj i mbresëlënës, për liri, pavarësi dhe demokraci.
Kujtoni takimet e tij në nivelet më të larta botërore me presidentë, kryeministra dhe personalitete të shquara që kishin rol në proceset e politikës ndërkombëtare.
Kujtoni mesazhin e qartë të Presidentit Bush senior për mbrojtjen e Kosovës, dhënë në kërshëndellat e vitit 1992. Po ashtu kujtoni takimet me presidentin Klinton, mesazhet e kryeministrit Blair, presidentit Chirac, kancelarit Chroeder dhe udhëheqësëve të tjerë botëror në ditët më kritike, atëherë kur u kur u morën vendimet jetike për mbrojtjen e popullsisë në Kosovë nga gjenocidi shtetëror serb.
Po kështu kujtoni bisedat për Kosovën me Atin e Shenjt Papa Gjon Palin dhe angazhimet e tij dhe të Selisë së Shenjt për Kosovën.
Lideri historik i kësaj Lëvizjeje dhe i shqiptarëve të Kosovës, dr. Ibrahim Rugova, ishte një intelektual kritik, tolerant dhe paqësor, që idetë nacionale për liri, pavarësi dhe demokraci, arriti t’i mbillte jo vetëm në popullin e Kosovës, por ato t’i shtrinte edhe në opinionin dhe institucionet ndërkombëtare. Prandaj, filozofia e tij paqësore u pranua dhe sot gëzon aq shumë respekt në të katër anët e globit.
Me platformë të fuqishme politike, me moton: “Liri, Pavarësi, Demokraci”, shqiptarët sakrifikuan shumë, por edhe bënë një organizim të jashtëzakonshëm. Përmes solidaritetit kombëtar brenda dhe jashtë vendit dhanë shembullin, se kur ka një mobilizim të madh etik, kombëtar dhe politik, një proces, sado që të jetë i vështirë, edhe në rrethana terrori shtetëror, mund të japë rezultate të mëdha, të krijojë një shtet që do të pranohet gjerësisht nga bashkësia ndërkombëtare.
Pjesëmarrës të nderuar,
Vizioni i presidentit Rugova për shtetin e Kosovës mbështetej në radhë të parë në vullnetin e popullsisë shumicë dhe në besimin se politika e zgjedhur për të përballuar okupimin serb dhe fituar lirinë dhe shtetin, duhej bazuar në rezistencë aktive, e tillë që do të rrisë lirinë shpirtërore dhe vepruese të qytetarëve duke u shndërruar kështu vetë në bartës të lëvizjes së përgjithshme politike për liri dhe shtet.
Një tjetër shtysë e fortë e dizajnimit të projektit shtet qe fakti se Rugova tregoi rrugën nëpër të cilën duhej ecur duke punuar dhe rezistuar kurrë pa u ndalur, por pa humbur asnjëherë nga vlerat etike dhe humane, përherë për të qenë të njerëzishëm dhe të dashur. Andaj në gjenezë shteti i Kosovës është përmasa e gjerë e krijimit të paqes së brendshme publike, e bashkimit dhe solidaritetit të gjerë, e mobilizimit unik mbi një platformë të gjerë demokratike.
Në krye të interesit shtetëror, ai kishte njeriun e tij që e kuptonte. Prandaj në praktikat e shtetndërtimit u dha shqiptarëve brenda dhe jashtë forcën e bashkëveprimit pavarësisht dallimeve. Shoqëria ishte bashkësi aktive me kulturë shtetërore, me etikë dhe paqe të brendshme. Këtë e tregon më së miri Lëvizja për Pajtimi e Gjaqeve në krye me profesor, Anton Çettën, kur brenda vitit 1990 u pajtuan mijëra familje.
Pra, po e ritheksoj se në themelet e shtetit, ishte pajtimi, besimi në liri, vlerësimi për dallimet, respekti, toleranca dhe pasurimi me vlera dhe praktika plurale.
Andaj edhe si organizim rezistence politiko-shtetërore, u krijuan partitë politike, që të gjitha në programet e tyre vunë synimin për pavarësinë e Kosovës. Të gjitha në krye të platformës kishin: Lirinë dhe shtetin e Kosovës. Njëherësh, Rugova përkrahu gjerësisht organizmin e asociacioneve dhe shoqatave.
Do veçuar këtu, kontributin e Shoqatës Bamirëse “Nëna Terezë”, me kryetarin e saj Don Lush Gjergji. Vetëm në qendrën mjekësore të “Nënës Terezë” në Prishtinë, kanë lindur mbi 12 mijë fëmijë që sot janë qytetarë të lirë në shtetin e Pavarur të Kosovës.
Të nderuar pjesëmarrës,
Vendimet juridiko-kushtetuese të ndërtimit të shteti prirë nga presidenti Rugova ishin të kujdesshme, por të vendosura. Po përmend, se Kuvendi i Republikës së Kosovës përgatiti projektkushtetutën e Republikës së Kosovës dhe më 7 shtator 1990 në Kaçanik shpallë Kushtetutën e Republikës së Kosovës. Sipas këtij akti Republika e Kosovës është shtet i qytetarëve të barabartë.
Në shtator të vitit 1990 miratoi Rezolutën për Kosovën Shtet të Pavarur dhe Sovran, dhe bazuar në këtë Rezolutë mori vendim që të mbahet Referendumi për Pavarësi. Referendumi u mbajt nga 26 deri më 30 shtator 1991, të drejtë vote kishin 1.051.357, votuan 914.802 veta apo 87 për qind e tërë zgjedhësve.
Si një shtysë afirmuese i konstitucionit shtetëror, qe mbajtja e zgjedhjeve presidenciale dhe parlamentare të Kosovës. Pasoi krijimi i qeverisë së Republikës së Kosovës, i qeverive komunale, i sistemeve të pavarura arsimoro-edukative, i politikave sociale, shëndetësore, diplomatike, të sigurisë, pastaj kulturore, financiare, informativo-mediale, sportive etj. U krijua sistemi i madh politiko- shtetëror, mbështetur në punën dhe vullnetin e qytetarëve që frymëzoi respektin për lëvizjen për pavarësi e shtet në gjithë botën demokratike. Ky respekt dhe vlerësim u pa në përkrahjen dhe ndihmën që kishte presidenti Rugova dhe Kosova nga personalitete dhe institucione ndërkombëtare. Gjithë kjo u finalizua me fushatën e bombardimeve dhe të ndërhyrjes ushtarake nga NATO mars-qershor 1999.
Filozofia e shtetit të Kosovës kishte vizion e qartësi. Rugova i dha përmbajtjen e plotë publike. Ajo ishte e vërteta historike dhe aktuale. Kosova dhe shqiptarët gjeografikisht dhe kulturalisht i takojnë Evropës dhe botës perëndimore.
Motoja e presidentit Rugova mbetet shtylla themelore e politikave ndërkombëtare të Kosovës. “Një Kosovë e pavarur e demokratike e inkuadruar në Bashkim Evropian e në strukturat euroatlantike, në miqësi të përhershme me Shtetet e Bashkuara të Amerikës, është vullneti i popullit dhe do të qetësojë këtë pjesë të Evropës e të botës”. Le të na shërbejë gjithmonë si kujtesë për vizionin udhërrëfyes që identifikohet me emrin e tij: “Miqësi e përhershme me shoqëritë demokratike. Miqësi e paqe me të gjithë fqinjët si të lirë dhe të barabartë, secili në shtëpinë e vet”.
Si njeri me synime të jashtëzakonshme të shtet-ndërtimit, Presidenti Rugova edhe në kohët e vështira të okupimit ishte vizionar për rrugën që duhej të ndiqte shteti dhe kombi në dekadat që vijnë. Do kujtuar ideja e tij për ndërtimin e autostradës Prishtinë-Durrës që tashmë është bërë realitet. Ngjashëm e po kaq e fuqishme ishte thirrja e Tij për ndërhyrje ndërkombëtare në Kosovë dhe protektorat civil dhe ushtarak. Profeci që u bë realitet.
Sa herë me jepet rasti të flas për Presidentin Rugova e them, dhe konsideroj se nuk është e tepërt ta përsëris as sot këtu para jush: Kemi ende shumë për të mësuar nga puna dhe vepra e tij!
Vizioni dhe filozofia politike e shtetërore e Presidentit Rugova ishin dhe mbeten përherë frymëzuese për ndërtimin e paqes, të tolerancës, të shoqërisë së lirë dhe demokratike, të shtetit të së drejtës, pa dhunë dhe autoritarizëm, pa korrupsion dhe kriminalitet. Për ndërtimin e një shoqërie moderne me sistem të avancuar arsimor, shëndetësor dhe kulturor, për ndërtimin e shtetit modern me ndarje të qartë të pushteteve, me respekt për dijen dhe mbi të gjitha, me respekt për të drejtën e qytetarit për të qenë i lirë të zgjedhë dhe të zgjidhet.
Falna Zot urtinë e tij!
Ju faleminderit!
Fjala ime “Rugova, arkitekti i Shtetit të Kosovës”, mbajtur në “Takimet e Don Mikelit 2024”.