s p – Page 83 – Dielli

GJON MILI DHE SEAN O’CASEY, NJЁ DЁSHMI E MADHE NJERЁZORE E ARTISTIKE

November 3, 2025 by s p

Kristaq BALLI/

Gjatë aktivitetit të suksesshëm artistik, fotografi i përbotshëm shqiptar Gjon Mili, falë tipareve të tij të veçanta humane, krijoi edhe marrëdhënie të ngushta shoqërore e miqësore me shumë personalitate të spikatur artistikë në vende të ndryshme botës, si Pablo Picasso, Harold Edgerton, Alfred Hitchcock, Eugen Ionesco, Frank Sinatra, Pablo Casals, Salvador Dali, Edward Weston, Zhan Pol Sartri (Jean Paul Sartre), Igor Stravinsky, John Loengard, Henri Cartier – Bresson, Arthur Miller, etj.

Dëshmi e këtyre lidhjeve të ngushta miqësore të Gjon Milin është edhe ajo me artistin e shquar irlandez të të gjitha kohrave, Seán O’Casey (Shon O’kejsi) (1880-1964). Ai ishte pamfletist, dramaturg, skenarist, shkrimtar, aktor, mendimtar, memuarist dhe aktivist shoqëror e politik.

Sprovën e tij të parë letrare e përbëjnë baladat satirike, nga të cilat “The Grand Oul’ Dame Britania” u botua më1916 në “The Workers’ Republic” me pseudonimin An Gall Fada dhe pasi u bë këngë konsiderohej si himni rebel irlandez. Ato përkonin politikisht me bindjet e tij naconaliste irlandeze e sidomos me brumosjen e tij si zëdhënës e mbrojtës i klasës punëtore.

Dramat promovuese të O’Casey të inskenuara nga Abbey Theatre (Teatri Kombëtar i Irlandës) ishin “The Shadow of a Gunman” (Hija e Banditit) më 1923 e pasuar nga “Juno and the Paycock” (Juno dhe Papagalli, i cili u kthye edhe film nga Alfred Hitchcock), 1924 dhe “The Plough and the Stars” (Parmenda dhe Yjet), 1926. Këto vepra trajtonin tablonë e luftës civile irlandeze në dëm të klasës punëtore dhe varfërisë së saj, godisnin me realizëm retorikën dhe rrezikun kundër patriotizmit, ishin tragjikomedi ku vdekja e dhunshme nga burra kapadainj e violentë përballej me mbijetesën dhe aftësinë ripërtëritëse të heroinave mbijetuese gra. Një kryevepër e krijimtarisë së tij vlerësohet vepra 6 vëllimëshe autobiografike “Mirror in my House” (Pasqyrë në shtëpinë time), 1956.

. Ai konsiderohet si një nga dramaturgët më të veçantë e origjinalë në mënyrën se si lentet e tij artistike e zhbiruan realitetin dhe se ato i dhanë një pamje tjetër Irlandës në raport me Europën.

Kritikët kanë vlerësuar se në radhë të parë ai ishte një krijues, një dramaturg. Mirëpo nuk kish një vijë të qartë ndarëse midis krijimtarisë dhe bindjeve të tij politike. Ai ishte produkt i trashëgimisë së klasës punëtore irlandeze dhe avokat i saj. Krijimtaria dhe politika kishin difuzuar tek njera-tjetra

Sipas kujtimeve, Gjon Mili e ka takuar të paktën dy herë Sean O’Casey për ta fotografuar: më 1953 dhe 1964. Këto takime kanë ndodhur në qytetin bregdetar Totnes, e më pas në qytetin tjetë Torquay të kontesë Devon, në jugperëndim të Anglisë, ku ai ishte vendosur para më se 25 vitesh, pasi kishte lënë me zemër të thyer Irlandën e shkatërruar nga lufta civile dhe lufta për liri, por pa e harruar kurrë atë. Nga mbresat e këtyre takimeve të gjata, në librin e tij autobiografik “Mirror in My House” (Pasqyrë në Shtëpinë Time),

Artikulli redaksional i një prej revistave LIFE të vitin 1954 që shoqëron esenë fotografike të Gjon Milit me 20 foto artistike dhe tekst të Robert Ginna mbi figurën karizmatike të Sean O’Casey gjatë takimit të parë më 1953, fillon me këto fjalë: “Tani që Bernard Shaw, një irlandez, dhe Eugene O’Neill, bir i një irlandezi kanë vdekur, dramaturgu më i madh i gjallë në gjuhën angleze është një tjetër irlandez, Sean O’Casey… (The World of Sean O’Casey, photographed for life by Gjon Mili)¹⁾

Bota e Sean O’Casey në fotot e Gjon Milit fillon në qendër të Dublinit, ku janë shkrepur edhe disa nga fotot nostalgjike të vendeve ku kaloi fëmijërinë dhe rininë e tij të furishme. Ato e sollën aq të gjallë “… sa edhe barbarozat e kuqe që çelin në dritaret e Dublinit, atdheun në të cilën ai lindi, lagjet tipike të Dublinit, ku varfëria shkatërruese jeton pas fasadave elegante gjeorgjiane, ku njerëzit e thjeshtë flasin me figura të pasura dhe “shpërthejnë grindjet në sallone për çështje filozofike”.²⁾

Dublini sot pasqyron të kaluarën e një dramaturgu të madh.

Në ato mjedise urbane të varfëra të Dublnit, ai u lind e u rrit duke luajtur, por edhe duke punuar qysh 14 vjeç, pasi babai i kishte vdekur herët. Si shpërndarës gazetash, punëtor porti, karrocier, pastrues e thyerës gurësh në superstrada, punëtor hekurudhash, ku paguhej shumë pak dhe shpesh i duhej të vidhte libra për të lexuar. Ai mori pjesë në demonstrata të mëdha, ndihmoi në organizimin e forcave revolucionare irlandeze që luftuan britanikët në vitin 1916 dhe më në fund, në moshën 43 vjeç, shpërtheu në skenën elegante letrare të Dublinit me dramën e suksesshme “Shadow of a Gunman” (Hija e një vrasësi), që u inskenua në teatrin kryesor Abbey të Dublinit. ³⁾

Fotot më e gjetura të Milit janë portretet karakteriale e psikologjike të dramaturgut, si ajo para vatrës, mbi murin e së cilës është ekspozuar, po ashtu, një portret i madh në pikturë në teknikën e vajit i O’Casey-t, realizuar nga miku i tij piktori postimpresionst wellsian Augustus John para një decade, apo edhe ato kur ai luan para Milit disa nga personazhet e tij teatralë..

“O’Casey është një njeri i çuditshëm dhe grindavec. Ai mund të jetë i butë dhe plot me të qeshura në një moment dhe aq i mbushur me uthull sa një enë plot me turshi.” ^4).

Fotot e tjera interesante të vitit 1953 janë ato të dhomës muzeale, ku O’Casey jetonte gjatë viteve ’20, pasi i kishte vdekur nëna dhe ku u shkrua drama “Hija e një vrasësi” (1923). Dhoma ende është ashtu si ishte 34 vjet më parë. Gotat mbi tryezë janë të O’Casey-t, edhe një pjesë e librave mbi tavolinë.

Fotot e punës së tij të përqëndruar mbi makinën e vjetër të shkrimit, të cilën e kishte blerë para 30 vitesh, apo ato që Mili ka shkrepur gjatë interpretimit aktoresk simultan në rolin si Donal në shfaqjen e dramës “Hija e Një Vrasësi” ,më 1923, apo në rolin e Paycock të shfaqjes “Juno and Paycock”, ku ai deklamon: “Po ju them se gjithë bota është në gjendje kaosi”,⁵⁾ si dhe fotot e disa aktorëve dhe miqve të ngushtë të dramaturgut, foto të mbeturinave të teatrit të famshëm “Abbey” në Dublin, i cili u dogj plotësisht në vitin 1951, etj., janë disa vepra plot peshë profesionale, që sjellin kujtime të veçanta nga e kaluara e Sean O’Casey-t.

Në vitin 1953, ai është 73 vjeç, megjithatë, për të mbështetur edhe familjen, O’Casey punon çdo ditë me orë të zgjatura mbi makinën e tij e vjetër të shkrimit nën një llampë ndriçimi, duke shkruar drama dhe autobiografinë, nga të cilat fiton, gjatë një viti, jo shumë më shumë se 2,500 dollarë.

Edhe pse në moshë të vjetër, ai e konsideron veten të angazhuar, aktiv në punë dhe të kënaqur, si një ‘urra’ për jetën. Dhe, megjithëse ka jetuar 28 vjet në Angli, ai kurrë nuk e ka humbur shpirtin e tij luftarak irlandez, shijen për betejën.⁶⁾

Herë-herë, për t’u çlodhur e kthjelluar trurin, ai del në oborrin e shtëpisë me një kapele republikë me strehtë të gjera kauboj dhe, me llullën e tij të gjatë, të shtrënguar me nofulla, kontrollon lulet e tij të preferuara, ku fiksohet në disa foto lirike nga Mili.

11 vjet më vonë, më 1964, ndodhi takimi i dytë midis tyre, një shoqërim i gjatë disa javor, ku Gjon Mili tashmë, i njohur me jetën, veprat dhe karakterin e O’Casey-t, si edhe me mjedisin e tij familjar, do të kishte mundësinë por edhe aftësinë për të krijuar disa prej fotove emblematike përfaqësuese të dramaturgut të shquar botëror në mugun e ditëve të fundit të jetës së tij stoike e gjëmimtare. Bashkë me fotot, Gjon Mili, me aftësitë edhe prej letrari, do të shkruante një ese të posaçme, që bashkarisht janë botuar në revistën “LIFE” dhe më pas në librin me kujtime të tij “Gjon Mili Photographs and Recollections”, 1980.

“Duke dalë nga makina, dëgjova zërin e Eileen O’Casey-t, (gruaja e O’Cassey-t -K.B.) “Këtu është, i dashur, këtu. Ngrita sytë dhe ndalova. Atje, në krye të shkallëve, qëndronte Sean me duart e hapura, si një pemë me dy degë. ‘A je ti, pyeti ai,.. A je ti, mor djalë? Nuk shoh mirë tani. Bile, thuajse nuk shoh fare.’- Isha aq i lëkundur, saqë nuk gjeja fjalë për të përgjigjur.

…Çdo mëngjes, për dy javë ne takoheshim për ta fotografuar dhe ky u bë një ritual i ngrohtë e gazmor. ‘Si është miku im gjenial shqiptar këtë mëngjes të shndritshëm diellor?’ pyeste ai. ‘I kënaqur, sipas gustos tënde, shpresoj,’ – ishte përgjigjia ime

Kishin kaluar 11 vjet që nga takimi i parë me O’Casey. Ai ishte një burrë i çiltër dhe ne shpejt krijuam një marrëdhënie, ai u bë subjekt i vullnetshëm dhe, në këtë kontekst, i referohesha ‘fotografit me fytyrë gjeniale shqiptare’. Preja që unë gjuaja me aparatin tim ishte njeri i kontrastit, i paduruar ose kokëfortë, një pervers simpatik si një rrugaç dhe tërësisht përgjegjës për të treguar afërsinë e tij. I humbur në mendime, ai dukej si një prelat gjatë lutjes në një kishë angleze. Ai mund të luante si një Peikok, Xhokser apo Xhuno nëse duhej, apo të këndonte një këngë të përzemërt si përgjigje. Mund të ngujohej pranë radios për orë të tëra për të dëgjuar ndeshje kriketi. Jashtë, ai mbante në kokë një kapele dy numra më të madhe e këto i dukeshin ditët më të mira. Ai kujdesej për kopshtin e tij, ku kishte mbjellë bizele dhe duke qëndruar midis hardhive dredharake, mund ta ngatërroje me një dordolec…

Pas bisedave për situatën ekonomike familjare, të cilën e menaxhonte me shumë kujdes gruaja e tij Eileen, me të cilën O’Casey ishte i kënaqur, ai shpërqëndrohej dhe hidhej në temë:

‘Keni për të bërë foto të tjera?’ Unë filloja ta fotografoja atë duke qëndruar përbri oxhakut të vatrës, ekzaktësisht si fotoja që i kisha bërë njëmbëdhjetë vjet më parë…”

Apo:

“…Mëngjesin tjetër e gjeja atë, sërish në divan në dhomën e ndenjes, të mbështjellë me një mantel (kimonό) të kuq si prej murgu, që ia kishte bërë e bija, Shivaun. Dhe ishte kjo pamje që dukej se reflektonte në fytyrën e tij mençurinë, zgjuarsinë dhe atë çka ështe e mirë në jetë. I tregoja se si në udhëtimet e mia të ndryshme, kur isha në vetmi, unë kujtoja një nga poemat e tij, “Kënga e Ëndërrimtarit”

nga “Within the Gates” (Brenda Portave), për t’u ndjerë më i gëzuar.” Kjo foto është bërë edhe pullë postare

Ai kuptonte manovrën time por, shumë i sjellshëm e elegant, gjente joshjen dhe me një zë jo fort të kulluar e të ashpër fillonte të këndonte. Në këtë mënyrë dukej mëj i ri, më i fortë, por, shpesh, zëri i tij zbehej dhe ai rëndohej në frymëmarrje.

Qetësohesha kur vinte Eileen, e cila me një puthje dashurie, e këshillonte Sean të bënte dremitjen e tij para drekës. Pastaj uleshim në tryezë. Sean hante pak – një vezë të zier dhe më së shumti pinte një gotë çaj. Dukej i paduruar për të ndezur llullën e tij të vjetër dhe më pas, siç e kishte zakon, ngrihej me marifet dhe më përshëndeste me një ‘adiȯ’ të përzemërt. Pastaj shkonte për t’u shplodhur.

Shpresoja të vija përsëri e t’i tregoja disa foto. Megjithse ai e kishte humbur thuajse fare shikimin e njerit sy, ndërsa tek tjetri i kishte mbetur vetëm një rreze shikimi, ai e vendoste foton shumë afër syrit të tij të mirë, sa s’e prekte me qerpikë, sikur e skanonte e përpiqej të gjente e të bashkonte elementët për të bërë një koment të sforcuar si: ‘Ouu…, kjo është mjeshtërore! Nuk mund të kem qenë më i lumtur se kaq, kur ju e keni realizuar këtë, apo jo!’ ”7)

Fotot që Gjon Mili ka realizuar për Sean O’Casey janë ndoshta nga më të veçantat, më identifikueset, pasi ato e portretizojnë figurën e tij stoike, jo vetëm me elementë dhe detaje origjinalë fizikë shumë shprehës, por edhe të karakterit të tij, ku spikat madhështia dhe autoriteti, krenaria, qëndresa, antikonformizmi, imponimi e rebelizmi i tij shpirtëror e kontroversal.

Gjatë kohës që Gjon Mili fotografonte Sean O’Casey më 1964, xhirohej edhe filmi britanik “Young Cassidy” (Kasidi i Ri, që kishte si subjekt artistik eksplorues jetën dhe aktivitetin e Sean O’Casey në moshë rinore, në fillim të shek. XX.. Filmi britanik prodhohej nga kompania e njohur Metro – Goldwyn Mayer, me regjisorin Jack Cardiff, skenarist John Whiting dhe aktorët kryesorë Rod Taylor (Cassidy – Sean O; Casey), Julie Christie, dhe Maggie Smith

O’Casey e kishte miratuar skenarin, si dhe aktorin e rolit kryesor dhe motivet e muzikës që do të ilustroin filmin. I vendosur në sfondin e Dublinit të fillimit të shekullit të 20-të, filmi përshkruan rrugëtimin e Cassidy-t si punëtor dhe pamfletist, apo aspirues dramaturg gjatë kohës së trazirave sociale dhe politike. Subjekti thekson angazhimin e tij në lëvizjen nacionaliste irlandeze dhe përvojat e tij me dashurinë, humbjen dhe ambicjen artistike, duke u përqendruar në luftërat dhe triumfet e tij në Dublin, kryesisht në vitin 2011.

“Vajzat, luftërat në rrugët e Dublinit, një pasion për drejtësinë sociale e për teatrin – të gjitha këto ishin pjesë e ditëve të hershme të Sean O’Casey. Dramaturgu irlandez shkroi mrekullisht për to në autobiografinë e tij me gjashtë vëllime, “Pasqyra në Shtëpinë Time”, dhe tani rinia e tij e trazuar pasqyrohet përsëri në një film dramatik, “Yoang Cassidy”…

…”Young Cassidy” ofron një kinematografi mahnitëse që kap esencën e Dublinit gjatë kësaj periudhe…

Në përgjithësi, “Young Cassidy” shërben si një tregim biografik i një dramaturgu të njohur dhe si një reflektim mbi çështjet sociale të Irlandës së fillimit të shekullit të 20-të, duke e bërë atë një film të rëndësishëm për ata që janë të interesuar në historinë dhe letërsinë irlandeze…

Filmi shtrihet përgjatë një duzine vitesh në jetën e O’Casey-t. Duke punuar si punëtor rrugësh, ai zbuloi fuqitë e tij letrare duke shkruar pamflete për të nxitur punëtorët e Dublinit. Njëkohësisht, ai zbuloi fuqitë e tij magjike mbi vajzat e bukura të Dublinit—një aspekt i legjendës së O’Casey-t që filmi, për arsye komerciale, i kushton vëmendje të posaçme.⁸⁾

Duke shfrytëzuar intervalet që nuk ishte i zënë me dramaturgun, Gjon Mili shkonte në sheshet e xhirimit të filmit dhe fotografonte skena dhe artistë në rolet e tyre. Midis syresh veçohen portretet e aktorëve Rod Taylor, Julie Christie, etj.”⁹⁾

Fatkeqësisht, Sean O’Casey ndërroi jetë disa muaj pas fillimit të xhirimeve (18 Shtator 1964), duke mos arritur ta shohë premierën e filmit, që u shfaq me sukses më 25 Shkurt 1965.

Filmi u rregjistrua në DVD nga Warner Hume VIdeo më 6 Shtator 2012 me kërkesë të Amazon.

Më në fund, një koment i shkurtër i studiuesit të njohur amerikan Ben Cosgrove është një epilog mbi marrëdhëniet e ngushta artistike e miqësore të dy artistëve të mëdhenj:

“…kur shumë, por jo plotësisht, nga bota që O’Casey solli në jetë nëpërmjet skenës, apo librave ishte zbehur në vite, “LIFE” kujton një Irlandë që mbijetoi në memorjen e vyshkur, në letërsi dhe në fotot e mrekullueshme të Gjon Milit.”¹⁰⁾

□□□

Referenca:

1) The World of Sean O’Casey, photographed for life by Gjon Mili, LIFE July, 26 1954. p 68.

2) Po aty, f.69

3) A GREAT PLAYWRIGHT’S PAST, LIFE, July, 26, 1954, f.69

4) Po aty, f.69

5) Gjon Mili, Photographs & Recollection Boston, 1980, f. 98.

6) A busy, contented old age, a ‘hurrah” for life. LIFE magazine, July, 26 1954, f.79.

7) Gjon Mili, Photographs a & Recollection, Boston, 1980, p. 98

8) Conquest of early love and fame: LIFE magazine, February, 12 , 1965, f.95

9) Gon Mili: Photographs & Recollection, Boston, 1980, p.102

10) (Ben Cosgrove: Young Cassidy: TIME, March, 12, 2014)

Reflektim drejt institucionalizimit të ribashkimit kombëtar shqiptar

November 3, 2025 by s p

Prof.Dr.Mehdi HYSENI/

– Kur kryeministri apo presidenti flasin dhe veprojnë drejt në mbrojtjen e interesave vitale dhe të përgjithshme të popullit dhe të shtetit, atëherë si gazetarët, si publicistët, si shkencëtarët, duhet t’u thonë se, – e keni mirë! Ndërkaq, nëse bëjnë të kundërtën e kemi me borxh, edhe njerëzor, edhe profesional, t’u themi se janë gabim dhe e kanë keq. Ndryshe, çdo vlerësim idiotik, shpifës, intrigues dhe diskreditues ndaj cilitdo shtetari a a lideri politik të brendshëm a të huaj, është i papranueshëm, i dënueshëm dhe jo profesional.

Ribashkimi nuk ka brirë, Drejtori i Portit të Durrësit në Shqipëri nga Kosova, është AKT NACIONAL, PATRIOTIK DHE STRATEGJIK

– I lumtë kryeministrit Edi Rama! – Hapin e dytë konkret shumë të shpejtë ( e kërkon koha) si në rastin e Portit të Durrësit me Liburn Aliun në krye, ta bëni me një dekretligj dhe, në bazë të Kushtetutës në fuqi të Shqipërisë (1998) ribashkimin e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë me Akademinë e Shkenacve të Kosovës dhe me Akademinë Shqiptaro-Amerikane të Shkencave dhe të Arteve të Nju-Jorkut. Kjo është urgjente dhe me interes staretgjik të jashtëzakonshëm kombëtar dhe shtetëror shqiptar, sepse i gjithë potenciali akademik, ashtu, sikurse ai politik e diplomatik, duhet të jetë i bashkuar sa më parë të jetë e mundur, sepse koha po kërkon ribashkimin e domosdoshëm të të gjitha trojeve etnike shqiptare.

Që nga viti 1878 (shek.XIX) e deri më sot (2025, shekulli XXI), koha provoi se me “100 parti”, me “100 politika”, me “100 akademi”, me “100 platforma” dhe me “100 kushtetuta”, nuk pati ribashkim kombëtar shqiptar e as Shqipëri etnike të ribashkuar. Ndaj, koha s’po pret, patjetër duhet të njësohet i gjithë potenciali kombëtar akademik shkencor dhe politik e diplomatik. Ndryshe, do të vendnumërojmë në shekujt XIX dhe XX, pa zgjidhjen e çështje koloniale të shqiptarrëve në katër vilajetet e Shqipërisë Etnike në Ballkan.

Zgjedhja e Liburinit në krye të Portit të Durrësit të Shqipërisë assesi nuk është tradhti, as mashtrim, as mit, as utopi, as spekulim me Kosovën dhe me Shqipërinë, por është realitet faktik, institucional, moral, ligjor, demokratik dhe paqësor, që është një nga objektivat e prioriteve strategjike të politikës dhe të diplomacisë së Shqipërisë në sfondin e marrëdhënieve ndërkombëtare.

Ndryshe, do të ngelim në “mëshirën” e “botës serbe” të Serbisë së Madhe të Nikola Pashiqit, të Slobodan Milosheviqit, të Aleksandër Vuçiqit, të Aleksandër Vulinit dhe të Ivica Daçiqit…etj. Do të na përpijë djalli nga “qëllimi i përhershëm i Serbisë për zhdukjen e përhershme fizike të popullit shqiptar nga trojet e tij shekullore, duke zbatuar terror, gjencid shtetëror me përmasa shumë më të gjera, si në të kalaurën, ashtu edhe sot, kështu do të vepronte edhe në të ardhmen…” (shih: Akademik Prof.Dr. Mark Krasniqi, Kosova sot, Prishtinë, 1992, f.36 ).

Kjo vepër strategjike, politike, tregtare, ekonomike dhe diplomatike në funksion të institucionalizimit të ribashkimit kombëtar dhe të Shqipërisë etnike, e kryeministrit aktual Edi Rama, pa dyshim se pasqyron ndjenjën e guximt, të patriotizmit, të përgjegjësisë ndaj aspiratës shekullore të ribashkimit kombëtar dhe të Shqiërisë Etnike.

-Bravo kryeministër Edi Rama, ky emërim i Liburn Aliut nga Prishtina në Portin e Durrësit, është patriotizëm, dëshmi se Edi Rama jo vetëm se e do bashkimin si koncept teorik, historik, kombëtar e shtetëror, por, ja me shembull konkret po e argumenton idenë, dëshirën dhe vizionin e ardhmërisë së ribashkimit të Shqipërisë Etnike.

-Ata skribomanë me mendje të ndryshkur dhe me sy të verbër, që këtë zgjedhje të Liburn Aliut e quajnë si “tradhti” të kryeministrit Edi Rama ndaj Kosovës, janë spiunë, agjentë dhe argatë merecenarë filorusë ose filoserbë të paguar të agjenturave propagandisike subversive të Beogradit, të Moskës, të Athinës, të Bukureshtit ose të Sofjes…etj.

Pavarësisht nga zagarët dhe klysharia poliito-propagandistike kusilinge shqipfolese kundër ribashkimit kombëtar shqiptar dhe Shhqipërisë Etnike, kryeminisri Edi Rama, duhet të vazhdojë me projekte të këtilla strategjike kombëtare dhe ndërkombëtare për realizimin e domosdoshëm institucional (de fakto dhe de jure) të ribashkimit të kombit dhe të Shqipërisë Etnike, jo me Serbinë, as me Greqinë, as me Malin e Zi , as me BeH etj., sepse ne nuk kemi opsion tjetër të ekzistncës si komb dhe si shtet në Ballkan. Së pari, ta bëjmë ribashkimin brendakombëtar shqiptar, pastaj të integrohemi dhe të bashkohemi me shtete të tjera të Bashkimit Evropian (BE).

Sa më sipër, me akt institucional patriotik gjeopolitik dhe gjeostrategjik largpamës në favorin e interesave të ribashkimit ekonomiko-financiar, tregtar dhe politik e territorial të mbarë kombit dhe Shqipërsië etnike, kryeministri Edi Rama nuk është “tradhtar”, por vetëm faqebardhë e shpresëdhënës për zhvillimin, përparimin dhe lulëzimin e gjithëmbarshëm të kombit dhe të Shqipërisë së Bashkuar Etnike në Ballkan. “Kjo do të ishte zgjidhja më e drjetë dhe më e mirë e problemit të popullit shqiptar në Ballkan”, siç thotë argumentueshëm, Akademiku ynë i paharruar Prof.Dr. Mark Krasniqi në veprën e tij “Kosova Sot”, 1992; f.31.

KOMANDANT MEFAIL ZAJAZI – Shmangu luftën vëllavrasëse në Kërçovë

November 3, 2025 by s p

Mefail Shehu 1898-1945

ULNI ARMËT – THA KOMANDANTI DHE SHMANGU VËLLAVRASËSEN NË KËRÇOVË

— në kujtim të 80 vjetorit të vrasjes –

Emri i komandantit që i rezistoi KOMUNIZMIT PANSLLAVIST, Mefail Shehu – Zajazi, edhe 80 vjet pas vrasjes së tij, ka mbetur i skalitur, kryesisht në kujtesën popullore. Strukturat tjera vazhdojnë heshtjen. Kalimthi, e përmendin si bashkëluftëtarë i Xhemë Simnicës-GOSTIVARIT.

Ne 80- vjetorin e vrasjes së tij, duhet përkujtuar merita e tij për të shmangur luftën vëllavrasëse me Brigadën e katërt Shqiptare, në vitin 1944. Ai sigurisht meriton më shumë se kaq.

Në emisionin folklorik RRËNJËT TONA, bëra një sqarim për Mefailat e Zajazit: MEFAILI MADH dhe MEFAILI I VOGËL. Aq sa e pat vendin, aq e prezantova, por nuk e harrova.

Në popull njihen si: MEFAILI MADH dhe MEFAILI VOGËL. Kjo sipas dukjes fizike, por në thelb ka dallim më të rëndësishëm. Dihet se Mefaili Madh – Mefail Shehu, ishte i madh edhe për nga funksioni që kishte në lëvizjen e rezistencës shqiptare antikomuniste për rajonin e Kërçovës. Ishte komandant i kësaj lëvizje dhe strateg i rezistencës, i disiplinuar dhe korrekt me bashkëluftëtarët e tij. Mefaili Vogël – Mefail Mehmeti, një shenjëtar i rrallë, ishte krahu i djathtë i Mefailit Madh,

Në 80- vjetorin e rënies së tyre, meriton të përkujtohet kontributi i Komandant Mefail Zajazit për shmangien e luftës vëllavrasëse me Brigadën e katërt shqiptare, në Kërçovë në vitin 1944.

Për marshimin e Brigadës katërtë Shqiptare drejt Shkupit, ku u formua Brigada e Shtatë Maqedono-Kosovare, që marshoi drejt Frontit të Sremit, ishin të angazhuar Mehmet Shehut, Haxhi Lleshi dhe Reis Malile. Brigada duhej të kalonte nëpër Kërçovë, drejt Gostivarit. Në Kërçovë vepronte lëvizja e Rezistencës ANTIKOMUNISTE, në krye të së cilës ishte Mefail Zajazi-komandant i përgjithshëm, me Mefail Mehmetin-Mefaili Vogël, krahu i djathtë i Mefailit Madh.

Në Kërçovë zhvillohej luftë midis forcave Antikomuniste, nën udhëheqjen e Mefail Shehut- Zajazi dhe atyre Prokomuniste e udhëhequr nga maqedonët.

Nga burime të ndryshme dihet se Mehmet Shehu kishte dhënë urdhër për shpartallim të forcave të Mefail Shehut deri në “ … zhbërje të ”bandës së Mefail Zajazit”, por heshtet fakti se MEFAIL ZAJAZI, shmangu luftën vëllavrasëse në jug-perëndim të Kërçovës, midis Brigadës katërt shqiptare dhe forcave të rezistencës shqiptare kundër komunizmit, së cilës i printe Mefail Zajazi.

Besohet se Mefail Shehu – Zajazi, e kishte kuptuar qëndrimin e ideologjisë komuniste që ishte shprehur në Evropë se elementin shqiptarë duhet luftuar dhe dëbuar nga Evropa jug-lindore, dhe kishte vendosur të luftojë kundër asaj ideologjie antishqiptare, kurse Mehmet Shehu përkundej në djepin e iluzioneve të Vëllazërim-Bashkimit të Miladin Popviqit, Dushan Mugoshës dhe të Svetozar Vukmanoviq – Tempos, i cili e realizonte me përpikëri porosinë e Titos: “Sve obećavaj- ništa ne daj!” ( Gjithçka premto-asgjë mos realizo).

Kam pas fatin që nga goja e bashkëluftëtarit të Mefailit Madh të dëgjoj disa herë, ballafaqimin ndërmjet dy forcave të armatosura, të një gjaku e një gjuhe-por dy ideologjive që luftonin në vitet 1940-1945. Ato dy forca deklarativisht luftonin për një qëllim, por praktikisht të rreshtuar në dy platforma të kundërta:ANTIKOMUNISTE DHE PROKOMUNISTE.

Platforma ANTIKOMUNISTE në Kërçovë, në krye me Mefail Zajazin, përfshinte vullnetarët shqiptarë për të luftuar kundër forcave komuniste, për Shqipnin e vjetër- Shqipëri etnike.

Platforma PROKOMUNISTE, sikur në Shqipërinë POLITIKE, ushqente ëndrrat iluzore për VLLAZNIM-BASHKIM me SLLAVËT, qoftë edhe me vrasjen e vëllezërve të gjuhës e gjakut.

Kjo është e qartë nga urdhëri i Mehmet Shehut që me çdo kusht “…të likuidohet banda e Mefail Zajazit.” Praktikisht Mehmet Shehu dhe Mefail Shehu-Zajazi ishin në pozita të kundërta njëri me tjetrin.

Brigada e Katërt Sulmuese Shqiptare në vjeshtën e vonë të vitit 1944, u përballë me forcat e rezistencës antikomuniste të Mefail Zajazit, në jugperëndim të Kërçovës, ku ndahet rruga për Dibër.

Haki Mehdiu, (1893-1979), i cili me nja 12-13 vetë, në pozicion për të hap zjarr, rrëfente në hollësi momentin kritik:

“Ne nuk kemi qenë më shumë 12-13 vetë, por pozita që kishim zënë ne, nuk kishte mundësi të kalojnë zogu, jo një brigadë. Ngrehëm pushkët dhe i ndalëm. Brigada kërkoi të bisedojnë me komandën tonë dhe ne ua mundësuam të shkojnë të bisedojnë me Mefailin. Delegacioni i Brigadës shqiptare u taku me Mefailin në Zajaz…

Mbas bisedave si vijon:

Delegacioni Brigadës – Zotni Mefail, ne kemi urdhër të marshojmë për në Shkup, atje ne presin shokët; cili është qëllimi i luftës tënde me luftëtarët tu?

Mefaili – Ne luftojmë kundër komunizmit dhe anmiqëve tonë, luftojmë për lirinë e shyptarëve – Shqypnin e vjetër- Shqipërinë etnike.*

Delegacioni Brigadës – Po, ja pra, ne jemi shqiptarë, nga shteti shqiptarë, nuk jemi kundër juve. Kërkojmë të na lejoni të vazhdojmë rrugën për në Gostivarë drejt Shkupit.

Mefaili – Ta dini nji gja, komunistët sllav do t`u vrasin edhe juve, mendohej mirë. Me ata nuk ka besë. Ne nuk kimi pushkë për vëllavrasje – do t`u garantojmë të kaloni lirisht.

A garantoni ju se partizanët maqedonë nuk do të sulmojnë popullatën e Kërçovës?

Delegacioni Brigadës – Ne kërkojmë besën e Mefailit, dhe i japim besën që popullata e Kërçovës do të jetë e sigurtë prej çdo sulmi. A jemi të lirë të marshojmë sipas planit tonë?.

Mefaili – Lirisht! Prej aty ku e keni Brigadën deri në Bukoqë, pushka jonë nuk ashtë kundër jush, nuk kimi armë për vëllavrasje! Me besë.

Mbas kësaj marrëveshje, “…neve na erdhi urdhëri: ULNI ARMËT – ka thënë KOMANDANT MEFAILI, Le të kalojnë! Nuk i kimi rrok pushkët të luftojmë vlla me vlla.”

Sa herë që e kujtonte atë situatë, xha Hakiu shtonte “ … nuk e di bre birë, a bëmë mirë a bëm keq, që e lishuam Brigadën shyptare të kalojn e të bohet bashk me brigadën Maqedone-Kosovora

Ama urdhri ishte urdhën, xhako! Mefaili urdhnoi, ulni pushkët! Dhe ne ashtu bomë.

Brigada e katërtë shqiptare kaloi nëpër Kërçovë pa ferrë në këmbë, por garanca e Brigadës Katërt zgjati vetëm deri sa kaloi Brigada hapësirën e Kërçovës.

Urdhëri i Mefailit ULNI ARMËT!, shmang vëllavrasjen, por forcat prokomuniste, partizanë, çetnikë, organe të OZN-ës të bashkuar edhe me ndonjë shqiptarë, nga 26 tetori intensifikuan ndjekjen hap pas hapi të forcave të Mefail Zajazit. U siguruan se ku strehoheshin Mefailat e Zajazit dhe me rrethim të hekurt arritën t`i likuidojnë: Mefailin e Vogël në Kollarës – n` Zallë të Vogël, kurse Mefailin e Madh, në ahishtën e Baqishtit, Ke Hella. U vranë edhe disa bashkëluftëtarë të tyre.

Ata që i shpëtuan plumbit nga rrethimet, u pushkatuan pa gjugj, te Gështenjat e Osojit – në perëndim të Kërçovës. Aty dergjen sot e kësaj dite në një GROPË TË PËRBASHKËT.

As Mefailat e Zajazit nuk kanë vorr!

Bashkëluftëtarët tjerë që mbetën gjallë, disa u arratisën, në mesin e të cilëve edhe Xhema, i biri i Mefailit Madh – bashkëluftëtari më i ri i rezistencës antikomuniste. Përmes Greqisë përfunduan në Turqi dhe në SHBA.(Stamboll, Nwe York, Çikago)

Të tjerët e paguan me burg, nga 3 deri në 20 vjet burg, në Manastir, Shkup ose në Nish,*të dyshuar se kishin qenë bashkëluftëtarë ose përkrahës të Mefail Zajazit.

Feti Mehdiu, fetimehdiu44@gmail.com

TELEVIZIONI I SHQIPTARËVE TË AMERIKËS “ALBTVUSA” FESTOI 25 VJETORIN E THEMELIMIT

November 2, 2025 by s p

Sokol Paja/

Michigan, 1 nëntor 2025 – Në “Imperial House” Televizioni i Shqiptarëve të Amerikës festoi çerek shekull veprimtari mediatike, edukative, kulturore dhe atdhetare në shërbim të komunitetit shqiptar e çështjes kombëtare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. “ALBTVUSA” përfaqëson modelin e arrirë mediatik, shembullin e shkëlqyer, frymën përbashkuese, nivelin e lartë profesional dhe trashëgiminë e shkëlqyer mediatiko-kulturore e atdhetare në Shtetet e Bashkuara. Administrimi vizionar i drejtorit Gani Vila, ndërthurur me profesionalizmin e spikatur e formimin e nivelin lartë gazetaresk të kryeredaktorit Rafael Floqi, energjinë e pasionin e të gjithë stafit e bashkëpunëtorëve, e ka shëndërruar Televizionin e Shqiptarëve të Amerikës në një institucion serioz e dinjitoz, mediatik, edukativ, komunitar e atdhetar. Nën prezantimin e shkëlqyer të moderatoreve Brikena Hoxhalli, Armela Gjoka e organizatorit Fran Gjoka, mbrëmja festive me pjesëmarrjen e personaliteteve të shquara kombëtare në Amerikë, shoqatave e organizatave patriotike, autoriteteve fetare në Michigan e personaliteteve politike, u kurorëzua një sukses i arrirë mediatik e komunitar me emrin dinjitoz “ALBTVUSA”.

E veçantë në mbrëmjen festive ishte pjesëmarrja e Vatrës: kryetari Dr. Elmi Berisha, nënkryetari z.Alfons Grishaj, sekretari Dr. Pashko Camaj, kryetari i Këshillit z.Kolec Ndoja, drejtori i degëve z.Mondi Rakaj, Editori i Diellit, kryetari i degës së Vatrës në Michigan z.Julian Çefa, kryetarja e degës së Vatrës në Worcester znj.Efi Qeleshi e vatranët Bardh Tomaj, Pal Rakaj, Ben Pllumaj e shumë vatranë të tjerë që nderuan një vlerë komunitare e mediatike me emrin e dashur “ALBTVUSA”. E veçantë ishte edhe pjesëmarrja e përfaqësuesve të institucioneve fetare shqiptare në Michigan: Kisha e Shën Palit-Dom Fred Kalaj, Xhamia Shqiptare – Imam Shuaip Gërguri, Teqeja Bektashiane – Baba Eliton Pashaj, Kisha Orthodokse – At Eugene Shkurti të cilët kanë dhënë një kontribut të shkëlqyer në zhvillimin e komunitetit, bashkëjetesën fetare e komunitare shqiptare në Michigan e më gjerë. Pjesëmarrës në këtë festë të rëndësishme ishin drejtuesit nga shoqata si: Bijtë e Shqipes, Qendra Ballkanike në Michigan, shoqata Malësia e Madhe, shoqata humanitare Rapsha, Koja, Jehona e Malësisë, Kosova, etj.

Dokumentari prej 13 minutash emocionoi të gjithë të pranishmit me historinë e suksesshme të lindjes e zhvillimit, sfidave e arritjeve të Televizionit të Shqiptarëve të Amerikës teksa drejtori i “ALBTVUSA” z.Gani Vila me përulësi dhe mirënjohje falenderoi mbështetësit dhe pjesëmarrësit në festën e rrugëtimit 25 vjeçar.

Kryetari i Federatës Vatra Dr. Elmi Berisha theksoi se në këto 25 vite, ky medium ka dokumentuar ngjarje të rëndësishme të komunitetit tonë në SHBA nga aktivitetet e “Vatrës”, shoqërive dhe institucioneve fetare shqiptare, vizitave dhe personaliteteve të larta nga Tirana, Prishtina e Shkupi. Bashkëpunimi midis “Vatrës” dhe ALBTVUSA është një bashkëpunim i natyrshëm, ky istitucion përbën mision historik në ruajtjen e identitetit kombëtar dhe mbrojtjen e vlerave shqiptare në Amerikë. Ashtu si “Vatra” më shumë se një shekull më parë ngriti “Diellin” si simbol të dritës kombëtare, sot ALBTVUSA ka një ndikim shqiptar mbi fuqinë e imazhit dhe fjalës së lirë, theksoi ndër të tjera Dr. Elmi Berisha.

Dom Fred Kalaj në fjalën e tij vlerësoi vlerat shqiptare të kultivuara prej Televizionit të Shqiptarëve të Amerikës, ndërsa Imam Shuaip Gërguri uroi misionin e televizionit si një dritare shqiptare, teksa Baba Eliton Pashaj vlerësoi punën e televizionit për bashkimin e shqiptarëve kurse At Eugene Shkurti vlerësoi punën e bekuar në dobi të komunitetit shqiptar në Michigan.

Filantropi dhe biznesmeni i suksesshëm z.Agim Lumani në fjalën e tij vlerësoi historinë dhe punën e Televizionit të Shqiptarëve të Amerikës dhe bëri thirrje shqiptarëve në Michigan për të votuar Robert Lulgjurajn si përfaqësues i shqiptarëve në Kongresin Amerikan. Kryetari i Bashkisë Lezhë z.Pjerin Ndreu vlerësoi historinë e Televizionit të Shqiptarëve të Amerikës, kontributin e diasporës shqiptare në Amerikë dhe bëri thirrje që shqiptarët e mërguar të mos e harrojnë kurrë Shqipërinë.

Besa Tafilaj vlerësoi veprimtarinë e televizionit, rolin e medias në shoqëri dhe ekspozoi punën e saj në Shtëpinë e Bardhë. Botuesi i gazetës “Illyria” z.Vehbi Bajrami vlerësoi punën kombëtare të “ALBTVUSA”. Z. Fran Gjoka e cilësoi “Televizionin” si dritare që lidh kombin e mërguar me trojet etnike.

Editori i gazetës “Dielli” Sokol Paja theksoi se Televizioni i Shqiptarëve të Amerikës me programet kulturore, komunitare dhe kombëtare, ka pasur një ndikim të fuqishëm në mërgatën shqiptare të Amerikës për të ruajtur dhe promovuar interesin kombëtar, interesin komunitar, gjuhën shqipe, kulturën kombëtare, historinë, traditat dhe identitetin kombëtar shqiptar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Me mijëra emisione televizive, intervista, kronika, profile, reportazhe, portrete, speciale, dokumentare, lidhje direkte, editoriale, komente, opinione, analiza dhe mbulime mediatike për Federatën “Vatra” e Gazetën “Dielli”. Këto vlera dëshmojnë për shërbimin e çmuar dhe mirënjohjen që ky television meriton nga secili prej nesh.

“ALBTVUSA” nderoi me certifikatë mirënjohje “Thank You” për mbështetjen, besimin dhe kontributin e dhënë në përparimin e misionit të “ALBTVUSA” në 25 vjet, si një zë i fuqishëm mediatik e unik i shqiptarëve të Amerikës të cilët janë: Edward Turfe, Agim Lumani, Fran Gjoka, Anila Niklos Coniku, Alfons Grishaj, Pjetër Stanaj, Peti Camaj, Mynyr Nazifi dhe filantropin e humanistin e shquar z.Ekrem Bardha.

Nënkryetari i Federatës “Vatra” z.Alfons Grishaj “Pishtar i Demokracisë” çmoi rrugëtimin 25 vjeçar të Televizionit të Shqiptarëve të Amerikës, vlerësoi punën e shkëlqyer të komuniteteve fetare në Michigan dhe apeloi për më shumë reflektim, bashkëpunim e shqiptari prej shqiptarëve në mërgatë e sidomos klasës politike në Shqipëri e Kosovë në dobi të interesit kombëtar.

Televizioni i Shqiptarëve të Amerikës vlerësoi me “Certifikatë Mirënjohje” për bashkëpunimin dhe kontributin profesional, frytdhënës dhe ndihmën e dhënë ndaj “ALBTVUSA” në 25 vite, për promovimin e kulturës dhe të vlerave kombëtare në diasporë: Elidon Haxhia, Gjok Gojçaj, Ben Pllumaj, Pashko Gojçaj, Besa Tafilaj, Nikollë Hysa, Pal Shkreli, Gjon Gjolaj, Marash Nucullaj, Adriatik Sheko dhe Lulash Palushaj.

Në këtë mbrëmje gala, Dhoma e Përqafësuesve të Shtetit të Michigan përmes përfaqësuesit Philip Peters e nderoi Televizionin e Shqiptarëve të Amerikës me “Proklamatë” për kontributin e shkëlqyer mediatik në 25 vite histori. Ceremonia festive kulmoi me shfaqjen e trajlerit të filmit kushtuar Heroit Kombëtar Gjergj Kastriotit që do të realizohet së shpejti në Hollywood.

Kandidati për Kogresin Amerikan Z.Robert Lulgjuraj vlerësoi punën e televizionit “ALBTVUSA” dhe theksoi nevojën e zërit shqiptar që të dëgjohet në Kongresin Amerikan. Ai kërkoi mbështetjen dhe ftoi shqiptarët që përmes votës të bëjnë histori në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Z.Renis Nushaj kandidat për Senatin e Shtetit në Michigan vlerësoi vlerat shqiptare të promovuara prej Televizionit të Shqiptarëve të Amerikës. Botuesi Ramiz Tafilaj në emër të “Gazetës së Alpeve” vlerësoi punën e tyre dhe nderoi me mirënjohje Gani Vilën e Fran Gjokën për veprimtarinë atdhetare, kulturore e mediatike. Ceremonia festive vazhdoi deri në orët e vona të mbrëmjes nën argëtimin e këngëtarëve: Aleksander Gjelaj, Dorina Tiko, Nazife Bonjaku, Perparim Mefaja, Anjeza Ndoj, Albina Ndreaj, Bukurie Domi, Kim Vojkollari, Gerona Hyska, Sali Malaj, Misi Gojcaj dhe Alberije Hadergjonaj.

Pablo Picasso dhe Le Corbusier, dy gjigandët e shekullit XX, në një foto që përmbledh një epokë

November 2, 2025 by s p

Fotografia që paraqet Pablo Picasso-n dhe Le Corbusier-in në kantierin e Unité d’Habitation në Marsejë nuk është thjesht një imazh dokumentar; ajo është një takim epokal mes dy mendjeve që ndryshuan mënyrën si njerëzimi e sheh formën, hapësirën dhe lirinë krijuese.

Le Corbusier, profeti i modernizmit arkitektonik, e projektoi Unité d’Habitation si një laborator të së ardhme, një qytet vertikal ku jeta individuale dhe ajo komunitare ndërthuren natyrshëm nëpërmjet banesave modulare, hapësirave sociale, dyqaneve dhe ambienteve rekreative. E përfunduar më 1952, kjo vepër u bë manifesti më i fuqishëm i idesë së tij mbi arkitekturën si “makinë për të banuar”, një filozofi e cila synonte të zhbllokonte potencialin e jetesës urbane në shekullin modern.

Prania e Pablo Picasso-s, mjeshtër i pandalshëm i formës, ngjyrës dhe shpirtit të njeriut, i jep kësaj fotografie një dimension të veçantë. Ai duket i tërhequr nga radikaliteti i vizionit të Le Corbusier-it, nga mënyra se si arkitektura mund të jetë jo vetëm strukturë, por një akt i ngjashëm me pikturën, një ndërhyrje që transformon perceptimin tonë për realitetin. Dy figura të mëdha, të cilat rrallë takohen në të njëjtën kornizë, shikojnë së bashku drejt diçkaje që mbetet jashtë fushës së objektivit, por brenda horizontit të ëndrrave të tyre krijuese.

Kjo foto mbetet një dëshmi e rrallë e afërsisë shpirtërore mes dy gjigandëve që i dhanë trajtë shekullit XX, njëri përmes murit dhe betonit, tjetri përmes linjës dhe pigmentit. Ajo mishëron një frymë dialogu të heshtur mes artit dhe arkitekturës, ku vizioni i së ardhmes bëhet një ftesë për ta imagjinuar botën ndryshe.

Përgatiti: Albert Vataj