s p – Page 832 – Dielli

KONGRESI I VAZHDIMËSISË SË ENVERIZMIT, DHE HESHTJA QË VRET SHQIPTARË!

July 30, 2024 by s p

Mosveprimi dhe indiferentizmi ndaj ideologjisë kriminale të komunizmit në këtë periudhë kohore postkomuniste ka nxjerrë në rend të ditës fenomenin e rrezikshëm dhe shumë të dëmshëm për shoqërinë, frymën e enverizmit dhe pushtimin e politikës shqiptare nga enveristat. Enveri ka vdekur , por fryma e enverizmit po njeh rritje në një shoqëri të traumatizuar nga diktatura 45 vjecare ku nuk u denua nga drejtësia. Sot në kongresin e partisë socialiste u çfaq hapur pa ekuivok që një studente e re në hapje të kongresit deklaroi se PS ështe partia e Enver Hoxhës duke krahasuar me moshën e gjyshes së saj, dhe Partia e Kryeministrit Edi Rama. Si një trashgimtare e enverizmit, kjo vajzë e re tha të vërtetën që socialistët nuk janë një parti e re e krijuar në pluralizëm por është partia trashgimtare e komunizmit. Hodhi poshtë të gjithë formalizmin që politika, media, dhe aktorë të tjerë e kan paraqitur PS si parti të krijuar në 91.

Shqiptarët ndodhen përpara fenomenit më të rrezikshëm për ecurinë dhe zhvillimet e demokracisë, Ato përballen me mos denimin e ideollogjisë kriminale të diktaturës. Sot mazhoranca aktuale po rikthen dhe po trysnon me pushtetin politik qeverisës simbolet e diktatures komuniste. Mbas 34 vitesh ne përballemi me një mazhorancë me moshë të re por me mentalitet komunist dhe këmbgulës për të rehabilituar diktatorin dhe simbolet e atij regjimi shfarosëse që vrau dhe torturoi shqiptarë të pafajshëm. Të shërbejsh në një sistemi demokratik dhe të krenohesh me krimet e diktaturës kjo ndodh në Shqipni. Helena Kace studentja enveriste me deklaratën tënde ti the një të vërtete që udhëheqësit e partisë tënde e fsheh përpara ndërkombëtarve , por deklerata juaj është këmbanë alearmi për rikthimin e diktaturës në një demokraci pa vlera. E ku e din ti , se kjo Parti ka vrarë dhe zhdukur mbi 6000 shqiptar dhe ju ka zhdukur kufomat, se ka burgosur mbi 36.000 shqiptare dhe bashkohëse të gjyshes suaj dukei tortuar në mënyre cnjerzore si Marien Tucin duke i futur në pantollona macen deri kur i doli shpirti, sot Maria po të ishte gjallë ka moshën e gjyshes tuaj. E ku e din ti moj vajzë që buzëqeshe në një kongres ku aty ishin trashgimtarët e xhelatëve që u muarën shpirtin 350 fëmive në kampin e Tepelenës,nga 0 deri në 5 vjeç duke mos lejuar të ushqerjen e tyre se janë fëmi reaksionarësh. Deklerat jote gëzon xhelatët e vazhdimsisë , por u kujton shqiptarve krimet makabre që ka bërë kjo parti që ti e votoeshe me krenari. Helena, nuk besoi se mbas kësaj deklerate do të penalizohesh si Avokati Genc Gjokutaj se policia është e Enverit dhe Ramës kështu ti vetëm mund të nderohesh se i shërbeve partisë ndaj armiqëve.

Helmatisja e brezit të ri me ideollogjinë primitive dhe reaksionare që himnizon kriminelin dhe krimin përbën aktin më të turpshëm dhe të papranueshëm për një shoqëri demokratike. Rikthimi i syve nga ato krime që kanë ndodhur në Shqipëri për 50 vite, është thirrja për të kuptuar se përveç përpjekjes për dije, na duhet edhe të kthejmë sytë nga njeriu, nga vetja, nga vlerat, që të mos rrëzohemi sërish. Leximi i së djeshmes është njëkohësisht thirrja që të mos dorëzojmë para asnjë oferte lirinë tonë për të besuar, për të folur, për të guxuar. Por në fillim, ama, le të dimë se cilët jemi… Kjo nevojë ka qenë për të gjitha vendet në ish-diktaturë, që në një mënyrë a në një tjetër kanë gjetur rrugëzgjidhje për të pranuar të vërtetat, duke na lënë të kuptojmë se harresa për atë kohë është thjesht një iluzion. Do të kujtojmë gjithnjë dhe kudo ata që persekutuan dhe ishin fytyra e regjimit komunist. Nuk do t’i harrojmë kurrë, dhe kështu duhet të bëjë shoqëria, në mënyrë që të kemi një ndërgjegje morale e të ndërtojme një shoqëri pa konflikte por të dashur e paqesore..“Këmbanat bien për të gjithë.. diktatura po troket nga indiferenca jonë. Heshtja vret lirinë. Shpresoi se mbas kësaj thirrje të mbijetuarve të Diktaturës , do të zgjohen nga gjumi dhe opozita dhe Presidenti!

Presidenti

Besim Ndregjoni

“Trekëndëshi” i skulptorit serb në Prishtinë dhe modeli i shqiptarit jugosllav

July 29, 2024 by s p

Prof. Dr. Sylë Ukshini/

Prishtina, ndoshta, është e vetmi kryeqytet në botë që nuk ka një monument apo obeliks i cili do reflekton kujtesën historike kombëtare të një populli shumicë, përkatësisht të shqiptarëve që përbëjnë mbi 95 për qind të popullatës së Republikës.

Derisa të gjithë e pranojmë, kështu shkruhet edhe në librat e historisë, se ne shqiptarët kemi qenë të përndjekur dhe të pushtuar nga Beogradi, se këtu ka pas spastrim etnik, dëbime, kolonizim dhe represion permanent shtetëror, askund në kryqytetin tonë nuk ka një obeliks apo monument që përkujton dhe nderon viktimata shumta të regjimit komunist jugosllav.

E tillë ishte edhe periudha e vite 50 dhe 60-të të shekullit XX, kut në Kosovë kuminstët jugosllavë zhvilluan të ashtuquajtutin “Aksion i mbledhjes së armëve” dhe dëbimi i shqiptarëve për në Turqi.

Po e kësaj periudhe është edhe përmendorja e “Vëllazërim-Bashkimit”, që edhe sot qëndron në Sheshin mes ndërtesës së vjetër të Komunës së Prishtinës dhe ndërtesës së Kuvendit të Kosovës.

Monumenti synon të simbolizojë “vëllazërinë dhe bashkimin midis shqiptarëve, serbëve, malazezëve dhe të tjerëve.

Sheshi dhe monumentet në të janë dizajnuar dhe skulptorit serb nga Leskovci, Miodrag Živković. Obelisku ëshzë ndërtuar në periudhën më të egër të përndjekjes së shqiptarëve nga Jugosllavia sociaiste 1959-1961.

Lokacioni ku u ndërtua Sheshi Vëllazërim Bashkim dikur ishte Çarshia e Vjetër e Prishtinës, bërthama ekonomike, sociale dhe kulturore e qytetit. Çarshia kishte rreth 365 dyqane në fillim të Luftës së Dytë Botërore. Ajo u shkatërrua me moton “Rrënojmë të vjetrën, ndërtojmë të renë”. Pra, qëllimi ishte të tjetërsohej idenziteti i Prishtinës dhe t’i përrshtatej imazhit të soc-realizmit jugosllav.

Ndërsa, 25 vjet pas çlirimit nuk ka një obeliks që reflekton identitetin dhe të kaluarën kulturore dhe historike të shqiptarëve të Kosovës. Ky akulturim i vendit provohet të justifikohet me terma të ruajtjes të monumenteve të një regjimi i cili në emër të “vëllazërim bashkimit” provonte të proklamonte se kishte zgjidhur çështjen kombëtare të shiptarëve të Kosovës. Ideja e vëllazërim bashkimit synonte të krijomte modelin e shqiptarit jugosllav dhe parapelisht me këtë zhbërje e identitetit shqiptar. Në sytë e shqiptarëve të Kosovës sllogani i vëllazërim-bashkimit nënkuptonte braktisje të çdo gjëje shqiptare dhe përvetësim i kulturës dhe mënyrës jugosllave së jetesë sllave, përfshirë këtu edhe pranimin e pabarzisë dhe të diskriminimit të shqiptarëve. Nëse kjo ishte tendencë për të krijuar modelin e shqiptarit jugosllav, e që do të thoshte pa asnjë dyshim tjetërsim i identitetit shqiptar, atëherë ky obelisk i skulptorit serb duhet larguar nga ai shesh dhe paralelisht me këtë duhet ndërtuar një obeliks të Republikës apo të një obeliks në nderim të të gjitha viktimave të komunizmit jugosllav, ngjashëm siç kanë bërë edhe shtetet e Evropës Lindore të çliruara nga ”vëllazëria” sovjetike.

Kuteli dhe “shkollat” e verifikimit të letrares

July 29, 2024 by s p

Nga Behar GJOKA*/

Kapërcimi i sprovës, së rileximit të prozës kuteliane, jep dorë për të përthithur ngjizjen e veçantë letrare. Nëse proza e këtij shkrimtari do të interpretohej me një të rënë të lapsit, atëhermë me siguri magjia shkrimore do të shkërmoqej dhe pluhurëzohej si prania e letraritetit si esencë unike. Dihet, në qoftë se ka vend për teoritë letrare, se paprajshmëria e leximit, interpretimit, shqyrtimeve disaplanore, ka jo pak gjasime receptimesh. Ndërmjet gurgullimave përthithëse, nisur vetëmse nga teoria e parashtrimeve, mund të përveçohen disa:

E para: Ta largojë, pa pikën e drojës, deri në skajshmëri prej botës fluide, çfarë plazmon autori si mesazh dhe parafytyrim.

E dyta: Ta prishë dhe shkatërrojë realitetin e projektuar letrar në varësi të rrethanave jashtëletrare.

E treta: Ta dhunojë përvojën shkrimore, pamëdyshje veprën letrare, me njollat biografike.

E katërta: T’i avitesh përngjitas, ndërkaq me ftohtësinë dhe akullësinë e shkencëtarit dogmatik, kinse po ia nxjerr bakrin principeve letrare.

E pesta: T’i qasesh tekstit letrar vetëm si realitet letrar i vetvetishëm, që nënkupton edhe vështrimet kulturologjike apo eseistike.

Mëkatet e teorisë (së gjithë kohërave), padyshim letrare në shpjegimin e natyralitetit specifik të artit, e cila edhe shkatërron letraren, siç shprehet Xh. Culler, janë të vetëkuptueshme, madje ka gjasa se janë thelbi i thelbësores letrare. Pashpjegueshmëria, në rastin e artit dhe letërsisë, krejt e kuptueshme, është vetë kufiri i ekzistencës së magjisë. Nëse do të shpjegohej magjia, atëhere ajo do zhbëhej, mbase edhe do të fshihej si ekzistencë. Teoria letrare, megjithatë na mundëson shansin për ta shijuar, ndjerë dhe prekur, por kurrsesi për ta zhveshur nga lëvozhga mrekullibërëse, emocionale dhe shprehëse, që përjetohet mëvetësishëm nga qenia dhe brezat njerëzorë. Pra, letërsia dhe teoria letrare janë dy realitete të mëvetësishme, që në asnjë rast nuk përputhen, çka nuk do të thotë se nuk kanë pika takimi. Letërsia, është një realitet fundekrye specifik. Teoria letrare, ndërkaq është një realitet më vete, që shenjon ligjësoritë e letërsisë, pra është shkenca që në njëfarë mënyre përndrit vlerat letrare. Ndërkohë që këndshikimet teorike, vetë Kuteli, por ca më tepër krijimtaria e larme letrare, në njëfarë mënyre i ka shijuar dhe shpalosur me tepri. Nëpër të gjitha shqyrtimet, botëperceptimore të gjertashme, tërthorazi apo hapur, lihet të nënkuptohet se proza e tij, është krejt e veçantë. Madje, ngahera shenjohet edhe si gjeniu i rrëfimit në letrat shqipe dhe si mjeshtër i rrallë i artit të fjalës. Ka të vërteta në këto pohime dhe gjykime, të hedhura kohë pas kohe, natyrisht të thëna vetëmse mbas ndarjes nga jeta të shkrimtarit. Bashkë me to, në shumicën e herëve, ka tepri zelli, për ta lexuar vetëm nëpërmjet teoritikës sociologjike. Vetëkuptohet, se leximtaria e tillë, deri në vitet ’90 dhe më vonë, e ka shartuar e futur në ujë veprën letrare, veçanërisht prozën e autorit, jo se mungon tërësisht ky tipar, porse në semantikën letrare, socialja dhe socialiteti, nuk janë thelbësore. Paqartësia dhe deformimi qëllimor, enkas apo rastësor, përpos të tjerash do kërkuar në sqarimin e dy momenteve esencialë:

– Cilës periudhë letrare i përket Mitrush Kuteli? Pandarazi, me të edhe prozëshkrimi i tij unik? Gjithashtu, në mbështetje të kthjellimit të momenteve shkrimore, po në këtë rrafsh, si do të trajtohen shqyrtimet kritike dhe sprovat në lëmin e poezisë? Kjo problematikë e gjerë, patjetër edhe nyjëtime të tjera letrare, do të gjenin shpjegimin e natyrshëm, duke e vendosur figurën e shkrimtarit në konteksin e rrethanave shkrimore. Shkurt, në cilën hark kohor u realizua Kuteli si shkrimtar, prozator e poet, mandej si lëvrues i kritikës letrare?

Fakti kokëfortë, që megjithatë pjesën dërrmuese të krijimtarisë autoriale dhe vështrimeve kritike, autori i ka botuar para viteve 1944, flet vetë. Vepra të kësaj periudhe janë Poeti Lasgush Poradeci -1937, Netë shqiptare -1938, Ago Jakupi e të tjera rrëfime -1943, Sulm e lotë me një fjalë prej Dr. Pas. -1943, Havadan më havadan -pamflete 1943, Këngë e britma nga qyteti i djegur -këngë popullore 1943, Kapllan Aga i Shaban Shpatës -1944, dhe Shënime letrare -kritikë 1944. Edhe nga ky vështrim panoramik, nisur prej vitbotimeve të veprave të autorit, vetiu dalin në fokus tipare përfaqësuese shkrimore:

– Se kemi të bëjmë me një kritik të talentuar, përderisa shqyrtimi i poezisë së Poradecit, Nolit, Emineskut etj. , qëndron edhe sot si interpretim.

– Se është njëri nga lëvruesit më kualitativ si llojeshmëri, i prozës shqipe.

– Se sprovat poetike zënë fill dhe shpalohen pikërisht nëpër ato vite.

– Se është njëri nga publicistët më të shquar të asaj kohe.

– Se ishte një ekonomist i zoti, nga të vetmit doktorantë i shkolluar jashtë.

– Se vështrimi i tij nga krijimtaria gojore, veçmas si mbledhës i zellshëm, e radhit ndër folkloristët më të shquar.

Cilësitë e shpërfaqura, në librat e botuara, deri në vitin 1944, shenjojnë një personalitet të formuar dhe me ndikim. Fushat e lëvruara, si dhe vetitë e dëshmuara ndihmojnë për të përcaktuar vendin, kohën dhe përmasat e shkrimtarisë:

Së pari: Kuteli si figurë shumëplanëshe, më tepër i përket letërsisë midis dy luftërave botërore, pa nxjerrë mendësh ndihmesën në lëmin e përkthimit, në ritregimin e legjendave të epikës shqipe ose përpjekjen serioze në lëvrimin e romanit.

Së dyti: Mitrush Kuteli faktikisht është autori më i botuar në vitet ’30-40.

Megjithëse, duhet qartësuar ky moment, fillesat e prozës kuteliane hidhen në vitet njëzet, posaçërisht e dorëshkruar më 1926, dhe përkitazi viti 1929, koha e botimit në shtypin e kohës e novelës Vjeshta e Xheladin Beut, njërës prej krijesave të autorit, ku shfaqen farfurimat dhe vrundujt e parë të prozës magjike, madje të një realizmi mirëfilli të magjishëm. Gjurmët e shprehësisë artistike, në lëmin e prozës, në lëvrimin e rrëfenjave dhe rrëfimeve, tregimeve dhe novelave, shenjohen prej asokohe. Prandaj, piskama letrare e Kutelit, bashkë me veprën letrare të Ernest Koliqit, paralajmëronte se letrat shqipe kanë hyrë në hullinë e lëvrimit të prozës moderne. . Në kuptimin e personalitetit të formuar, të mjeshtrit të tregimit, përgjithësisht të prozës, kritikut të sprovuar letrar, të botuesit serioz, çka vërtetohet nga shkalla e përkujdesjes së treguar ndaj krijimtarisë poetike të Poradecit e Nolit, ligjëruesit të poezisë atdhetare me Poemin Kosovar, shpërfaqet i plotë qysh herët. Ky fakt nga më themelorët si jetëshkrim ose përmendet shkarazi ose gati anashkalohet. Duke vepruar kështu, madje për një periudhë të tejzgjatur, Kuteli dhe vepra letrare tërësore, padyshim edhe proza nuk vendohet në kontekstin e rrethanave, që u përket më së shumti. Të atmosferës letrare, përplot laryshi, që nxori në pah figura të shquara si Konica, prozator e kritik i rrallë; Fishta, shkrimtar gjithplanësh, prozator, dramaturg, kritik, poet lirik, satirik e mbi të gjitha epik me kryeveprën e tij Lahuta e Malcisë; Poradeci, poetin thinosh të natyrës, dashurisë dhe atdhesisë; Haxhiademi, dramaturgun e shquar; Nolin, përkthyesin dhe poetin; Migjenin, poetin dhe prozatorin e sprovave moderne. Pjesë e përfillshme, e atij mjedisi trëndafilor, letrar dhe kulturor, ndërkohë që ende shkruanin Mjedja, Çajupi, Santori e Asdreni, është edhe Dhimitër Pasko. Pikërisht, kjo aureolë lëbyrëse letrariteti, është më së parmi konteksti thelbësor i ngjizjes dhe mëkimit të Kutelit si shkrimtar. Sprovat e modernitetit, qoftë në poezi, qoftë në prozë apo në kritikën letrare, nuk mund të kuptohen kurrsesi pa praninë e tij, me të gjithë arsenalin e shprehur, e veçanërisht në fibrimet e befta të lëvrimit të prozës. Krahazi, Kuteli dhe Koliqi, kjo dyshe fatlume për letrat shqipe, jo vetëm se hodhën themelet e prozës moderne por, me formatin shprehës, koloritin narrativ, ngjyresat leksikore, shenjëzuan kulmime ligjërimore në lëmin e prozës. Prandaj, mbas viteve ’44, Kuteli vinte si një krijues i pjekur, me personalitet të kristalizuar dhe të shpërfaqur, në disa lami të kulturës. Megjithatë, veçmas viti ’47, a diçka më herët se kaq, ngaqë edhe historiografia nuk ka mbërritur ta përcaktojë ende, në krijimtarinë e Kutelit bart një shenjë të veçantë. Pangjashmërisht në këtë ndërkohë shkrimtari realizon novelën E madhe është gjëma e mëkatit, me gjasë kryeveprën e tij. Në semantikën e përfundimit, të mënyrës shkrimore vetanake, personaliteti i Kutelit natyrshëm shtrihet përtej periudhës së mbarimit të luftës. Të kësaj kohe janë librat: Dashuria e barbarit Artan -1945; Pylli i gështenjave, poezi për fëmijë 1958; Xinxifilua-përralla 1962; Tregime të moçme shqiptare-ritregime 1965, si dhe ripunimet e prozës, në nivelin e varianteve dhe variacioneve. Gjithashtu, një faqe më vete, janë edhe përkthimet e Gogolit, Turgenjevit, Shçedrinit, Ostrovskit, etj. Pas këtij vështrimi të rrethanave që e mbruajtën si krijues i shumëplanësisë, krejt natyrshëm vjen në fokus çështja tjetër esenciale:

– Cilës metodë, drejtim, rrymë apo shkolle letrare i përket veçmas proza e tij? Tiparet karakteristike shkrimore që bart si tharm estetik? Ku dallohet poetika e prozës kuteliane, në përqasje me bashkëkohësit dhe prozatorët e mëvonshëm të letrave shqipe dhe më gjerë se kaq? Shihet qartë se gama e problematikës është e gjerë dhe e ndërlikuar. Përcaktimet e gjertanishme, sa i përket metodës letrare të ligjëruar, e fiksojnë në katër cilësi të gjasshme.

– Se proza e Kutelit përbëhet nga faktura realiste. Pikë referimi për ta shenjuar si të tillë, përgjithësisht është verifikimi tematikës dhe i brendisë, pra si leximi sociologjik i prozës së shkrimtarit. Madje, në shumicën e rasteve, interpretimi i kësollojshëm zbret deri në përcaktime të ndara të grupit të personazheve: vegjëlia nga njëra anë dhe bejlerët e agallarët në tjetrën anë.

– Se proza kuteliane bart edhe atribute romantike. Për të mbërritur në këtë përcaktim, ka gjasa të mjafta, që shqyrtimi të jetë lidhur me praninë e miteve, legjendave dhe gojëdhanave, pra me materien orale. Romantika në prozën e shkrimtarit, herë vështrohet si vlerë, herë tjetër si dobësi. Në njëfarë mënyre, shkolla romantike adhurimin ndaj folklorit e shpërndërroi natyrshëm deri në kult. Veçse, siç e parasheh teoritika letrare dhe praktika shkrimore, për mitet dhe mitologjinë, po kaq interes dhe kërshëri kanë treguar dhe ende vijojnë në këtë linjë edhe shkrimtarët modernë e pasmodernë.

– Se proza e Mitrushit është me tharm fantastik. Ky tipar shenjëzohet nisur nga hapësira që zë e mbinatyrshmja, sidomos nga prania e pikëpjekjes së të gjallit me të vdekurin, esencë bazale në disa krijime autoriale, por e shpërfaqur në faqet e tregim-rrëfenjës Rinë Katerinëza dhe tek novela E madhe është gjëma e mëkatit. Sugjerimi i teorive letrare se animizimi prozopope, domethënë shpirtëzimi i të vdekurit, është vetëm njëri nga elementët e mbinatyrores, do të duhet marrë në shqyrtim.

– Se proza e Paskos i përket realizmit grotesk. Në këtë përpjekje të vonë, përveç faktit të një tentative, për ta kundruar në caqet e realizmit kritik, vihet re edhe një ndërthurje e pagjashme konceptesh. Grotesku si mënyrë shprehje, përpos pranisë në krijimtarinë gojore, faktohet qysh në antikitet me Aristofanin dhe kulmon me veprën e Rabëlesë, në klasicizmin francez. Ndërsa realizmi, që është riosh, me zanafillë në shekullin e 19-të, dhe ekziston në tre forma: realizëm kritik, realizëm socialist dhe realizëm magjik, dhe në të tri rastet shënon metodën, rrymën ose drejtimin letrar dhe në asnjërin rast shprehësinë në kuptimin më të ngushtë të groteskut.

– Se proza e Mitrush Kutelit, një pjesë e saj përkon me realizmin magjik.

Vendi që zë dhe sidomos marrëdhëniet e ndërlikuara në mes reales dhe ireales, të përkohshmes dhe përjetësisë, por pak të lëvruar në letrat shqipe, deri tek proza e Kutelit, ka bërë që të shihet edhe si teksturë e këtij rrafshi. Madje, verifikimi i tillë plazmohet si përqasje e ndërmjetme me autorët më të shquar që e çuan në zenit realizmin magjik, ngandonjëherë edhe si realitet letrar i mëvetësishëm. Ka më tepër arsye të mendosh se qëndron këndshikimi i dytë, pra, si një univers letrar i vetvetishëm, sepse lëvrimi i prozës me përcëllima magjike nga ana e Kutelit faktohet më herët. Me fillesa aty nga viti 1926, koha kur shkruan Vjeshta e Xheladin Beut.

Këto shenja të pranishme në prozën e shkrimtarit, qofshin realiste, romantike, fantastike, groteske apo të realizmit magjik, feksin nëpër gjithë materien, porse ato lëshojnë hije rrezatimesh të gërshetuara, çka e shndërron përpjekjen për të përcaktuar drejtimin ose shkollën letrare që materializoi Kuteli në një makth. Në veprën e shkrimtarit, veçmas në prozën e tij, është krejt e prekshme lënda sociale. Po ashtu, nëpër hemisferat e tekstit, si romantikë apo grotesk, ndërfutet edhe krijimtaria gojore. Rreth qarkëzimeve, të qëmtuara prej historiografisë letrare, pështillet dhe shpështillet edhe diçka më shumë në mënyrën shkrimore kuteliane. Mbase, kjo dëshmi shkrimtarie, shenjon një përvojë personale, ku shkrihen burimet e hamenduara dhe të pashmangshme. Një përvojë tjetër e ndryshme, jo veç me bashkëkohësit, një përvojë shkrimore e komplikuar, në kuptimin e marrëdhënies speciale me lexuesin me lexuesin model, siç emërtohet nga Umberto Eco, që shënon shenjat e strukturës e jo semantikën. Madje, të një raportimi detyrimor jo vetëm si lëçitës i vëmendshëm, por edhe si një dëgjues i përqëndruar, sepse rrëfimtari ngahera ndërron vend, por gjithherët gjellin krejt i dorëzuar në substancën tekstologjike. Duke u bërë kësisoj pjesë integrale e lojës autoriale magjike, ka gjasa e lodrimit të njohur dhe të panjohur, ku mundësohet qartaz ndërkomunikimi me tekstet dhe estetikën, që bartin dhe veçmas mënjanohet çfarëdo shkasi moskuptimi keqkuptimor të shkrimit letrar.

# Autor i libravre Proza e Kutelit, 2004 dhe Kuteli dhe Letrarja, në vitin 2010.

MOTËRZIMI ÇEK I MALLIT DHE NOSTALGJISË SHQIPTARE

July 29, 2024 by s p

Kosta Nake/

Le të bëjmë dy manovrime të thjeshta: Ta mbështjellim veprën me një mbulesë për ta fshehur për një kohë emrin e autorit, ta zëvendësojmë Pragën me emrin e një kryeqyteti tjetër. Atëherë do të mendonim se kjo vepër është atribut i një shkrimtari të njohur nga Europa Lindore, nga Ballkani, pse jo edhe nga republikat balltike. Si është e mundur? Sepse u krijua një uniformitet tronditës në ish-kampin socialist që kishte si kështjellë Kremlinin. Vepra është konceptuar me dy rrafshe – atë politik që ka si emblemë Kthimin e Madh dhe atë social me detajin e tavllës së duhanit, kurse subjekti është linear dhe ka një alternim të kthimit testues në atdhe të dy protagonistëve: Irenës që vjen nga Franca dhe Jozefit që vjen nga Danimarka.

Duke përjashtuar veçanësinë shqiptare të ndryshimit fetar të emrit për shumë emigrantë në Greqi dhe përshtatjes së emrit sipas veçorive tingullore në Itali e ShBA, pjesa tjetër e fatit të emigrantëve të Lindjes është pothuaj identike. Tashmë emigracioni i ri shqiptar është 34-vjeçar, rrjedhimisht e ka të brendashkruar periudhën 20-vjeçare të personazheve çekë. Problemi i parë i madh është raporti i emigrantit me vendin ku është strehuar në kërkim të lirisë dhe të një jete më të mirë. Problemi i dytë i madh është marrëdhënia e re e krijuar me atdheun e lindjes së cilës autori i ka kushtuar një këqyrje gjuhësore krahasuese për disa popuj. Është trishtim i shkaktuar nga pamundësia për t’u kthyer në atdhe? Për shqiptarët kjo marrëdhënie përmbushet me shprehjen “më griu malli”.

Është një dyzim i jetës që trand ekuilibrat e jetës: ditën copëra nga peizazhi i vendlindjes si tablo lumturie – natën kthime të lemerisura, ditën parajsa e humbur – natën ferri nga kishin ikur. (f.16) Po 20 vjet janë të mjaftueshëm për t’u integruar, për t’u ikur kurtheve që ngrehin ëndrrat sepse malli nuk ka aftësi për ta forcuar kujtesën.

Po pse emigruan popujt e Lindjes drejt Perëndimit? Sepse u ndodhi një fatkeqësi e madhe: humbën plotësisht shpresën për ndryshim. Njerëzit e lëshuan komunizmin sepse bindja komuniste nuk i përgjigjej më asnjë nevoje. Perandoria sovjetike u shemb sepse nuk i mposhtte dot kombet që donin të ishin sovrane.

Njerëzit emigruan pa e ditur se sa e vështirë është t’i bësh vend vetes në një botë të huaj. E filluan me ankesa se sa shumë kishin vuajtur në vendin e tyre duke dashur që secili të shpallej viktimë.

Duke ngritur lart llampën e Kthimit të Madh, Kundera do të përdorë si gjeneratorë rezervë luftëtarin Odise nga antikiteti dhe kompozitorin Arnold Shënberg nga kohët moderne duke na dëshmuar edhe një herë, sikurse Kadareja ynë, që antikiteti do të mbetet një minierë mineralesh të rrallë ku do të ketë përherë diçka për të zbuluar apo për ta parë përmes një prizmi të ri.

Kundera e sjell në vepër Shënbergun e kohëve moderne për të treguar se sa e vështirë është të parashikosh të ardhmen. Më 1921 ai shpalli se pas një shekulli muzika e tij do të bëhej mbretëresha e botës, por ja ku kaluan 100 vite dhe radioja e mbyti magjinë e koncerteve, një lumë gjigant i zhurmshëm ka ndotur muzikën me ujërat e ndotura.

Ç’ndodh me Jozefin dhe të njohurit e tij? Ajo që ndodhi me Odisenë dhe itakasit. Itakasit ruanin shumë kujtime për Odisenë, por nuk kishin mall për të, Odisea kishte mall për itakasit, por kujtimet për ta ishin fshirë. Gjatë viteve të lundrimit njerëzit dëgjonin gojëhapur rrëfimet plot aventura të Odisesë, por kur u kthye në Itakë, askush nuk i thoshte “Na rrëfe!” sepse ai nuk ishte i huaj mes tyre. E njëjta gjë i ndodh edhe Irenës dhe Jozefit – askush nuk është kureshtar për vitet e emigrimit të tyre, biseda ka interes vetëm kur flitet për shqetësimet e atyre që nuk u bënë “dezertorë.” Sfida e Irenës është që ta pranojnë ashtu si është, e transformuar, por shoqet e dikurshme janë refraktare, fillimisht ia refuzojnë verën “Bordo” që kishte sjellë nga Franca duke e kundërsfiduar me birrën e përditshme çeke, pijen e shenjtë të sinqeritetit. Me mosinteresimin për atë që kishte ndodhur përtej kufijve, ato donin t’ia qepnin të kaluarën me të tashmen duke i prerë 20 vite të mundimshme, duke i djegur dhe kthyer në tym mes zjarrit në altarin e atdheut. Për Jozefin ka një tjetër detaj të dhimbshëm: ai shkon në varreza dhe lexon emra njerëzish të njohur që nuk e dinte se kishin vdekur. Çfarë kishte ndodhur? Pas vitit 1989, kur perandoria sovjetike u shpërbë, Jozefi emigrant nuk ekzistonte më për ata që mbetën të nënshtruar. 20 vjet pas kthimit në Itakë Odiseu njohu ullirin plak, kurse në vendin e Jozefit një fshesë e padukshme kishte kaluar mbi peizazhin e rinisë së tij duke marrë me vete gjithçka të njohur. Po në Shqipëri? Peizazhi u sulmua me teknikat e reja të sjella nga vendet e emigrimit.

Ajo që në Shqipëri ndodhi pak ndryshe: shqiptarët që qëndruan ishin të etur për ta zbuluar botën duke pyetur pafundësisht. Erdhi dita që një në katër vetë kishte se ç’të rrëfente për vendet e huaja, pastaj raporti shkoi në një me dy, sot s’ka mbetur cep i botës i paeksploruar prej nesh, rrjedhimisht ka më tepër rrëfyes sesa dëgjues.

Një dukuri krejt e ngjashme me tranzicionin shqiptar është procedura e kthimit të pronave, e mishëruar në këtë roman me rrëmbimin e shtëpisë nga i vëllai, madje edhe me mbajtjen e një tabloje që ishte me dedikim për Jozefin. E ndërsa në Çeki regjimi ua nxinte jetën të afërmëve të atyre që emigronin, në Shqipëri nuk ekzistonte termi “emigrim”, kishte vetëm “arratisje”, kurse zezona e rrethit familjar quhej “burgim” dhe toleranca më e madhe quhej “internim.” Diktatura prodhoi një nënshtrim që ne e kemi provuar, kurse Jozefi këtë e përjeton me shtimin e flamujve të kuq, më shumë nga ç’priste, në Pragën e pushtuar nga ushtria ruse në gusht 1968.

Tani që po diskutohet për vendprehjen e Kadaresë dhe rëmohen me fjalë varret e të tjerëve, është me interes ajo që tregon Kundera për atë që ndodhi me poetin islandez Jonas Hallgrimson. Ai vdiq në Danimarkë, por dikush, pas një shekulli, u kujtua që eshtrat e tij të çoheshin në Islandë, në Itakën e tij. Gabimisht, në panteonin islandez çuan eshtrat e një kasapi danez. Cili është morali i këtij incidenti? Nuk ka pikë rëndësie ku ndodhen eshtrat e një të vdekuri. Sepse madhështinë ia ka dhënë vepra e tij që mund të jetë ilaç për shpirtin e mbarë botës. Për të qëndruar edhe pak te letërsia, gjatë qëndrimit në atdhe Irena e pyet shoqen e saj: “Ende lexojnë poezi sot?” “Jo më, – thotë Milada.” (f.134) Dhe këtu ka filluar tharja e shpirtit për t’u mbushur me materien e thatë.

“Mosdija” flet për Kthimin e Madh. Do të ketë një të tillë? Pyetjes së Silvit franceze “Po ç’bën akoma këtu?”, Irena i përgjigjet: “Këtu kam punën, shtëpinë time, fëmijët…Unë kam 20 vjet që jetoj këtu. Jeta ime është këtu!” (f.5) “Kam pavarësinë time. Gjithmonë kam pasur përshtypjen se jetën ma kanë bërë të tjerët.” (f.135) Jozefin e ftojnë për darkë te familja e një ish-sigurimsi në Bohemi dhe vjen dialogu: “Darka më gjen në shtëpi sonte.” “Kur thua në shtëpi e ke fjalën…” “Në Danimarkë.” (f.132) Do të ketë kthim të madh për shqiptarët? Shumica mendojnë si Irena dhe Jozefi.

Koncepti i atdheut, në kuptimin fisnik dhe sentimental të kësaj fjale është i lidhur me shkurtësinë relative të jetës sonë dhe forca tërheqëse e tij do të vijë duke u pakur brez pas brezi, kujtesa kolektive do të ruajë vetëm një pjesëz të vogël të asaj që është thelbësore. Çekët dhe shqiptarët e duan atdheun e tyre, jo se është i lavdishëm, apo se trumbetohet si i tillë, por sepse është i vogël dhe gjithmonë i rrezikuar.

Rrafshi i dytë social ka në bërthamën e vet një dramë dashurie që na kujton atë thënien universale: “Të tjera duam, të tjera na duan, me të tjera martohemi”. Është një gjysmë dashurie në fakt, sepse ka lindur te Irena dhe është mishëruar te ajo tavlla e duhanit që ia dha Jozefi duke e grabitur nga lokali; ajo e ruajti si një hajmali dhe e mbajti me vete për 20 vjet; mjerisht Jozefi ka harruar edhe emrin e Irenës, edhe tavllën, po se po. Një dashuri si shpendi me një krah që nuk mund të fluturojë, një krah si ai bredhi i hajthëm para shtëpisë me tulla që Jozefi sheh nga frëngjia e avionit në largimin pa kthim. Irena është femra që ka emigruar familisht, vështirësive të integrimit i shtohet vdekja e të shoqit duke e lënë me dy fëmijë të vegjël, pastaj vjen njohja me suedezin Gustav që është burri korrekt, por hapësira mes bashkëshortëve mbushet me heshtjen memece. Kjo është një arsye më shumë që Irena t’i rikthehet edhe një herë dashurisë së vjetër, të marrë diçka të bukur prej saj, por të zhgënjehet nga harresa e Jozefit. Tavllës së duhanit i shtohet edhe një detaj tjetër, akti marrok i vetëvrasjes i ka lënë Irenës një shenjë – një vesh i prerë që nuk i shpëtoi dot ngrirjes. Kjo ka bërë që ndryshimeve të shumta në jetën e saj t’i bëjë qëndresë krehja e njëjtë e flokëve e detyruar nga nevoja për të fshehur veshin e prerë. Jozefi pati edhe një mundësi tjetër për ta rizbuluar Irenën, kur në shtëpia e vjetër të lindjes gjeti një ditar të viteve rinore me dalldisje, jetë të përbashkët, besnikëri, pasion të vërtetë. Sa kontrast me të tashmen! Në Bohemi ka lënë gruan e parë me një vajzë që s’ka dëshirë ta takojë, në Kthimin e Madh ka takuar rastësisht Irenën, pa e njohur vajzën e dikurshme që e bëri të shkojë drejt vetëvrasjes pas një shpërthimi xhelozie. Atëherë ajo ishte adoleshente, dhe adoleshentët shkojnë lehtësisht drejt vdekjes pasi e ardhmja, ajo pjesa e gjatë e pakonsumuar, është e largët, abstrakte, irreale.

Edhe këtu antikiteti vjen sërish me Odiseun dhe mëdyshjen e zgjedhjes midis Kalipsosë dhe Penelopës. Lexuesit deri tani i është ushqyer me lartësimin e pritjes 20-vjeçare të Penelopës dhe përqeshjes për lotët e Kalipsosë, por një këqyrje me detaje mund të sjellë qasje të tjera.

(Romani “Mosdija” i Milan Kunderës, Dituria 2014)

ORNELA RADOVICKA, ZËRI ARBËRESH NË SEMINARIN E MËSUESVE NGA DIASPORA

July 29, 2024 by s p

Hazir Mehmeti/

“Arbërishtja e deklaruar nga UNESKO si gjuhë ne rrezik. Dija dhe ndërgjegjja për gjuhën, mbi gjuhën, si dhe kulturën arbëreshe ,të ecin në mënyrën paralele me dijen dhe ndërgjegjen për gjuhën shqipe. Arbëreshët kanë nevojë për abetaren e tyre”

Vështrim: Seminari i radhës, tani i 17 – ti me radhë u mbajt në Prishtinë organizuar nga qeveria e Kosovës dhe të Shqipërisë. Takimet gjithëpërfshirëse të mësuesve nga diaspora nisen 21 vjet më parë në Bern, duke kaluar në seminarin të parë (2005 ) në Prishtinë organizuar nga Ministria e Arsimit të Kosovës.

Në ditën e tretë të seminarit u paraqit me ligjëratën e saj interesante Dr. Ornela Radovicka, studiuese e njohur e kulturës, historisë, gjuhësisë e traditave arbëreshe. Ligjërata e saj ishte shumë argumentuese, e bazuar në fakte mbi nevojën e bashkëpunimit me arbëreshët, problemet e nevojat e tyre për ta mësuar gjuhën e tyre. Është lëshim të mos dëgjojnë e mësojnë të gjithë seminaristët mbi mësimin e arbërishtes nga nxënësit arbëresh në seancë të përbashkët e jo vetëm pak prej tyre në njërën prej punëtorive me kohë të shkurtër.

Duke qenë njohëse e shkëlqyer e problemeve për ruajtjen e gjuhës tek nxënësit arbëresh në shkollat e qendrave arbëresh, ajo foli mbi planin e bashkëpunimit me shkollat e fshatrave arbëresh me nxënës që flasin shqip në vende të ndryshme. Ajo zbërtheu në detaje nevojat dhe përpjekjet për ta unifikuar arbërishten tek arbëreshët fshatrave të largëta të cilët flasin varietete gjuhësore sa gati nuk kuptohen mes veti njëri ngulim me ngulim tjetër.

“Ndoshta unë mund të kem qenë femra e parë që i kam vizituar të gjitha fshatrat arbëreshe sa janë tani 54 ngulime (fshatra). Së bashku me At Antonio Belluscin, të gjitha hulumtimet në fshatrat arbëreshe i mblodhëm në një libër, vepër që nuk e bënë as akademitë dhe ua kemi dhënë Qendrës së Studimeve dhe Publikimeve në Tiranë e drejtuar nga Diana Kastrati. U gëzuam shumë që qeveria kishte hapur një qendër për arbëreshët”. Ajo foli mbi nevojën e unifikimit të arbërishtes dhe hartimin e një abetareje të përbashkët për të gjithë nxënësit që dëshirojnë ta mësojnë në shkolla arbërishten. Ajo theksoi se: riti bizantin i dalluar nga ritet latin dhe të tjerë ishte element dallues dhe ndihmoi në ruajtjen e arbërishtes dhe identifikoi arbëreshët dhe arbërishten shekujve. Theks të veçantë ajo vuri se: Akoma nuk e keni kuptuar qe Arbëreshët duan gjuhen e tyre! Qe arbëreshet nuk kane një gjuhe te përbashkët. Arbëreshët duan arbërishten e tyre dhe jo gjuhen shqipe!!! Si njohëse e mirë e rrethanave dhe nevojave të arbëreshëve, Ornela Radovicka iu drejtua figurave shtetërore përgjegjëse duke konstatuar se nuk kanë bërë asgjë për arbëreshët dhe për për ruajtjen e arbërishtes si gjuhë e saj. E Vetmja që kishte treguar interesimi ishte Donika Donika Gërvalla-Schwarz, ndërsa fare Ministria e Arsimit të Shqipërisë.

Projekti i nisur nga grupi i shoqatave arbëreshe, shkolla të mësimit plotësuese në Zvicër, Qendra e Studimeve Albanologjike në Frasnito e mbështetur nga Lidhja e Krijuesve Shqiptarë në Mërgatë, lidhur me shkëmbimi i përvojave në praktikë të funksionimit të mësimit të arbërishtes në shkolla ku ka nxënës arbëresh që e flasin arbërishten dhe dëshirojnë ta mësojnë në shkollë gjuhën e tyre. Kjo nismë e projektuar do jetësohet gradualisht dhe pret mbështetje konkrete e të gjithanshme.

Pjesë nga tema e ligjëratës: ” Plan bashkëpunimi mes shkollave me nxënës arbëresh dhe me nxënës tjerë në diasporë”

Ornela Radovicka: Shkova në këtë takim jo si mësuese, por për një projekt mbi arbëreshët.

Po pse zgjodha Diasporën do thotë dikush? Kisha provuar me parë lidhje me Shqipëri dhe Kosovë dhe asgjë nuk u bë.

Shansi fundit e pash me Diasporën kur nga diaspora Lidhja e Krijuesve dhe poetëve në Mërgatë kryesuar nga Kryetari i tyre Musa Jupolli, Sekretari Mentor Thaçi, Koordinatori i gjuhës shqipe në Zvicër Vaxhid Sejdiu, Prof dhe hulumtuesi Hazir Mehmeti, Mësueset Bashkim Halilaj e shumë mësues të shkollave në Diasporë, nën drejtimin e mikut të arbëreshëve dhe anëtar nderi të Qendrës sonë, Rexhep Rifati erdhën në Kalabri për orën e tyre Letrare. Ata me një mendje u treguan të gatshëm dhe menjëherë u hodhëm në “kandiere”

Projekti:

Të shpëtojmë arbërishten dhe të pasurojmë gjuhën shqipe.

Kohë zgjatja: Viti akademik; Tetor 2024 deri në Maj 2025

Qëllimi i projektit: Të pasurojmë leksikun mbi gjuhën arbëreshe, të njohim historikun dhe kulturën arbëreshe në kurrikulat shkollore, por edhe të përhapim historinë shqiptare tek vëllezërit tanë arbëresh.

Objekti: Koordinimi dhe binjakëzimi i dy shkollave: Ungra\ Lungro në Kalabri, me një popullsi arbëreshe numri i të cilëve arrin mbi 80% dhe shkolla shqipe e diasporës në Zvicër

Në specifikën e saj ky projekt përmbledh;

A)Mësuesit dhe nxënësit e diasporës

Arbërishtja e deklaruar nga UNESKO si gjuhë ne rrezik. Dija dhe ndërgjegjja për gjuhën, mbi gjuhën, si dhe kulturën arbëreshe ,të ecin në mënyrën paralele me dijen dhe ndërgjegjen për gjuhën shqipe.

Të pasurojnë leksikun me arbërishten

Spastrimi i gjuhës arbëreshe nga ndikimet e huaja, dhe aty ku nuk arrihet me arbërishten, të pasurohet me shqipen!

Të njihen me historikun, kulturën, artin, arkitekturën, e vëllezërve arbëresh.

Të promovojmë për hapjen e pikave të tjera të Mësimit arbëresh në kurrukulat shkollore të ngulimeve arbëreshe.

Të krijohen akorde bilaterale midis shtetit të Kosovës apo Shqipërisë për trajnim intensiv si fillim të disa mësuesve madre lingua arbëreshe për të nisur e krijuar një armatë mësuesish për arbërishten që të vijë duke u përmirësuar deri në pajisjen e tyre me një licencë.

B) Mësuesit dhe nxënësit arbëresh

Dija dhe ndërgjegjja për sensibilizimin e mësimit të gjuhës, dhe kulturës arbëreshe, por edhe të njohim kulturën, historikun e rrënjëve të të parëve tanë.

Të pasurojmë leksikun në arbërisht

Spastrimi i gjuhës arbëreshe nga ndikimet e huaja, dhe aty ku nuk arrihet me arbërishten, të pasurohet me shqipen me ndihmën e vëllezërve shqiptarë në diasporë.

Materiali didaktik

A) Arbëreshët vënë në dispozicion, dy volumet mbi Alfabetizzazonit

Arbërisht Përse Jo? B) Fjalorin arbërisht të Emanuele Giordano në PDF

Paradokse që ndeshim midis Vullnetit të arbëreshëve në përdorim të arbërishtes në institucionet italiane, dhe institucioneve linguistike mbi gjuhën dhe kulturën arbëreshe

Nëse institucionet italiane, për të folmen arbëreshe vënë në përdorim termin “gjuhë arbëreshe”, paradokaslisht kemi institucionet mbi e për arbëreshët mbi gjuhën dhe kulturën e tyre në Itali Kalabri, Napoli, Bari, Venezia, etje Vazhdojnë ta konsiderojnë Arbërishten variant apo dialekt të shqipes.

Katedra e Universitetit të Kalabrisë ende e pa qartë apo JO transparent mbi kategorizimin e kësaj çështje. Nëse mbështet projektin Arbërishte Përse Jo, dhe në fund të kopertinës shkruan “ Kurs në gjuhën shqipe” nuk arrijmë ta kuptojmë këtë “ Sfinks” të pozicionit të saj apo këtë “ Gioco di parole”

– Nuk ka një pozicion të qartë nga palët akademike, dhe këtë e shohim në simpoziumin e fundit kryer nga Katedra e Universitetit të Napolit ku Gjuha arbëreshe nuk është një gjuhë më vete, por trajtuar nga ata një dialekt, apo variant i gjuhës shqipe?!

Kjo situatë, herë i një pozicioni i paqartë, herë dualistik i këtyre institucioneve dhe akademikëve sjellë një situatë amorfe e paradoksale dhe herë penguese.

Kush janë këto pengesa?

A) Na ofrohet ligji i cili jep të drejtën për mësimin e gjuhës arbëreshe, por nuk kemi një mbështetje nga ana akademike për këtë ligj, sepse mbështesin gjuhën shqipe dhe jo vullnetin e arbëreshëve

B). Sot bota arbëreshe nuk ka ende një gjuhë të zyrtarizuar, një gjuhë të njëjësuar. Bota akademike ende nuk ka bërë as unifikimin e 52 ngulimeve. Kisha arbëreshe këtë problem e ka zgjidhur që në 1968 duke e përkthyer në arbërisht. Ernest Koliqi e ka quajtur këtë vepër aktin më të vështirë dhe më madhor deri në atë kohë që arbëreshët bënë për gjuhën e tyre.

C) Nëse ligji jep mundësinë për mësimin e arbërishtes, paradoksi qëndron se nuk ka mësues mbi gjuhën dhe për gjuhën arbëreshe, dhe se Katedrat mbi gjuhën dhe kulturën arbëreshe nuk kanë në auditorët e tyre asnjë student me profil mësues arbërishte. Shkurt: Nuk ekzistojnë katedra të mirëfillta, ku të “fabrikohen” mësues për gjuhën arbëreshe.

Një paradoks i madh qëndron në mos kompatibilitetit. Mos përputhja midis Katedrave të gjuhës dhe kulturës arbëreshe në Kalabri, Napoli, etje, dhe vullnetit të arbëreshëve në Molise, në Sicili, në Puglia, Kampania, apo në mënyrë të veçantë arbëreshët e 70 shoqatave arbëresheve që gjenden sot në Kalabri të udhëhequr nga dy federatat FAA dhe UNIARB përfaqësuar nga drejtuesit e tyre Damiano Guagliardi dhe Italo Elmo, të cilët kanë shprehur vullnetin e tyre duke konsideruar të folmen e arbërishtes si Gjuhë dhe jo si një dialekt të gjuhës shqipe, siç vazhdohet të konsiderohet nga bota akademike. Arbëreshët ende janë në pritje në kthimi i arbërishtes në normë si gjuhë zyrtare në përdorimin e saj në katedrat e gjuhës dhe kulturës arbëreshe, ashtu siç e përcakton edhe ligji.

Një paradoks krijon në vetvete edhe Ligji 488\99, kur vendos klauzolën si tutelë (si mbrojtje) vetëm shtatë krahinat me popullsi minoritare historik arbëreshe.

Gjuha arbëreshe dhe përdorimi i saj në shtyp në Kalabri.

E vetmja gazetë në Kalabri që funksionon sot në Arbërisht është Jeta Arbëreshe me Profesor Agostino Giordano,.

RAI Calabria nëpërmjet Gazetës Ufficiale 121 i jep mundësi arbëreshëve t’iu ofroi

shërbime radiofonike si dhe programe televizive në arbërisht.

Kush është risia që sjellim për herë të parë në këtë seminar?

Risia qëndron tek Akordi i vënë në zbatim për një projekti të përbashkët, mbi mësimin e gjuhës arbëreshe në kurrikulat shkollore, gjë e cila bëhet për herë të parë midis një shkolle arbëreshe në Kalabri dhe një shkollë të diasporës në Zvicër.

Pas ligjëratës pati pyetje e diskutime nga seminaristët lidhur me arbëreshët dhe gjuhën e tyre e cila po flitet gjithnjë e më pak. Në raste ishte biseda mendimesh të ndryshme.

Ligjërata e saj ishte e thukët dhe shembull se si duhet konkretisht dhe me profesionalizëm të flitet për arbëreshët.