s p – Page 854 – Dielli

Bajronizmi si një fenomen trans-kulturor në botën frënge

July 16, 2024 by s p

Luan Rama/

Franca ishte nga vendet e para që njohu poetikën e fuqishme të Bajronit e më pas prozën apo dramat e shkruara prej tij. Që në vitin 1818, në Paris nisën të botohen në anglisht librat e Bajronit (për britanikët në Francë apo turistët anglofonë, amerikanë etj). U bënë aq shumë ribotime saqë në vitin 1842 do të kemi ribotimin e njëmbëdhjetë të veprave të plota të tij « The complete works of Lord Byron). Në fillimin e viteve 20 të shekullit XIX në Francë nisën të shfaqeshin portrete të Bajronit, skica apo foto tablosh siç ishin ato punuar nga miqtë e tij si piktura e Bajronit me kostum shqiptar e Thomas Phillips Westall apo portrete të piktorëve dhe miqve të tij Harrow, Richard etj. Në rrethet letrare në Francë bisedohej rreth poetit të ri dhe aventurier, për udhëtimet e “Child Harold” e më pas për “Gjauri”, “Corsaire”, “Lara”, etj. Shpejt bajronizmi u kthye në një fenomen kulturor veçanërisht në rrethet letrare e intelektuale, ku ai po shndrohej në një lloj modeli me konceptin e kampionit të lirisë, pasi Bajroni për ta ishte mbartës i shqetësimit të intelektualëve reformatorë me përpjekjen për ndryshimin e sistemeve shoqërore dhe të asaj që e quanin “la condition humaine (gjendja njerëzore). Duhet theksuar këtu se edhe pse Franca kreu revolucionin e vet për përmbyesjen e një monarkie mijravjeçare, pas luftrave napoleoniane Republika ra. Dinastia mbretërore u rishfaq sërish. Presidenti Napoleoni III e shpalli veten perandor dhe ja pse bajronizmi ishte aktual dhe frymëzues për shoqërinë franceze të shekullit XIX. Në tregimin e tij “Tudimi i Shën Antuanit”, Floberi u frymëzua nga “Kaini” i Bajronit dhe “Fausti” i Gëtes. Që 19 vjeçar ai deklaronte se adhuronte dy shkrimtarë të mëdhenj të botës letrare: “Bajronin dhe Rabëlé”. Në një shkrim të hershëm të tij “Portreti i lord Bajronit” ai theksonte: “Për Bajronin, nuk kishte gjë më të bukur sesa liria dhe gjë më të neveritshme se paraja… Ai shkoi në Greqi për të ndihmuar në rilindjen e një vendi që po jepte shpirt nga skllavëria. Ai shkoi për të ngritur nga balta karron e lirisë që kishte rënë në baltën ku e kishin zhytur tiranët. Ajo baltë e fisnikëroi atë dhe e bëri të pavdekshëm birin e shekullit”. Poeti i madh Gérard de Nerval gjeti tek vepra dhe akti humanist i Bajronit diçka shpresëdhënëse. Në poemën e tij kushtuar Bajronit, “Mendim”, De Nerval, i cili këtë poezi e cilësonte “elegji”, shkruante : “Fryma e shpresës/kishte përshkuar zemrën time”… “Sa herë i përlotur / këndova hiret e tua hyjnore / theksimet e mia ishin plot sharm sepse ti më frymëzoje…” Ishte e vërtetë se në këtë kohë, Bajroni u bë frymëzues për një pjesë të madhe të letrarëve të mëdhenj francezë. Më 1839, romancierja George Sand, duke shkruar një ese të rëndësishme në “La Revue des Deux Mondes”, të titulluar “Ese mbi dramën fantastike: Gëte, Bajron dhe Mickiewicz” e vlerëson në mënyrë të veçantë kontributin e Bajronit, duke shkruar se “Bajroni ishte ndoshta i vetmi bashkëkohës i Gëtes që kuptoi rëndësinë e zhanrit dramatik. Ajo iu referua madje dhe Gëtes i cili rreth Bajronit do të shkruante: “Tragjedia e Bajronit “Manfredi” më duket një fenomen i mrekullueshëm dhe më ka prekur shumë. Ai aq shumë u frymëzua nga personazhi i Faustit sa personazhi i tij është krejt tjetër dhe më duhet veç ta admiroj gjeninë e tij…”

Në kohën kur ishte konsull në Itali, në “La Scala” të Milanos, Stendali, pra Henri Beyle, u takua me Bajronin, takim që u pasua nga shumë të tjera. Forca poetike e veprës së tij e veçanërisht kurajo në luftën kundër sistemeve të vjetra shoqërore e politike e tërhoqën menjëherë shkrimtarin francez. Në një letër që i dërgonte një mikeje shkrimtare, Stendali shkruante se “ndjenjat e tij për Bajronin ishin shumë fisnike, bujare dhe të fuqishme, me një fjalë në nivelin e gjenisë”. Tetë vjet më vonë Stendali shkruan kujtime dhe boton librin “Kujtim egoizmi” ku pohon admirimin e pandryshueshëm të tij ndaj Bajronit. Por vepra e Bajronit ndikoi madje direkt në shkrimet e shkrimtarit francez. Në romanet “Lucien Leuven” dhe “E kuqja dhe e zeza », shumë kapituj të librit fillojnë me citime nga shkrimet e Bajronit. Po kështu, vetë i Bajroni e frymëzon në krijimin e personazhit të famshëm Fabricio del Dongo në “Kështjella e Parmës”, një personazh romantik, plot aventura, me dashuri dramatike. Ishte vetë modeli i tij.

Po kështu Balzak e pati Bajronin si model për personazhin e konsullit në librin “Honorine” botuar më 1843. Lista e admiruesve të Bajronit në skenën letrare e filozofike franceze është e gjatë. Në atë kohë Alfred de Musset u entusiazmua aq shumë pas këtij heroi të ri, siç shkruan në librin “Kujtimet e Alpeve” sa disa kritikë e tallën duke e quajtur “Mademoiselle Byron”. Në poemën e tij “Lord Bajronit” De Musset shkruante: “Ti, që bota nuk ta njeh emrin e vërtetë / shpirt misterioz, vdekatar, ëngjëll dhe demon/ sido që të jesh Bajron/ i mirë apo gjeni fatal / unë i dua koncertet e harmonisë së ashpër / siç dua zhurmën e rrufesë dhe të erërave…” Influenca ishte e madhe dhe tek Alfred de Vigny apo Prosper Merimée. De Vigny e identifikonte prurjen e tij poetike vetëm me Bajronin dhe me frymën e tij që nga libri “Ditari i një poeti. “Tek ai, – shkruan kritiku francez André Jarry në studimin “Kur De Vigny fliste si Bajron” – ndikimi i Bajronit ishte i jashtëzakonshëm”. Nuk mungon as Bodleri të shkruajë për këtë poet anglez që ai e cilësonte “poet salamandrin”, pra gjithnjë në “sprovë të zjarrit”. Në një poezi të tij, duke u shprehur për poetët, Baudelaire do ta vendoste Bajronin midis Gëtes dhe Shekspirit e më pas do të vinin poetë të tjerë si Dante, Ariosto etj. Të tjerë vlerësonin më shumë “Prometeu”-n e tij. Nga ana e tij Prospère Merimée në veprën e tij “Studime anglosaksone” e cilësonte Bajronin “Bonapart i poezisë”. Është interesante kur mendon se Bajroni vetë e adhuronte figurën e Bonapartit, edhe pse Bonaparti donte ta shkatërronte monarkinë angleze përmes bllokimit të saj nga Europa kontinentale dhe asfiksimin e mbretërisë. Eseja e Bajronit titullohet “Bonaparti” dhe i dedikohet një akademiku francez, mikut të tij Casimir Delavigne. Studjuesi i sotëm Daniel Salvatore Schiffer në veprën e tij “Lord Byron” (Botimet Gallimard) shkruan se “Prometeu” dhe “Manfredi” janë paradigma më e mirë e Bajronit. “Ndriçimet e qenies së tij janë shkëndijëza prometeane” – thekson ai. Edhe një studjues tjetër i sotëm Daniele Sarrat shkruan se “Bajroni i afrohet më shumë heroit prometian se atij faustian”.

Viktor Hygo zbulon thelbin e vërtetë të Bajronit dhe proklamon poetin liberator

Po e veçojmë këtu Viktor Hygonë nga korifejtë e tjerë të letërsisë franceze të asaj kohe pasi na duket sikur ai, më shumë se të tjerët e shoqëroi për një kohë të gjatë veprën e këngëtarit të Prometeut me “Orientalet” e tij”. Referencat janë të shumta. I frymëzuar nga “Mazzeppa” e Bajronit, kater vjet pas vdekjes së tij, Hygo boton “Mazzeppa”-n e tij duke u bashkuar frymës bajroniane dhe duke cituar që në fillim të poemës shprehjen e Bajronit “Away! Away! – Përpara! Përpara!”. Edhe pse një vjershërim tjetër dy poemat duket sikur shkrihen në një. Ato kanë të njëjtën forcë, vrull, dramacitet dhe tingëllim heroik.

Është fakt që shkrimet e Bajronit të frymëzuara nga një botë në zgjim në Ballkanin e robëruar dhe obskurantist, bënë që shumë shkrimtarë e artistë francezë të mbruheshin me ide të reja. Bota duhej ndryshuar. Ja pse dhe vepra e Hygoit në vitet ’30-’40 të shekullit XIX fitoi dimensione të reja, atë të luftës për liri dhe një qytetërim të ri… “« Bajroni – do të shkruante Hugo, i cili gjithashtu do të shkruante për suljotët tek « Orientalet » e tij, – i ngjante përfaqësuesit luftarak të muzës moderne në atdheun e muzave antike. Ndihmës bujar i lavdisë, i fesë dhe i lirisë, ai solli shpatën dhe lirën e tij pasardhësve të luftëtarëve dhe poetëve të hershëm. Ne i detyrohemi, veçanërisht ne, me një mirënjohje të thellë. Ai i provoi Europës se poetët e shkollës së re, edhe pse nuk i dhunojnë më hyjnitë e Greqisë pagane, i adhurojnë gjithnjë heronjtë e tyre dhe se edhe pse e kanë braktisur Olimpin, ata nuk i kanë thënë kurrë lamtumirë Termopileve. Vdekja e Bajronit u prit në gjithë kontinentin përmes një dhimbjeje universale… Duhet të lëvdohemi se një simpati na tërhiqte drejt Bajronit. Nuk ishte vetëm tërhqeja që gjeniu i bën gjenisë : ishte të paktën një ndjenjë e sinqertë admirimi, entusiazmi dhe mirënjohje, pasi duhet tu jemi mirënjohës njerëzve, veprat e aksionet e të cilëve bëjnë të na rrahë zemra…« Ai vdiq në mënyrën më fisnike. Kur na lajmëruan për vdekjen e tij na u duk se na hoqën një pjesë të ardhmërisë sonë. Në kohën e revolucioneve tona të mrekullueshme dy sisteme politike luftonin mbi të njëjtën tokë. Një shoqëri e vjetër më së fundi përmbysej dhe një shoqëri e re nisi të ngrihej. Këtu tek ne rrënoja, atje përpjekje. Në këngët e tij funebre, lord Bajroni shprehu konvulsionet e fundit të një shoqërie që po jepte shpirt…”

DR.RESHIT KOBURJA, MENAXHUESI I AFTË I ARSIMIT PARAUNIVERSITAR SHQIPTAR DHE DIDAKTI PRODUKTIV I ORGANIZIMIT TË ORËS SË MËSIMIT

July 16, 2024 by s p

Nga Prof. dr. Roland Gjini

Qendra e studimeve Albanologjike dhe Ballkanologjike.

Universiteti i Elbasanit./

Tradita arsimore e Elbasanit bëri hapa të dukshëm progresivë edhe në gjysmën e dytë të shekullit XX, pavarësisht politizimit dhe ideologjizimit të skajshëm të shkollës nga partia-shtet në vitet 1944-1990. Në plejadën e bollshme në numur me figura e personalitete nga Elbasani, që kanë dhënë një kontribut të spikatur në xhvillimin e arsimit tonë kombëtar të kësaj kohe, në mënyrë të veçantë në fushën e drejtimit të arsimit dhe të të pedagogjisë e didaktikës shkollore, një vend të spikatur zë doktori i shkencave didaktike Reshit Koburja. U lind në vitin 1936 në një familje me tradita qytetarie në Elbasan. Pas mbarimit të shkollës 7-vjeçare, në vitet 1951-1955 ndoqi e përfundoi me rezultate shumë të mira shkollën e mesme pedagogjike (Normalja) të Elbasanit dhe në vitin 1959 u diplomua po me rezultate shumë të mira në Universitetin e Tiranës, në degën gjuhë e letërsi ruse në fakultetin e Filologjisë.

Pas mbarimit të fakultetit shërbeu si mësues në vende të ndryshme të Shqipërisë, fillimisht, në vitet 1959-1960, në Himarë të rrethit të Vlorës e, më pas, në vitin 1960 u transferua në rrethin e Gramshit. Këtu punoi e kontribuoi për 12 vjet, konkretisht, në vitet 1960-1962 si mësues në shkollën e mesme të përgjithshme “SH. Gjuzi”, në 1962-1963 mësues e zv/drejtor po në këtë shkollë, në vitet 1963-1966 në detyrën e drejtorit të shkollës së mesme të përgjithëshme “Sh. Gjuzi”. Më pas, më 1966 deri më 1968, punoi si inspektor arsimi po në Gramsh, ndërsa në vitet 1968-1972 ishte shef i Seksionit të Arsimit e Kulturës në këtë rreth.

Në vitin 1972, në kohën e një liberalizimi të përkohshëm në vend, Reshit Koburja, nisur nga aftësitë e formimi i tij, u transferua në Elbasan, fillimisht, në vitet 1972-1975 si drejtor i Kabinetit Pedagogjik, e më pas, 1975-1977 si inspektor në Seksionit e Arsimit e të Kulturës të rrethit të Elbasanit. Gjatë kësaj kohe, sidomos gjatë viteve që drejtonte Kabinetin Pedagogjik, dolën në pah aftësitë jo vetëm menaxhuese e organizuese të Reshitit si drejtues i arsimit, por edhe formimi i tij si një didakt e metodist i aftë, në veçanti për lëndët shoqërore. Ndërkohë, Kabineti Pedagogjik që ai drejtonte mori një fizionomi dhe vlerësim tjetër nga ana e mësuesve në qytet e fshatra. Ndryshe nga inspektorët e seksionit të arsimit, metodistët e Kabinetit Pedagogjik filluan të mos shihen më nga mësuesit e shkollave si kontrollorë të rreptë të punës së tyre, por si njerëzit më të afërt e më të nevojshëm për profesionin e tyre. Ata filluan të vlerësohen si specialistë që udhëzojnë, japin e hedhin mendime e ide produktive për mbarëvajtjen e punës në shkollë, e në mënyrë të veçantë për rritjen cilësore të orës së mësimit. Vetë Reshiti, në biseda me ta shprehej se kabineti pedagogjik duhej parë prej tyre si “Shtëpia e mësuesit” dhe metodistët e këtij institucioni duhej të trajtoheshin nga ta si kolegë të tyre, që rrahin mendime për gjetjen e rrugëve, formave e metodave sa më efikase për përmirësimin e mësimit dhe përgatitjen e ndërgjegjshme të nxënësve me dijet dhe aftësitë e duhura. Së bashku me kolegët e tij si Gani Bedhia, Muhamet Ndrita, Ruzhdi Hoxha, Taulant Zaimi, Kujtim Kopani, Genc Trëndafili, Anastasi Kote, Kristaq Mullisi e metodistë të tjerë, shumë shpejt Kabineti Pedagogjik i Elbasanit u bë ndër më të njohurit në vend, arritjet e punës së tij përgjithësoheshin nga Ministri e Arsimit së asaj kohe dhe Instituti i Studimeve Pedagogjike nëpër shkollat jo vetëm të rrethit Elbasan, por në të tërë vendin nëpërmjet materialeve të shkruara normative, siç quheshin atë kohë. Materialet normative ishin manuale udhëzuese për çështje të ndryshme si, për shembull, për drejtimin e shkollës, për metodat e mësimdhënies, për zhvillimin e prirjeve e talenteve te nxënësit nëpërmjet rretheve jashtëshkollore, për ndërtimin e përdorimin e bazës materiale mësimore, etj. Kështu, në vitin 1980, Reshit Koburja, së bashku me kolegë e drejtues të tjerë të arsimit në rreth, përgjithësoi përvojën e Elbasanit në drejtimin e shkollës nëpërmjet dy artikujve të botuar njëri pas tjetrit këtë vit në Revistëm Pedagogjike: “Kontrolli, funksion i rëndësishëm i drejtorisë së shkollës” dhe “Planifikimi dhe organizimi i përgjithshëm i punës së drejtorisë së shkollës”. Në vitet ’80-të të shekullit të kaluar mund të themi që këta dy artikuj shërbyen si udhëzues të rendësishmëm për planifikimin e punës në shkollat 8-vjeçare e të mesme të krejt Republikës.

Ndërkohë, Reshit Koburja nuk reshti së dhëni udhëzime, këshilla dhe rekomandime për përmirësimin e metodave të mësimdhënies si nëpërmjet kontrolleve-ndihmë nëpër shkolla, ashtu edhe nëpërmjet kumtesave në takime kualifikuese me mësuesit e rrethit, në konferenca pedagogjike si dhe me artkuj në shtypin pedagogjik. Përmendim këtu disa prej tyre: Në Revistën Pedagogjike nr. 1 viti 1978 ai botoi një artikull me shumë interes për mësimdhënien e gjuhëve të huaja, me titull “Mbi punën mësimore-edukative në klasë e jashtë saj në mësimin e gjuhëve të huaja”. Ishte ndër të parët në vend që në fillim të viteve ’70-të të shekullit të kaluar shtroi nevojën e përdorimit të lidhjeve ndërlëndore në mësimin e lëndëve të veçanta. Për këtë në gazetën “Mësuesi” më 14.03.1973, botoi një artikull me këtë tematikë. Këtu ai këmbëngulte që mësuesi i një lënde të caktuar duhet të zotërojë mirë e në thellësi nga ana shkencore jo vetëm lëndën e vet mësimore që mbulon, por edhe lëndë e shkenca të tjera që lidhen me lëndën e tij, të paktën aq sa të shpjegojë koncepte e dukuri që përmban lënda e tij, por që bëhen të qarta nëpërmjet lëndëve e shkencave të tjera.

Ai ishte një kërkues i rreptë ndaj vetes, lexues i zellshëm i botimeve pedagogjike, sipas kushteve të asaj kohe, ku botimet kryesore të huaja ishin në gjuhën ruse, të cilën ai e njihte mirë. Mbante lidhje të ngushta me specialistë të njohur të pedagogjisë, psikologjisë e didaktikës në vend, si me prof. Hamit Beqjen e prof. Bedri Deden. Duke qenë ndër bashkëpunëtorët më aktivë të Institutit të Studimeve Pedagogjike në Tiranë, miqtë e tij më të ngushtë përveç elbasallinjve Pëllumb Gaçe e Qazim Kashari ishin edhe metodistet e didaktët Kozma Grillo e Shefik Osmani. Në biseda me ta ai përherë shtronte probleme didaktike, rrihte mendime e kërkonte opinione të tyre, duke parashtruar edhe të vetat, për çështje të ndryshme të mësimdhënies dhe edukimit në shkollë. Ndërkohë, në kontrollet-ndihmë që zhvillonte Seksioni i Arsimit të rrethit në bashkëpunim me Kabinetin Pedagogjik, Reshit Koburja rekomandonte për pjesëmarrje në këto grupe kontrolli mësues e drejtues shkolle të dalluar në punën e tyre, qofshin këta edhe të rinj. Akoma më tej, ai ishte që përkrahës i flaktë i mësuesve e i mësueseve të reja që premtonin cilësi në punën e tyre. Këta të rinj jo vetëm i përkrahte por edhe i promovonte në aktivitete të ndryshme didaktike dhe shkencore, si ligjërues me kumtesa e informacione të ndryshme shkencore e pedagogjike në takimet kualifikuese me mësuesit e rrethit, të cilat zhvilloheshin për disa ditë në intervalet e pushimeve të shkollës në muajt janar, prill e qershor, në mënyrë të planifikuar nga kabineti pedagogjik. Pothuaj të tërë ata mësues të rinj të viteve ’70-‘80-të, të cilët ndjenë nga afër përkrahjen dhe mbështetjen e Reshit Kobures, në karrieren e tyre jo vetëm u bënë mësues të mirë, por bënë hapa përpara në kualifikimin shkencor duke marrë grada e tituj, arritën të jenë drejtues shkolle apo të arsimit në rrethe, bashki e qarqe, ata që u morën me kërkim shkecor u bënë pedagogë, drejtuesh departamentesh apo fakultetesh, madje edhe rektorë universiteti. Kishte edhe nga ata që u dalluan në politikë duke u bërë deri deputetë apo anëtarë qeverie.

Meqenëse nga regjimi i kohës ishte i cilësuar me “cen në biografi” ai nuk mundi të qëndrojë gjatë si drejtues i institucioneve arsimore në Elbasan. Kështu në vitet 1977-1981 u shkarkua nga detyra e inspektorit të arsimit në rreth dhe u caktua si mësues i thjeshtë në shkollën e mesme mekanike pa shkëputje nga puna të qytetit. Largimi i tij nga kabineti pedagogjik i rrethit la një boshllëk të dukshëm, prandaj në vitin 1981 ai u caktua përsëri si pjesë e këtij kabineti, por tashmë si metodist i theshtë. Me riardhjen e tij në kabinet u vu re dukshëm gjallërimi i jetës së këtij institucioni, në mënyrë të veçantë përmirësimi cilësor i procesit të kontroll-ndihmës në shkollat e rrethit si dhe puna kualifikuese me mësuesit. Në veprimtaritë kualifikuese me mësuesit e rrethit, në hartimin e programeve kualifikuese dukej qartë mendja dhe dora e Reshit Kobures. Rezultatati më i dukshëm i punës së Reshitit në vitet ’80-të të shek XX ishe ngritja dhe funksionimi në mënyrë rezultative i komisioneve të lëndëve me mëues të një profili. Këto komisione bashkonin mësues sipas profileve të disa shkollave të qytetit e të rrethit, të cilët në bazë të një plani të hartuar mirë zhvillonin veprimtarinë e tyre kualifikuese në bashkëpunim me kabinetin pedagogjik të rrethit.

Ndërkohë, Reshit Koburja nuk u ndal asnjëherë në rrugën e kualifikimit të tij si menxhues i zoti arsimit dhe si një didakt i përgatitur si teorikisht, ashtu edhe një zotërues i përvojave të shumta gjatë punës së tij disa dhjetëra vjeçare në arsim. Në këtë rrjedhë të kualifikimit të vazhdueshëm përmendim edhe mbrojten nga ana e tij të gradës “Kandidat i shkencave” me vendim të Komisionit të Lartë Shtetëror të Atestimit më datë 23.09.1989., të konveruar në vitin 1994 në “doktor i shkencave didaktike”. Tema e disertacionit të mbrojtur prej tij ishte: “Për konceptimin bashkëkohor të përmbajtjes, metodave e të formave të kontrollit të dijes në klasat V-VIII të shkollës 8-vjëçare”. Në këtë punim shihen qartë disa mënyra të reja të zhvillimit të kësaj faze të rëndësishme të orës së mësimit, ku autori vë theksin në atë që në praktikën tonë shkollore termi “kontroll njohurish” duhet zëvendësusr patjetër me termin “kontroll dijesh”, pasi njohuritë janë vetëm pikënisja e procesit të të mësuait. Në se e kufizojmë procesin mësimor në thjesht përvetsim njohurish atëhere të mësuarit, sidomos në lëndët shoqërore, rrezikon të kalojë drejt të mënyrës mekanike dhe të përciptë të të përvetsuarit. Ndërsa kur të mësuarit, thekson autori, orientohet drejt formimit të dijeve, duhet të kemi në konsideratë se dijet janë më të qëndrueshme se njohuritë, ato janë njohuri të zbatuara në rrethana të caktuara, ato gjithashtu formohen si rezultat i veprimeve të menduara mirë dhe shprehin raporte të caktuara të elementeve të veçanta të njohurive mes tyre, dijet janë forma të konceptuara që lindin nga veprime mendore të ndërgjegjme te nxënësit. Në disertacionin e tij dr. Reshit Koburja nënvizon se suksesi i kontrollit të dijeve në orën e mësimit varet nga pyetjet që ndërton e drejton mësuesi. Për t’i orientuar drejt mësuesit në hartimin e pyetjeve autori bën edhe një klasifikim të tyre, duke nisur me pyetjet riprodhuese, duke vijuar me pyetjet formuese e duke shkuar deri në pyetje të nivelit të lartë, siç janë pyetjet krijuese apo vlerësuese. Duke këmbëngulur për rëndësinë e të pyeturit në orën e mësimit, ai shprehej se në se do të dish se i kujt niveli është një mësues, shih se si ai e ndërton dhe e drejton pyetjen në orën e mësimit.

Në fillim të viteve ’90-të të shekullit të kaluar Reshiti përkrahu dukshëm lëvizjet demokratike të rinisë, intelektualëve dhe të popullit shqiptar për liri e demokraci. Ishte kjo një arësye më shumë që në vitet 1991-1992 ai u caktua në detyrën e shefit të Seksionit të Arsimit e të Kuturës në Komitetin Ekzekutiv pluralist të rrethit Elbasan, detyrë të cilën e kreu me përkushtim e profesionalizëm. Pas daljes në pension ai nuk u shkëput nga veprimtaria pedagogjike, të cilës i kishte kushtuar gjithë jetën. Për disa vite drejtoi me kompetencë profesionale dhe efektivitet shkollën e mesme private “Iliria”, ndër të parat e këtij lloji në Elbasan.

Në punën e tij kërkimore-shkencore dr. Reshit Koburja nuk u përqëndrua vetëm në çështjet didaktike, por edhe më gjerë. Kështu, pas ardhjes së demokracisë, ai u angazhua në studime të thelluara për Normalen dhe për historinë e arsimit në Elbasan, sidomos në njohjen e propogandimin e figurave të dalluara në fushën e pedagogjinë e didaktikës të trevës së këtij qyteti. Studimet e tij ai i publikoi jo vetëm në konferenca e tubime shkencore por edhe në shtypin periodik, si dhe në botime të tilla si: “Normalja në traditë”, “Normalja në fokus të bashkëkohësisë”, “Në panteon, drejt panteonit” etj. Mund të themi që ai qe ndër të parët që njohu lexuesit dhe opinionin publik me figura e personalitete të tillë si: Sulë Harri, Fadil Gurmani, Sotir Paparisto, Dhimitër Paparisto, Vasil Andoni, Skënder Sejdini, Venemin Dashi, Kamber Kazazi, Kol Prela, Mehmet Daiu, Kasem Bajram Malasi, Gani Bedhiu, Hysen Cera etj.

Puna më e vyer e dr. Reshit Kobures është kontributi i tij në një nga veprat më madhore të shkruara për Elbasanin e të botuar në vitin 2003: “Elbasani Enciklopedi”. Ai bashkë me disa bashkëpunëtorë të tjerë në vitin 1998 formuan një grup që përbënte Redaksinë Qendrore: Prof. as. dr. Kujtim Bevapi, përgjegjës i Redaksisë, anëtarë: Prof. as. dr. Ali Lazareni, Dr. Reshit Koburja, Prof. as. dr. Tomor Plangarica, Mësues i merituar Zeqir Sarja. Redaktor shkencor i enciklopedisë ishte Prof. dr. Xhevat Lloshi. Grupe të tjerë me emra të njohur studiuesish nga fusha të ndryshme përbënin redaksitë e veçanta. Roli i rëndësishëm i Reshitit për hartimin e kësaj vepre qëndron në faktin se ai luajti rol parësor nëgrumbullimin e përcaktimin e fjalësit të enciklopedisë, gjithashtu ai vetë personalisht shkroi disa zëra dhe drejtoi Redaksinë e Arsimit, Kulturës, Kulturës Popullore, Shtypit, Informacionit dhe Fizkulturës. Mund të themi se ai dhe shumë autorë të tjerë të kësaj vepre nuk jetojnë më, por ata na kanë lënë pas këtë testament të vyer, i cili është e do të jetë për Elbasanin e më gjerë manuali kryesor i shkruar për të njohur këtë qytet e trevat rreth tij.

1908: Shqiptarët kundër turqve të rinj, përmbysja nga agjentët serbë

July 16, 2024 by s p

Prof.Dr. Sylë Ukshini/

Duhet pranuar se shumë dokumente primare dhe sekondare të proveniencës austro-hungareze përmbysin vlerësimet e deritashme të historiografisë shqiptare për Kuvendin e Ferizaj të vitit 1908 si dhe zhvillimet e tjera para dhe pas kësaj ngjarjeje të madhe, e cila në fund merr karakter agresiv antiosman, për shkak të rolit të agjitatorëve serbë në mesin e liderëve shqiptarë të këtij Kuvendi. Në anën tjetër, studiuesit shqiptarë, duke dashur të mohojnë në tërësi rolin dhe ndikimin e faktorit të jashtëm, në rend të parë të Austro-Hungarisë brenda lëvizjes kombëtare shqiptare, mbitheksojnë karakterin e kërkesave të tubimit të Ferizajt

Ballkani Perëndimor, përkatësisht pjesa evropiane e Perandorisë Osmane, në fillim të shekullit të njëzetë ishte një arenë e aktiviteteve të shumta politike dhe ushtarake të shteteve rajonale dhe evropiane, organizatave, grupeve të shumta etno-konfesionale, të cilat konkurronin për kontroll dhe hegjemoni politike, ekonomike dhe ushtarake. Ndërveprimi midis këtyre faktorëve dhe popullsive të këtij rajoni rezultoi me relacionin xhonturk, një përpjekje e kotë për ta shpëtuar shtetin osman nga shpërbërja. Në këtë periudhë, Vilajeti i Kosovës ishte qendër e trazirave të mëdha antiosmane, si politike, ashtu edhe ushtarake.

Ky shkrim përqendrohet kryesisht në zhvillimet politike në Vilajetin osman të Kosovës, përkatësisht në Kuvendin e Ferizajt (1908), i cili përkoi me në ngjarje tjetër politike të rëndësishme në Perandorinë Osmane, me Revolucionin e Turqve të Rinj, një lëvizje kjo revolucionare kundër regjimit autoritar të sulltanit osman Abdylhamitit II, e cila kulmoi me krijimin e një qeverie kushtetuese. Dobësimi i autoritetit qendror osman lejoi që aktorët rajonalë të pohonin autonominë. Por entuziazmi i shqiptarëve për regjimin xhonturk ishte jetëshkurtër. Në tërë Vilajetin e Kosovës u krijua një mosbesim ndaj turqve të rinj.

Punimi, që mbështetet kryesisht në burimet e proveniencës austro-hungareze, provon të nxjerrë në pah qëllimet e Kuvendit të Ferizajt sipas burimeve. Për më tepër, theksi do të vihet në prapaskenat e këtij Kuvendi shqiptar, i cili ishte po ashtu rrjedhojë e ndikimeve gjeopolitike rajonale, por gjithashtu do të jepet një qasje më e nuancuar e aktiviteteve të shtetit osman nën Komitetin Bashkim dhe Përparim, si dhe aktiviteteve të fuqive të jashtme të fiqve të mëdha.

Prapaskenat e ngjarjes së 3 korrikut të 1908-s

Pas ardhjes në pushtet, xhonturqit prezantuan programe që promovuan modernizimin e Perandorisë Osmane dhe një frymë të re të nacionalizmit turk. Më 3 korrik 1908, major Ahmet Njazi Beu i Korpusit të Tretë udhëhoqi një revoltë kundër autoriteteve provinciale në Resnjë të Maqedonisë, ku shqiptarët ishin mjaft të pranishëm. Kur xhonturqit e filluan kryengritjen në përmasa të mëdha në korpusin e Armatës së Tretë, në fillim të korrikut të vitit 1908, ata i shfrytëzuan të gjitha lidhjet dhe kontaktet e tyre me krerët e shqiptarëve të Kosovës. Sipas Noel Malcomit, pothuajse i vetmi interes që i bashkonte xhonturqit dhe shqiptarët në këtë periudhë ishte përpjekja kundër ndërhyrjes së shteteve të huaja në territorin e Perandorisë Osmane. Në fakt, në Kosovë prej kohësh agjitatorët serbë po përhapnin informacione se gjoja Austro-Hungaria kishte synim të pushtonte Kosovën, në mënyrë të minoheshin përpjekjet e Austro-Hungaria për krijimin e një shteti etnik shqiptar në Ballkan.

Komplotistët e tjerë ndoqën shpejt shembullin e oficerëve të Armatës së Tretë dhe rebelimi u përhap me shpejtësi në të gjithë shtetin osman, përkatësisht edhe në Vilajetin e Kosovës dhe në Ferizaj (Ferizbeg), ku në një tubim të shqiptarëve pati një ndikim dhe rol të rëndësishëm në këtë lëvizje reformatore. Kësisoj, Kuvendi i Ferizajt tregon se edhe shqiptarët ishin pjesë e lëvizjes së xhonturqve dhe mbështetën në mënyrë aktive revolucionin në terren, por që problemet u shfaqën me disa nacionalistë para revolucionit, dhe mbi të gjitha, pas tij kur shqiptarët mbajtën anën e partizanëve të decentralizimit, dhe kështu kundër politikës së centralizimit dhe turqizimit të Perandorisë të kryer nga Komiteti i Bashkimit dhe Përparimit.

Në pamundësi për të shuar kryengritjen, sulltan Abdylhamiti lëshoi pe para presionit të këshillit të turqve të rinj (xhonturqve nga Selaniku) dhe më 23 korrik 1908 shpalli kthimin në fuqi të Kushtetutës së 1876 dhe rithirrjen e parlamentit. Pas kësaj nuk e la pa u premtuar udhëheqësve të kryengritjes, Njazi Beut dhe Enver Beut, gradat e gjeneralit nëse tërhiqen nga lufta e mëtejshme.

Në fillim pas fitoreve së xhonturqve, në territoret shqiptare u themeluan një numër klubesh shqiptare, shtypshkronjat filluan të botonin në shqip dhe u hapën një duzinë shkollash shqipe, të cilat deri atëherë kishin qenë të ndaluara nga qeveria e Sulltan Abdylhamitit, e cila qeveri ishte “aq e mbushur me përbuzje, në përgjithësi, për arnautët.” Shteti osman në fakt kishte frikë se duke ua njohur shqiptarëve – shumica e të cilëve ishin myslimanë – të drejtat kombëtare, atëherë të gjithë popujt e tjerë myslimanë, të cilët ishin pjesë e perandorisë, por që nuk ishin të kombësisë turke do të ngrinin kërkesa të ngjashme.

Megjithëse kthimi i Kushtetutës së vjetër shkaktoi optimizëm në Vilajetin e Kosovës, si kudo në shtetin osman, shumë shpejt marrëdhëniet ndërmjet qeveritarëve të rinj dhe shqiptarëve u përkeqësuan në mënyrë rapide, pasi xhonturqit shumë shpejt hoqën dorë nga premtimet fillestare.

Punimi synon të shtjellojë sfondin e ngjarjeve të brendshme dhe ndërkombëtare, të cilat interferojnë drejtpërdrejt në këtë ngjarje në pjesën evropiane të Perandorisë Osmane, ku ndërthureshin interesat e vendeve ballkanike dhe të fuqive të mëdha evropiane. Deri më tani në diskursin e historiografisë shqiptare kjo ngjarje ka vazhduar të trajtohet në mënyrë të njëtrajtshme, ka munguar një shqyrtim i gjithanshëm i kësaj ngjarje të rëndësishme të historisë së popullit shqiptar. Si pasojë e kësaj, punimet e deritashme në Tiranë dhe në Prishtinë është hedhur pak dritë mbi sfondin e kësaj ngjarjeje, ndikimet e faktorëve të brendshëm dhe të jashtëm, për të vlerësuar me paanshmëri karakterin e vërtetë politik të Kuvendit të Ferizajt.

Nyja rreth planit austro-hungarez për hekurudhën

Në këtë mënyrë, Kuvendi i Ferizaj i vitit 1908, gjithsesi ngjarje e madhe e kohës në planin politik e diplomatik, e cila me vendimet e veta do të ndikonte në zhvillimet e brendshme shqiptare, për t´ua hapur rrugën ngjarjeve të tjera në Kosovë, kryengritjeve antiosmane të viteve 1910, 1911 dhe 1912, të cilat asnjëherë nuk u kurorëzuan me përmbushjen e idealeve të tyre.

Pavarësisht se në diskursin e historiografinë shqiptare vazhdon të mbretërojë mendimi se kjo ngjarje ishte mirë e organizuar dhe kishte thjeshtë karakter kombëtar, dokumentet e proveniencës austro-hungareze vërtetojnë të kundërtën, se kjo ngjarje ishte e instrumentalizuar në rend të parë nga qarqet osmane dhe deri diku edhe ato serbe, të cilat ishin fort të interesuar për t´i dhënë asaj karakterin e një revolte me karakter austro-hungareze me qëllim që të minohej ndikimi austro-hungarez në Vilajetin e Kosovës dhe në përgjithësi në hapësirat të tjera shqiptare.

Natyrisht ky rivalitet në territoret shqiptare ndërmjet Austro-Hungarisë dhe Serbisë shtrihej edhe në nivel të institucioneve shpirtërore (fetare) dhe arsimore. Në këtë front, Vjena zyrtare ishte e interesuar për zhvillimin e arsimit në Shqipërinë Veriore dhe në Vilajetin e Kosovës, me qëllim që të pengonte ekspansionin sllav në territoret e vilajeteve osmane të Kosovës, Manastirit dhe rajone të tjera të Ballkanit.

Në gjithë këtë zhvillim, Kuvendi i Ferizajt, nga historiografia kryesisht është trajtuar sipas klisheve dhe stereotipave ideologjikë të idealizimit me patetikë folklorike ekzagjerimit të karakterit kombëtar të kësaj ngjarjeje, fajësimit të tjerëve, veçmas të Perandorisë Austro-Hungareze dhe të kërkimit me çdo kusht të prapaskenave dhe të armiqve, edhe aty ku nuk mund të kishte. Mbi të gjitha, mungon qasja kritike ndaj sjelljes së shqiptarëve, të cilët në këtë kohë dhe më pas nuk ishin në nivel të zhvillimeve të kohës.

Andaj, në përputhje me këtë, duhet hapur rrugën vlerësimit objektiv të Kuvendit të Ferizajt, duke e trajtuar nga pikëpamja e atyre proceseve që ndodhnin në cepin jugor të Evropës, për t´i bartur ato në një sfond dinamik gjeostrategjik, në të cilin edhe më tutje përvijohen thuajse interesa të njëjta të ndeshjes së sferave të interesit midis Perëndimit dhe Rusinë. Për të qartësuar më mirë karakterin e Kuvendit të Ferizajt, duhet parë kontekstin evropian dhe rivalitetin midis Fuqive të Mëdha projektit hekurudhor Jeni Pazar.

Pra, në rend të parë, Kuvendi i Ferizaj më 1908 përkon me planet austro-hungareze për ndërtimin e hekurudhës nga Sanxhaku në Mitrovicë – Ferizaj – Shkup, e cila nga diplomacia vjeneze shihej si linjë strategjike për shtrirjen e ndikimit të saj në rajonin e Ballkanit Jugor dhe depërtimit në portin e Selanikut, respektivisht si linjë për amortizimin e influencës ruse në Evropën Juglindore.

Prandaj, ishte e natyrshme se një ngjarje e tillë në Kosovë do të zinte vend të gjerë në raportet e konsujve austro-hungarezë, që ndodheshin asokohe në Prizren, Shkup dhe Mitrovicë. Pra, në qendër të këtij punimi është prezantimi i qëndrimin dhe analizimi i raporteve të konsujve austro-hungarezë, të cilët direkt apo indirekt edhe përfaqësonin linjën politikës të Vjenës zyrtare. Duhet pranuar se shumë dokumente primare dhe sekondare të proveniencës austro-hungareze përmbysin vlerësimet e deritashme të historiografisë shqiptare për Kuvendin e Ferizaj, si dhe zhvillimet tjera para dhe pas kësaj ngjarjeje të madhe, e cila në fund merr karakter agresiv anti-osman, për shkak të rolit të agjitatorëve serbë në mesin e liderëve shqiptarë të këtij kuvendi.

Në anën tjetër, studiuesit shqiptarë, duke dashur të mohojnë në tërësi rolin dhe ndikimin e faktorit të jashtëm, në rend të parë të Austro-Hungarisë brenda lëvizjes kombëtare shqiptare, mbitheksojnë karakterin e kërkesave të tubimit të Ferizajt. Shumica e historianëve shqiptarë, nën shembullin e historianëve të rajonit, këtë ngjarje nuk e kanë trajtuar me objektivitetin e duhur shkencor dhe në përgjithësi i janë përmbajtur traditës së historiografisë komuniste. Për këtë arsye, nga ana metodike, studimet shqiptare, në pjesë të madhe, në gjendjen e viteve të epokës komuniste, duke mos marrë parasysh sa duhet shkencën ndërkombëtare.

Përplasja e interesave midis Austro-Hungarisë dhe Rusisë

Historiografia shqiptare deri më tani ka ofruar vetëm në pamje dhe vetëm një lloj interpretimi edhe rreth Kuvendit të Ferizajt, i cili ndodhi vetëm katër vjet para shpërthimit të Luftës së Parë Ballkanike, që sipas disa studiuesve evropianë ishte kapitulli i parë i kësaj lufte botërore. Dhe, nëse është kështu, atëherë duhet thënë se Ballkani dhe zhvillimet në këto hapësira, pra edhe në Vilajetin e Kosovës, ishin të ndërthura me interesat e fuqive të mëdha evropiane, Francës, Britanisë së Madhe, Gjermanisë, Rusisë, Italisë dhe Austro-Hungarisë, ose thënë ndryshe një grup shtetesh që i ngjasonte Grupit aktual të Kontaktit të viteve 1990-ta, ku vendin e Austro-Hungarisë e tashmë e ka zënë SHBA-ja, e cila sot praninë ushtarake në Kosovë e ka të vendosur pikërisht në hapësirën ku një shekull më parë mbi bazën e Marrëveshjes së Mürzstegut ishte paraparë të vendosej misioni i oficerëve nga Austro-Hungaria (shih hartën), në pjesën lindore të Vilajetit të Kosovës përkatësisht në kufirin Kosovë-Serbi dhe Maqedoni.

Sipas nenit 25 të Traktatit të Berlinit, Austro-Hungaria pushtoi provincat e Bosnjë-Hercegovinës. Zyrtarisht, ishte një okupim i përkohshëm me sulltanin që ishte sovrani suprem. Në sanxhak u vendos edhe një garnizon austriak, të cilin edhe Austro-Hungaria e konsideronte si një territor austriak të ardhshëm. Austro-Hungaria nuk kishte asnjë koloni dhe e vetmja mënyrë për të fituar territore të tjera ishte zgjerimi në Ballkan. Inkurajimi i saj i aktiviteteve ruse në Lindjen e Largët kishte si synim kryesor neutralizimin e Rusisë në Ballkan, gjë që do të lejonte një gamë të plotë të veprimeve austriake. Përfundimisht, në shkurt 1908, Marrëveshja e Mürzsteg u braktis.

PAJOVA SI QENDËR E RËNDËSISHME E KRISHTËRIMIT TË HERSHËM GJATË ANTIKITETIT TË VONË

July 16, 2024 by s p

DR. ALBERT KURTI/

Iliria shquhet për një trashëgimi të pasur krishtere, e cila evidentohet nga ndërtimi i kishave të para në Europë dhe trashëgimia e emrave të vendbanimeve, maleve, kodrave, etj. Pothuajse në Iliri gjejmë lehtësisht emrat që lidhen me përhapësit e besimit të krishterë në Iliri dhe kishat më të vjetra në Europë. Duke qenë se Iliria e Antikitetit kishte shtrirje shumë herë më të madhe se Shqipëria sot, në këtë artikull të shkurtër do ndalemi te vlerat e trashëgimisë kulturore të krishterë në zonën e Pajovës.

Pajova është njësi administrative që shtrihet në lindje të bashkisë Peqin, në Shqipërinë e Mesme. Edhe pse ka një sipërfaqe të vogël, afërsisht 69 km2, kultura e hershme e krishtere përfaqësohet nga kishat paleokristiane dhe emrat e vendbanimeve e të kodrave.

Gjatë antikitetit aty ku shtrihet Pajova dhe fshatrat e saj, ushtronin aktivitetet e tyre jetësore fisi i fuqishëm ilir i Parthinëve. Ata ngritën qytetin e Saragut, në shekullin e XV Para Lindjes së Krishtit, që u bë i njohur gjatë kohës së Perandorisë Romake, për shkak të betejës së Çezarit kundër Pompeut.

Shumë shekuj më vonë në lindje të Sarakut, përkatësisht në shekullin e parë Pas Lindjes së Krishtit u ngrit një tjetër vendbanim që do quhej Kodër Qytet apo Kodër Kishë, në fshatin Leqit: ky vendbanim shquhet për kishat e vjetra.

Ndërmjet Saragut e kodër Shkujkë (në lindje të Kodër Kishë) mendohet te jenë 5 ndërtesa kishtare të hershme nga të cilat 2 prej tyre janë zbuluar: Kisha e Shën Mërisë dhe Kisha e Shën Ndreut. Zbulimet e fundit arkeologjike tregojnë që njëra nga kishat daton në periudhën e nisjes së Krishtërimit në vendin tonë (në Iliri).

Foto: Kisha e Shën Marisë dhe Kisha e Shën Ndreut

Kishat e Pajovës kanë vlera të jashtëzakonshme për trashëgiminë kulturore shqiptare dhe krishtere. Pikërsisht në Kishën e Shën Ndreut është gjetur kryqi, ku skocezët e kanë vendosur në flamurin e tyre kombëtar.

Jo vetëm kishat, por edhe emrat e vendbanime dhe kodrave (përmendëm më lart) janë pjesë e trashëgimisë së krishtere. Pali, apostopulli i parë që shkeli në Iliri ka kaluar edhe në Pajovë, Përparim, etj. Kjo identifikohet edhe me origjinën e emrave të disa fshatrave që kanë lidhje me emrin e këtij apostopulli, si: Pajova (Paljova), Paulesh (Paul ose Pal), Palaj në njësinë administrative Përparim, pjesë e bashkisë Peqin.

Jeta dhe vepra e Kadaresë i kalon kufijtë e kohës

July 16, 2024 by s p

Artan Nati/

Disa njerëz lindin të prirur për të shkruajtur, lindin si të pushtuar nga kjo ndjenjë, lindin si të thuash me një kruarje që duhet ta gërvishtin.Talenti godet një objektiv që askush tjetër nuk mund ta godasë, ndërsa gjeniu godet një objektiv që askush tjetër nuk mund ta shohë. Sigurisht që është çdo gjë përveç kësaj, por shkrimtarët gjenialë që e lënë talentin e tyre të zhvillohet, të cilët punojnë për të, janë ata që dalin në krye. Janë ata që koha i nxjerr, por që krijojnë kohë edhe vetë. Ndoshta gjithçka përmblidhet në këtë: nëse mund të zhvillosh një audiencë të madhe dhe t’i argëtosh, atëherë je një shkrimtar i shkëlqyer, por nëse mund të zgjosh interesin dhe frikën e elitave diskriminuese, atëherë je një gjeni. “Kohët e errëta sjellin surpriza të pakëndshme, por të bukura”, ka thënë dikur Kadare në një intervistë. “Letërsia shpesh ka prodhuar vepra madhështore në epoka të errëta, sikur të kërkonte të korrigjonte fatkeqësinë e shkaktuar mbi njerëzit,”

Ashtu si Homeri, Dante, Servantesi, Shekspiri dhe Gëte, edhe Kadare prodhoi vepra madhështore duke e rradhitur ndër emrat më të mëdhenj të letërsisë botërore dhe me të drejtë mund ta quajmë atdheun tonë si Shqipëria e Kadaresë, siç thuhet Italia e Dantes, Spanja e Servantesit. Anglia e Shekspirit apo Gjermania e Gëtes. Kadare u frymëzua nga Makbethi i Shekspirit si fëmijë, dhe mbante Danten, Gëten dhe Servantesin, ndër heronjtë e tij. Për ironi, diktatori Hoxha vinte nga i njëjti qytet malor, si për të na treguar se hyjnorja triumfon mbi djallëzoren.

Kadareja, duke qenë mjeshtër i penës, tregoi aftësinë që, duke shkruar dhe punuar në kohën e komunizmit, kaloi përtej standardeve artistike të realizmit socialist. Ai shfaqi një shumëllojshmëri stilesh si modernizëm të lartë, por edhe surrealizëm gjithashtu edhe realizëm magjik duke kritikuar regjimin komunist nëpërmjet miteve, surrealizmit si edhe parabolave në mënyrë të tërthortë . Në këtë këndvështrim, mund ta shohim Kadarenë artistikisht si disident. Statusi i tij si disident është një çështje e diskutueshme në Shqipëri dhe shumë shqiptarë janë shumë kritikë ndaj tij. Ai kishte pushtet dhe privilegj gjatë komunizmit, por, në të njëjtën kohë, u përball me një kontroll dhe ngacmim të konsiderueshëm nga partia. .Kadareja kishte një audiencë relativisht jo shumë të madhe në perëndim, sidomos në botën anglo-saksone, tipike kjo për shkrimtarët elitar, por lexuesit e tij ishin besnike dhe të përkushtuar. Ata vlerësonin sesi Kadareja ndriçonte ndërveprimin midis miteve dhe realitetit dhe e përdorte këtë për të zbuluar marrëdhëniet e pushtetit diktatorial me masat. Kjo mund të jetë njëra nga arsyet e suksesit të tij në lexuesit cilësorë në perëndim dhe në rrethet elitare të shkrimtarëve botërorë. Gjithashtu ekzotizmi i tij nga këndvështrimi perëndimor si edhe talenti i tij i veçantë si rrëfimtar bëri të mundur që figura e tij të krahasohej me Kafkën apo Orwell.

Shumë shkrimtarë shqiptar, xheloz për veprën e tij, por edhe shumë të persekutuar të regjimit, duke mos kuptuar veprën, stilin dhe humorin e tij të zi ndaj regjimit komunist, arritën të krijojnë një perceptim të padrejtë për Kadarenë. Këtë fenomen Kadareja e ka shpjeguar me mjeshtëri te libri i tij Dosja H”, ku disa shqiptarë mashtrohen nga kleri serb, duke sabotuar promovimin e kulturës tonë në botën anglo-saksone.

Si gjithmonë, siç ndodh shpesh në vendin tonë, vetëshkatërrimi pati efekt mbi shumë kritikë letrarë në perëndim, që më parë e lëvdonin Kadarenë, por më vonë filluan ta kritikonin, megjithëse vepra e tij nuk kishte ndryshuar. Mendoj se shumica e tyre nuk e njihnin realitetin brutal të Shqipërisë, me të cilin duhej të përballeshin autorët shqiptarë, ndaj dhe besuan shumë lehtë në thashethemet nga skena letrare e përçarë shqiptare si edhe nga prapambetja e madhe kulturore Shqiptare. Kjo prapambetje e madhe mesjetare, si pasojë e otomanizmit dhe regjimit komunist në Shqipëri, bëri të mundur të krijonte një mjegull ndaj gjeniut të letrave shqipe dhe ta dënonte atë si Sokratin në Greqinë e lashtë(sepse po helmonte mëndjen e të rinjve me mendim kritik), duke i mohuar çmimin nobel. Me komunizmin e Hoxhës, duke qenë një degë e stalinizmit, Shqipëria nuk ishte vendi ku mund të rebelohej vërtet. Shumica e disidentëve ishin ose të vdekur ose të burgosur.

Kadareja vetë është shprehur se i është dashur të bëjë kompromise, siç është rasti i romanit “Dimri i madh”, ku diktatori Hoxha përshkruhet si udhëheqës madhështor dhe diktatorit i pëlqeu shumë portretizimi i tij saqë ai nuk e ndëshkoi autorin për veprat pasardhëse me tone të qarta politike. Kjo edhe për faktin se me eleminimin e Kadaresë, do të zhdukej edhe libri i tij me portretizimin e Hoxhës. Ky libër garantoi mbijetesën fizike të Kadaresë dhe shërbeu si siguracion politik për të.

Kështu romani i tij më i njohur “Pallati i Ëndërrave”, i cili është cilësuar nga disa kritikë si romani i tij më i mirë, mund të konsiderohet një disidencë e hapur artistike. Ky roman u shkruajt si një alegori pë regjimet totalitare, ku autoritetet kontrollojnë gjithë jetën e njerëzve, përfshirë këtu edhe nënndërgjegjen e tyre, nëpërmjet ëndërrave të tyre.

Kadare la një trashëgimi të qëndrueshme që ne e shohim pothuajse çdo ditë Një trashëgimi është diçka që kalohet në breza, që mund të jetë ose e mirë ose e keqe. Kadare la një trashëgimi librash dhe fjalësh dhe famën e të qenit një nga shkrimtarët më të mëdhenj në botë, të paktën në hemisferën perëndimore. Në jetën e tij ai krijoi shumë vepra letrare dhe fjalë që njerëzit i përdorin kudo çdo ditë sot.

Kadare është në qendër të Letërsisë Botërore. Emri i tij lidhet me mendjet më të shkëlqyera në histori. Ai është në vetë historinë e evolucionit të kulturës.

Sigurisht, Kadare pati një efekt pozitiv në Shqipëri, Ballkan dhe në botë, sepse ai ndryshoi krejtësisht mënyrën se si ne e shohim letërsinë. Ai iu përkushtua punës së tij. Ai kishte një talent të tillë për të shkruar, sa mund të thuhet lehtësisht se ishte një gjeni. Ai ishte i njohur gjerësisht për novelat dhe romanet e tij. Romanet e tij vazhdojnë të studiohen në skenë në shkolla anembanë globit. Puna e tij ishte themeli i shumë filmave dhe shfaqjeve televizive. Letërsinë e tij e njohin njerëz nga çdo vend. Ne vazhdojmë të mësojmë dhe studiojmë veprën e tij. Një nga shumë gjëra të tjera që bëri ishte ai krijoi shumë fjalë dhe fraza fjalori që përdoren ende sot e kësaj dite.. Ai pati një ndikim të madh në gjuhën shqipe. Ai na dha mënyra unike të gjalla për të shprehur shpresën dhe dëshpërimin, pikëllimin dhe tërbimin, dashurinë dhe epshin.