Genc Prelvukaj/

Në amfiteatrin e Bibliotekës Kombëtare, pata nderin ta ndaja me panelistët dhe pjesmarrësit recensionin tim për veprën “Ushtria Çlirimtare e Kosovës – Në shënjestër të vazhdueshme” me autor z.Bardhyl Mahmuti. Menjëherë më poshtë, për secilin që ka interesim, është vënë teksti i plotë.

I nderuar veprimtar e patriot, njëherit autor i disa botimeve me peshë për betejat ushtarake dhe politike të shqiptarëve të Kosovës, z.Bardhyl Mahmuti.

Të nderuar veteranë të luftës, të burgosur politikë, gazetarë, publicistë, figura të dalluara të artit, kulturës dhe shkencës, ushtarakë, deputetë, zonja dhe zotërinj.

Trajtimi shkencor i zhvillimeve politiko-ushtarake në retrospektivë, apo në kontekstin historik, nënkupton një çështje komplekse, sidomos në rastet kur botimet në fjalë kanë për autorë njerëz të përshirë në beteja të cilat e tranformuan për të mirë jetën e një shoqërie etnike. Në këtë aspekt, janë dy faktorë themelorë që përbëjnë rrezik për një narrativë të shëndoshë shkencore: synimi për protagonizëm politik apo lartësim artificial të krediteve personale, si dhe kurthi emocional ku autorët e sipërthënë mund të rrëshqasin duke kaluar në subjektivizëm të plotë gjatë trajtimit të ngjarjeve. Mirëpo, këto dy elemente nuk duken në narrativën e z.Bardhyl Mahmuti mbi historikun e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe në këtë kontekst, ky botim veçse i pasuron raftet e literaturës.

Në mjedisin vendor, deri në këtë kohë, janë publikuar punime mbi beteja dhe personalitete ushtarake, janë hedhur në letër kujtime burgu e lufte, mirëpo duket se ka një deficit përsa i takon kontributit të formacionit diplomatik të UÇK-së, pa aktivitetin e të cilit vështirë se mund të arrihej objektivi për çlirim. Për më tepër, deri më tani në opinion publik kanë qarkulluar vetëm informata sporadike, rrëfime me artikulim të varfër, ose intepretime të pasakta për të ngatërruar çdo gjë më pas. Prandaj punimi për të cilin diskutohet, ndonëse i realizuar në formë interviste të zgjëruar, së pari korrekton ato që mund të ishin thënë gabim, e më pas shton vëllimin e të dhënave duke plotësuar kështu narrativën mbi këtë segment të luftës.

Në shkencë materialet klasifikohen mbi premisën e risisë shkencore, për më kuptueshëm një punim mund të interpetohet si i dobishëm vetëm nëse përmban të dhëna që nuk janë botuar më parë, ose edhe në rastet kur studiuesi ka një vështrim tërësisht tjetër nga studiuesit paraprakë. Në rastin e veprës së z.Mahmuti, ndonëse gërshetohen të dyja anët, sërish fokusi kryesor qëndron të pasqyrimi i disa informatave, të cilat nuk kanë depërtuar më herët në opinionin publik. Si shembull konkret mund të merret rrëfimi mbi kontributin e kreut të shtetit shqiptar, z.Fatos Nano, i cili në rrethana tejet komplekse i kishte mundësuar grupit diplomatik të UÇK-së një takim me ambasadorin amerikan Richard Holbrooke, takim që trasoi më pas rrugën për një partnership më të avancuar të shqiptarëve me faktorët ndërkombëtarë.

Ndërkohë, në kuadër të veprës, përmes metodës hulumtuese dhe krahasimtare, autori bën denoncimin e pasaktësive dhe sidomos tendencës manipulative të strukturës shtetërore serbe, e cila ka provuar që ushtarakët e vrarë në beteja ti klasifikojë si civilë të vrarë nga repartet e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Për më tepër, mjeshtërisht janë hulumtuar rastet, kur në materialet të cilat shërbimi informativ serb i ka plasuar në opinion si lista të civilëve të vrarë nga shqiptarët, shfaqen individë, identiteti i të cilëve është sajuar, domethenë njerëz që nuk kanë jetuar kurrë. Për ta argumentuar më mirë nivelin e propagandës, diskutohet edhe rasti në Pejë, ku në dhjetor të vitit 1998 gjashtë serbë vriten nga vetë forcat serbe për ti akuzuar shqiptarët më pas.

Në kuadër të takimeve ndërkombëtare, në të cilat formacioni diplomatik i UÇK-së ishte mandatuar për të ndërtuar raporte sa më korrekte me autoritetet perëndimore, duke i informuar saktë mbi qëllimet e luftës, si dhe për ta argumentuar të drejtën e shqiptarëve të Kosovës për shtetësi, z.Mahmuti përmend edhe disa takime të cilat duket se kanë pasur impakt pozitiv në kancelaritë e forcave të mëdha. Si raste konkrete listohen takimet me Doris Pack, Woflgang Schussel, van Aarsten e kështu me radhë. Më pas, brenda punimit, janë vënë në dispozicion të publikut edhe kujtimet mbi diskutimin tridhjetëminutësh të delegacionit të UÇK-së në Parlamentin Europian, si dhe debatet që pasuan më vonë.

Përmes imazheve autentike dhe referencave serioze, brenda veprës argumentohen edhe krimet serbe të cilat për të rrënuar imazhin e shqiptarëve, ishin realizuar nën uniformën e UÇK-së. Pastaj, janë shtruar në tavolinën shkencore veprimet e disa shqiptarëve të orientuar gabimisht, për të cilët autori, gjithnjë përmes provave, konkludon se ishin rekrutuar nga shërbimi serb. Ndërkohë, në mënyrë të vëmendshme trajtohen vrasjet e intelektualëve shqiptarë nga forcat serbe, sikurse rasti i Fehmi Aganit ndaj të cilit z.Mahmuti duket se ka pasur konsideratë. Për më tepër, këtu demaskohet edhe tentativa e strukturës shtetërore serbe për të manipuluar rastin e sipërthënë, përmes hetueses Danica Marinkovic, e cila ishte shndërruar në instrument përndjekës të kriminelit të luftës Milosevic.

Në brendi të punimit, në mënyrë të detajizuar, është përshkruar edhe anatomia, mënyra e operimit, platforma, orientimi dhe qëllimet e LPK-së, e cila konsiderohet si një mjedis politik prej ku mori jetë Ushtria Çlirimtare e Kosovës. Kundrejt kësaj teme, pjesa më interesante ka të bëjë me sqarimin e pozicionimit ideologjik të saj duke dhënë argumente serioze kundër ndërlidhjes së supozuar mes LPK-së dhe strukturës komuniste të Republikës së Shqipërisë. Më pas, ka shumë peshë korrektimi apo kritika mbi perdorimin e disa nocioneve të gabuara në diskursin publik, sidomos në rastin e përkufizimit të Lëvizjës Popullore të Kosovës dhe formacioneve tjera të përafërta si organizata ilegale. Në këtë kontekst, z.Mahmuti e shtron diskutimin me bazë të fortë artikuluese dhe faktografike, duke apeluar të evitohet një cilësim i tillë, pasiqë apelativi ilegal ka tjetër konotacion në fjalorin socio-politik, krahasuar me atë cfarë përfaqësonin shoqëritë e sipërthëna kombëtare.

Për opinionin publik, përfshirë këtu komunitetin shkencor, është me interes rrëfimi, sipas të cilit grupi diplomatik i UÇK-së, krahas tjerash, e ka pasur për preokuptim edhe shpartallimin e propagandës serbe, sidomos atë pjesë ku pasqyrohej struktura luftarake shqiptare si lëvizje me prapavijë konfesionale dhe jo si e motivuar kombëtarisht. Për ta argumentuar këtë z.Mahmuti ndan me publikun informata nga diskutimet me delegatë amerikanë të cilët paraprakisht kishin kërkuar sqarime shtesë mbi këtë çështje. Ndërkohë, bëhet e ditur se ka pasur një numër të konsiderueshëm takimesh në tryeza diverse ndërkombetare, në të cilat është dashur të rrënohet propaganda e sipërthënë, duke garantuar me fanatizëm se ekstremizmi fetar dhe platforma e UÇK-së nuk takoheshin në asnjë pikë të vetme.

Substanca e këtij botimi pasurohet edhe më tej, sidomos kur trajtohen disa çështje komplekse brenda vetë strukturës së LPK-së, me çrast përmbysën disa pretendime dhe korrektohen mjaft informata ta që patën zënë vend në diskursin e mëvonshëm politik. Njëkohësisht, me një artikulim fantastik bazuar në kërkime precize, është përshkruar roli i ambasadorit William Walker në raport me aktet gjenocidale serbe, ndërsa duket tejet interesant edhe replika e z. Mahmuti ndaj pretendimeve për një rol destruktiv të z.Adem Demaci në raport me idenë e bisedimeve apo zgjidhjes politike.

Ndonëse duket proces kompleks për ta përshkruar në pak fletë, megjithatë autori ka arritur ta ndërtojë objektivisht një histori të shkurtër të procesit të Rambujesë. Duke qenë vetë një ndër protagonistët kryesorë në detyrat diplomatike të UÇK-së, të dhënat e prezentuara në këtë botim lidhur me konferencën, marrin rëndësi shtesë. Për studiuesit e historisë kanë mjaft relavancë interpretimet që ndeshen brenda botimit, në raport me zhvillimet në prapavijë të bisedimeve shqiptaro-serbe.

Në pjesën fundore të librit ka një diskutim të pasur rreth veprimeve të Carla del Pontes, për të cilën z. Bardhyl Mahmuti, me të drejtë, shprehet se kishte rënë nën ndikimin e shtetit serb. Në fakt, nëse lexohen me kujdes argumentet brenda këtij botimi, zonja në fjalë del të ketë qenë një surrogat, pra ka punuar nën direktivë duke mos pasur mendim personal në raport me çështjet e hedhura në publik. Krejt në fund, preken edhe disa tema komplekse juridike, derisa më pas diskutohet për raportin e hartuar nga Dick Marti, me të cilin z.Mahmuti ka pasur edhe një polemikë publike.

Si konkluzion, Ushtria Clirimtare e Kosovës – Në shënjestër të vazhdueshme, është një libër i rëndësisë kapitale për sa i takon historisë, pasiqë në të gërshetohet analiza objektive me rrëfimet autentike të një personaliteti, kreditet e të cilit janë të larta në raport me aktivitetin kombëtar për çlirimin dhe pavarësinë e Kosovës.

Luan Rama/

Fotografinë e kësaj pikture e kisha parë para dy vjetësh në shtëpinë e Volfi Kosturit, në Udine të Italisë dhe ishte vërtet një surprizë për nga eleganca, kompozimi, ngjyrat, tonacionet e së kuqes, linjat e atij trupi të shtrirë me një vështrim të paqtë, disi të ëmbël dhe me një vështrim ëndërrues : ishte soprano jonë e famshme Gjyzepina Kosturi. Nuk ishte një pikturë « veriste » siç e cilësonin piktorin që e kishte realizuar, Mario Ridola, i cili kishte ardhur në fillimin e viteve ’30 në Tiranë. Padyshim pikturë ne një lloji tjetër. Ai kishte devijuar nga fryma e pikturës së tij, nga peizazhet dhe figurat ekzotike të pikturuara në jugun e Italisë apo në brigjet e Afrikës. Kjo tablo, ndoshta e vetme, ishte diçka tjetër. Përse vallë ? Në krijimtarinë e tyre artistët ruajnë gjithnjë enigma…

Volf Kosturi më dhuroi para pak kohësh botimin e Bruno Castagna, nipit të piktorit, i cili kishte botuar vjet në hpamazh të gjyshit të tij, të titulluar “Mario Ridola – La maggia della pittura verista”. Interesante është kapitulli “Luci d’Oriente” ku janë vendosur tablotë e realizuara me temë nga Napoli, Libia, Albania dhe Catanzaro, ku është dhe një tekst i kritikut tonë të njohur Ferit Hudhri me titull : “Kthimi i piktorit Mario Ridola”. Në vitin 1931, në Tiranë ishte krijuar “Shoqëria Miq’t e Artit” nga Andrea Kushi, Odhise Paskali, Qenan Masarea etj, të cilët hapën dhe ekspozitën e parë të pikturës në “Kafe-Kursal” me disa piktorë që ekspozuan veprat e tyre: Kolë Idromeno, Vangjush Mio, Odhise Paskali e madje dhe piktore femra. Ridola, do të drejtonte në këtë kohë “Shkollën e vizatimit” në Tiranë me nxënësit e parë si Fadil Pullumi, Gani Strazimiri, Ibrahim Kodra, Zef Bumçi, Stefan Mara Sadik Kaceli, një nga piktorët e rinj që spikati menjëherë.

Nga Ridola, në këtë libër janë botuar tablotë mbi “Pazarin e vjetër”, “Pazari i stofrave”, “Pazari i frutave”, figura e bukur e një vajze tiranase që të kujton nga larg influencën e Delacroix me tablotë e tij në Tunis. Por le të kthehemi tek tabloja kushtuar sopranos Gjyzepina Kosturi. Ajo është e shtrirë në një divan me një cohë të bardhë, me kokën mbështetur në dorën e saj dhe vështrimin e saj të drejtpërdrejtë. Linjat, kompozimi e veçanërisht ngjyrati japin një sensualitet spikatës, figurë kjo që mbart në vetvete një lloj paqeje, meditimi, humaniteti, një vështrim ëndërrues, ndoshta për të ardhmen e saj. Soprano sapo ishte ngjitur në skenat e koncerteve dhe recitaleve të para të saj pas kthimit nga Italia, ku në Bari kishte ndjekur konservatorin për muzikë (soprano) “Santa Luçia. Recitalet e saj ishin në Tiranë dhe në Shkodër, në qytetin e saj të lindjes.

Duke shkruar për çiftin e etnografëve francezë René dhe Jacqueline Benezech të dashuruar pas Shqipërisë dhe pasurisë së saj etnografike, kisha zbuluar diçka tepër thelbësore nga historia e sopranos Gjyzepina Kosturi dhe burrit të saj Rexhai Kosturi, një poliglot me kulturë europiane dhe drejtor i turizmit në Tiranë. Në kujtimet e tyre, çfti francez i kujtonte ata me një simpati të veçantë, duke lënë të kuptohej se ishin njerëzit e emancipuar dhe të kulturuar të një Shqipërie të re dhe europiane. Dhe pikërisht të njëjtën marrëdhënie ky çift shqiptarësh kishte krijuar dhe me personalitete të tjera, italiane, franceze etj, që zbarkonin në Shqipëri. Cifti Kosturi e donte muzikën, pikturën, artet. Vetë Gjyzepina, duke parë fotografitë e saj të kohës në Shkodrër, Bari, Romë, ndihet pasioni i saj i madh për artin e fotografisë. Dhe kuptohet që shoqëria e tyre me Ridola-n ka qenë mjaft e afërt. Ja pse dhe Gjyzepina e pëlqeu idenë e një tabloje për të: ishte një tablo për miken shqiptare.

Vështrojmë tablonë, ku telajo është përmbytur nga e kuqja e derdhur mbi të dhe vetë personazhi të duket se endet në botën e së kuqes, në një tonalitet të ngrohtë ku e kuqja është dhe mbi buzët e saj të pulpta, në një asociacion të bukur me flokët dhe sytë e saj të zezë. Është gruaja e re e Rexhaiut të dashuruar, i cili vetë ai i ngjante një aktori amerikan, një lloj “Gary Cooper”. Vite më pas Ridola u largua nga Shqipëria me kujtimin e bukur për miqtë e tij shqiptarë që mjerisht nuk do ti takonte më. Tabloja mbeti në Tiranë, në familjen Kosturi ku fëmijët e Gjyzepinës u rritën me imazhin e bukur, përmbytur nga e kuqja e nënës së tyre artiste.

Duke vështruar librin e piktorit italian që u largua me kujtimet e piktorëve të rinj shqiptarë, nxënës të shkollës që ai drejtoi, të cilët krijuan një risi më vete në pikturën shqiptare. Ridola ka midis tablove të tij dhe disa portrete mjaft interesante dhe midis tyre një portret mjaft interesant, një “Zio” pikturuar në një frymë “rembrandiane”, ku rigjen vazhdimin e kësaj fryme në portretet e hershme të Sadik Kacelit (“Xhaja me kësulën e Dibrës”), të Zef Kolombi, Nexhmedin Zajmi, Bukurosh Sejdini etj. Tabloja e Gjyzepinës e ka kapërcyer Atlantikun dhe shpresojmë që në një ekspozitë të afërt të piktorëve të huaj të gjysmës së parë të shekullit XX në Shqipëri, të rivijë dhe të na shpalosë nga afër hiret e një pikture të mrekullueshme moderne dhe tepër origjinale.

Ambasador Blerim Reka

Në Gala mbrëmjen, për 100 vjetorin e Shoqatës së Konsujve të Përgjithshëm në New York.

Me kryesuesin aktual të kësaj shoqate Amir Farid Abu Hasan, konsull i përgjithshëm i Malajzisë dhe me Cliff Seagroves, u.d. drejtor i Zyrës për Misionet e Huaja në Stejt Departamentin Amerikan.

Republika e Kosovës, prezantoi prodhimet e veta në këtë event diplomatik të shoqatës më të madhe dhe më të vjetër të konsujve të përgjithshëm.

Çështja shqiptare, si një prej kolonave që e mbanë peshën e stabilitetit të brendshëm, mbetet ende një provë e pazgjidhur e përfshirjes reale. Retorika për barazi dhe integrim mbetet pjesë e fjalorit institucional, por zbatimi i Marrëveshjes së Ohrit, shpërndarja e burimeve dhe përfaqësimi efektiv nuk arrijnë të tejkalojnë mekanizmat selektivë. Në vend të një shteti gjithëpërfshirës, krijohet një rend ku bashkëjetesa mbetet e kushtëzuar nga kalkulimet politike afatshkurtra.

Nga Prof. dr Skender ASANI

Çështja shqiptare, si një prej kolonave që e mbanë peshën e stabilitetit të brendshëm, mbetet ende një provë e pazgjidhur e përfshirjes reale. Retorika për barazi dhe integrim mbetet pjesë e fjalorit institucional, por zbatimi i Marrëveshjes së Ohrit, shpërndarja e burimeve dhe përfaqësimi efektiv nuk arrijnë të tejkalojnë mekanizmat selektivë. Në vend të një shteti gjithëpërfshirës, krijohet një rend ku bashkëjetesa mbetet e kushtëzuar nga kalkulimet politike afatshkurtra.

Në realitetin politik të Ballkanit Perëndimor, dukjet shpesh vijnë në konflikt me përmbajtjen. Maqedonia e Veriut është shembulli ilustrues i një shteti që, ndërkohë që projekton një imazh të përkushtuar ndaj vlerave euroatlantike, në thelb përballet me sfida strukturore që rrezikojnë të zhbëjnë kapitalin e akumuluar diplomatik dhe shoqëror. Kjo ambivalencë – mes asaj që thuhet dhe asaj që bëhet – është ndoshta më e prekshme se kurrë pas zhvillimeve të fundit politike.

Analogjia mes sheqerit dhe kripës – dy substanca me formë të ngjashme, por me ndikim të kundërt – ofron një qasje të goditur për të shpjeguar ndarjen e madhe midis diskursit politik dhe praktikës qeverisëse në vend. Demokracia e etabluar përmes zgjedhjeve, bashkëjetesës dhe integrimit, shpesh shërben si veshje për një realitet të polarizuar, ku mungesa e konsensusit strategjik dhe tensionet etnike mbeten të paprekura.

Kjo qasje duale ka tërhequr gjithnjë e më tepër vëmendjen e faktorit ndërkombëtar, i cili, në mungesë të një progresi të qëndrueshëm, ka filluar të artikulojë vërejtje më të qarta dhe më pak të kamufluara. Në këtë drejtim, vlen të përmendet deklarata e fundit e eurokomisares për zgjerim, Marta Kos, e cila për Maqedoninë e Veriut tha se “në sytë e Bashkimit Evropian ajo përfaqëson një përrallë të trishtë në Ballkan”. Ky formulim, që tejkalon gjuhën standarde diplomatike, nuk është thjesht një shprehje poetike, por një sinjal i qartë i zhgënjimit që vjen nga mospërputhja ndërmjet premtimeve institucionale dhe realitetit në terren. Ai reflekton perceptimin në rritje se përkushtimi formal ndaj vlerave evropiane nuk mjafton kur mungojnë reformat substanciale dhe qasja gjithëpërfshirëse ndaj sfidave të brendshme.

Pas zgjedhjeve të fundit parlamentare, është vënë re një kthesë diskrete, por domethënëse, në mënyrën se si Maqedonia e Veriut si shtet e artikulon veten në hapësirën publike dhe diplomatike. Disa vendime dhe qëndrime publike të kohëve të fundit mund të lexohen si përpjekje për të projektuar një autoritet të forcuar ndaj dy palëve: qytetarëve shqiptarë në vend dhe fqinjit lindor. Kjo qasje, që shfaqet më tepër në nivel simbolik sesa institucional, e shndërron Maqedoninë e Veriut në një lloj paravani për projeksionin strategjik të partnerit verior, duke transmetuar mesazhe të koduara që rrisin tensionet në vend të reduktimit të tyre.

Në këtë tabllo të brishtë, zhvillimet e fundit në marrëdhëniet ndërkombëtare mes Bashkimit Evropian dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës kanë krijuar një tension të ri që ndikon drejtpërdrejt edhe në periferinë ballkanike. Prishja e ekuilibrit tradicional mes dy poleve të mëdha transatlantike – një tension që manifestohet si në çështjet e mbrojtjes, ashtu edhe në ato të energjisë dhe teknologjisë – krijon një zonë gri për shtete si Maqedonia e Veriut, të cilat ndërtojnë strategjitë e tyre të jashtme mbi pritshmëri të qarta nga Perëndimi. Fragmentimi i pozicioneve ndërmjet Brukselit dhe Uashingtonit, sidomos mbi çështje të ndjeshme si Ballkani dhe zgjerimi, nuk lë vend për paqartësi: shtetet e vogla mbeten gjithnjë të ekspozuara ndaj ndikimeve të jashtme, shpesh kontradiktore.

Ky ekspozim bëhet edhe më kompleks në sfondin e lëvizjeve të fundit financiare, ku Maqedonia e Veriut ka marrë një hua të konsiderueshme nga Hungaria – një shtet anëtar i BE-së i udhëhequr nga Viktor Orbán, i njohur për pozicionimet e tij divergjente ndaj normave standarde të unionit dhe për afërsinë me modele autoritare të qeverisjes. Kjo marrëveshje financiare, e karakterizuar nga mungesa e transparencës dhe shoqëruar me pak sqarime publike, ngre pikëpyetje serioze mbi motivet strategjike dhe kushtëzimet e mundshme që mund të rrjedhin nga kjo varësi e re. Në planin afatshkurtër, ajo mund të shfaqet si zgjidhje pragmatike për mungesën e kapitalit në tregjet ndërkombëtare; por në planin afatgjatë, rrezikon të vendosë Maqedoninë e Veriut në një orbitë ndikimi që nuk përputhet plotësisht me vlerat dhe pritshmëritë euroatlantike. Krijimi i kësaj varësie nga një qeveri që shpesh sfidon konsensusin demokratik të Brukselit, mund të dëmtojë kredibilitetin e Maqedonisë në sytë e partnerëve tradicionalë dhe të krijojë perceptimin e një devijimi të butë, por të qëndrueshëm, nga rruga e integrimit të pastër evropian.

Këtë pasqyrë e kompleton edhe heshtja ose mungesa e iniciativës së qartë ndaj zhvillimeve të reja në fushën e sigurisë rajonale. Marrëveshja e fundit mes tre shteteve të rajonit (Shqipëri, Kosovë, Kroaci) për krijimin e një mekanizmi të përbashkët të sigurisë – që synon shkëmbimin e informacionit, koordinimin strategjik dhe mbrojtjen kolektive ndaj kërcënimeve hibride – ka hapur një kapitull të ri në arkitekturën e bashkëpunimit ballkanik. Mospjesëmarrja e Maqedonisë së Veriut në këtë proces nuk është vetëm mungesë e përfaqësimit formal, por bart me vete një rrezik më të thellë: që vendi të perceptohet si hallka më e dobët e zinxhirit të sigurisë rajonale, ose më keq – si zgjatim i heshtur i interesave që nuk përputhen me frymën e bashkëpunimit të hapur. Në këtë kontekst, përjashtimi nga mekanizmat e reja nuk është neutralitet, por vetëizolim me pasoja afatgjata.

Po aq i rëndësishëm mbetet edhe adresimi i trashëgimisë së padrejtësive institucionale të dekadave të fundit, të mishëruara përmes një vargu procesesh të diskutueshme gjyqësore, të cilat kanë ngritur dyshime të thella mbi integritetin e sistemit të drejtësisë. Rastet e montuara politike, që për vite me radhë kanë prodhuar dënime ndaj individëve nga komunitete të caktuara, ku dominojnë shqiptarët, nuk janë vetëm plagë njerëzore, por edhe plagë morale për shtetin. Një shtet që aspiron drejt integrimit dhe barazisë nuk mund të mbajë në qeli ata që janë viktimë e padrejtësisë së fabrikuar. Është koha që këto raste të trajtohen me seriozitet institucional përmes një procesi të pavarur rishqyrtimi, i cili jo vetëm që do të përkthehej në lirimin dhe rehabilitimin e të dënuarve pa faj, por edhe në një akt simbolik të maturimit shtetëror. Kompensimi dhe pranimi i gabimeve nuk e dobëson shtetin – përkundrazi, e forcon legjitimitetin e tij.

Kjo dinamikë nuk është pa pasoja në planin ndërkombëtar. Marrëdhëniet me Bullgarinë, të ngarkuara me tensione identitare, dhe implementimi i Marrëveshjes së Prespës me Greqinë, vazhdojnë të jenë fusha të pasigurta ku retorika e diplomacisë shpesh mbivendoset mbi mungesën e thellësisë politike. Pozat e përbashkëta në samite dhe deklaratat e balancuara nuk mund të zëvendësojnë mungesën e përmbajtjes konsensuale mbi identitetin, gjuhën apo historinë.

Nga ana tjetër, kërkesat e BE-së dhe SHBA-ve për reforma reale – në sundimin e ligjit, luftën kundër korrupsionit dhe funksionimin e institucioneve – hasin shpesh në një rezistencë të butë, por të qëndrueshme. Aktorët politikë në vend, ndonëse shfaqen të gatshëm për ndryshim në diskursin publik, në praktikë ruajnë një status quo të mbështetur në rrjete klienteliste. Kështu, edhe fjalori reformues shndërrohet në një tjetër formë sheqeri diplomatik që mbulon kripën e interesave të ngushta.

Në këtë kontekst, Maqedonia e Veriut gjendet në një udhëkryq delikat, ku jo vetëm që përballen kërkesat e brendshme me pritshmëritë e jashtme, por edhe vetë identiteti politik i shtetit rrezikon të instrumentalizohet në funksion të projeksioneve të tjerëve. Për të mos u reduktuar në një mjet simbolik të gjeopolitikës rajonale, vendit i nevojitet një rikonfigurim i thellë i qasjes ndaj bashkëjetesës dhe një diplomaci që buron nga realiteti i brendshëm, jo nga diktati i fasadës.

Për rrjedhojë, ashtu si në kuzhinë, edhe në politikë dhe diplomaci, dallimi midis sheqerit dhe kripës nuk bëhet me sy – por me shije. Dhe shijen e politikave të vërteta e përcakton ndikimi i tyre në mirëbesimin shoqëror, stabilitetin institucional dhe avancimin e qëndrueshëm.

Nga Mimoza Dajçi/

Në vitin 2012 revista prestigjoze amerikane “Time”e renditi NënëTerezën të tetëmbëdhjetën ndër personalitetet më të fuqishëm të botës, 100 prej tyre ishin njerëzit më me influencë. Personalitetet botërore që ndodheshin përkrah figurës së Nënë Terezës ishin Presidenti i 16-të i SHBA Abraham Linkoln, ish Presidenti i Afrikës së Jugut dhe aktivisti i të drejtave të njeriut Nelson Mandela, një nga shkencëtarët më të mëdhenj të shekullit të 20-të Albert Einstein, Lidershipi modern për të drejtat civile në SHBA Martin Luther King Jr., Mjeshtri i Artit Michelangelo, Mbretëresha e Anglisë Elizabetha e Parë, Vizionari Digital Steve Jobs, Grupi Legjendar muzikor “The Beatles” etj.

Sot revista “Life” në New York, krahas 100 emrave të grave që ndryshuan botën ka vendosur të dhjetën portretin e Shenjtores Shqiptare Nënë Tereza. Sigurisht është krenari për ne të njihemi me materiale të tilla të rëndësishme, ku mbarë opinioni botëror vlerëson figurën e Nobelistes Shqiptare – Anjezë Gonxhe Bojaxhi.

Në brendësi të “Life” gjendet një artikulli shkruajtur pikërisht për Nënë Terezën, shoqëruar me një foto të saj në Calkutta veshur thjeshtë me kostumin bardhë e blu, e cila njëherësh ka pohuar të vërtetën e saktë se Anjezë Gonxhe Bojaxhi ka lindur në Shqipëri, origjinë të cilën ajo nuk e ka mohuar kurrë, paçka se politika Serbe – Maqedonase flet të kundërtën.

Anjezë Gonxhe Bojaxhi ka lindur në 26 Gusht të vitit 1910 në Shkup dhe vdiq më 5 Shtator të vitit 1997 në Indi. Është fituese e Çmimit “Nobel për Paqen” dhe në çastin e marjes së Çmimit në vitin 1979 deklaroi se, “Kam lindur në Shkup, jam shkolluar në Londër, jetoj në Kalkutë dhe punoj për të gjithë njerëzit e varfër në botë. Atdheu im – ka thënë ajo – është një vend i vogël, me emrin Shqipëri”.

Nënë Tereza ishte kujdestare për 7.500 fëmijë në 60 shkolla të botës, mjekonte 960.000 të sëmurë në 213 dispanseri, ishte e vetmja që kuronte 47.000 viktima të lebrozës, kishte birësuar 160 fëmijë bonjakë etj. Qeveria komuniste shqiptare i mbylli derën në fytyrë për vite të tëra duke refuzuar kërkesat e saj për të hyrë në Shqipëri. Vetëm pas përmbysjes së regjimit komunist Nënë Tereza arriti të hapë edhe në Shqipëri disa qendra bamirësie, të cilat u mirëpritën nga shqiptarët, njërën prej të cilave pata rast ta vizitoj në Tiranë, në rrugën e Elbasanit, vilë ku jetoi për vite me radhë udhëheqësi i lartë i Partisë së Punës Myslym Peza. Nënë Tereza ka qenë një grua me vlera të larta humane, si e tillë do të mbetet gjithmonë një legjendë e gjallë tek ne, e brezat që do të vijnë. 

Përveç Nobelistes Shqiptare Nënë Tereza, disa nga emrat e grave që kanë sjellë revolucion në zhvillimin dhe ndryshimin e jetës në rang botëror revista “Life” ka renditur, Amelia  Earhart e para grua që fluturoi e vetme përtej Atlantikut, Rosa Park aktiviste e të drejtave të njeriut, Mary e Nazareth figure fetarere, Elizabeth e Parë – Monarke, Cleopatra – Monarke, La Malinche, përkthyese, Clara Schumann pianiste dhe kompozitore, Ada Lovelace matematiciente, MalalaYousafzai aktiviste, Megan Rapinoe futbolliste dhe aktiviste, Anne Frank tregimtare, Jacqueline Kennedy Onassis First Lady dhe editore, Amy Tan shkrimtare, Maya Angelou poete, Marilyn Monrore aktore, Eleonor Roosevelt First Lady dhe aktiviste, Margarite Thatcher politikane, Rachel Carson shkencëtare, Marlene Dietrich artiste, Diana Princess e Wales, Elizabetha II Monarke, Coco Chanel desinjatore, stiliste, Mata Hari spiune, Marie Curie fizikante, Harriet Tubman abolitionist, Angela Merkel politikane, Nina Simone këngëtare dhe aktiviste, Sappho poete, Taylor Swift muzikante etj.

Shqipëria, Kosova dhe të gjitha trevat shqiptare kanë shumë për të shkruar e rrëfyer rreth jetës dhe veprave të vazjave dhe grave shqiptare, që sollën ndryshim në jetën e vendit. I takon hulumtuesve shqiptarë të hedhin dritë mbi këto fakte e dëshmi reale, ku fuqishëm edhe ato kanë kontribuar në shkencë, politikë, arsim, kulturë, letërsi dhe art, mjekësi, sport e muzikë, veprimtari patriotike dhe kombëtare, humanitare etj. Të shpresojmë…