Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Sfidat e kohabitacionit,test për demokracinë pluraliste

by

Pas tridhjetë viteve të pushtetit nga një parti, në Mal të Zi, në sajë të zgjedhjeve parlamentare(30 gusht 2020), në praktikë na u paraqitet dukuria e kohabitacionit e panjohur deri më tash, që paraqet test për demokracinë pluraliste në këtë mjedis, sepse presidenti i shtetit nuk është nga shumica parlamentare e cila udhëheq me qeverinë, duke qenë  çështje interesante  për një qeverisje të qendrueshme, pa turbulenca politike, por në favor të qytetarëve dhe të demokracisë pluraliste

Shkruan: Nail  Draga/

Nga miratimi i pluralizmit, në Mal të Zi një parti politike (DPS) për tridhjetë vite ka udhëhequr pushtetin, ku përveç me qeverinë kanë udhëhequr  edhe institucionin e presidentit, nga del se kemi pasur perseri  monizëm, ndonëse me kostumin  pluralist. Ndërsa pas zgjedhjeve parlamentare  (30 gusht 2020), me rastin e ndryshimit të pushtetit, ne këtë mjedis kemi të bëjmë me procesin e kohabitacionit, nga del se kemi të bëjmë subjekte të ndryshme politike dhe ideologjike, që duhet të bashkëqeverisin dukuri e panjohur deri më tash në këtë mjedis.

Kemi të bëjmë pikërisht me moment të ri, ku presidenti nuk do të ketë mundësi të kontrollojë qeverinë,  sepse nuk janë nga taborret e njëjta politike, nga del se do të kemi obstruksione dhe tensione në mes tyre. Dukuria e kohabitacionit nuk është e panjohur në vendet demokratike, ndërsa përjashtim bëjnë vendet autokratike, ku si të tilla në shumë aspekte janë edhe në pluralizëm. Nëse për shumë vende kjo dukuri është risi, nga vendet e regjionit shëmbull mund të shërbëjë Kroacia, ku kohabitacioni ka ndodhur shumë herë.

Presidenti në pozitë të dyfishtë

Në Mal të Zi, kryetari i partisë njëkohësisht është edhe kryetari i shtetit, nga del se kemi personin me pozitë të dyfishtë, që na kujton kohën e monizmit. Në rastin konkret ka qenë e udhës që  kryetari i partisë në momentin e zgjedhjes në pozitën e kryetarit të shtetit,  të lëshojë postin e partisë, sepse në sajë të pozitës së dyfishtë  iriton qytetarët nga del se kemi kryetarin partiak, e jo të gjithë qytetarëve. Madje, qytetarët të cilët nuk e kanë votuar kanë të drejtë të deklarohen se kemi të bëjmë me kryetarin e partisë që e ka kandiduar,  e jo i qytetarëve të vendit.

Kujtojmë me këtë rast  si shëmbull pozitiv Kroacinë ku presidenti  nuk mund të mbulojë të dyja pozitat, sepse duhet të veprojë si mbipartiak, duke qenë figurë unifikuese e të gjithë qytetarëve, andaj terhiqet nga pozita partiake.

Risi në skenën politike

Pasi në zgjedhjet e regullta parlamentare të 30 gushtit 2020, ish shumica parlamentare i humbi zgjedhjet presidenti i Malit të Zi M.Gjukanoviqi, duhet të pajtohet me realittein se  i ka humbur zgjedhjet dhe nuk e ka shumicën në parlament, andaj t’i përshtatet rrethanave shoqërore.

Në Mal të Zi  një muaj pas formimit të Qeverisë se re, kohabitacioni filloi të luhatet me rastin e refuzimit të presidentit të vendit për të nënshkruar një mori ligjesh të cilat i ka miratuar Kuvendi, pa opozitën, tre ditë para Vitit të Ri, ku me i rëndësishmi është ndryshimi i ligjit të lirive fetare.

Po ashtu presidenti ka refuzuar të nënshkruaj dekretin për tërheqien e shtatë ambasadorëve dhe nga Ministria e punëve të jashtme, duke  kërkuar sqarim në konstatimin e se ata kanë punuar kundër interesit të shtetit.  Po ashtu Gjukanoviqi nuk ka mbeshtetur as ndërrimet në gjeneralshtabin e Armatës së Malit të Zi.

Kemi të bëjmë me rastët e para të mospërputhjeve të pikëpamjeve të funksionimit të institucionëve të qeverisë, ku dukuria e kohabitacionit është ma së e domosdoshme.

Nuk ka dilemë se kemi të bëjmë me një situatë të re në Mal të Zi e panjohur deri më tash, sepse si kryetari i shtetit por dhe kryeministri kanë qenë nga e njëjta  parti,  ndërsa  në rrethana të reja të kohabitacionit, kemi të bëjmë me një praktikë të re, që duhet të jetë shkollë për demokracinë parlamentare, tash dhe në të ardhmën.

Pikërisht, duke marrë parasysh se kemi të bëjmë me kohabitacionin si dukuri të re në skenën politike në Mal të Zi, ditë më parë janë mbajtur takime nga kryeministri dhe zyrtarë të lartë qeveritarë me presidentin e vendit z.Gjukanoviq, për të gjetur një modus vivendi, për të tejkaluar situatat e diskutueshme. Nga ai takim(presidenti-kryeministri-kryetari i parlamentit) opinioni është informuar se janë shqyrtuar çështje të cilat janë në favor të funksionimit të shtetit, institucioneve dhe zhvillimit të tyre, pa të cilin nuk ka përparim demokratik dhe ekonomik të vendit. Po ashtu është treguar gadishmëri se kemi të bëjmë me interesin e përbashkët kombëtar duke avancuar përgjegjësinë e përbashkët për nevojën e zhvillimit të metutjeshëm të Malit të Zi si shoqëri evropiane, standardit cilësor jetësor dhe lirinë e individit.

Ndërsa  ditë më pas nga ai takim presidenti Gjukanoviq, ka reflektuar duke nënshkruar ligjet e refuzuara, sepse ata janë votuar përseri në parlament me 20  janar,  nga del se një veprim të tillë e ka realizuar duke respektuar kushtetutën, sepse në të kundërtën ka rrezikuar që shumica parlamentare të inicojë procedurën  e shkarkimit të tij.

Presidenti me ingerenca të kufizuara

Andaj, mbetet të shohim në muajt në vazhdim se si do të jenë raportët Qeveri-Presidenti, a do të ketë mospajtime, tensione, obstruksione e fërkime politike si  rezultat i pa përvojës në rrethana të reja politike e shoqërore.

Përfundimisht presidenti duhet ta kuptoj pozitën e tij, se ka ingerenca të kufizuara, andaj si i tillë   nuk mund të jetë qeveri e dytë, e jo si më parë  qe ka pasur kontrollë absolute mbi qeverinë si dhe në terë Malin e Zi. Pikërisht në sajë të rrethanave  të reja  ai  duhet të eliminojë iluzionet e tilla autokratike, por duhet të jetë garant i kushtetutës, interesave të qytetarëve   në favor të demokracisë parlamentare.

Kohabitacioni lokal në Ulqin

Në lidhje me këtë çështje në  nivelin lokal duhet cekur se kohabitacioni  ka ndodhur në Ulqin, me rastin e zgjedhjeve lokale të mbajtura me 10 shtator 2006. Kemi të bëjmë me rastin e parë dhe të fundit, sepse kryetari i komunës është zgjedhur drejtpërdrejtë nga qytetarët, dhe  nuk ishte i shumicës parlamentare lokale.

Në sajë të raportëve shoqërore dhe politike në një situate të tillë shumica parlamentare, (Forca, LDMZ, PPD dhe BDSH) ka rrezikuar pozitën e kryetarit e ate pikërisht kur ka qenë në pyetje miratimi i buxhetit të komunës për vitin 2007. Ishte ky një kompromis i realizuar në momentin e fundit, por edhe paralajmërim se kjo gjendje nuk kishte perspektivë, sepse në mungesë të mbeshtetjës nga ana e shumicës në parlamentin lokal, në të ardhmën rrezikohej pozita e kryetarit, në sajë të mos funksionimit të kohabitacionit.

Pikërisht, duke parë situatën si mjaft turbulente dhe me pasoja në të ardhmën, opozita lokale (DPS-UDSH) arriti  të dekompozojnë skenën politike duke ia rrembyer shumicës parlamentare lokale tre këshilltarë nga PPD(maj 2007) duke i joshur me pozita udhëheqëse, duke u bërë shumicë parlamentare  deri në vitin 2010. Ishte ky rasti i parë dhe i fundit, sepse më pas u ndryshu ligji për qeverisje lokale,  duke rikthyer zgjedhjen e kryetarit, si më parë përmes votës së këshilltarëve nga  zgjedhjet lokale.

(Shkurt  2021)

Fatos Nano si Jovan Bregu

by

Nga Ilir Levonja/

1) Nëse i famshi Jovan Bregu kishte ëndërr një magazinë, Fatosi ka postin e presidentit. I pari çfarë nuk bëri, deri me pesëmbëdhjetë katshin i hyri drejtorit, por nuk u bë dot magazinjer. Zuri nga mblesëritë por e pamundur. Zuri nga letrat anonime, por prapë nuk u bë dot magazinjer. Edhe Fatosi, lideri me frymë liberale, i burgosuri i ”përndjekur” që kanë harruar ta dekorojnë, se, dëmshpërblimin e ka marrë katërfish. Të përndjekurit e vërtetë akoma merren me këstet shekullore të qeverive tona. Akoma nuk u zuri veshi një ndjesë publike për kalvarin e vuajtjeve, jetët e humbura, lirinë e grabitur, deri shuarjen e sojit. Nuk ka kush ta bëj. Të gjithë e pranojnë nën zë krimin historik, por të gjithë i shmangen sysh, aq sa nomeklatura e pas luftës erdhi nga një planet tjetër. Erdhi, qeverisi dhe iku. Kaq!

2) Sa herë që afrohen zgjedhjet presidenciale, Fatosi i hedh pak bojë mjekrës, flokëve dhe shfaqet frymëmarrë. Zakonisht me kohën burrat rrumbullakosen, Fatosi ishte zgjeruar. Fatosi nxjerr ëndrrën presidenciale. Megjithëse në rastin konkret, ka akoma kohë. Por Jovani modern investohet 100% kësaj radhe tek Rama, me mendimin se ai do t’i  fitoj i vetëm zgjedhjet e ardhshme. Dhe e ka shumë të kollajshme ta emëroi atë president, ashtu siç bëri me Ilir Metën në 2017-ën. Për ata që kanë memorie, Jovani modern e bëri këtë me Ilir Metën dhe Sali Berishën në 2012. Besoj u kujtohet pritja që kryeministri Berisha i bëri të ashtuqujturit liderit liberal, rivalit të dikurshëm, i cili ishte tërhequr nga politika më 2005. Atë kohë Edi Rama dhe partia nga ai vinte, nuk e mbështesnin. Qe një konflikt i hapur që me lëvizjen Mjaft. Pas mendjes së tij, i binte që për inat të Edi Ramës dhe mjaftistëve, Berisha mund ta suportonte në ëndrrën magazinë. Pas mendjes së tij Berisha nuk ishte kafsha poltike. Kjo zgjedhje do të ishte një grusht i fortë karshi Ramës. Por kjo nuk ndodhi. Berisha u justifikua me atë që do ishte normale që propozimi të vinte nga partia e tij. Mirëpo ”rilindasi” dhe mjaftistët nuk e honepsin. Kësisoj president doli një nga shumica. Që pavarsisht të gjithave, si proçedurë çoi përpara atë kulturën e firos sonë sociale, atë për një president amorf deri sa nuk e zgjedh populli. Tosi apo Jovan Bregu humbën sikur të mos kishin ekzistuar. 

3) Në zgjedhjet presidenciale të 2017 Jovani u rishfaq rishtas, kësaj here si garant palësh, i ”moderuar”, i qe mbushur mendja se partia nga ai vinte, por edhe mjaftistët, do e mbështesnin. Tashmë disa raporte ishin normalizuar. Ligji  me 84 votat e domosdoshme, ai që sillte çdo katërvjeçar zgjedhjen e presidentit, ai i ngërçeve parlamentare, i mos gjetjes së konsensusit për emrin, kishte rënë. Tashmë qe bërë një ligj i ri që president mund të zgjidhesh me një votim më të thjeshtë, qoftë me +1 votë. Pra 70 + 1 = 71. Kurrë se votonte opozita. Mirëpo ”rilindasi” dhe mjaftisti e kishin ndarë mëndjen. Nuk dëgjuan as këshillat e korifejve të letrave në emra konkretë. Jovan Bregun e socialistëve e përdorën sa për show. Madje në irritim e sipër, pyetjes se a keni biseduar me Nanon, a ju është ofruar ai për president. ”Rilindasi” iu përgjigj, ngrije piacën kur kalon në emra konkret, lista ime është shumë e madhe. ”Rilindasi” dhe mjaftistët kishin tjetër synim. Nxjerrjen në pension politik të një emri, aleati, një figure që tashmë nuk u duhej më. Ky ishte presidenti aktual i shqiptarëve. Rishtas një firo e vokacionit social, deri sa presidentin nuk e zgjedh populli. Pra Ilir Meta dhe jo Jovan Bregu.

4) Zgjedhjet e radhës, ato presidenciale janë korrikun e vitit që vjen. Jovan Bregu doli sot gjoja në atë rubrikën e kujtimore të të gjallëve të ndryshimeve të mëdha pos diktaturë. Në vend të një opinioni si aktor, Jovani bëri fushatë elektorale. Kësaj here në krah të ”rilindasit” dhe mjaftistit. Që domethënë ëndrra magazinë vazhdon. Pas mendjes së tij, ata që e zbythën janë sot aset kombëtar për shqiptarët. Dhe se ai do të jetë presidenti i 8 për shqiptarët. Duke dashur të na i plasi trutë në atë që akoma dështimi ynë social vazhdon. Megjithatë vëmendja sot është tek Jovan Bregu, jo tek shifrat. Zbulimi më i fundit, ndofta shkarasi, i një emisioni televiz, nga panelistet e Shqipëria live, informonte se 28% e të rinjëve janë të pa punë. Se sa është përqindja e të rinjëve në një shoqëri, ku ka fëmijë, mosha madhore, të moshuarit, nuk është e vështirë për ta kuptuar. Sidomos në një vend me afro dy milion banorë, ku 650 mijë janë pensionistë. Pra shifra 28% është katastrofë. Dhe jo rastësisht. Rikthimi i një 70 vjeçari që lyen mjekërr e flokë, i cili nuk dha kurrë llogari për çfarë ka në raport me atë që kishte, është pa dyshim vula e këtij regresi 30 vjeçar. Ndaj brezi i të rinjëve ka dy alternativa, o i pa punë, o refugjatë.

Mjerim i politikanëve kosovarë….

by

-që harrojnë se për njohjen e Kosovës nga Izraeli, Shqiptarët duhet t’i jenë mirënjohës presidentit Donald Trump/

Nga Elida Buçpapaj/ 

Më 1 shkurt Kosova dhe Izraeli zyrtarizuan marrëdhëniet diplomatike përmes një ceremonie virtuale nga ministrja në detyrë e Punëve të Jashtme dhe Diasporës së Kosovës Meliza Haradinaj-Stublla dhe ministri i Punëve të Jashtme të Izraelit, Gabriel Ashkenazi ku të dy homologët nënshkruan dokumentin ku shkruhej se Kosova dhe Izraeli vendosën marrëdhënie diplomatike.

Pas një periudhe disa vjeçare në një stanjacion të plotë të diplomacisë të Kosovës, falë politikbërjeve krejtësisht të gabuara nga lidërshipi kosovar që vendosi në peshore interesat personale, në 4 shtator 2020, në mes të pandemisë, në mes të Shtëpisë të Bardhë dhe të Zyrës Ovale ku ishin ftuar në nivelet më të larta shtetërore përfaqësuesit politik të Kosovës dhe të Serbisë, Presidenti i SHBA Donald Trump bëri me dije se pas kontakteve të tij personale me Kryeministrin izraelit Benjamin Netanjahu ishte rënë dakord që Izraeli të njihte shtetin e Kosovës!

Natyrisht kjo njohje ishte një ngjarja më e madhe e kësaj dekade për Kosovën, për nga rëndësia superngjarje për diplomacinë Perëndimore dhe superlajm për shtypin botëror . Që i atribuohej direkt Presidentit Donald Trump.

Nuk mund të mos marrin me mend se për këtë njohje duhet të kenë qënë të interesuara të gjitha administratat Amerikane prej kur Kosova shpalli pavarësinë më 17 shkurt 2008, pra nga administrata e presidentit George W.Bush, në administratën e të cilit Kosova u njoh si shtet i pavarur.

Njohja e Kosovës nga Izraeli është një sukses direkt i presidentit të 45-të të SHBA Donald Trump dhe natyrisht kryeministrit izraelit Benjamin Netanjahu.

Njohja e Kosovës nga Izraeli ka rëndësisë e shteve më të fuqishme dhe është një nga shtyllat e fuqishme themelmbajtëse të shtetit të Kosovës.

Janë shumë hebreo-amerikanë që kanë dhënë kontributin e tyre për atë që është arritur sot në Kosovë, emra emblematikë të administratave, politikës të jashtme, diplomacisë dhe të këtij komuniteti në SHBA si Tom Lantos, Madeleine Albright, Wesley Clark, Richard Holbrooke, Elie Wiesel, Johanna Jutta Neumann, Norman Gershman e të tjerë e të tjerë, emra të cilët Kosova duhet t’i ngulë dhe të mos i shqisë kurrë nga memoria e saj historike!

Pikërisht shkak për këtë opinion shërbeu amnezia dhe censura e lidërshipit e diplomacisë kosovare e shqiptare, sepse në të gjitha deklaratat zyrtare të shqiptuara më 1 shkurt 2020 rreth zyrtarizimit të marrëdhënieve midis Izraelit dhe Kosovës pala kosovare shprehu mirënjohjen në mënyrë të gjeneralizuar , kur e ka për detyrim të shprehet në mënyrë eksplicite, se njohja e Kosovës nga Izreali i detyrohet Presidentit Donald Trump i cili në kontakt me kryeministrin izraelit Benjamin Netanjahu e arriti këtë sukses madhor!

Periudha 4 vjeçare e presidencës Trump nëse ka qenë e vështirë për shqiptarët, kjo për shkak të kastës me në krye Hashim Thaçin, Edi Ramën, Isa Mustafës and CO të cilët vunë në rrezik integritetin territorial të Kosovës. Kjo kastë në vend që të aktivizonte dhe fuqizonte me figura të reja lobin e mirënjohur shqiptaro-amerikan LQSHA të kryesuar nga ish kongresmeni Republikan Joe DioGuardi afroi tek presidenti Donald Trump njerëzit e Hashim Thaçit, i cili që t’i shpëtonte Hagës ishte i gatshëm ta coptonte Kosovën! Coptimi i Kosovës nuk është fjalë goje, por spiral i ri konflikti.

Kjo është e vërteta, të cilën nuk e shqiptojnë as politikanët e Kosovës, as diplomacia shqiptare dhe as shtypi shqiptar i klientelizuar nga politika e korruptuar.
Shqiptarëve pak duhet t’ju interesojë se cili është President i SHBA, a është Republikan apo Demokrat, sepse për shembull Kosova është një arritje si e presidentëve Republikanë ashtu edhe atyre Demokratë gjithmonë në aleancën Euro-Atlantike dhe të bashkëpunimit të SHBA me BE.

Mjafton të kujtojmë fjalët e ish kongresmenit republikan Joe DioGuardi, që nuk u afrua nga administrata e presidentit Donald Trump, (jam e bindur prej intrigave të shqiptaro-amerikanëve), i cili në 3 nëntor 2020 një ditë para zgjedhjeve në SHBA deklaroi se kësaj here mbështet kandidatin e Demokratëv, por se “Shqiptarët do të kenë miq në Washington D.C. edhe nëse fiton Biden edhe nëse fiton Trump!”

Këto katër vite që lamë pas kanë qenë të vështira edhe për vetë SHBA, (sikur për shqiptarët e gjithë Perëndimin e botën mbarë) nga pandemia Covid 19, nga vrasja e George Floyd, nga protestat Black Lives Matter (BLM), nga vandalizmat ndaj monumenteve e pronës publike e private deri tek sulmi në Kapitol më 6 Janar 2020.

Por nuk është as e para dhe as e fundit herë që Amerika ka zjerë për drejtësi, jo më kot është demokracia më e madhe e botës! Amerika kur bie, ngrihet edhe më lart, gjithmonë falë bipartizanizmit midis Republikanëve dhe Demokratëve dhe anasjelltas.

Mjafton të kujtojmë veprimin e Zvpresidentit Mike Pence më 6 janar të 2021 apo një deklaratë nga Sekretari i Shtetit i sapozgjedhur nga Presidenti i 46-të i SHBA Joe Biden, Antony Blinken, edhe ky me rrënjë hebreje, se “qasja e ashpër të Trump ndaj Kinës,ishte e duhur por taktika e gabuar”.

Ndërsa ne shqiptarët kemi tre detyrime kryesore që duhet t’i përmbushim si strategji kombëtare: t’i jemi mirënjohës SHBA, aleanca me të cilën është jetike, ekzistenciale; së dyti të forcojmë lobin shqiptaro-amerikan në SHBA me personalitete e figura, jo të emëruar nga partitë dhe së treti që është themelore: ta pastrojmë politikën shqiptare, kosovare e maqedone nga kasta e vjetër, kjo gangrenë e korruptuar që është armiku i popullit të vet, sepse i shet interesat e vendit për të përjetësuar pushtetin, duke rrezikuar paqen dhe stabilitetin e rajonit e më gjërë.

Ndërsa urojmë që Presidenti Joe Biden të ndikojë në Vatikan që Papa Françesku të njohë shtetin e pavarur të Kosovës!

Sa më tepër njohje Kosova aq më tepër çlirohet Serbia nga e shkuara e saj….    

Si u shëmtua “Zana Popullore” e folkloristit shkodran Kasëm Taipi

by

NGA GEZIM ZILJA/

Kasëm Taipi( 1893-1935 ) një nga mbledhësit e rrallë të folklorit shqiptar  botoi në vitin 1933 vëllimin me këngë popullore kryesisht atë qyetit të shkodrës  dhe të Veriut me titullin “Zana Popullore.” Botimi përfshinte këngë shkodrane atdhetare, patriotike, trimërie, të dashurisë, të ahengut  shkodran, bejtet e famshme shkodrane dhe shprehje frazeologjike. Llogariten rreth 22.000 vargje nga trevat shqiptare të Veriut të marra drejtpërdrejt nga populli. Libri pati një  jehonë të jashëzakonshme në kohën që u botua.  Në parathënien e tij te libri “Zana Popullore”  Kasëm Taipi plot thjeshtësi e me dorën në zemër shkruan: I shtyem prej dëshirit që me e vjeftun edhe unë me fuqitë e vogla të mija, zhvillimit të historisë kombëtare dhe përparimit të gjuhës qysh prej vitit 1915 (22 vjeç )nisa të përmbledhë e të përshkuej me kujdesin ma të madh këngë të ndryshme të popullit..”

Vështirë të gjesh sot një botim të “Zanës Popullore.” Ata pak shkodranë që e kanë e ruajnë si relike të jashtëzakonshme plot vlera dhe nuk e nxjerrin nga shtëpia. Këngët ai i mblodhi drejtpërdrejtë nga populli, duke shëtitur më këmbë gjithë krahinat e veriut, duke i dhuruar një pasuri të paçmuar  popullit shqiptar dhe veçanërisht atij shkodran. Shkodra si djep i qytetërimit shqiptar ka nxjerrë një numër shumë të madh artistësh, poetësh, këngëtarësh, aktorësh, piktorësh kompozitorësh, shkrimtarësh etj. Kasëm Taipi eci në gjurmët e Zef Jubanit, Pashko Vasës, Ndre Mjedës, Filip Shirokës, Kel Marubit, Kol Idromenos, Vinsent Prendushit etj. Kjo trashëgimi vlerash bëri që ai edhe pse jo me shkollë të lartë ( nuk ka pse çuditen disa) të shkruajë me një gjuhë të pasur popullore e një renditje të saktë shkencore, me sqarime të hollësishme, gjithçka që grumbulloi e botoi. Ai i takon brezit të mbledhësve të folklorit shqiptar të shekullit të XX duke filluar nga Spiro Dine-ja (1846-1922) At Vinçenc Prendushi (1885-1949) At Bernardin Palaj (1894-1946,) At Donat Kurti(1902-1983,) deri te “I fundmi mohikanëve,” i palodhuri dhe i paharruari Fatos Mero Rrapaj. 

Në vitin 1998 Instituti i Kulturës Popullore të Akademisë së Shkencave të Republikës së Shqipërisë nën kujdesin e Selami Tabakut, Xhyher Canit me redaktor Safet Hoxha dhe recenzentë ( kurrë nuk e kam kuptuar këtë fjalë) Kozma Vasili e Rudof  Marku botuan librin: “Këngë Popullore Shkodrane” nga Kasëm Taipi. Po të mendosh se ky libër është botuar 65 vjet më vonë se “Zana Popullore” ( 1933) mendon se  do të jetë më i plotë, më i saktë dhe më i detajuar, me shënime e sqarime të  lavdërueshme. Por mjerisht nuk ndodh aspak kështu siç do ta shohim më poshtë.

 Është e çuditshme sesi në ribotimin e librit të Kasëm Taipit,  është vendosur vetëm parathënia e botuesve dhe jo parathënia e tij, gjë që nuk ka ndodhur as me Thimi Mitkon , as me Spiro Dinen e të tjerë. Natyrshëm lexuesi i sotëm do të dijë se ç’mendon, pse dhe ku i ka mbledhur këngët, cila është puna e autorit dëshirat, fjalët e tij dhe qëllimin pse ai ka bërë ato sakrifica të jashtëzakonshme për t’i mbledhur vullnetarisht. Por kjo nuk ndodh. Në parathënien e librit (bot. 1998) shkruesit deklarojnë: Në vëllimin që po paraqesim nuk kanë hyrë  të gjitha këngët e përfshira te “Zana Popullore.” Në të janë zgjedhur ato këngë që përfaqësojnë më mirë llojin sidomos epikën historike dhe janë hequr disa të tjera që janë më pak të realizuara…” Më tej vazhdojnë: Këngë të kësaj natyre (këngë lirike. shën im) të mbledhura nga Kasëm Taipi megjithëse dialektalizmat e sidomos  turqizmat që nuk  janë të pakta ua zbehin sadopak vlerat kanë mbetur e jetojnë edhe sot… Edhe dorëshkrimet janë seleksionuar sidomos nga vlerat artistike që ato ruajnë f.q 9…” Të mendosh se të gjitha këngët popullore shkodrane të kënduara nga Marie Kraja, Luçie Miloti, Ibrahim Tukiqi, Bik Ndoja, Shyqyri Hafizi, Mukadez Çanga e shumë djem e vajza dje dhe sot janë origjinale nga Kasëm Taipi dhe shijohen aq shumë nga të gjitha brezat në Shkodër, duket se sa të kota  dhe  të gabuara janë gjykimet e mësipërme.  Gjithë ajo sa citohet më sipër  është një shëmti e madhe  dhe të kujton ideologjinë e diktaturës  që në çdo lloj botimi hiqte e vinte sipas udhëzimeve të partisë vargje, e poezi të folklorit, madje poetëve të veçantë ua kthente në karton librat kur nuk u pëlqenin. Arsye tjetër se ato nuk duhen prekur është se ato janë materiale burimore që Kasëmi Taipi, Shkodrani i  Madh, i ka mbledhur nga goja e popullit dhe si të tilla kanë vlera të jashtëzakonshme. Mendim im është që këto këngë të mos preken e të shkruhen ashtu si janë. Edhe nëse në to ka turqizma, greqizma e sllavizma e ndonjë pasaktësi historike, fare thjeshtë ashtu si në shumë botime të këtij lloji jepen sqarime e shënime në fund të këngëve. Por të vësh dorë mbi ato thesare është e pafalshme ( në disa raste janë hequr e venë vargje të tjera siç pohojnë autorët e parathënies)  e kjo s’është gjë tjetër veçse mendësi enveriste ose në rastin më të mirë padituri ( injorancë) e redaktuesve. Për ta mbyllur këtë akt të shëmtuar po citoj poetin e madh Agim Shehu, një nga njohësit e thellë të folklorit shqiptar. Në Parathënien e librit “Këngë populloretë labërisë. Bot 1991)” mbledhur nga Fatos Mero Rrapaj, sa i përket fjalëve e thënieve të huaja ai shprehet: “Një fjalor i tërë me struktura të foluri që shpesh tani s’janë më të gjalla u rrinë këngëve ngjitur nga e kaluara, siç rrinë myshqet e gjelbra në muret e kështjellave. Fraza të hershmë disi arkaike tani rrinë varur në shtatin e këngës si veshje të lashta dalë nga përdorimi. Gjithë kjo materie ka fytyrën dhe gjuhën e kohës së vet. Mjaftojnë shënimet poshtë dhe ai fjalor hap gojën të të flasë atë që mban brenda (fq 5.)”

Por bëmat  në “përpunimin “ e ribotimin e veprës së Kasëm Taipit nuk mbarojnë këtu.  Parathënësit na bëjnë me dije: “Jemi nga fillimi i shekullit tonë kur në Shkodër më parë se në qytet e tjara kanë filluar të shtrihen më gjerë marrëdhëniet kapitaliste në prodhim … Të kësaj kohe janë krijimet e natyrës folklorike : “Kanë ikur shegertët e kundraxhinjëve” dhe “Gjithë punëtorët në kamë janë çue.”  Këto janë dhe të parat këngë për lëvizjen e klasës punëtore në vendin tonë…”  Vetë botuesit (faqe 108) sqarojnë se poezia e parë është në kujtim të një ngjarjeje të vitit 1877 dhe shtojnë se “ është greva e parë e punëtorëve” në Shqipëri.  Në Epikën Historike 2, botim i Akademisë së Shkencave, viti 1981, në parathënie gjejmë po të njejtin arsyetim, për këto këngë, që duket është kopjuar në vitin 1998: Elementë të kësaj teme te këto këngë dëshmojnë për lindjen e mardhënieve kapitaliste në qendrat e qyteteve. Kërkesat e punonjësve për shtesën e mëditjeve nga padronët, format e protestës kundër shfrytëzimit kapitalist borgjez paraqesin një fazë me shumë rëndësi të zhvillimit të ndërgjegjes së klasës tonë punëtore…”…  Po në parathënien e Ep. Hist. 2. bot 1981, pasi përmendën Hamz Kazazi, Dasho Shkreli, Tafil Buzi, Rrapo Hekali, Zenel Gjoleka, etj. theksohet: ” Në figurat dhe gjestet e tyre gjen një shprehje të lartë ideja marsist-leniniste se masat janë krijueset e vërteta të historisë” faqe 8” dhe më tej: Këngët kanë nxjerrë në pah vazhdimisht lidhjet reaksionare, antipopullore, antipatriotike të klasave sunduese. Në to shihet qartë se pushtuesit kanë gjetur mbështetje herë pas here te pashallarët vendas të cilët kanë shërbyer si agjentë për skllavvërimin e popullit..fq 24,”  

Këto lloj gomarllëqesh i gjen për këto këngë pothuaj në të gjitha botimet e para vitit 1990 dhe kjo është e kuptueshme, ndryshe partia nuk i botonte.  Në vitin 1981 kjo e folur e drunjtë edhe justifikohet, por të flasësh me këtë gjuhë në vitin 1998 është e papranueshme. Të vazhdosh më këtë “muzikë” në vitin 1998 kjo do të thotë, që gjithçka në parathënie është kopjuar nga parardhësit pa menduar  ose autorët as ia kanë haberin fjalëve: marëdhënie borgjezo kapaitaliste, dhe klasë punëtore. Në të dy rastet është për të ardhur keq. Por ka edhe më. Në parathënien e ribotimit të Akademisë së Shkencave thuhet: Mbledhësi patriot ka përfshirë në vëllim edhe këngë që pasqyrojnë kryengritjen e vegjëlisë së Shkodrës kundër ligjeve të Tanzimatit. Në këto këngë përfshihen figura të tilla si ajo e Hamz Kazazit…faqe 7” . Në faqen 79 te kënga për Hamz Kazazin jepet sqarim krejt tjetër se:  Shkodranët u ngritën (viti 1835) kundër sundimtarit turk për arsye se kërkonte 100 ushtarë për kalanë e Shpuzës dhe 75.000 grosh për riparimin e kalasë nga tregëtarët e qytetit. Shënimi i dytë është i vërteti. Fakti historik është se reformat e Tanzimatit u shpallën katër vjet më vonë, më 3 nëntor 1839, në pallatin e Trëndafilave (Gjylhane) të Stambollit në një ceremoni madhështore ku u lexua dekreti i Tanzimatit (Hatti Sherif i Gjylhanes, Dekreti i Shenjtë i Gjylhane) për riorganizimin e Perandorisë turke.   

Në këngën: Bini djem zoti ju dhashtë ( është shkruar “dhashë”) ka dy vargje ku thuhet: Pa ndigjoni ju, vezirë/ nuk asht Shkodra si n’Babune. Në fund jepet sqarimi; Në Babunë më 1831 kishte komanduar Mustafa Pasha veziri feudal kurse tani luftonte populli i  prirë nga Hamzë Kazazi, udhëheqës i dalë nga gjiri i saj. Siç shikohet gjuha e drunjtë e ideologjisë komuniste vazhdon të falsifikojë historinë. Hamz Kazazi në rini kishte mësuar mjeshtërinë e përpunimit të mëndafshit e jorganëve dhe merrej me tregëtinë e tyre. Në kohën e Mustafa Pashë Bushatit kishte ushtruar detyrën e kullukçibashit (komandant i rojeve të tregut të Shkodrës) që e mbajti deri në prag të kryengritjes kur e shkarkoi Hafëz Pasha. Në krye të kryengritjes u zgjodhën njerëz të pasur e me shumë ndikim në qytet si Hamz Kazazi, Hysen Beu, Haxhi Idrizi, Dasho Shkreli, Haxhi Avdurrahmani, Selja Kasëmi, Ali Bajrami, Jusuf Beu, Kasëm Hoxha, Faslli Doda, Abdyl Sokli, Sulejman Gjylbegu e tj. që përbënin parinë e Shkodrës.  

Dhe ja xhevairi i fundit i akademistëve që bëjnë ç’të duan me këtë pasuri që me aq mund i mblodhi Kasëm Taipi i Shkodrës.  Në rreshtat e fundit të Parathënies deklarohet gati me ngazëllim: “… Në vëllimin e ri është bërë ndonjë ndryshim i natyrës drejtshkrimore pasi Kasëm Taipi siç thotë vetë në fjalën “lexuesve të ndershëm” i ka rregjistruar këngët e tij siç i ka dëgjuar nga populli. Ky është padyshim kritëeri i botimit të folklorit por gjithmonë duke ruajtur një konsekuencë gjuhësore dhe me një kulturë paraqitjeje të gjuhës. Zanorja “ë” është kur lexohet sipas metrit dhe theksit të vargut, duke shmangur apostrofet e shumtë.  Janë ndjekur në vijat kryesore veçoritë e të folmes së gropës(!?) së Shkodrës. Për këngët e botuara janë marë për bazë edhe përmbledhjet ku ato zënë vend.” Le të shohim vetëm një këngë, që i bën jehonë kryengritjes së vitit 1835 të udhëhequr nga Hamz Kazazi dhe paria e Shkodrës. Kënga në botimin e “Zanës Popullore” mban titullin “Kënga e Hamz Kazazit” por ribotuesit e AK-së e kanë titulluar “Bini djem ju dhashtë zoti” gjë që e kanë bërë (ndryshimin e titujve nga origjinali) në një pjesë të madhe të këngëve, duke e shëmtuar edhe më shumë ribotimin. Qysh në titull fjala “dhashtë” është shkruar “dhashë”. Nuk po ndalemi në këtë çështje se gabimet drejtshkrimore janë të shumta. Strofa e parë, Iptida u këndue fermani/në mehqeme n’odë të kadisë/Shkodra të venë e bani/I erdh hakut Osmanllisë. Dialektin shkodran e kanë “rregulluar” kështu: “kndue” e shkruajnë “këndue”; fjala “ të venë” duhet “të vetën.” Në strofën e dytë lexojmë vargun e parë “Të shkunden dy fermana” kurse duhet:  “të shtunen dy fermana.”  Pra fjalët “të Shtunë” janë zëvëndësuar me “të shkunden.” Është me të vëtetë katastrofë.Te vargu: Hamza  a me do burra:  duhet: “Hamza aga me do burra” Te vargu 25 gjejmë: Vedvedin e ban “fisda” ku fjala “fisda” duhet fida (turq-theror.) Në çdo varg apo strofë do të gjenden gabime që ia ndryshojnë kuptimin fjalëve e rrjedhin si një lumë në çdo këngë të ribotimit. Duhet thënë se në botimet e Akademisë së Shkencave para vitit 90-të gjen plot budallallëqe në parathënie, ku për futet e ideologjia komuniste kot më kot, por sa i përket dialektalizmave, sqarimit të fjalëve të huaja, drejtëshkrimit  të fjalëve dhe sqarimeve historike, vështirë të gjesh gabime. Po ky sakatim kjo përqeshje e tallje, kjo qethje zero, që kalon hera-herës deri në depilim,  që i bëhët veprës së pavdekshme të Kasëm Taipit është e palejueshme. Kasëm Taipi vdiq shumë i ri vetëm, 42 vjeç. Thuhet që është varrosur pranë xhamisë së Luguçezmes dhe sot nuk dihet me saktësi varri i tij. Por populli Shkodrës  ia ka borxh ( ashtu si vlonjatët të madh, Fatos Mero Rrapaj) një monument, këtij biri të heshtur, që me aq zell, patriotizëm e dashuri na i përcolli këngët shkodrane e ato të Veriut. 

Po i mbyll këto shënimet me fjalët e poetit Agim Shehu: Çdo këngë folklorike sidomos historike e kaluar ka vlerë kur ajo ka rezonancë të plotë në çdo ind të saj me logjikën historike të ngjarjes kënduar nga gjithë populli dhe pranuar nga historiografia jonë… Qoftë dhe një apo pak vargje të ndryshuara mund të tjetërsojnë ngjarjen dhe të shpërfytyrojnë heronjtë nga ideali dhe lufta e tyre. 

HOMAZH DHE NDERIM NDAJ SAKRIFICËS HISTORIKE PËR LIRINË E KOSOVËS

by

Reshat Sahitaj, Kryetar i Unionit të Shkrimtarëve dhe Kritikëve Shqiptarë në Prishtinë, në një rrëfim ekskluziv dhënë gazetarit Sokol PAJA, për gazetën “DIELLI”, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, paraqet para publikut të gjërë librin ‟Adem dhe Hamëz Jashari”, një vepër studimore dhe publicistike në nderim të sakrificës historike të familjes Jashari për liri dhe pavarësi.

NJË VEPËR STUDIMORE HISTORIKE NË NDERIM TË ADEM E HAMËZ JASHARIT

Që nga vrasja e Adem e Hamëz Jasharit dhe familjeve të tyre janë bërë shumë manipulime nga individë, organizata e parti politike me dy qëllime të caktuara : e para për të përfituar prestigj dhe qeveri, e dyta për të zhvlerësuar rezistencën heroike të një familje të vetme kundër një ushtrie të armatosur më teknikën më moderne. Andaj, që nga paslufta e deri në ditët e sotme më ka interesuar pse një pjesë e shqiptarëve heshturazi e herë herë edhe në shkrime të tyre tentojnë ti zhvlerësojnë këto figura të cilat nuk kishin çka të jepnin më shumë se edhe jetën e tyre për çlirimin e Kosovës, e në anën tjetër, pse disa tjerë gënjejnë duke sajuar se ishin bashkëluftëtarë të Adem e Hamëz Jasharit, e në fakt të tillët nuk i shkuan në ndihmë as në vendin e ngjarjes ku zhvilloheshin luftimet e as në pozitat e tyre në Zona Operative që ata kishin krijuar bazat. Pra, këta janë faktorë që më nxitën të bëj një vepër në të cilën historia e tyre të shkruhet nga personalitete të njohura shqiptare në mënyrë sa më objektive të mundshme. 

ÇFARË PËRMBAN LIBRI PËR JASHARËT 

Libri ‟Adem dhe Hamëz Jashari” ka disa kapituj dhe hapet me publicisten e njohur Shpresa Mulliqi, e cila ka pasur guxim që të shkojë e të bënte intervistë me Ademin, Hamzën dhe anëtarët e familjes Jasharaj kur ata ishin në përgatitje për rezistencë. Në të njëjtin kapitull lexuesi ynë për herë të parë do të mësojë për stërvitjet ushtarake të Adem e Hamëz Jasharit, për të cilët shkruan kujtimet e tij Koloneli i karrierës Hysen Gecaj. Këtë kapitull e plotëson edhe Dr. Sulejman Abazi nga Tirana me fakte e dëshmi të reja nga pervoja e tij personale. Po në të njëjtin kapitull një analizë të thuktë e bën edhe historiani nga Prishtina Metush Zenuni i cili ishte pjesëmarrës në takime të shumta të Shtabit të Përgjithshëm të UÇK-së, i cili në mënyrë brilante e sqaron tërë procesin që nga fillimi i orgnizimit e deri në përfundim të vrasjes së këtyre dy figurave dhe familjeve të tyre. Kapitulli i dytë përfshin si është trajtuar figura e Ademit dhe Hamzës në letërsi, teatër, film, skulpturë etj. Prof. Asoc. Dr. Myrvete Dreshaj Baliu shkruan lidhur me trajtimin e këtyre figurave në letërsinë shqiptare, ndërsa Prof Dr. Ilir Muharremi mbi trajtimin e këtyre figurave në skulpturë. Nuk është lënë anash as trajtimi në film dhe teatër për të cilën shkruan regjisori Dibran Fylli e shumë të tjerë. Libri përfundon me dy kapituj të tjerë ku krijuesit tanë të rritur i dedikojnë vargje këtyre figurave tona kombëtare, ndërsa  kapitullin e fundit u kemi dhënë hapësirë poezive të shkruara nga fëmijët e klasave fillore të cilët me dashuri i kushtojnë poezi Ademit dhe Hamëz Jasharit. 

PSE ËSHTË BËRË PAK NGA SHKRIMTARËT, BOTA UNIVERSITARE E MEDIA NË KOSOVË PËR TË DEMASKUAR KRIMET SERBE NË KOSOVË

Pyetja juaj është komplekse dhe duhet shumë për të ardhur deri tek një përgjigje adekuate. Do mundohem të bëj një përmbledhje sa më të shkurtër e të saktë. Një pjesë e madhe e krijuesve tanë janë ngritur nga sistemi i kaluar pavarësisht nga aftësitë e tyre letrare apo shkencore. Akademia e Shkencave po ashtu ka grumbulluar një pjesë të madhe të ish bashkëpunëtorëve të Serbisë, të cilët as që mendojnë të bëjnë diçka për Adem e Hamëz Jasharin sepse u hidhërohet padroni i tyre në Beograd. Mediat tona më shumë u japin hapësirë bashkëjetesës me serbë, sepse në të kundërtën nuk do marrin ndihma materiale. Ministria e Kulturës nuk financon vepra me karakter nga lufta, apo financon me një shumë simbolike që krijuesit nuk i dalin as për shpenzime të botimit. Kemi shumë krijues që veprat e tyre mbi masakra që kanë bërë forcat serbe nuk ua financon asnjë ministri e asnjë biznesmen. Krimet serbe që i kanë bërë mbi popullsinë shqiptare civile do të denoncoheshin përmes botimit të librave në disa gjuhë të huaja, përmes filmave dokumentarë, filmave artistik etj. 

SI I KOMENTONI AKUZAT NDAJ UÇK DHE ARRESTIMIN E ÇLIRIMTARËVE

Lidhur më këtë unë mendoj ndryshe nga të tjerët. Në këtë rast nuk po akuzohet UÇK-ja por disa individë (personalitete me përgjegjësi gjatë dhe pas luftës) të cilët dyshohen se kanë bërë krime. Të gjithë të akuzuarit fshihen pas emrit UÇK, në mënyrë që ta kenë përkrahjen masive të popullit në organizimin e ndonjë demonstrate para Gjyktës në Hagë apo edhe në Prishtinë. Sipas Konvetes së Gjeneves ndalohen dhe dënohen krimet ndaj popullatës civile. Në çdo shtet të botës së civilizuar dënohen ushtarët, oficerët dhe përgjegjësit e asaj ushtrie që kanë lejuar të bëhën krime ndaj civilëve. SHBA dënon ushtarët dhe oficeret për krime në Irak, Franca po ashtu i dënon oficerët e vet për krime që kanë bërë mbi popullsinë civile. Të dyshuarit tanë që janë në Hagë e të tjerët që do shkojnë duhet të tregojnë pafajësinë e tyre. Unë do e kisha shtruar pyetjen tjetër : të akuzuarit të dyshuar për krime lufte a po akuzohen për vrasje të ushtarëve serbë apo për vrasje të ushtarëve e civilëve shqiptarë ? Kësaj do ia shtoja edhe pyetjen tjetër : pse Hashim Thaçi, Kadri Veslei e të tjerët në vitin 2015 kur e aprovuan ligjin në kuvend për krijimin e GJ.S, nuk e kërkuan edhe dënimin e kriminelëve serbë ?!  Kriminelët serbë lirshëm shëtisin në Kosovë e madje ndonjëri prej tyre ishte deputet në kuvendin tonë. Lidhur me këtë kam shkruar në shtypin tonë të përditshëm që nga Raporti i Dick Martit, e madje kam biseduar personalisht me Thaçin e Kadri Veselin të cilët nuk ndërmorën asnjë hap. Pse nuk kërkuan dënimin e kriminelëve serbë ?! Vetëm ata e dinë.

SI DO DALË KOSOVA PAS KËSAJ PËRBALLJE ME DREJTËSINË NË HAGË ? 

Procesi i Hagës është në fillim dhe askush nuk mundet të dijë epilogun. Ka mundësi që ndonjëri nga personalitetet e dyshuara të dënohet rëndë, siç ka mundësi në mungesë të dëshmitarëve , apo nga akuzat e rrejshme shqiptaro-serbe të mos dënohet. Kjo varet edhe në bazë të zhvillimeve politike në Kosovë. SHBA dhe Europa nuk dëshirojnë që Kosova të deshtojë, sepse pa ndihmen e tyre ne do mbesnim edhe mijëra vite nën sundimin e Serbisë. 

A PO LUAN EUROPA PADREJTËSI ME SHQIPTARËT E KOSOVËS

Duke qenë personalisht pjesëmarrës në shumë takime diplomatike në mes personaliteteve europiane dhe të gjitha personaliteteve politike kosovare, po e shpreh mendimin tim ashtu siç ka qenë e siç jemi sot. Historikisht ne shqiptarët gabimisht i kemi drejtuar akuzat kundër Europës. Kur Fuqitë e Mëdha e munden Perandorinë Osmane, ne kerkonim Autonomi në kuadër të Perandorisë gjë që nënkuptonte që territori i Turqisë të shtrihej deri në Ulqin e Sarandë. Europa kishte luftuar për shkatërrimin e Perandorisë Osmane, e ne kerkonim qëndrimin e tyre në trojet tona dhe në vend që të kërkonim pavarësi, ne kërkonim autonomi. Si rezultat Fuqitë e Mëdha na coptuan që të mos e linin Turqinë të dilte në Adriatik. Ishte padrejtësi që na u bë, por pas çdo lufte aleatët i ndajnë territorët që ishin kundër tyre. Fituesi i një lufte nuk ka mëshirë mbi popullin tjetër kundër të cilit ka luftuar dhe ka fituar. Gjatë viteve të ’90-ta kur të gjitha Republikat e Jugosllavisë dëshironin shkëputje nga Jugosllavia, ne shqiptarët kërkuam autonomi të zgjeruar. Kur Europa dhe SHBA në Gjykatën e Hagës Kosovën e Pavarur e shpalli të ligjshme, ministresha jonë Edita Tahiri, Kosovës sonë të pavarur ia shtoi fluskën që ta bënte ende të varur nga Serbia. Delegacioni ynë me dëshirë e krijuan Bashkësinë e Komunave serbe duke i shtuar më tepër komuna se sa serbet kërkonin. Europa e as SHBA nuk kanë të drejtë të intervenojnë që delegacionet tona të mos nënshkruajnë, sepse në anën tjetër qëndron Rusia e gatshme për çdo gjë. Duhet të akuzojmë vetvetën e jo Europën apo SHBA.