Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

KORONAVIRUS: JA PËRGJEGJËSIA E KINËS

by

KORONAVIRUS: JA PËRGJEGJËSIA E KINËS

Nga Milena Gabanelli dhe Luigi Offeddu- Përktheu Eugjen Merlika –

                Ndodhi edhe me pandeminë e Coronavirusit: Kina, antare e Këshillit të Sigurimit të OKB-së nga 1945 me të drejtë vetoje, hesht ose mohon gjithmonë kur i kërkohet llogari për atë si i respekton të drejtat njerëzore, në këtë rast lirinë e informimit. Këtë herë heshtja e saj paguhet nga shumë Vende të tjera.

                South China Morning Post, e përditëshmja historike e Hong Kongut, sjell më shumë se njëherë njoftime nga burime qeverie: infektimi i parë i mikrobit të ri është regjistruar në Kinë më 17 nëndor 2019. Njoftimi ndaj OBSH-së duhej t’ishte i menjëhershëm, por autoritetet presin 31 dhjetorin para se t’i njoftojnë zyrës përkatëse të saj një  “polmonit të çuditshëm” të shfaqur në Wuhan në tregun e kafshëve të gjalla. “Wet market” ishin treguesit e para-ardhësit Sars – Cov 1 të vitit 2002. Por vetëm më 9 janar 2020  Pekini flet për një “koronavirus të ri” t’afërt me Sarsin e mëparshëm. Më 30 janar OBSH lëshon piskamën ndërkombëtare.    

                Ndërkaq biznesi dhe turizmi botëror shkojnë e vijnë nga Kina sikur të mos kishte ndodhur asgjë. Vetëm në muajin e dhjetorit e vetëm me Evropën ka patur 5.523 fluturime (të dhënat e Eurokontrollit). Simbas burimeve të Enac – Enti kombëtar italian i aviacionit civil – më 13 janar, ndërsa përgatitet lockdown-i Wuhanit, Pekini firmos me Italinë (që nuk di asgjë) një përkujtesë marrëveshjeje për një shtesë deri në 164 fluturime javore për secilin, nga të cilët 108 me fillim të menjëhershëm. Më pas u ndaluan. Çmimi  i atij muaji e gjysmë heshtjeje është i pallogaritshëm. Kina mohon çdo përgjegjësi e kundërvepron ndaj humbjes së besueshmërisë me shtypjen e lirive në Hong Kong, me synimet e reja strategjike në Detin e Kinës Jugore, me grushtin gjithënjë e më të rëndë mbi pakicat etnike, mbi lirinë e brëndëshme të shprehjes, me akullin në marrëdhëniet me kishën katolike, me kërcënime arrogante ndaj shteteve sovrane.

Arrestimi i Jimmy Lai-t

U mbajt i fshehtë deri pak orë para botimit, natën e 30 qershorit: shtatëmijë fjalë, 66 nene. “Ligji i ri mbi sigurinë” ndëshkon me dënime deri në të përjetëshme hamëndje të krimeve si “ndarje, përmbysje apo veprimtari armiqësore, marrëveshje me Vënde të huaja  për të kërcënuar sigurinë kombëtare”. I përpunuar në Pekin, i dha fund një viti e gjysmë protestash në Hong Kong, sot krahinë administrative e veçantë, por që me paktin Pekin – Londër duhet të ruante disa liri qytetare themelore deri në 2047: “një Vënd i vetëm, dy sisteme”. Protestat kishin filluar sepse Kina mëtonte të dënonte në gjykatat e Pekinit të paditurit për krime të hamendësuara (edhe politikë) të kryera në Hong Kong. Mëtimi më pas u tërhoq, por ndërkaq “Pekini – shpjegon një burim – ka përfituar nga hutimi i Perëndimit, i shkaktuar nga pandemia, për të miratuar ligjin mbi sigurinë kombëtare”. Kështu, të shtyra një vit zgjedhjet e parashikuara për gjysmën e shtatorit (hulumtimet jepnin opozitën liberale në 60” të miratimeve), të ikur në mërgim drejtuesit kryesorë demokratikë, qindra arrestime vetëm në ditët e para, në pranga edhe botuesi liberal Jimmy Lai, me dy bijtë, zyrtarisht për “marrëveshje kunër bashkësisë së Shtetit kinez”. Dymbëdhjetë qytetarë të Hong Kongut janë arrestuar në javët e fundit sepse kërkuan të arrinin Taivanin me varkë. Londra i ka ofruar “një rrugë të re mërgimi” tre milionë qytetarëve banorë të Hong Kongut që në 1997 zgjodhën, në marrëveshje me Pekinin, që të ruanin pashaportën e tyre kineze. Përgjigja e Pekinit: “nuk i quaj të vlefshme ato pashaporta”.   

Nyja Taivan

Nga janari 2021 Taivani do të ketë një pashaportë të re. Në kapak fjala “Republika e Kinës” nuk lexohet më, në vëndin e saj “Taivan”. Një shenjë shqetësuese për Pekinin që ka qortuar gjithmonë: “nëse ata do të shpallin pavarësinë, ne do të ndërhyjmë ushtarakisht”. Sepse Taivani, në fakt i pavarur nga 1949, nuk është një Shtet i pavarur i së drejtës, nuk ulet  – nga mungesa e vullnetit të Pekinit – në organizatat ndërkombëtare. Për Kinën është një “tërësi kryengritëse”, të cilën e njohin diplomatikisht vetëm 14 shtete. Vetëm një shembull: Pekini ka ndaluar që OBSH të ftonte në mbledhjen e saj të nivelit të lartë Taivanin si shëmbull të mbarështimit të mirë shëndetësor. OBSH i është bindur. Nuk është vetëm çështje e krenarisë perandorake, por kryesisht gjeostrategjike, sepse  Deti i Kinës Jugore është në qendër të planeve të tij të shtrirjes: i mbushur me ishuj artificialë kinezë, është një minierë e nëndetëshme me 11 miliard fuçish nafte dhe 190 trilion metro kubësh të gazit natyror. Taivani është pajisur: të gjithë planet e tij ushtarake janë hartuar mbi një hamëndje mësymjeje tokujse të ardhur nga Kina, e cila nga ana e saj është e armatosur me teknologji t’aftë për të shkatërruar e vrarë pa ndërhyrjen njerëzore.

Ekzekutimet

Simbas Amnesty International Kina mban rekordin botëror të ekzekutimeve kapitale, të parashikuara për 46 krime të ndryshme, përfshirë edhe subversionin (pështjellimin). Ekzekutimet janë “mijra në vit”. Por Pekini thotë se nuk ka “statistika të ndara”, se numuri përfshin dënimet me burgim të përjetshëm dhe ata me pesë vjet. Në praktikë i quan sekret Shteti. Vetëm në 2014 OKB ka miratuar 20 porosi kundër dënimit me vdekje, të gjitha jo të detyrueshme, të rrëzuara nga Pekini si të “pazbatueshme e në kundërshtim me realitetin kinez”. Pa përgjigje edhe protestat e Këshillit të OKB për të drejtat njerëzore: madje në prill 2020, pikërisht n’atë Këshill prej të cilit ishte dorëhequr përfaqësuesi amerikan, Kina e rrëzuar nga “qortimet” periodike të Pallatit prej Xhami sa i përket temave të lirisë e drejtësisë, ka fituar një vënd të sajin deri në 2021. Ndoshta sepse, pohon “Qendra për një Siguri të Re Amerikane”, po mbush zbrazësirën e lënë nga Trump-i në organizatat ndërkombëtare dhe sepse sapo ka premtuar një dhurim OKB-së prej 2 miliard dollarësh në harkun e dy viteve.

Shtypja e pakicave etniko – fetare

                Tibeti është një krahinë autonome. 3,1 milion banorët e tij janë pothuaj të gjithë budistë, me gjuhën e tyre dhe njimendësinë kombëtare që arrin në vitin 127 p.K. Kanë kërkuar gjithmonë pavarësinë nga Pekini dhe kanë paguar një çmim: tempuj të shkatërruar e shtypje e përgjakëshme. Dalai Lama, çmim Nobel për Paqen, jeton në mërgim në Hindinë e Veriut, ka hequr dorë nga çfarëdo fuqie pushtetore dhe nga vija pavarësore. Por kërkon ende “mëshirë” dhe respektin e të drejtave njerëzore. Në krahinën autonome perëndimore të Hsingiangut jetojnë 23 milionë banorë, 47 % e të cilëve janë myslimanë ujgurë. Është e papranueshme për Pekinin kërkesa e tyre për liri fetare. Shtypjes së dhunëshme i tërnohet “riedukimi politik” ose “formimi ideologjik e qytetar” nëpërmjet punës së detyruar. Në një shtatorin e shkuar World Uyghur Congress, me rastin e vizitës në Berlin të ministrit të Jashtëm kinez Wang Yi, i kërkoi ndihmë qeverisë gjermane: nga 1 deri në tre milionë ujgurë janë të dënuar pa padi në kampet e “riedukimit”, ku ndodhin tortura dhe shterpëzime të dhunëshme. Gjermania ka protestuar shumë herë, edhe se në Hsingiang gjinden fabrika gjermane si Volkswagen (në Urumçi), Siemens, Basf. 4022 kampet e riedukimit janë shfuqizuar formalisht në 2013, por një dron anglez ka filmuar skena në një kamp të Hsingiangut ku mijëra njerëz prodhojnë lodra, veshje dhe mallra me çmim të ulët, më pas të shitura në Perëndim. Pekini e ka hequr qafe si një propagandë trumpiane, por nuk autorizon hyrjen e mbikqyrësve të OKB-së, të kërkuar nga 22 Shtete me një letër të Këshillit për të drejtat njerëzore. Në letër mungonte firma amerikane, e tërhequr tashmë para një viti. Ndërkaq ujgurët e mërguar n’Evropë, e tashmë qytetarë të Hollandës apo të Finlandës, kërcënohen nga agjentë kinezë: “Mendo për familjen tënde”. Në Mongolinë e jashtëme, e pavarur që nga 1921 dhe e banuar nga pasardhësit e Xhengis Khanit, nga ky vit mësimi nuk do të bëhet më në gjuhën vendore, por do të jetë e detyrueshme gjuha kineze.

Marrëdhëniet Kinë – Vatikan

                Sot në Kinë janë 10 milion katolikë, 101 ipeshkvij, 146 dioqeza, 4000 priftërinj, rreth 4500 murgesha. Po përfundon marrëveshja e përkohëshme Pekin – Romë e vitit 2018. Do të duhej të vërtetonte se fjala e fundit e urdhnimit të ipeshkvijve i përket Papës. Një kompromis teorik, pra. Por gjëndja e vërtetë është krejt ndryshe, pohojnë burimet katolike: marrëveshjet nuk janë respektuar nga regjimi, kishat janë të mbyllura e të zotëruara nga flamuri i partisë e kush synon të punojë në një zyrë shtetërore duhet të heqë dorë më parë nga çfarëdo besimi fetar. Ose më saktë: Shteti shpall lirinë fetare dhe njeh zyrtarisht pesë besime, por pastaj i shpjegon antarëve të partisë se çdo kult është “anestezi shpirtërore”, e papajtueshme me qënien në parti. Por triska e asaj partie në fakt është e domosdoshme për t’u futur në punë shtetërore. Ndërkaq misionarët italianë duhet të kthehen në shtëpi, përfshirë Bernardo Cervellera, drejtori i AsiaNews.

Kërcënimet ndaj Shteteve sovrane

Çfarë i ndodh zërave kritike? Cheng Lei, qytetare australiane e lindur kineze dhe një gazetare e njohur e TV publik të Pekinit, ka përfunduar në arrestim shtëpiak në një vënd të panjohur, pa asnjë padi të qartë. Drejtuesit e Tienanmenit janë në mërgim ndërmjet SHBA, Francës, Australisë dhe Italisë. Kërcënimet shtrihen edhe kundrejt Shteteve sovrane. “Me miqtë ne përdorim verën e mirë, dhe pushkët me armiqtë” hungëroi ambasadori kinez në Stokholm kur qeveria suedeze lajmëroi se do të vlerësonte me një çmim botuesin e shkrimtarin Gui Minhai, suedez i lindur në Kinë, ku ishte dënuar me dhjetë vjet për spiunazh të hamendësuar. Gjatë udhëtimit evropian ministri i Jashtëm kinez Wang Yi u ndalua më 3 shtator në Republikën Çeke, e duke i u drejtuar Presidentit të Senatit Miloš Vystrčil, që sapo ishte kthyer nga vizita në Taivan, deklaroi tekstualisht “do t’a paguani shtrenjtë oportunizmin tuaj politik”. Më 31 gusht kishte kaluar nga Norvegjia. Një gazetar kishte pyetur ministrin se çfarë mendonte ai për mundësinë e shtrirjes “djemve të Hong Kongut” të Nobelit për Paqën. Përgjigja: “Norvegjia nuk duhet të shfrytëzojë Çmimin për të ndërhyrë në punët tona të brëndëshme, duhet të mendojë më mirë të kultivojë marrëdhënie “të shëndosha” që janë sendërtuar më së fundi mbas “dimrit të ngrirë” që vazhdoi mbas Nobelit të dhënë më 2010 disidentit të burgosur Liu Xiaobo”.

Çmimi i heshtjes

                Sa vlen liria e fjalës në një botë gjithënjë e më shumë të ndërlidhur, që duhet të bëjë llogaritë me kërcënime shëndetësore e të ngrohjes globale, e në të cilën Kina ka një rol qëndror? Juristi i universitetit të Pekinit He Weifang ka thënë: “Mungesa e lirisë së fjalës e të shprehjes ka ndihmuar përhapjen e infeksionit”, e kishte theksuar një koleg i tij i ndritshëm, Xu Zhangrun, i arrestuar. Li Wenliang, okulisti kinez që e veçoi i pari virusin, në fillim u ndal, pastaj u qortua, më së fundi u bë viktimë. Sot në botë numërohen pothuajse një milion të vdekur dhe një rënie e ekonomisë globale. Kina nuk ka kërkuar falje dhe mburr sipëraninë e modelit kinez, që ka mbarështuar në mënyrë të jashtzakonëshme pandeminë, ndërsa Vëndet demokratike nuk janë në gjëndje. Sot deklaron se ka vetëm tetë raste në 1,4 miliard banorë. Është e pamundur të dihet sa i vërtetë mund të jetë ai numur. Nuk ka dyshim se Shtetet e Bashkuara, Brazili e ndonjë Vend evropian të kenë nënëvleftësuar, por si do të kishin shkuar punët nëse autoritetet kineze do të kishin njoftuar menjëherë bashkësinë ndërkombëtare për atë që po ndodhte? Nuk do t’a dijmë kurrë, ashtu sikurse nuk do të dijmë saktësisht se çfarë ka ndodhur që hulumtimi ndërkombëtar i pavarur, i votuar njëzëri në OBSH në maj, është ende vetëm një copë letër.

                “Corriere della Sera”, 27 shtator 2020     Përktheu Eugjen Merlika 

OVERSPREADING – KEY FACTOR TO THE PANDEMIC AND PREVENTIVE PRACTICES

by

By Rafaela Prifti- Today’s confirmation by the CDC that the pathogen is airborne brings together the science of overdispersion with the recognition of airborne aerosol transmission. Overdispersion is a key factor that should inform the approach to the pandemic and the preventive practices. Although much is still unknown about the super-spreading of SARS-CoV-2, nine months of epidemiological data shows that it is an overdispersed pathogen. It tends to spread in clusters, whereby one person tends to infect many or all that once, making them super-emitters of the virus. After months of extensive research by the global scientific community, many questions remain open about the substantial death toll suffered by a few cities compared to many others with similar density, household composition, weather, age distribution, and travel patterns in the spring of 2020. As the rest of Europe experiences a second wave, there are many explanations of variables such as weather, elderly populations, prior immunity, herd immunity—but there is a potentially overlooked way of understanding one factor: the measure of the dispersion of the pathogen. Overdispersion and super-spreading of this virus are found across the globe. A study found that in Hong Kong, which had extensive testing and contact tracing, about 19 percent of cases were responsible for 80 percent of transmission, while 69 percent of cases did not infect another person. In some cases of COVID-19 a single person did infect in excess of 80 percent of the people in the room in just a few hours, yet in other incidents COVID-19 is surprisingly much less contagious, even zero transmission. Multiple studies show that as few as 10 to 20 percent of infected people may be responsible for as much as 80 to 90 percent of transmission, and that many people barely transmit it.
SARS-CoV that caused the 2003 SARS outbreak was overdispersed in the same pattern. The majority of infected people did not transmit it, but a few super-spreading events caused most of the outbreaks. MERS appears overdispersed, but does not transmit well among humans.
The alternating between being super infectious and fairly noninfectious presents a huge challenge for health officials especially if we take into consideration that the pandemic playbook is based on the flu. Although a genuine threat, influenza does not have the same level of clustering behavior. Using a flu-pandemic playbook, won’t necessarily work well for an overdispersed pandemic.  To fight a super-spreading disease effectively, policymakers need to understand why super-spreading happens, its effects on testing regime and how to conduct effective contact-tracing methods.Experts divide the disease patterns into deterministic or stochastic: In the former, an outbreak’s distribution is more linear and predictable; in the latter, randomness plays a much larger role and predictions are hard, if not impossible. That means that the same inputs don’t always produce the same outputs.
Super-spreading clusters of COVID-19 almost overwhelmingly occur in poorly ventilated, indoor environments with over time congregations such as—weddings, churches, choirs, gyms, funerals, restaurants, loud talking, no masks. Studies show that the risk varies in every setting and activity. Infectious disease experts identify four key elements of super–spreader events: “prolonged contact, poor ventilation, highly infectious person, and crowding” as the key elements for a super-spreader event. Super-spreading can occur indoors beyond the six-feet guideline, because SARS-CoV-2, the pathogen causing COVID-19, can travel through the air particularly if ventilation is poor.
Given that some people infect others before they show symptoms, or when they have very mild or even no symptoms, it’s not always possible to know if we are highly infectious ourselves. There may be more factors but understanding the known elements of the pathogen’s behavior means that targeting clusters would be a very effective way in bringing down the transmission numbers. The health experts maintain that overdispersion should also inform our contact-tracing efforts. Right now, many states and nations engage in what is called forward or prospective contact tracing. Once an infected person is identified, we try to find out with whom they interacted afterward in order to warn, test, isolate, and quarantine these potential exposures. Backward tracing or retrospective contact tracking means identifying who was the first infected person. This approach is based in the nature of overdispersion since only a small percentage of people infect many at a time, whereas most others infect zero or maybe one.  Doing backward tracing to find the person who infected our patient, and then trace the forward contacts of the infecting person, rather than identify potential exposures, many of which will not happen anyway, because of the declining pattern of most transmissions    .
TEST AND TRACE METHODS
Public Health authorities consider that it doesn’t make sense to do forward tracing while not devoting enough resources to backward tracing and finding clusters, which cause so much damage. This point underlines the importance of rapid testing. The current dominant model of test and trace is not the best way when clusters are so important in spreading the disease, in terms of identifying people who are not infected and those who are infected. Although slow and expensive, PCR tests are highly accurate for both dimensions. However, PCR tests are slow, expensive and require a long uncomfortable swab, they are very accurate. Meanwhile, some rapid tests that are very accurate for ruling out individuals who are not infected with the disease but not as good at identifying infected individuals, are particularly valuable for cluster identification during an overdispersed pandemic. According to the specialists, this is helpful because some of these tests can be administered via saliva and be distributed outside medical facilities. Also increase the utility of wastewater testing which is effective for population-screening purposes, researchers say.
Because of the cluster behavior, identifying transmission events (someone infected someone else) is more important than identifying infected individuals using PCR testing. The most recent example of such a cluster was the Rose Garden event at the White House. Such cheap tests that could have been useful for the overdispersed pathogen. Yet these have been held up by regulatory agencies in the United States, due to the concern with their relative lack of accuracy in identifying positive cases compared with PCR tests.
ASSESSING DIFFERENT STRATEGIES
Many countries are now experiencing widespread rises in cases despite Europe’s relative level of success with containment rules this summer. The polarized debates about the pandemic bring up Sweden as an example to make a point about the efficacy of lockdowns. Studies show that Sweden like many other countries failed to protect elderly populations in nursing facilities, yet it has enforced stricter measures directed at super-spreading compared to other European countries – 50-person limit on indoor gatherings in March. Sweden encouraged social distancing and moved to online classes for higher-risk high-school and university students, while bringing the young children with a low transmission rate to schools—the opposite of the approach in the United States. Specialists say that “the most informative case studies may well be those who had terrible luck initially, like South Korea, and yet managed to bring about significant suppression.” In an overdispersion regime, the transmission level may be misleading. Just a few events can reignite massive numbers.
Japan did not impose a full lockdown, or interrupt mass transit. Like the US, Japan did not initially have the PCR capacity to do widespread testing. Recognizing the overdispersion characteristic of the pathogen, Japan strategy focused on cluster-busting including undertaking aggressive backward tracing to uncover clusters and counseling its population on ventilation. Japanese health experts say that restrictive rules are much more effective when they target the right key factor of the pandemic and work in combination with cheap testing and backward tracing to identify and limit the super-spreading events.

Çmimi i mosmirënjohjes

by

Shkruan:Prof. dr. Eshref Ymeri–

Në gjuhën shqipe ka shumë shprehje për mosmirënjohjen. Meqenëse kam gati një gjysmë shekulli (që prej vitit 1972) që merrem me pasurinë frazeologjike të gjuhës shqipe, në ballafaqim me anglishten, frëngjishten, italishten dhe rusishten (bashkë me një koleg, në vitin 2007 kemi botuar Fjalorin frazeologjik italisht-shqip, me mbi 15 mijë shprehje frazeologjike, në vitet 2015 dhe 2019 kam botuar, respektivisht, Fjalorin frazeologjik rusisht-shqip, me më shumë se 25 mijë shprehje frazeologjike, dhe Fjalorin frazeologjik anglisht-shqip, po me mbi 25 mijë shprehje frazeologjike), kam vënë re se në gjuhë shqipe hasen kaq shumë shprehje frazeologjike, në të cilat fshikullohet paq mosmirënjohja, çka nuk vihet re në gjuhët e mësipërme për nga sasia e tyre. Nuk jam në gjendje ta shpjegoj një dukuri të tillë. Prandaj i kam pasë shtruar vetes dy pyetjet në vijim:

Shprehje të tilla kanë lindur në gjuhën shqipe, meqenëse ne, si popull, kemi mbajtur qëndrim të prerë kundër mosmirënjohjes, apo dukuria e mosmirënjohjes ka pasë qenë kaq e pranishme në jetën tonë gjatë shekujve, saqë ka lënë mjaft truall për krijimin e tyre?

Mos vallë si truall i përshtatshëm për krijimin e shumë shprehjeve për mosmirënjohjen ka shërbyer përçarja tragjikje ndëshqiptare, për shkak të së cilës trojet tona etnike në mbarë Gadishullin Ilirik na u katandisën si kokoshi një thelë?

Në vijim po rendis disa shprehje për mosmirënjohjen:

bëri mirë e gjeti keq

është bukëshkalë

ha bukën e përmbys kupën

hedh hallin dhe thotë ku të kam parë

hedh lumin dhe të pështyn kalin

këtej të pi verën, andej të shan derën

këtej të puth këmbët, andej të nxjerr dhëmbët

mbaron punë dhe të kthen kurrizin

shkel bukën me këmbë

të ha shalqirin e të rreh me lëkurë

të ha (të pret) në besë

Në një letërkëmbim që kam pasur kohët e fundit me mikeshën time nga Tirana, zonjushën Miranda Kapllani, administratore biznesi, patëm shkëmbyer mendime edhe për mosmirënjohjen. Në njërin nga ato letërkëmbime, ajo më shkruan:

“Pena Juaj më kujtoi gjyshin tim, Hilmi Belul Beluli (Salillari), i përndjekur politik. Kam qënë shumë e vogël, por mbaj mend që thoshte: 

“Këtij vendi e keqja do t’i vijë nga vetja dhe nga serbi. Shqipëria vend i bekuar dhe popull i mallkuar”.

Pasi gjyshi ndërroi jetë dhe unë u rrita pak më shumë, pyes gjyshen se çfarë donte të thoshte gjyshi im me këto fjalë? Dhe gjyshja ime, e mënçur dhe e mirë, më pa dhe më tha: 

Dëgjo, e mira ime. Ishte dikur në rrëzë të një mali një shtëpizë, ku jetonte një grua e moshuar që e thërrisnin Fatma. Ajo ishte shëronjëse, por gjindja e thërrisnin magjistare. Të gjithë shkonin dhe kërkonin ndihmë te Fatma, dhe Fatma ju falte shërim. Një ditë, në një prej shtëpive të një fshati, sëmuret i vogli i familjes dhe e ëma i thotë burrit të saj, babait të fëmijës, të shkonte te Fatma, por ai i thotë “jo”, se ajo ishte shtrigë. I vogli po përkeqësohej dhe ishte në grahmat e fundit të jetës, dhe babai vendosi të shkonte te Fatma. Sapo mbërriti te dera e shtëpisë së saj, i del përpara Fatma dhe i thotë të kthehej në shtëpi, pasi e priste i biri për të luajtur. I çuditur, babai i fëmijës, pasi mërmëriti disa sharje për këtë shtrigë, kthehet nga kishte ardhur dhe shtanget në vend kur sheh të birin të vraponte drejt tij dhe se donte të luante. 

Në atë periudhë, Sulltani, në marrëveshje me qeverinë franceze të asaj kohe, kishte dërguar njerëzit e tij të gjenin shtrigën me emrin Fatma. Kudo që pyesnin, merrnin të njëjtën përgjigje: s’e njihte asnjë.  Të gjithë e mbronin dhe e ruanin Fatmën. Një ditë, njerëzit e Sulltanit mbërrijnë në shtëpinë e vogëlushit që i shpëtoi vdekjes, pyesin mamanë e tij dhe marrin të njëjtën përgjigje. Ndërkohë, vjen nga ara babai, e pyetën dhe atë, dhe ai, pa iu dridhur qerpiku, tha se e njihte dhe i shoqëroi për te shtëpia e Fatmës. Fatma e dinte ç’e priste dhe qëndronte e qetë në kasollen e saj. Dhe Fatma përfundoi në Francë, ku u gjykua si shtrigë dhe magjistare dhe u dënua me djegie në turrën e druve. Përpara se t’i vinin zjarrin turrës së druve, i thanë nëse kishte ndonjë dëshirë të fundit. Fatma kërkoi të dinte se kush e tradhtoi. Pasi xhelati artikuloi emrin e babait të vogëlushit të rikthyer në jetë, Fatma tha dëshirën e saj të fundit: 

“Shqipëria (Iliria, Arbëria) do të ishte një vend me një tokë, klimë, pasuri të bekuar, por populli i saj për 5 shekuj do të ishte i mallkuar”. 

E pash e çuditur gjyshen time, s’kuptova asgjë nga ç’dëgjova. Më pas, kur u rrita dhe gjyshja ime s’ishte më me mua, kuptova domethënien e tregimit të saj. Gjyshja ime quhej Fatma. Dhe ne jemi akoma nën ndikimin e mallkimit të Fatmës”.

Shkrimtari francez La Roshfuko ( François VI, duc de La Rochefoucauld – 1613-1680), autor veprash të karakterit filozofiko-moralizues, ka thënë:

“Nuk është ndonjë e keqe e madhe t’i bësh nder një mosmirënjohësi, por është fatkeqësi e madhe të pranosh të të bëjë nder një njeri i padenjë”.

NGA DIKTATURA NË DEMOKRATURË (5)

by

(Tridhjetë vite historie shqiptare)-

“Demokraci do të thotë shumë më tepër se sa qeveri popullore e zotërim i shumicës”– J. F. KENNEDY–

Një tipar i theksuar i demokraturave në përgjithësi është këmbëngulja për të qëndruar sa më gjatë në pushtet e në politikë, mundësisht deri sa të ndërrojnë jetë. Në këtë drejtim edhe shtetarët tanë nuk janë shumë të prirur të mos e respektojnë këtë rregull të pashkruar, por që është kthyer në një “ungjill” apo “kuran” të politikës.    Po të hedhim vështrimin në politikën botërore, do të vërejmë se Vëndet që nuk kanë një demokraci të hershme e të traditës, kanë një klasë politike të ngulur në kolltuqet e pushtetit prej dhjetëvjeçarësh, pavarësisht sistemit që praktikojnë.

Ata mund të jenë mbretëri, si shumë Vënde të botës arabe (Jordania, Maroku, Arabia Saudite, Vendet e Gjirit persik), Nepali e ndonjë tjetër e për ta është i ligjshëm pushteti i trashëguar, por mund të jenë edhe republika të mbretërizuara, në të cilat pushteti është i përjetshëm në duart e atij që qeveris. Në këtë kategori hyjnë Vendet ish komuniste apo të tilla si Rusia, Kina, Koreja e Veriut, Venezuela, Nikaragua, Bjellorusia, ish republikat sovjetike të Azisë qëndrore, Zimbabve, Siria etj. Kësaj liste të paplotësuar i duhet shtuar edhe Turqia e Erdoganit apo Irani i ajatollaheve që vijnë nga histori të ndryshme por kanë edhe ngjajshmëri në disa drejtime.

Në shumicën dërmuese të këtyre Vendeve, që përfaqësojnë rreth 40 % të popullsisë së globit, parimet bazë të demokracisë perëndimore janë shkelur e zëvendësuar nga urdhëra e urdhëresa të qeverive që zhvillojnë edhe zgjedhje “të lira”, të cilat i fitojnë gjithmonë ata me shumica “bullgare”, duke ruajtur për dhjetëvjeçarë me rradhë strukturat e tyre shtetërore të drejtuar nga të njëjtit njerëz. Lëvizjet demokratike n’ata shtete, herë herë organizohen dhe e ngrenë zërin e tyre, por ai bie në vesh të shurdhër, sepse demokratura njeh vetëm gjuhën e forcës dhe Lukashenko, Maduro, Asadi, Putin, Xi Jinpin e të ngjajshmit e tyre nuk ngurojnë t’a përdorin atë kundrejt bashkështetasve të tyre.

Teoria e “eksportimit të demokracisë”, e vënë në provë nga Shtetet e Bashkuara nën presidentin Bush në Irak, nuk gjeti përkrahje të gjërë tek të gjitha demokracitë evropiane e sprova e Irakut u quajt e gabuar, edhe se koalicioni ndërhyrës hoqi nga pushteti e nga jeta një satrap të patentuar si Sadam Hysejni e i dha mundësi popullit dhe klasës politike irakene të ndërtonin shtetin e tyre demokratik. Madje dhe ndërhyrja anglo – franceze në Libi në mbrojtje të kryengritësve kundër Gadafit, që shmangu një det gjaku të cilin po e përgatiste diktatori libian t’a kryente në Mizurata, vlerësohet si një gabim i madh nga vetë demokracitë, sepse solli “destabilizimin” e Vendit mbas vdekjes së tij. Një ndërhyrje e tillë kishte qënë ajo e NATO-s në Kosovë e në Sërbi në verën e vitit 1999 në mbrojtje të popullit të Kosovës, që kërcënohej me zhdukje fizike, si pasojë e genocidit serb, por që u dënua nga Rusia, Kina apo ndonjë Vend tjetër si Greqia e të tjera që ende nuk e njohin shtetin e Kosovës. Ndërkaq më vonë Rusia ndërhyri ushtarakisht në Krime, në Gjeorgji, në Ukrainë, në Siri e Turqia në Siri e së fundi në Libi, por opinioni publik nuk u shqetësua shumë, nuk pati asnjë protestë para selive përfaqësuese të këtyre Vendeve. Kjo mënyrë të ndërpretuari të ngjarjeve që dënon ndërhyrjen e demokracive në ndonjë zonë të botës në mbrojtje të popujve të rrezikuar, por quan vendosje rendi e rregulli ndërhyrjen e demokraturave në të tjera, është një nga treguesit më të çiltër të çoroditjes mediatike e politike në kohën tonë.

Mund të jetë e drejtë të vendosen marrëdhënie bashkëpunimi ekonomik e tregtar me diktaturat e majta kudo në botë, me Kinën kryesisht, por nuk duhet të gjejë vënd në mendësinë demokratike mospërfillja kundrejt shfaqjeve të dhunës së qeverisë kineze mbi ujgurët, mbi Hong Kongun, apo të dallimeve mbi pakicat katolike. Ajo të çon në një parodi të parimeve e të demokracisë, që i nënështrohen lehtësisht interesave ekonomike apo hamëndjeve si të tilla. Ndërgjegja demokratike, në kuptimin e mirëfilltë të fjalës në botën e soçme është në krizë njimendësie, e detyruar të pajtohet në heshtje me shumë dukuri që bien ndesh me të, e pafuqishme të veprojë, veçse nëpërmjet fjalës së lirë ku është e mundur, në mbrojtje t’atyre parimeve, të cilëve i beson, por që i sheh të nëpërkëmbura në shumë anë të botës. Protestat e bjellorusëve, apo të venezuelanëve më parë, të ukrainasve apo të banorëve të Hong Kongut, trajtimi çnjerëzor që i bëhet myslimanëve në Birmani, meritojnë të gjithë mirëkuptimin e solidaritetin tonë, ashtu si edhe të gjithë ata intelektualë turq, viktima të shtypjes policore të regjimit mbas t’ashtuquajturit “grusht shteti” në Turqi. Si qytetarë të botës ndihemi në vështirësi me pafuqinë tonë…..

Tek neve prirja për të kaluar gjithë jetën në politikë e ka kaluar edhe atë të regjimit komunist, ku politika ishte në plan të parë. Kjo edhe për arsyen e thjeshtë se në diktaturë kishte një mekanizëm rregullator me qëndër në trurin e Enver Hoxhës, që kujdesej për të vendosur kohë të përcaktuara për secilin politikan, madje edhe për secilin qytetar. Ajo ishte një kohë e çuditëshme e mbushur me ushtri hafijesh që, si marimangat endnin për çdo qytetar, “mik” apo “armik”, rrjetat e tyre të padive që dikush tjetër lart, shumë lart, vendoste kur t’i shkrepte mëndja e hazdisur, t’i vinte në zbatim, duke porositur arrestimin dhe dënimin e njerëzve. Çuditërisht për njerëzit më t’afërt, shokët e luftës të cilën “kryeheroi” e kishte parë vetëm me dylbi, të bashkëqeverisjes kriminale dhjetravjeçare, pasues të zellshëm, të cilët përgjëroheshin për të e për të cilët ai ishte kthyer në një Perëndi mbi tokë, dënimet ishin më të ashpra, shkonin deri në vdekje, me zbatime në vënde të panjohura, në orët e thella të netëve pa hënë….

Të gjitha këto vërtetonin “drejtësinë” e udhëheqësit, që mendonte vetëm për popullin e drobitur nga skamja, por të cilit i kishte krijuar një parajsë, atë socialiste. Për ata që e “tradhëtonin” atë popull, qoftë edhe vetëm në haluçinacionet e tij, ai nuk kishte aspak mëshirë, u merrte më parë dinjitetin nëpërmjet “autokritikave” para partisë, e pastaj jetën, në varrezën e përbashkët të truallit shqiptar, me të njëjtën mungesë mëshire që kishte shfaqur për të tjerë “tradhëtarë”, duke filluar nga kunati i tij që ishte një nga shqiptarët më të mirë të kohës së tij. Dhe rapsodi popullor i këndonte:

“Enver Hoxha e mprehu shpatën

      Dhe njëherë o për situatën.

      Kjo asht shpata qi i rrin te koka

      Gjithë anmiqvet o që ka bota.”

Sa më shumë vriste Enveri me urdhërat e tij, aq më shumë rapsodi brohoriste e çirrej:

“Enver Hoxha o tungjatë jeta

            Sa kto male o sa kto shkrepa.

        Emnin shqipes o lart i a ngrite 

          Gjithë këtë popull në dritë e qite.”

Mbas vrasjeve duheshin zëvendësuar postet e tyre me njerëz të besimit: atëherë mblidheshin ata apo ato ku ishin e ku s’ishin, shoferë, kooperativistë, karrocierë, elektriçistë etj., e zinin vëndet e tyre në byronë politike e në qeveri, duke kënduar “Enver Hoxha or tungjatë jeta…..”

Sa anakronike tingëllonin këto vargje kur shqiptarët u liruan nga zinxhirët e provuan të gjenin fatin në botën e madhe, larg e afër, e panë me sytë e tyre errësirën në të cilën kishin qënë të zhytur deri atëherë. Kjo ishte historia nga dolën drejtuesit e demokraturës që në dhjetorin 1990, një vit mbasi rumunët kishin dërguar në botën tjetër çiftin mizor të shtetit të tyre, u betuan e u stërbetuan se do të ndërtonin demokracinë perëndimore në Shqipëri. Një vit më parë prijësi i tyre u kishte dhënë të gjithë udhëzimet se si do të ujdisej Shqipëria “demokratike”. Ata do t’a ruanin si gjënë më të çmuar “ungjillin” e pas komunizmit, madje do të shkonin të këshilloheshin me autorin e tij sa herë që hasnin në vështirësi ose sa herë donin t’a falënderonin për misionin e tij “historik”. Ishte një mision që kish nisur herët duke miratuar vrasjet e mijëra bashkatdhetarëve  djem të Kosovës martire e kishte përfunduar me vrasje djemsh shqiptarë në kufi, që donin të largoheshin  nga ferri shqiptar, gjithmonë i gatshëm të jepte recetat e ecurisë së Shqipërisë mbas komuniste.

Rruga e gjatë tridhjetëvjeçare në të cilën ata e drejtuan e solli Shqipërinë në ditët e sotme. Në dukje qe një rrugë e vështirë, me kundërshti të mëdha, me luftë për pushtet, me padi nga më të ndryshmet për njëri tjetrin nga klanet politikë, por në thelb ishte një ecje krah për krah, gjithënjë në mbrojtje të interesave të kastave, të pasurimit të tyre, të projektit të përbashkët të plakjes në pushtet, qoftë edhe duke ndërruar postet, për të ruajtur formën “demokratike” e për t’u hedhur hi syve “armiqve të revolucionit” e miqve të rinj evropianë e amerikanë. I sendërtuan plotësisht detyrat e shtëpisë: kastat u pasuruan, madje përtej çdo parashikimi, armiqtë u degdisën jashtë shtetit sepse nuk i duheshin më Shqipërisë, mbasi ajo nuk mund të përsëriste përvojën e kampeve të punës së detyruar për t’i shfrytëzuar si skllevër. Në pushtet nuk qëndruan më rangallat e vjetra të komunizmit, por u ngjitën bijtë e tyre, të shkolluar e me veshje perëndimore. Shumica e tyre vinin nga familjet e aradhës së Sigurimit të shtetit që, në heshtje e pa rënë në sy lëviznin fijet e administratave demokratike duke shfrytëzuar famëkeqet dosje të tyre.

Në një evidencë në botuar në gazetën “Dielli”, organ i shoqatës “Vatra” në New York, gazetari Ilirian Blloshmi rendit 35 emra të nomenklaturës së lartë të administratës shqiptare aktuale,  duke shënuar përbri origjinën e tyre familiare. Na del një kuadër i tillë i kthyer në përqindje:

  1. Familjarë të ish udhëheqësve komunistë            5,6 %
  2. Ish funksionarë të komunizmit                              5,6 %
  3. Pasardhës të ish punonjësve të Sigurimit           40 %
  4. Pasardhës të ish funksionarëve të komunizmit 34 %   
  5. Ish oficerë Sigurimi                                                  15 %

Nëse këto përqindje, të nxjerra nga një mostër e vogël në numur por e bollshme në ofiqe e pozita shtetërore, do të shtriheshin në të gjithë spektrin politik, karakteri klasor i administratës së demokraturës nuk do të linte asnjë farë dyshimi mbi vazhdimësinë ramiziane që karakterizon gjithë kalesën e në veçanti vitet e fundit të cilët merr në shqyrtim hulumtimi. Fakti që pjesa dërmuese e kuadrove të larta të Vendit të vijnë  nga rrjedha e pjesës më besnike e më mizore të diktaturës, nga organet e ish Sigurimit të shtetit është një tregues tepër shqetësues për të sotmen por edhe për t’ardhmen e Shqipërisë. Kjo dukuri dëshmon se tjetërsimi i sistemit, pavarësisht nga ngjyrat e propagandës apo nga pohimet e drejtuesve të ndryshëm, përgjegjës në funksionet më të larta të shtetit që, çuditërisht  janë gjithmonë të njëjtat fytyra, ka qënë tërësisht një operacion fasade, një dramë e fëlliqur e luajtur mbi idealet e dhjetorit 1990 e mbi shpresat e një populli që i kishte paguar një tribut shumë të rëndë epokës para-ardhëse. Në vënd që të jepnin llogari para drejtësisë së demokracisë për të gjitha prapësitë e krimet e kryera në pothuaj gjysmë shekulli tiranie, ish Sigurimi i shtetit arriti të plotësojë nomenklaturat e shtetit shqiptar me bijtë e bijat e tij. Kjo fitore dyfishe e së shkuarës mbi t’ardhmen, e servirur me emrin e bujshëm të Rilindjes, i kalon edhe metodat e Enver Hoxhës përsa i përket përzgjedhjes së klasës drejtuese, të cilën ai e bazonte, së paku kështu thonte, më shumë në kuadrot e partisë që duhej të kontrollonin ata të Sigurimit.

Shtator 2020 VIJON

Punoj dhe nuk marrë rrogën

by

Nga Ilir Levonja-Florida-USA-

Kur dëgjon një punëtor shqiptar që pohon se ka 27 rroga pa marrë, ndërkohë vazhdon edhe punon, është të vësh duart në kokë. Nga ana tjetër një qeveritar ia kthen se, nuk ka punë në marrdhëniet e tia me privatin, është t’ia mbathësh nga vendi një orë e më parë.

Nuk do ndalem tek Armo pasi është versioni i gjallë i një korrupsioni sy për sy, deri pastrim parash. Një nga pikat nevralgjike të pasurive të shtetit shqiptar. Dhe pikërisht informalitetit ekonomik në vendin tonë. Ashtu sikur edhe me minierat që janë copëzuar e kanë kaluar në atë sagën e pronave të mbivendosura. Do ndalem tek naftëtarët, tek shoqëria, zona aty. Nuk ka shpjegim tjetër veç faktit që ashtu si shumë të tjerë, si e gjithë shoqëria shqipatre, edhe ju, ne, të gjithë pa përjashtim kemi humbur identitetin social. Jemi thjesht shifra. Se po ti referohesh historikut të shitjes së ish Uzinës së naftës a Armos, shteti ka përfituar përqindjet. Kurse ju asgjë… veç jeni kënaqur me llafet e bukura të çdo shtetari që ka ndërmjetësuar në mitmarrje dhe jo garancinë e pagave tuaja. Shkurt shteti është garanti në raportet mes investitorit dhe punëtorit. E ka detyrim kushtetues. Ai shtetar që thotë se nuk ka punë se çfarë bëni ju me privatin, do hedhur në koshin e plehrave një orë e më parë. Sikur përqindjet e këtyre tranzaksioneve financiare të ishin administruar drejtë, ju sot nuk do të diskutonit pagat. Por puna është se ato përqindje janë tashmë pasuri e patundshme e shtetarëve që ju tregojnë derën. Atyre që erdhën në pushtet me votën tuaj, nuk kishin veç nga një apartament dhomë e guzhinë. Dhe atë me orë punë nga baballarët në ndërtimin socializmit. Sot nuk u flet dot me gojë. Ju u shkruani parualla, vini dorën në zemër, duam të çojmë fëmijët në shkollë etj. Ata janë vemje të dështimit të tyre dhe nuk kanë se si të preken. Kur them kemi humbur identitetin, e kam në kuptimin e solidaritetit. Nuk bëjmë më për njëri-tjetrin. Një qytet aty hesht dhe kafeneve debatojnë. Një shoqëri e tërë gënjehet nga pamjet se si dy qeveri, ajo e Shqipërisë dhe e Kosovës, nënshkruajnë marrëveshje. Janë farsa pasi më përpara se të lidhet me rrjet hekurudhor Tirana me Prishtinën, do lidhet Beogradi me Prishtinën. Jemi flluska të llapallapës se sa shoqëri me këmbë në tokë. Masturbohemi nga letra e Donadl Trumpit, pa kuptuar kurrë se thelbi është ekonomia. Dhe se neve veç vetvetes nuk na duhen as çështjet e Izraelit, as ato të Turqisë, e as të Rusisë. Por ne pikërisht vetvetja nuk jemi, ndaj edhe ju jeni si të thuash të izoluar, rrezik nuk e dini se cili është pronari. Jeni kronika e fundit e lajmeve, jo e para. Të parat janë shalqintë e papjekur, kokshkat, fallxhorja. Ligji që ndërrohet, modifikohet, përdhunohet për vit, ai i zgjedhjeve. Për më tepër një shtet që nuk menaxhon dot kapitalet e tia, është sa i mbaruar, aq edhe i bandave. Jemi me fat që kemi burime të arit të zi, burime minerare, burime ujore, por kush i ka. Greqia e dërrmuar nga krizat ekonomike, nxorri në det të një flotë të tërë karshi inazionit turk. Neve kemi nëndetësen 105, ia vodhëm rusëve, e kemi të ankoruar për selfie. Se për punë të ha mun’ e shkreta. Shkurt vazhdoni, por beteja fitohet kur bashkohet me ju, edhe bujku, edhe fermeri, edhe minatori, edhe shoferi, arsmitari, mjeku, etj. Dhe anasjelltas. Pra kur të kuptojmë se më shumë i duhemi njëri-tjetrit se sa dështimit të Edi Ramës.