Shkruan:DR.SALI BERISHA/
I nderurar zoti Buzhala, së pari, ju lutem pranoni përshëndetjet e mia dhe kërkesën time për mirëkuptim për këtë reagim ndaj një deklarimit tuaj në një debat në emisionin Klan “Opinion”. Në këtë debat, javë më parë në “Opinion”, duke komentuar deklaratën e Ramës në Beograd pa asnjë lidhje ju u shprehët: “sepse Sali Berisha në vitin 1999 thoshte mos pranoni Rambujenë”. “Pra, Kosova nuk përfitoi shumë prej deklaratave të kësaj ndërhyrje”. Kërkova mirëkuptimin tuaj sepse, shkaku i vërtetë i kësaj përgjigje nuk është deklarata juaj në të cilin ju, më së paku për arsye tuaja, keni komentuar qëndrimin tim duke e nxjerrë atë jashtë kontekstit tashmë plotësisht të njohur për cilindo që i pëlqen e vërteta. Deklarata juaj është thjeshtë vetëm preteksti i kësaj përgjigje sepse deklarata shumë më të hidhura për këtë çështje, nga data 18 shkurt 1999 deri me datë 13.11.2014 nga Edi Rama në TCH, janë me dhjetra në mos qindra të bëra nga ministra, kryeministra, socialistë, gazetarë, analistë, pseudoanalistë, kryesisht të Shqipërisë por në ndonjë rast edhe të Kosovës.
Kështu që kjo përgjigje që jepet për herë të parë me shkrim për këto akuza, ju drejtohet natyrisht dhe ju, por para së gjithash, atyre që shpifën, trilluan, spekulluan me qindra herë lidhur me qëndrimin tim të drejtë ndaj Rambujesë dhe që përputhej plotësisht me interesat më jetike të kombit. Sipas pretendimit të tyre qesharak, unë me deklaratat e mia të asaj kohe, bllokova marrëveshjen dhe kjo i dha kohën e duhur Millosheviçit të zbresë trupat dhe të masakrojë Kosovën. E vërteta është, siç do ta shohim poshtë, se unë nuk kam bllokuar asnjë marrëveshje, por kam denoncuar dhe kundërshtuar një projekt-marrëveshje, e cila kurrë nuk mund të pranohej.
Ky kor mjeranësh, ndaj të cilit kam qenë indiferent, me akuzat e shplara ndaj meje për këtë çështje, vetëm sa ka hequr maskën dhe zbuluar keq vetveten.
Me këtë rast theksoj se ata shqiptarë që kanë qenë në Rambuje ose që kishin informacion në kohë reale nga konferenca dhe lëshonin asokohe këtë akuzë, me megafonët e qeverisë shqiptare apo në anekset e kështjellës mesjetare për qëndrimet e mia, ata vetëm sa më provonin qartë se, ishin për sakrifikimin e Kosovës dhe qëndrimin e saj nën Serbinë me një status të gjymtuar të para 1974, dhe kjo vetëm e vetëm për të çimentuar pushtetin e tyre, ose thjesht të detyruar për të zbatuar udhëzimet e Beogradit. Ndërsa unë vendosa t’ju përgjigjem ju, duke shpresuar se nuk e njihni mirë të vërtetën e qëndrimit tim, në ato ditë të një rëndësie vendimtare për shqiptarët.
Konferenca e Rambujes që u mbajt në datat 6-23 shkurt 1999, ishte angazhimi më i madh ndërkombëtar në histori për ne shqiptarët, ishte një Deyton i dytë, por tashmë vetëm për Kosovën. Në atë kohë, si kryetar i opozitës në Shqipëri, e kam ndjekur me përqëndrimin dhe vëmëndjen më të madhe, e kam mbështetur konferencën, jo me një por me disa deklarata, në prag dhe gjatë zhvillimit të saj, në takimet e mia publike dhe private me përfaqësues të Kosovës dhe të komunitetit ndërkombëtar.
Konferenca, siç dihet, nisi punimet me shqyrtimin e dokumentit “kushtetutës” së Rambujesë për zgjidhjen e problemit të Kosovës. Ky dokument nuk ishte i përsosur por ishte më i miri që Fuqitë e Mëdha kishin paraqitur deri atëherë për zgjidhjen e çështjes së Kosovës. Dokumenti parashikonte largimin de facto të Serbisë nga Kosova (përveç kufirit ndërkombëtar), futjen e trupave të NATO-s në Kosovë, parashikonte konstituimin e institucioneve të Kosovës dhe pas një periudhe kalimtare tre vjeçare, referendumin e popullit për të përcaktuar statusin përfundimtar të Kosovës. Pra, respektonte kështu të drejtën e ushtruar edhe më parë në kushtet e pushtimit, nga qytetarët e Kosovës, për statusin e Kosoves, ashtu dhe rezolutën e iniciuar nga qeveria shqiptare të OKB për Kosovën, të votuar në vjeshtën e vitit 1994, nga 137 vende, pra mbi 2/3 e vendeve antare e cila njihte dhe sanksiononte pa ekuivoke të drejtën e shqiptarve për vetvendosje.
Me sa di unë, dokumenti nuk kishte të qartë rolin e ardhshëm të UÇK për të cilin dhe probleme tjera po negociohej. Një gjë ishte e sigurt – Millosheviçi dokumentin nuk e pranonte. Konferenca po shteronte kohën e parashikuar, ajo duhet të përfundonte me datë 20 shkurt, por papritmas ndodhi një kthesë përmbysëse në punimet e saj. Me datë 17 shkurt në darkë, në mos gaboj, informohem se kishte ndodhur e pabesueshmja. Projekti mbi të cilën ishte diskutuar që nga data 7 shkurt, u zëvendësua nga pesëshja, Fuqitë e Mëdha me një projekt të ri, të kundërt me të parin, që dukej sikur të ishte shkruajtur në Moskë apo Beograd.
Në tekstin e ri që iu dorëzua befasishëm dhe pothuaj në fund të kohës të caktuar për zhvillimin e Konferencës delegacionit shqiptar dhe atij serb, Kosova jo vetëm që mbetej tërsisht nën Serbinë, por me një status qartësisht më të kufizuar se i vitit 1974, me mbikqyrje nga OSBE, pra prania e trupave të NATO-s zëvendësohej me praninë e OSBE-së. Në projektin e ri, ishte hequr krejtësisht referendumi për statusin e Kosovës, propozohej parlamenti me dy dhoma, në të cilin dhoma e pakicave bënte ligjin, legjislativi i Kosovës përfundonte, de facto, në duart e Miloshevicit, UÇK asgjësohej. Ky projekt, që nga idetë e para të Lordit Carrington e deri atë ditë, ishte më antishqiptar dhe natyrisht, më i papranueshëm se sa çdo projekt tjetër.
Mbi këtë zhvillim dramatik u informava menjëherë nga disa prej miqve të mi që përfaqësonin Kosovën në konferencë. Pikërisht, në këtë moment, kur Fuqitë e Mëdha papritmas ndryshuan qëndrimin, unë u rrjeshtova publikisht me Kosovën. Kështu, me dt 18 shkurt, plotësisht i vetëdijshëm për hapin që po ndërmerrja, por në përputhje të plotë me bindjet dhe me kontratën time me kombin, denoncova publikisht, para shqiptarëve, projektin e ri, si një projekt antishqiptar. Në deklaratën time të kësaj date, me titull: Pavarësia e Kosovës – kusht themelor për paqen në Ballkan, ndër të tjera shprehem: “Unë konstatoj me keqardhje, se po bëhen presione mbi delegacionin shqiptar për të hequr dorë nga kluazola me të cilën Kosova, në tre vjet, me referendum të shpallë vullnetin e saj” dhe vazhdoj më poshtë se: “Pa këtë klauzolë duhet të them se marrëveshja bëhet ose një marrëveshje që dëmton në mënyrë fatale interesat e shqiptarëve ose një marrëveshje në letër, të cilën asnjë shqiptar në Kosovë, Shqipëri, Mal të Zi e diasporë nuk do mund ta përkrah dhe ta njohë”. Në këtë dekleratë theksoj gjithashtu se: “pa praninë e NATO-s në Kosovë nuk ka asnjë zgjidhje”. Po aty jam shprehur: “shoh se mbi Kosovën po projektohen interesa kombëtare të shteteve të ndryshme dhe po injorohen interesat kombëtare të shqiptarve” dhe në fund kam dënuar qëndrimin rus.
E vërteta është se me këtë deklaratë, zgjova zemërimin e menjëhershëm të Perëndive të tokës tërbimin e Milosheviçit dhe miqve të tij, por jo të Zotit. Po ju rikujtoj se, një diplomati të rëndësishëm që më erdhi me tone jo miqësore në zyrë për deklaratën time, iu përgjigja qetë, duke i thënë: “mbaj shënim ju lutem. I thoni qeverisë tuaj se, sa herë që shqiptarëve do t’ju serviren marrëveshje si ajo, unë do t’i denoncoj si akte antishqiptare”. Qëndrimi im publik kundërshtues ndaj projektit të ri, nuk lidhej me dyshimin se atë mund ta firmoste përfaqësia e Kosovës, pasi në dijeninë time, kundërshtimi i tyre ishte unanim. Qëndrimi im synonte mbështetjen e përfaqësisë të Kosovës, për qëndrimin kundërshtues të saj. Por, qëndrimi im në atë moment kritik kishte si qëllim gjithashtu të dënoja publikisht atë projekt si një marrëveshje antishqiptare, i cili kurrë nuk mund të pranohej. Natyrisht, ato ditë dramatike, kam komunikuar me pjesëmarrës dhe ndjekur disa herë në ditë konferencën, zhvillimet, debatet brenda saj. Këto qëndrime i kam përsëritur në deklaratën time të datës 21 shkurt 1999, por duke shprehur besim tek Sekretarja e Shtetit, Ollbright dhe Qeveria amerikane për mbështetje të kërkesave të drejta të palës shqiptare, jam shprehur ndër të tjera se: “Shqiptarët nuk mund të firmosin kushtetutën e pushtuesve …. e cila e kthen Kosovën në një provincë me të drejta të kufizuara, që nuk i ka patur as në vitin 1945. Një kurth për të fajësuar shqiptarët, por përsëri unë mendoj se ka mendje të cilat kanë kthjelltësi si qëndrimet e Sekretares së Shtetit Ollbright, administratës së presidentit Klinton dhe të Organizatës të të Drejtave të Njeriut të cilët janë më të qartë përsa i përket përmasave të konfliktit”.
Më dt. 22 shkurt të vitit 1999, falë punës këmbëngulëse të përfaqësuesve të Kosovës dhe mirëkuptimit të miqve tanë për propozimet e shqiptarëve, projekti pësoi ndryshime thelbësore. Në tekst u rikthyen klauzolat më të rëndësishme. Po këtë datë ndryshon përsëri qëndrimi im. Kështu, në deklaratën e datës 22 shkurt 1999, Partia Demokratike dhe pesë parti tjera opozitare, kanë miratuar deklaratën në të cilën, ndër të tjera shprehën: “Marrëveshja e Rambujes do pranohej nga shqiptarët vetëm në rast se do të njihte të drejtën e shqiptarëve për të shprehur vullnetin për të ardhmen e tyre, pas periudhës kalimtare. Prania e trupave të NATO-s në Kosovë do të ishte e vetmja garanci e realizimit praktik të marrëveshjes së Rambujesë. Ushtria Çlirimtare e Kosovës duhet të shndërohet në Gardë Kombëtare të Kosovës”. Në të vërtetë, ndonëse teksti i projektit me ndryshimet thelbësore u bë i pranueshëm për shumicën dërmuese të përfaqësuesve tanë në Konferencë, përsëri siç e dini ju, jo çdonjëri prej tyre e pranoi atë. Por as ju dhe as njëri, as edhe ato që hezituan, nuk mund t’i lidhni me deklaratat e mia kundërshtitë e mbetura. Ato, qartësisht, lidheshin me disa zhvillime të papritura, që ndodhën bash ato dy-tre ditët e fundit, jo në Tiranë por në Kosovë, me të cilat unë nuk kisha absolutisht asnjë lidhje. Është tashmë e ditur se, pas shumë debatesh, me datë 23 shkurt 1999, përfaqësia e Kosovës në Rambuje doli me deklaratën, tashmë të njohur se, ajo pranonte unanimisht në parim marrëveshjen e Rambujesë dhe se për firmosjen e saj kërkonte pak kohë, për ta konsultuar atë me forume dhe faktorë të tjerë në Kosovë. Kjo kërkesë u pranua nga Fuqitë e Mëdha, të cilat fiksuan, për këtë qëllim, një konferencë tjetër për Kosovën me datë 15 mars 1999.
Prandaj dhe në deklaratën time të datës 24/2/1999 thuhet se: “PD mbështet deklaratën e përfaqësuesve të Kosovës dhe vlerëson si një zhvillim të rëndësishëm të Rambujesë fiksimin e datës 15 mars për një konferencë ndërkombëtare për Kosovën, kërkon që përfaqësia e Kosovës t’i përmbahet luajalitetit të deklaratës që miratoi vetë me konsensus në Rambuje dhe i bëhet thirrje Demaçit të mbështesë marrëveshjen”. Në një rezolutë të forcave politike të datës 3 mars 1999, bëhet thirrje “të gjitha forcave ushtarake, politike në Kosovë, Shqipëri dhe kudo që ndodhen, tëmbështesin firmosjen e marrëveshjes së pranuar në parim nga përfaqesia e Kosovës”.
Ky ishte qëndrimi im, Zoti Buzhala, dhe i PD ndaj Konferencës së Rambujesë. Ky qëndrim, asokohe, është vlerësuar nga shqiptarët por, dy-tre vite më parë duhet të pranoj, edhe nga ndonjë drejtues kryesor i UÇK me origjinë nga Shqipëria. Ky qëndrim është krejt i ndryshëm nga ai i disa qeveritarëve shqiptarë që erdhën të paftuar nga organizatorët e Konferencës në Rambuje dhe, që kur u kthyen, denoncuan dhe fajësuan publikisht si depresiv, psikotik, melankolik, anëtarë të caktuar të delegacionit të Kosovës, pse ato nuk pranuan të firmosnin me 23 shkurt marrëveshjen por, kërkuan ta konsultonin me forumet në Kosovë. Kurse unë, këtë qëndrim përçarës, nuk mund të pranoja. Së fundi dhe kjo nuk lidhet me ju, por direkt me përfaqësuesit e kombit titist virtual Kosovar, ne shqiptarët jetojmë në dy dhe më shumë shtete për shkak të rrethanave historike, mirëpo liria, interesi, ideali dhe dinjiteti kombëtar burojnë nga kombi dhe janë një e të pandarë.
Reagimi publik i ish-kryeministrit, në vitin 1999, shef i opozitës në Shqipëri, lidhur me akuzat e zgjatura në kohë se zoti Berisha pat dalë njëfarë kohe kundër rekomandimeve ndërkombëtare, lidhur me dokumentet që po prodhonte Konferenca e Rambujesë
Pse nuk mund të festojmë 70-vjetorin e çlirimit
Nga Át Vitor Demaj, OFM/
Hymje/
Kur grekët e vjetër filluen me u marrë me histori, menduen me trajtue historinë si shkencë për dy qëllime. Ata thojshin se historia shërben për me mësue prej gabimeve të maparshme; dhe që këto gabime të mos përsriten ma. Grekët mendojshin se natyra e njeriut âsht lehtësisht e manipulushme e se ngjarjet edhe ato mâ tragjike mund të përsriten. Historiani duhet të grumbullojë fakte, ngjarje, dëshmi të njerëzve që jetuen ato ngjarje, dokumente, të kërkojë nëpër arkiva, të lexojë libra të shkruem posaçe për atë periudhë. Grekët mendojshin se tue u a mësue historinë brezave të rij do të parandalonin problemet e së kaluemes. Tue studiue historinë edukoheshin e formoheshin breznitë e reja me të mirat e me të këqijat e të parëve tyne. Edhe sot shërben për né që ta njohim historinë për me njoftë të kaluemen e sidomos që ajo të mos përsritet.
Ketë vit u banë kremtimet për 70-vjetorin e çlirimit të Shqipnisë. Historianët e historisë sëré e kanë nxjerrë kryet, nostalgjikët e sistemit komunist japin sentenca, ndërkohë që rikthehet frikshëm fotografia e Enver Hoxhës në mbledhje publike. Simboli i së keqes vijon të mbijetojë në mendjet e disa shqiptarve. Bile hija e tij po i ndjek mbrapa. Ambasadori amerikan e dënoi qartë rikthimin e figurës së Enver Hoxhës e ndërkohë shumë prej nesh heshtën.
Nëse e shikojmë me objektivitet ketë vit i bjen të kujtojmë 70-vjetorin e fillimit të tiranisë, të diktaturës mâ çnjerëzore të popullit tonë. Nuk duem të paragjykojmë të vramët gjatë Luftës së Dytë Botnore, sidomos të ramt ndër partizan e komunista. Për komunistatpat deklarue P. Anton Harapi, në vjetin 1944se veprojshin me krye në thes, pa e dijt se kush po i udhëhiqte. Nuk dijshin se kush po i drejton. Shumë sish kishin luftue për nji Shqipni të lirë e jo për diktatorin e vrasësit e tij. Historinë nuk mund ta lexojmë vetëm nëpërmjet nji date ose mbas nji rase të caktueme, atë duhet ta kontekstualizojmë dhe ta lidhim me atë se çka ndodhi mâ vonë. Ajo çka erdhi mâ vonë nuk lejon kurrqysh që 29 nandori i vjetit 1944 të jetë ditë gëzimi.
1 Asgjasimi fizik i Klerit katolik
Kaluem prej pushtimit fashist në ferrin komunist. Nuk kaluem në liri, por prej pushtimit në diktaturë. Shqiptarët nuk e panë lirinë mbas nandorit të vjetit 1944. Në ketë humbje të madhe, peshën kryesore e mbajti Kisha Katolike. Ajo humbi gjithçka.
Po rreshtojmë ngjarjet në trajtë kronologjike që vuejti Kisha Katolike e Françeskanët Shqiptarë.
Kleri katolik me qendër në Shkodër u konsiderue prej qeverisë shqiptaro-jugosllave si qendra anti-shqiptare e cila duhej shfarosë nji orë e mâ parë. Hapi i parë vjen e kryhet në kumbonaren e Gjuhadolit ku përkrah flamurit shqiptar, i cili valvitej i vetëm që prej 13 qershorit të vjetit 1913, vihet edhe flamuri jugosllav.
Menjherë fillon persekutimi. Vritet në malet e Dragobisë prej komunistave françeskani i parë Át Lekë Luli. Ky do t’u paraprinte çetës së ardhshme të martirëve. Forcat jugosllave vrasin në pabesi fratin Leonard Tagaj, famullitar i Hotit e Grudës. Fill mbas Át Leonardit, vritet edhe Át Bernardin Llupi, i cili kishte përshkrue në kujtimet e tij luftën ndërmjet ushtrisë serbe e Dukagjinit në vjetin 1915. Në janar të vjetit 1945 arrestohen Át Gjon Shllaku, Át Giovanni Fausti e Át Daniel Dajani. Pushkatohen sa dalin në gjyq si anmiq të popullit me datën 4 mars 1945.
Arrestojnë Dom Ndre Zadejen, i njoftun prej publikut për kulturën e tij të gjanë. E pushkatojnë pa gjyq. Fill mbas tij në tortura të paimagjinueshme vdes publicisti e përkthyesi Dom Lazer Shantoja.
Gjimnazet e Fretënve e të Jezuitëve konsideroheshin si qendra anmiqsore të cilat simbas regjimit të ri enverian veprofshin kundra interesave të kombit.
Në Dukagjin arrestojnë Pater Anton Harapin. Mbasi e mbajnë për disa muej nën tortura në burgun e Tiranës, e pushkatojnë në shkurt të vjetit 1946. Sot as vorri i tij nuk gjindet.
Terrori vazhdon nëpër kisha e kuvende. Anmiqt e popullit duhen asgjasue me çdokusht. Ky kje urdhri prej Tirane i drejtuem prej qeverisë jugosllave.
Kuvendi i Gjuhadolit në Shkodër kje qendër e vertetë kulture e humanizmi. Në ketë kuvend jetuen e vepruen personalitetet mâ të randesishëm të kombit tonë, si Át Gjergj Fishta, Át Shtjefën Gjeçovi, Mons. Vinçenc Prennushi, Át Pal Dodaj, Át Pashk Bardhi, Át Marjan Prelaj, Át Ambroz Marlaskaj, Át Bernardin Palaj, Át Donat Kurti, Át Anton Harapi, Át Martin Gjoka, Át Justin Rrota, etj., të cilët hodhën themelet e kulturës shqiptare. Po në Kuvendin françeskan kreu vizita të shpeshta Faik Konica e shumë figura të shqueme të Shqipnisë. Ndërsa martiri i kombit Luigj Gurakuqi kishte zyrën e tij në kuvendin e fretenve. Në dhetor të vjetit 1946 Kuvendi i Gjuhadolit kthehet në burg, ose siç e quen P. Zefi “Burgu i Kishës”. P. Pal Dodaj-n e torturojnë memetoda nga mâ çnjerëzoret. P. Bernardin Palaj-n e gozhdojnë e Marie Tucin e fusin nji thes bashkë me nji mace. Maria vdes prej torturave të shumta. Ishte vetëm 22 vjeçe. Për nji pagëzim pushkatohet në vjetin 1971 Dom Shtjefen Kurti. Ndërkaq folkloristin e njoftun Dom Lekë Sirdani bashkë me Dom Pjetër Çunin i mbysin në nji gropë të ujnave të zeza në Koplik.
Po në vjetin 1946 u arrestuen tre Ipeshkëvij, Imzot Gjergj Volaj, Imzot Frano Gjini, Imzot Jul Bonati, Provinciali i Françeskanëve e disa klerik të tjerë. Ato u mbajtën të burgosun në Kuvendin e Gjuhadolit. Në shkurt të vjetit 1948 pushkatojnë pothuejse krejt kryesinë e Kishës katolike, Imzot Frano Gjinin, P. Ciprijan Nikën bashkë me P. Mati Prendushin, Provincialin e françeskanëve. Mons. Vinçenc Prennushi do të vdesë nën tortura në mars të vjetit 1949. Vdesin si martir tue i fal të gjithë. Trajtoheshin si kriminel Imzot Luigj Bumçi e Imzot Gaspër Thaçi, Imzot Bernardin Shllaku, Imzot Ernest Çoba, Imzot Antonin Fishta, Imzot Pjeter Demaj e shum meshtar të tjerë. Kisha Katolike po shkonte drejt asgjasimit të plotë.
Persekutimi vijonte. Torturat ishin nga mâ të ndryshmet. I groposnin nëpër nevojtore, i banin me pi urinën e tyne, i lejshin të varun nëpër mure, pemë e shkallë përditë e net sidomos gjatë dimnit, i djegëshin nën stjetull me vezë të nxehta, u mbushnin me kryp e uthull plagët, i djegëshin në zjarrm, kuja nën thoj, i rrashin me konop të lagun, përdorojshin korentin në veshë e gojë e në pjesë mâ delikate të trupit, i linin pa gjumë, i shtinin nëpër biruca në ujë për shumë ditë rresht gjatë dimnit, i kryqzojshin nëpër dysheme, i shtrijshin të plagosun në prush, i lidhnin me të dekun etj. Ndërkohë që gjatë natës dëgjoheshin britma vuejtjeje që u vinin prej plagëve, partizanët këndonin kangë revolucionare për mos me i dëgjue populli vuejtjet e martirëve.
Arqipeshkvin e Shkodrës, Mons. Ernest Çoben, mbasi u mbyllën kishat, e detyruen të punonte si pastrues nëpër rrugët e qytetit. Ky ishte Aqipeshkëvi i fundit. Vdes i helmuem prej sigurimsave të shtetit.
Fishtës prej urrejtjes së madhe në vjetin 1967 i nxjerrin eshtnat prej vorrit e ia hedhin në Lum të Kirit. Në vorrin e tij kishin mbetë vetëm pak eshtna, me të cilat mbas rihapjes së Kishës në vjetin 1990, rishtas iu ndërtue vorri po në Kishën e fretënve në Gjuhadol-Shkodër.
Bashkë me martirët që i përmendem, janë edhe shumë të tjerë të cilët hoqen mundime të shumta për të vetmin faj, për besimin në Krishtin e bashkimin me Papën e Romës e se deshtën Shqipninë e shqiptarët. Ndër këta po përmendim Át Frano Kirin, Át Mark Harapin, Át Nikoll Mazrrekun, Át Gegë Lumaj, Át Klement Miraj, Át Benedkit Dema, Át Marin Sirdani, Dom Frano Ilia, Dom Mark Dushi, Át Leon Kabashi, etj.
Dishmitarët okularë si P. Zef Pllumi, P. Konrad Gjolaj, Dom Simon Jubani, Gjovalin Zezaj, e shumë të tjerë na tregojnë se cila kje ftyra e vërtetë e komunizmit. P. Donat Kurti, mbasi kreu 17 vite burg jetoi në nji vorfni të skajshme brenda nji kolibe, i braktisun e i harruem prej të gjithëve. Bash si P. Donati jetuen e vdiqën shumë meshtarë në nji vorfni të skajshme, të detyruem në punë të vështira e në nji kalvar të pafund mundimesh, shamjesh, vuejtjesh e mjerimi.
1 Shkatërrimi i veprës kulturore
Po trajtojmë grabitjen e bibliotekave, të arkivave e Dioçezave, të famullive, të kuvendeve, etj. Bilanci âsht vërtetë tragjik. Biblioteka e famshme françeskane, e cila përdorej edhe si redaksi e Hyllit të Dritës, kthehet në gjykatore prej tiranit. Shkatërrohet krejtësisht tue shembë për dhé raftat me libra të vjetër për Shqipninë e shqiptarët. Shumë prej librave nuk dihet se ku përfunduen. Nji pjesë e tyne i kaluen bibliotekës së qytetit të Shkodres, nji pjesë bibliotekës kombëtare në Tiranë e nji pjesë jo e vogël shkatërrohet. Biblioteka françeskane numronte mâ shumë se 20.000 vëllime.
Të njajtin fat pat edhe Arkivi i fretënve. U shkelën me kambë dokumentat e vjetër. Partizanët thojshin se historinë “do ta bëjmë ne e kështu nuk na duhen gjë këto dokumente”. Simbas dëshmisë së P. Zef Pllumit, arkivi fillonte me dokumenta qysh prej vjetit 1415, vijonte me dokumenta të shekujve XVI-XVIII përfundonte me Luftën e Dytë Botnore. Arkivi përmbante shkrime origjinale të arbëneshëve të Italisë, letërshkëmbim të vlefshëm rreth ngjarjeve që sollën pamvarësinë e Shqipnisë, dorëshkrimet të P. Gjergj Fishtës, P. Shtjefen Gjeçovit, P. Pal Dodaj, Luigj Gurakuqit, Imzot Prennushit, P. Ambroz Marlaskaj, etj.
Mbas shkatërrimit të bibliotekës dhe arkivit i erdhi rradha Muzeumit të themeluem prej P. Shtjefen Gjeçovit. Shumë prej objekteve të mbledhuna aty nuk dihen se ku përfunduen. Përveç Muzeut të Gjeçovit u shkatërrue edhe oda muze ndertue për nder të poetit kombëtar P. Gjergj Fishtës. Në odë kjenë vendos sendet personale e dorëshkrimet e poetit. Njikohsisht u grabit edhe Pinakoteka e ndertueme prej P. Gjergj Fishtës me piktura shum të vjetra. U sekuestrue Shtypshkroja Françeskane e cila që prej vjetit 1916 kishte nxjerrë në dritë nji shumësi botimesh me vlerë të paçmueshme për kulturën tonë. Bashkë me mbylljen e Shtypshkrojes Françeskane, u mbyll edhe shtypshkroja e Jezuitëve e cila funksiononte që prej vjetit 1870. Kjo shtypshkrojë pat funksionue edhe para pamvarësisë së Shqipnisë.
Me urdhën të premë prej Tirane u mbyllen revistat kulturore Hylli i Dritës e Leka e bashkë me to edhe revistat me karakter kryesisht fetar e kulturor,Zani i Shna Ndout e Lajmëtari i Zemrës së Krishtit.
Umbyll kolegji Saverian e bashkë me të edhe shkollat që drejtoheshin prej etenve Jezuit. U shembë për dhé Muzeu i tyne e u grabit koleksioni i çmueshëm i Numizmatikës. Mbyllin Liceun Klasik të Françeskanëve i cili kje themelue që në vjetin 1921. Përveç Gjimnazit, në atë kohë françeskanët drejtonin mâ shum se 20 shkolla fillore. Sikurse Liceu Klasik edhe këto shkolla u mbyllen me pretekstin se ishin reaksionare. Edhe shkolla femnore e motrave Stigmatine në të cilën u edukuen e u formuen shum të reja, u mbyll.
Arkivat e zyrave famullitare si dhe të kuvendeve ishin shum të pasun me materiale rreth historisë e gjuhësisë shqiptare. Vetëm arkivat e zyrave famullitare të Françeskanve mbajshin dokumenta të shekullit XVI e në vijim. Të gjitha u shkatërruen. Persona të papërgjegjshëm grabiten e djegen ketë pasuni të çmueshme të kulturës tonë. U mbyllen edhe Shoqnitë, si ajo Antonjane, muzikore, fetare-kulturore të themelueme prej Françeskanëve, Jezuitëve e prej klerit dioçezan. Rreth këtyne shoqnive kjenë edukue rinija, e u formuen brezat e ardhshëm në muzikologji, gjuhësi, histori, etnologji, etj.
Vala e persekutimit vijon. Mehmet Shehu hedh në erë me dinamit Kishën mesjetare të Vaut të Dejës, ndërsa në vjetin 1967 me mbylljen e kishave fillon nji periudhë e ré persekutimi. Përveç burgosjes e pushkatimeve të meshtarëve, shkatërrohen veprat e artit, kishat e vjetra, afresket nëpër kisha e kuvende. Kishat u kthyen në kinema, pallat sporti, magazina, tue përçudnue artin fetar e arkitekturën e tyne. Digjen librat e meshëve. Shumë prej kishave të vjetra që sot do të ishin monument kulture janë shembë për dhé. Gurët e këtyne kishave u përdoren prej regjimit për me ndërtue mjedisete realizmit socialist. Vejnë dorë deri edhe nëpër vorre, tue hek kryqat e tue i zavendësue me “yllin e kuq”.
Përmbyllje
Për Kishën Katolike dhe për Françeskanët, 70-vjetori nuk kje festa e lirisë, por fillesa e pushtetit të së keqes e eliminimit fizik dhe e asgjasimit në masë të veprës kulturore që kishin ndërtue gjatë shekujsh. Nuk jemi shkëput ende préj Diktatorit! Vijon të shfaqet si hukubet nëpër mitingje. Jo vetëm Kisha Katolike por kréjt Shqipnia vuejti diktaturën e pashembullt të pushtetarëve komunist. Kini nderim për vuejtjen dhe eleminimin fizik që i shkaktuen popullit shqiptar e në veçanti Kishës Katolike e njerëzve të saj. Komunizmi në Shqipni nuk kje thjeshtë nji diktaturë, por Enver Hoxha me klanin e tij kreu genocid ndaj popullsisë shqiptare.
Ky përvjetor duhet të përkujtonte viktimat e sistemit që ai vet shkaktoi. Prandej, nuk duhet të festojmë, por duhet të reflektojmë që e keqja të mos përsritet.
29 NËNDORI DITË REFLEKTIMI PËR TË DENUAR KRIMIN KOMUNIST
Shkruan: Besim NDREGJONI*/
Sot mbushen 70 vite kur kombit tonë të dashur ju instalua me forcën e armëve “guberna komuniste” e diktatorit Enver Hoxha e cila për 45 vite u bë diktatura më e pashembullt për gjysëm shekulli që pasoi. Ne sot i kujtojmë shoqërisë se cfar solli kjo ditë e zezë për shqiptarët, bilancin e krimit komunist, dhe këtë bilanc nuk e kishim ne në arkivat tona, por e kishin ata që muarën pushtetin me 29 nëndor 1944. Se ne nuk kishim arkiva, shtetin e kishin marrë kriminelët të cilët krenoheshin me krimet e tyre ndaj nesh. Bilanci që solli data 29 nëndor është e publikuar kur mbi 6000 veta u pushkatuan dhe këta pushkatime filluan që para datës 29 nëndor, mbi 30 mijë të burgosur politikë vetëm se nuk deshën “gubernën” e krimit, mbi 50.000 familje të internuar që nga mosha 1 vjeç e deri në moshën 90 vjecare. Shkatrimi total i shoqërisë me formimin ideologjik të “njeriut të ri “ duke e xhveshur nga cdo lloj mentali moral e shoqëror. Kurse mazhoranca politike do të evokoi “betejat e lavdishme” të epopesë së luftës kacake nën drejtimin e “komandantit legjendar” sajesa të fantazive të poetëve dhe historianëve të regjimit, që kurorzohet me një shifër imagjinar të 28.000 dëshmorëve , lista e të cilëve nuk pa kurrë dritën në historigrafinë 70 vjecare, si për të dëshmuar faktin se ishte gjetje e bukur e imagjinatës se ndonjërit që vendosi ti jap cdo km katror të truallit shqiptar një martir imagjinar të luftës për komunizëm. Data 29 nëndor i bëri shqiptarë komunist vrasës të vëllezëve të tyre dhe spiun të tyre. Diktatura komuniste në Shqipëri para 70 viteve, u lind nga gënjeshtra, u rrit me dhunë të organizueme, u mbajt me arbitraritet e cizme ushtarake dhe u mbështet nga antishqiptarët armiq shekullor të ekzistencës së kombit tonë .
Sot pushteti politik i udhëhequr nga Rama –Meta e quajnë këtë datë “nata e bardhë” e quajnë nderim dhe sakrificë luftën” imagjinare” të komunistëve, sigurishtë ne familjet antikomuniste , perulemi ndaj viktimave se ata u vranë pa faj. çdo jetë shqiptari që është flijuar me besim në mbrotje të kombit kundra pushtuesve duhet të nderohet, ne çmojmë dhe nderojmë Borovën dhe përulemi me nderim ndaj jetëve të tyre.. por nuk mund të nderojmë veprimet kriminale të njësive guerile që vrisnin ata shqiptarë që s’pranonin të ishin komunistë . Dhe ata të vrarë shqiptarë janë trefishi i pushtuesve që u vranë gjatë luftës së dytë botërore në vendin tonë , ne nderojmë ata të rinj shqiptarë që u vranë për idealet e lirisë pamvarsisht se ishin me bindje komuniste , ashtu sic nderojme luftëtaret antifashistë Abas Kupin, Mujo Ulqinakun dëshmorin e pare antifashit në europë, Hamit Matjanin, Husni Lepenicën Muharrem Bajraktarin e Gani Beg Kryeziun Safet Butkën e Llan Destan Ndregjoni. Homazhe në varreza që pushteti diktatorial i pat vendosur, dhe në atë varrezë nuk ke asnje dëshmorë që është vrarë kundra fashizmit nazizmit vetem se ata nuk njiheshin dëshmorë nga regjimi që ndërtoi atë parcelë. Është ky kaos moral e shoqëror është kjo zbrazëti shpirtëror qe lejoi kaosin politik që kemi jetuar për afër 24 vite tranzicion ,. Dhe është ky kaos politik që lejon sot daljen në skenë të partie politike në mbrotje të terrorit . varfërisë , çnjerzore, që na imponuan satrapi aziatik shqiptar dhe këlysht e tij. Me pompozitetet dhe delirin e tij Kryeministri i vendit përpara atyre që i quan veteran, dhe janë pjesmarrës direk në vrasjet e kundërshtarve të komunizmit në 29 nëndor, etikoi tradhëtar mijëra shqiptar që i vrau kjo datë. Kryeministër, po ju a jeni tradhëtar i sistemit ku jemi që përbuzni shqiptarët që u vranë nga data 29 nëndorë,. Nënat motrat, djemtë kërkojnë eshtrat të ju bëjnë një varr dhe at mundësi nuk e kan se ju heshtni ndaj të drejtës njerzore të tyre. Juve, nuk ju dhimbsen as dëshmorët komunistë po mos të jetë data 29 nëndori i Enver Hoxhës.
Pesha e luftës së djeshme para degradimit moral ku kishin ra komunistët shqiptare dhe sot trashgimtarët e tyre nuk mund të njihet e të jetë pjesë e historisë kombëtare. Cila mendje normale , cila ndërgjegje njerzore , cila gojë që shqipton fjalën dashuni gjen sot guximin e marrzishëm dhe shtazarak me rikujtue tmerret e së kalueme komuniste, dhe me një far krenarie neveritse. Ata që rikujtojnë datat simbol të diktaturës ata janë turpi i kombit. Sot diktatori e ka një varr dhe shtëpinë të ngritur në këmbë. Lëreni të pushoi në gjumin e vdekjes pa ringjallje. Por , çfarë të themi për mijëra qytetarë të ekzekutuar në errsirat e burgjeve të natës pa hënë që sot akoma janë pa varr. Çfarë të themi mijëra familje me shtëpi të prishura dhe sot pa një vatër familjare ku të mblidhen sëbashku. 4500 familje presin eshtrat kryeministri i etikimeve heq ligjin e taskforces për të i gjetur këto eshtra.Pse kjo nostalgji këmgulse për diktaturën dhe mos denimin e një sistemi shkatrimtar të denuar nga e gjithë bota e qytetëruar ? Para një gjendje kaq dëshprurese që pasqyron nostalgjinë për terror, varfëri e izolim nga bota e jashtme, mijëra viktima shqiptare të dates 29 nëndor përsërisim , sëbashku me poetin:
“Na lini, në ëmbëlsi, jetën të rijetojmë.
Mos na tregoni përsëri qen që kafshojnë” (Nellie Saks)
Ne, çdo datë 29 nëndor do të kujtojmë krimet që solli kjo datë. Dhe do ti kujtojmë Ata, e reflektojmë mbi krimet komuniste që mos ti rivrasim përsëri. Ne , përfaqësojmë Paqen, pushteti politikë urretjen që fillon me 29 nëndor.
Paqja jonë do të fitoi mbi urretjen dhe urrejtsit që krenohen me krimet. Paqja mbi urrejten do të jetë triumfatore e lirisë dhe dashurisë njerzore. Përbuzja dhe heshtja u përket kriminelëve , Ne, na përket nderimi si detyrim për mos i rivrarë si data 29 nëndor!
* UNIONI MBARKOMBETAR INTEGRIMIT TE BURGOSURVE DHE TE PERNDJEKURVE POLITIKE TE SHQIPERISE
A mund të quhet thjesht diktaturë regjimi komunist shqiptar?
(Në ndihmë të rishikimit të historisë)/
SHKRUAN:ILIR HASHORVA/ New York/
29 Nëntori përfaqëson dy ngjarje të rëndësishme për Shqipërinë: largimin e ushtrive gjermane dhe ardhjen në pushtet të komunistëve. Lufta është e mbushur me mistere dhe me mospërputhje mendimesh të studiuesve të saj. Periudha 45-vjeçare e sundimit komunist është më e qartë, ndonëse edhe për atë mendimet janë në vartësi të përkatësisë politike të atij që e analizon.
Ndër pjesët më të rëndësishme dhe më delikate me të cilën duhet të merret cilido studiues serioz dhe i paanshëm i historisë së Shqipërisë gjatë kohës së sundimit komunist, duhet të jetë analiza e terrorit dhe krimit të atij regjimi.
Ndonëse të gjitha sistemet një partiake quhen diktatura, vetë diktaturat janë aq të ndryshme prej njëra tjetrës, sa është gabim të përmblidhen të gjitha më të njëjtin emër.
“Poshtë diktatura!” – shpërthyen kudo thirrje kur regjimi komunist po binte, në një kohë kur asnjë nuk i dinte përmasat e vërteta të krimit të atij regjimi.
Nja njëzetë vjet të shkuara, gazeta e ish-të përndjekurve politikë, “Liria”, nisi të botonte emrat e të vrarëve nga regjimi komunist shqiptar. Nga numri në numër i gazetës, liste e të vrarëve zmadhohej, derisa arriti në mijëra emra. Shumë vonë, ndofta duke shfrytëzuar edhe të dhënat e kësaj gazete, “Qendra Shqiptare e Rehabilitimit të Traumës dhe Torturës”, nxori këto të dhëna që mund të quhen gjysmë zyrtare, për krimin komunist në Shqipëri, nga viti 1944 deri në vitin 1990:
Të ekzekutuar politikë: 5037 burra dhe 450 gra, gjithsej 5487 njerëz
Të vdekur nga torturat në burgje: 988 burra dhe 7 gra, gjithsej 995 njerëz (nuk përfshihen të vrarët që u munduan të kalonin kufirin nga toka apo nga deti).
Të ekzekutuar politikë dhe të vdekur nga torturat nëpër burgje, gjithsej 6482 njerëz
Të burgosur politikë: 26788 burra dhe 736 gra, gjithsej 27524 njerëz
Shtetas të huaj të dënuar: 1215 burra dhe 38 gra
Të internuar dhe të dëbuar: 50 000 pleq, plaka, burra, gra e fëmijë
Shifra tronditëse, megjithatë lehtësisht të harrueshme, pasi siç ka thënë krimineli nazist Adolf Ajhman: “një mijë vrasje janë tragjedi, një milion janë statistikë”. Kështu, kur numri i vrasjeve kalon një prag, ata që shtohen pas atij pragu nuk të bëjnë më përshtypje. Aq më tepër, kur jeton gjatë në një diktaturë kriminale, sikur mësohesh me të dhe të duken edhe vrasjet prej saj si të natyrshme e të pashmangshme. Megjithatë, do të mundohemi të na bëjnë përshtypje shifrat e larta të vrasjeve nëpërmjet krahasimeve. Krahasimet do t’i bëjmë midis vrasjeve të kryera gjatë kohës së komunizmit, të udhëhequr nga “udhëheqësi i dashur i partisë dhe popullit shqiptar, Shoku Enver”, me ato të kohës së monarkisë, të udhëhequr nga “satrapi Zog” si dhe me ato të disa vendeve diktatoriale perëndimore.
Fillimisht, duhet thënë se periudha e Zogut karakterizohet nga përpjekjet për krijimin dhe konsolidimin e shtetit shqiptar, shtetin e një populli të pamësuar me shtet e me rregulla, por të mësuar me fise e kryetarë fisesh, me bajraqe e bajraktarë. Kjo shpjegon disa kryengritje të armatosura me karakter lokal, fetar e separatist që ndodhën në atë kohë, vrasje me motive personale, që trumbetoheshin si politike si dhe atentate të vazhdueshme kundër kryetarit të shtetit, Zogut.
Periudha e komunizmit ishte ndryshe. Ajo ishte një periudhë kur shteti ishte konsoliduar dhe kundërshtimi i vetëm kundër tij ishte ai me karakter politik, gati pa kryengritje të armatosura, ose vetëm me një. Po ashtu, gjatë kësaj periudhe nuk u shënua asnjë atentat kundër kryetarit të shtetit, Enver Hoxhës. Është e kuptueshme që në kushte të tilla, ndërsa në kohën e Zogut goditjet kundër kundërshtarëve të regjimit do të duhej të ishin të ashpra e të shumta, në kohën e komunizmit ato do të duhej të ishin fare të buta e fare të pakta. Mjerisht, ndodhi e kundërta.
Gjatë periudhës së Zogut, nuk del të jetë dhënë asnjë dënim me vdekje për luftëtarë të ndërgjegjes, domethënë për persona që kanë menduar ndryshe, për persona që i janë kundërvënë regjimit me mendimin e tyre, me fjalën e tyre, me shkrimet e tyre, pra për arsye thjesht politike. Dënime me vdekje janë dhënë ose për kriminelë ordinerë, dhe të tilla ka pasur shumë, ose për persona që janë ngritur me armë kundër shtetit.
Përveç kësaj, asnjë nuk di dhe nuk përmend ndonjë kriminel të asaj kohe që të ketë keqtrajtuar apo të ketë torturuar të burgosurit, apo të internuarit, ndërsa për kohën e komunizmit numërohen mbi 300 kriminelë nga ata që janë marrë sistematikisht me torturimin çnjerëzor të të arrestuarve, të burgosurve dhe të internuarve. Një numër prej tyre që kanë ushtruar torturat barbare kundër kundërshtarëve të regjimit, apo të atyre që janë konsideruar si kundërshtarë nga regjimi, jepen në librin e Fritz Radovanit, “Një monument nën dhe” si dhe në librin e Agim Mustës “Gjëmat e komunizmit në Shqipëri”.
Dënimet me vdekje të dhëna gjatë kohës së Ahmet Zogut, vitet 1925-1939
Hyrja e Zogut në Tiranë, viti 1924
Zogu hyri ushtarakisht në Tiranë në fund të dhjetorit të vitit 1924 dhe rrëzoi qeverinë e Fan Nolit. Sipas Eqrem Bej Vlorës: “Më 24 dhjetor 1924, me 5000 deri 6000 vullnetarë shqiptarë dhe me 130 mercenarë rusë të bardhë, pas disa përpjekjeve me trupat qeveritare…, Zogu futet në Tiranë. Marrja e kryeqytetit dhe periudha e mëvonshme e organizimit të administratës nuk u turbulluan nga asnjë akti i vetëm i vërtetë dhune. Askush nuk u vra, askush nuk u arrestua. Kapot e revolucionit të qershorit ia kishin mbathur, ndërsa bashkëfajtorët e klasës së dytë dhe të tretë që kishin mbetur, bashkëpunëtorë prej oportunizmit apo prej frikës, nuk duheshin përdorur si tabelë qitjeje për fajet e të tjerëve. Ky ishte një nga parimet e urta të Zogut”. Ndërsa biografi i Zogut, Jason Tomes, shkruan: “Amnistia e parë u bë në prill të vitit 1925 (domethënë 4 muaj pas përmbysjes së qeverisë së Fan Nolit). Me të iu dha falje gati të gjithëve, me përjashtim të figurave kryesore të emigruara. Disa, madje, e rifilluan karrierën e tyre politike si të bindur të Zogut”. Edhe Arben Puto, një historian antizogist dhe i ideologjizuar deri në palcë me ideologjinë komuniste, një nga ata që kërkojnë me bishtuk në dorë se mos gjejnë ndonjë cen a akuzë të re ndaj Zogut, në librin e tij “Shqipëria Politike 1912-1939”, nuk është në gjendje të japë qoftë edhe një emër të vetëm të ndonjë personi të vrarë me gjyq apo pa gjyq gjatë hyrjes së Zogut në Tiranë në dhjetor të vitit 1924.
Kryengritja e Dukagjinit, 20 nëntor – 5 dhjetor, viti 1926
Kryengritja e Dukagjinit ishte me karakter separatist dhe fetar. Frymëzuesit kryesorë politikë të lëvizjes ishin Hasan Prishtina e Mustafa Kruja, ndërsa organizatorë ushtarak ishin prifti dom Loro Caka dhe oficeri Ndok Gjeloshi. Dom Loro Caka, kishte dërguar në muajin shtator 1926 oficerin Spiro Kosova te kolegu i tij dom Aleksandër Dredhaj në Shkodër, me porosi që gjithë priftërinjtë e atij qarku, ndër të cilët gjendej edhe prifti deputet dom Gjon Gazulli, të mobilizoheshin për kryengritje të përgjithshme. Në kryengritje u përfshinë mbi 1000 malësorë. Luftimet qenë të ashpra. Nuk dihet me saktësi numri i atyre që u vranë gjatë saj. Zogu e shtypi kryengritjen. Ai burgosi rreth 700 veta dhe dënoi me afate të ndryshme burgimi 222 veta. Gjyqi Politik dënoi 30 udhëheqës të kryengritjes me vdekje, nga të cilët 15 veta në “mungesë”. Në përfundim, të dënuarit me vdekje u falën gati të gjithë dhe të dënuarve me burgime të ndryshme iu ul dënimi. U krye vetëm një ekzekutim me varje i priftit Gjon Gazulli, jo sepse ishte udhëheqësi kryesor i kryengritësve, por sepse ishte deputet i parlamentit shqiptar, pra një person që duhej të bënte luftë demokratike dhe jo luftë me armë.
Organizata e Vlorës, viti 1932
Në verën e vitit 1932, u krijua një grup antiqeveritar në Vlorë i cili financohej nga konsulli jugosllav në atë qytet, me qëllim organizimin e një grushti shteti. Grupi u kap dhe gjykata dha për 7 veta dënime me vdekje, 12 dënime me burgime të përjetshme dhe 15 dënime me 15 vjet burg. Të gjithë të dënuarit me vdekje u falën dhe pak më vonë u amnistuan të gjithë të tjerët.
Rebelimi i zonës veriore, 1-8 janar, viti 1935
Rebelimi u krye kundër qeverisë së Tiranës nga rreth 2000 veta, të udhëhequr nga Muharrem Bajraktari dhe Gjon Marka Gjoni. Në këtë kohë, Zogut i bëhet një atentat dhe largohet për në Durrës. Për shtypjen e rebelimit, Zogu ngarkoi Musa Jukën. Ky çoi 4 batalione në Kukës ku ishte qendra e kryengritjes. Pati një numër të vrarësh nga të dyja palët. Pas shtypjes së rebelimit, Muharrem Bajraktari u largua për në Jugosllavi. Nuk ka të dhëna për të dënuar me vdekje.
Kryengritja e Fierit, 14-15 gusht, viti 1935
Kryengritja e Fierit u drejtua nga një organizatë e fshehtë e krijuar në vitin 1934 në Tiranë. Në të bënin pjesë ish-oficerë, bejlerë që kishin konflikte me Zogun, tregtarë, nëpunës, komunistë etj. Në vitin 1935, organizata vendosi të niste kryengritjen. Plani ishte që ajo të shpërthente në Tiranë e pastaj të përhapej në pjesën tjetër të vendit, por ajo shpërtheu vetëm në Fier, prandaj mbeti në histori me emrin Kryengritja e Fierit. Organizatorët e kryengritjes ishin Musa Kraja, zëvendës rrethkomandant i xhandarmërisë së Fierit, Kostë Çekrezi, anëtar i organizatës së Vlorës, Riza Cerova (komunist i ardhur nga Bashkimi Sovjetik), Zenel Hekali (arsimtar), Hekuran Maneku, Mustafa Kaçaçi etj. Më 14 gusht, xhandarmëria e Fierit dhe fshatarë të zonave përreth shtinë në dorë Fierin. Po atë ditë xhandarët kryengritës vranë gjeneral Gilardin, Inspektorin e Përgjithshëm të Ushtrisë Shqiptare, i cili po kalonte rastësisht në qytet. Mbi 200 kryengritës u nisen për të marrë Tiranën. Në Lushnjë ata u ndeshen me forcat qeveritarë dhe u shpartalluan. Në tërheqje e sipër një pjesë e tyre u vranë, ndërsa të tjerët u kapen.
Komunisti Riza Cerova pas disfatës, u tërhoq në male ku u plagos dhe vdiq.
Pas rebelimit u zhvillua gjyqi. U dënuan shpejt e shpejt dhe u pushkatuan të 11 xhandarët që kishin vrarë gjeneral Gilardin si dhe u dënuan me vdekje edhe 42 veta të tjerë. Të gjithë këta u falën me përjashtim të Hekuran Manekut i cili u pushkatua.
Kryengritja e Delvinës, 15-16 maj, viti 1937
Kryengritja e Delvinës ndodhi si pasojë e prishjes së marrëdhënieve të Et’hem Totos, ish-ministër i Brendshëm i Zogut, dhe Ahmet Zogut. Ethem Totoja dhe vëllai i tij Ismet Totoja bënë për vete xhandërmarinë dhe një pjesë të popullsisë. Në Gjirokastër, ata hapën burgun dhe së bashku me të burgosurit sulmuan Vlorën. Rrugës për në Vlorë, ata u ndeshën me forcat qeveritare, u thyen dhe u tërhoqën të shpartalluar. Gjatë përleshjes, Ethem Totoja u plagos dhe, për të mos u dorëzuar, vrau veten. Nga kryengritësit, 4 veta u dënuan me vdekje, 4 me burgim të përjetshëm dhe 140 me dënime më të vogla. Me vdekje u dënuan: Ismet Toto (me varje, pasi qe civil) dhe me pushkatim ushtarakët: kapiten Ismail Gjylbegu, nëntoger Xhelal Shtëpani, kapter Ramadan Braka.
Gjithsej, pas kryengritjeve të armatosura kundër qeverisë së Ahmet Zogut, del të jenë dënuar me vdekje dhe të jenë ekzekutuar 1 në kryengritjen e Dukagjinit, 12 në kryengritjen e Fierit dhe 4 në kryengritjen e Delvinës: gjithsej 17 veta. Le të shtojmë këtu edhe vrasjen gjatë kryengritjes së armatosur kundër qeverisë të Bajram Currit dhe bëhen 18 veta. Le të shtojmë edhe vrasjet që i atribuohen Zogut: të Hasan Prishtinës, Avni Rustemit e Luigj Gurakuqit dhe bëhen 21 veta. Nuk ka të dhëna për dënime dhe ekzekutime të personave të tjerë si kundërshtarë politikë. Në qoftë se ndonjë nga ata që kanë studiuar periudhën e Zogut di të ekzekutuar të tjerë për qëndrime politike antizogiste, është i lutur t’ia shtojë numrit prej 21 personash. Nga komunistët kryesorë të burgosur dhe të dënuar gjatë regjimit të Zogut nuk figuron asnjë i dënuar me vdekje: as Ali Këlmendi, as Qemal Stafa, as Zef Mala, as Vasil Shantoja, as Tuk Jakova, as Emin Duraku, asnjë.
Akuzat që i bëhen Zogut për vrasjen e disa personaliteteve të kohës si Avni Rustemi, Luigj Gurakuqi, Hasan Prishtina e ndonjë tjetri janë të pavërtetuara dhe nuk mund të pranohen nga asnjë historian serioz si fakte reale. Stërnipi i Hasan Prishtinës, Mehmet Prishtina, në një intervistë dhënë Zërit të Amerikës, në mars të vitit 2014, thotë:
“Për mua është fatkeqësi që Hasan Prishtina dhe Ahmet Zogu nuk kanë shkuar mirë. Ahmet Zogu akuzohet se ka vrarë Bajram Currin, Luigj Gurakuqin dhe Hasan Prishtinën. Por, nga fakti se Hasan Prishtina ishte i dënuar gjashtë herë me vdekje nga perandoria osmane, nga mbretëria serbo-kroate-sllovene, nga Esat Pashë Toptani dhe nga Ahmet Zogu dhe se Ibrahim Çelo i bëri atentat Hasan Prishtinës pas dy javëve qëndrim në Selanik si mysafir i tij dhe se në xhepin e tij u gjet një pasaportë serbe, të krijon shumë dyshime. Sot është koha e unitetit dhe duhet të kërkohen dokumente dhe akuzat të bëhen me fakte, sepse pa fakte s’mund të bëhen akuza”.
Ndërsa Halit Aga, nipi i Osman Balit, i njeriut më të afërt i Esat Pash Toptanit, i atij që thuhet se organizoi vrasjen e Avni Rustemit, shkruan se Ahmet Zogu iu lut për dy javë rresht gjyshit të tij, Osman Balit, që mos e nxiste atentatin kundër Avni Rustemit (Gazeta “Dielli”, 2 nëntor 2014). Nga antizogistët, pretendohet se Zogu organizoi vrasjen e Avni Rustemit, sepse Avni Rustemi i kishte vrarë dajën, Esat Pashën. Por, kur Zogu nuk vrau atentatorin e tij, Beqir Valterin, si do të vriste Avni Rustemin, për të marrë hak për dajën me të cilin edhe nuk shkonte mirë?!
Atentati kundër Zogut në Shqipëri, viti 1923
Më 24 shkurt të vitit 1923, kur Zogu po ngjiste shkallët e parlamentit shqiptar, Beqir Valteri, anëtar i “Bashkimit të Shqiptarëve të Rinj”, organizatë e krijuar prej Avni Rustemit, tentoi të vrasë Ahmet Zogun, duke qëlluar tri herë mbi të. Zogu u plagos, atentatori u kap. Ai foli për hollësitë e atentatit dhe implikoi në të Avni Rustemin. Beqir Valterit iu fal jeta nga Zogu dhe, më vonë, duke përfituar nga trazirat e vitit 1924, u arratis nga Shqipëria. Ai u kthye në vitin 1939. Në vitin 1945 u dënua me vdekje nga Gjyqi i Parë Special Komunist i Tiranës dhe u ekzekutua.
Atentati kundër Zogut në Vjenë, viti 1931
Si ekzekutor për kryerjen e atentatit të Vjenës, me pëlqimin e organizatorëve të tij, Hasan Prishtinës dhe Mustafa Krujës, u zgjodhën Ndok Gjeloshi dhe Azis Çami, dy ish oficerë të xhandarmërisë shqiptare.
Gjeloshi, pas kthimi të Zogut në pushtet në vitin 1925, u arratis në Jugosllavi dhe u bë anëtar i grupit të “Bashkimit Kombëtar”, një organizatë të mërguarish shqiptarë që kërkonte me çdo kusht rrëzimin e Zogut. Në nëntor të vitit 1926, së bashku me Dom Loro Cakën organizuan dhe udhëhoqën kryengritjen antizogiste të Dukagjinit.
Të dy atentatorët, nuk e goditën dot Zogun, por vranë adjutantin e tij, Llesh Topallaj. Atentatorët u kapën nga policia austriake, u nxorën në gjyq dhe u dënuan me burgim: me 7 vjet Ndok Gjeloshi dhe me 3 vjet Azis Çami.
Ndok Gjeloshi u kthye në Shqipëri pas pushtimit të saj nga Italia, mori pjesë në milicinë shqiptare dhe u bë major. Në pranverë të vitit 1943, në fundin e bulevardit kryesor të Tiranës, në rrugën pranë stacionit të trenit, atentatori antizogist Ndok Gjeloshi u vra nga një atentator tjetër, nga atentatori komunist Lym Keta.
Dënimet e dhëna gjatë kohës së Enver Hoxhës në raste të ngjashme
Hyrja e partizanëve komunistë në Tiranë tetor – nëntor 1944
Gati pas plot 20 vjetësh të hyrjes ushtarakisht të Zogut në Tiranë, gjatë së cilës nuk u vra asnjë person, në vitin 1944, partizanët e Enver Hoxhës u futën në Tiranë dhe thanë se e çliruan Tiranën. Sipas listave të përpiluara nga agjentët e famëkeqit Front Demokratik nëpër lagje, në periudhën 24 tetor-16 nëntor 1944, u arrestuan qindra dhe u pushkatuan pa gjyq nga partizanët komunistë, pa asnjë lloj faji, sipas Gogo Nushit, 60-100 persona. Kufomat e dymbëdhjetë vetave të pushkatuar në këtë kohë u gjetën në hotelin “Bristol”. Pas rënies së komunizmit, ashtu siç i qe vënë më parë një rruge në Tiranë emri “Dëshmorët e 4 Shkurtit”, i takonte t’i vihej edhe një rruge tjetër emri “Dëshmorët e 24-16 Nëntorit”. Kjo nuk ndodhi dhe nuk ka gjasa të ndodhë.
Kryengritja e Postribës, shtator 1946
Kryengritja e Postribës në Shqipëri në vitin 1946, thuhet se është e para kryengritje e armatosur antikomuniste në kampin socialist. Kryengritësit sulmuan Shkodrën, me objektiv rrëzimin e regjimit komunist. Kryengritja dështoi dhe u shtyp shpejt e me egërsi.
Sipas të dhënave të ndryshme, pas kryengritjes, përveç atyre që u vranë gjatë saj, u vranë pa gjyq 18 – 64 burra, fëmijë e të afërm të kryengritësve, ndërsa u burgosën e u internuan mbi 1200 persona, u dogjën dhe u sekuestruan shumë shtëpi e pasuri.
Masakra e Mirditës, 1949
Me 18 gusht të vitit 1949, mbi 2000 mirditore, burra e gra, u dërguan me përdhune ne vendin ku u vra Bardhok Biba disa ditë më parë. Para turmës sollën 14 burra mirditorë, krejtësisht pa lidhje me vrasjen, qe do t’i bënin kurban, pa i gjykuar.
Mbas fjalës se Mehmet Shehut, nen kërcënimin se do t’i nxirrte ujë te zi Mirditës dhe lumi Fan do te skuqej nga gjaku i mirditoreve, u ekzekutuan të katërmbëdhjetë mirditorët.
Edhe mbas këtij ekzekutimi masiv, orgjia e vrasjeve vazhdoi me tërbim. Sipas Nikollë Mëlyshit, ne librin e tij “Ngjarje historike”, botuar ne Detroit ne SHBA më 1976, te pushkatuarit pa gjyq gjate këtij operacioni, numërohen ne 37 veta. U dënuan me burgime te renda 80 persona dhe u internuan ne kampin e Tepelenës, 100 familje.
Masakra për bombën në Legatën Sovjetike
Në vitin 1951, në Legatën Sovjetike në Tiranë, u hodhën dhe shpërthyen disa kallëpe dinamit të cilat shkaktuan disa dëme materiale. Po atë ditë, Mehmet Shehu propozoi të pushkatoheshin shpejt e shpejt 10-15 veta. Në të vërtetë u pushkatuan 22 persona që nuk kishin asnjë lidhje me ngjarjen, midis të cilëve edhe një grua, Sabiha Kasimati, si dhe u dënuan me burgime të ndryshme 80 veta. Të gjitha familjet e të pushkatuarve u internuan.
***
Në Shqipërinë fashiste të Musolinit, në Shqipërinë e kohës së luftës, në Shqipërinë e pushtuar nga fashistët italianë, kishte disa herë më pak të burgosur nga ç’kishte në Shqipërinë komuniste “të lirë e të pavarur” të Enver Hoxhës
Sipas një studimi shumë të rëndësishëm të historianit Femi Sufaj, të vitit 2012 në fakultetin e historisë për marrjen e doktoraturës me temë “Sistemi i ndëshkimeve në Shqipëri gjatë regjimit komunist”, të cilit historianët e tjerë nuk ia kanë vënë shumë veshin, dalin disa të dhëna shumë interesante. Në vitin 1936, në Shqipërinë e Ahmet Zogut, kishte gjithsej 1875 të burgosur, gati të gjithë për krime ordinere. Më pas, në vitin 1942, në një vit lufte, në Shqipërinë e pushtuar nga Italia, në Shqipërinë fashiste, në Shqipërinë ku zhvillohej luftë e armatosur, kishte 2081 të burgosur, ndërsa 10 vjet më pas, në Shqipërinë komuniste, në vitin 1951, domethënë mbas “çlirimit”, kishte 7168 të burgosur, prej të cilëve 3331 të burgosur politikë. Shqipëria e asaj kohe, e drejtuar nga shqiptarët, ishte shumë më keq, shumë më represive, se Shqipëria e kohës së luftës e pushtuar nga fashistët italianë. Kjo e bën Vedat Kokonën të thotë në librin e tij autobiografik “Endur në tisin e kohës”: “Vuajtjet e popullit shqiptar nën pushtimin shqiptar janë të pakrahasueshme me ato të pushtuesve të huaj. Ato do të mbeten të paharruara në analet e historisë”. Ndërsa Rahman Parllaku, ushtarak i lartë gjatë regjimit komunist dhe pastaj i persekutuar prej atij regjimi, thotë: “Në këtë 70-vjetor, kur gjykojmë Enverin, duhet të gjykojmë se çfarë i solli diktatura popullit shqiptar. Diktatura i solli krime popullit shqiptar, në vend të demokracisë që iu premtua; i solli varfërinë në vend të bollëkut të premtuar fill pas luftës. E filluan me triska dhe e mbaruan me tallona”. (Gazeta “Sot”, 28 shtator, 2014)
Dënimet me vdekje të dhëna nga diktatura të tjera
Le të krahasojmë tashti dënimet me vdekje dhe vrasjet në Shqipërinë komuniste gjatë kohës së paqes, me vrasjet në vendet e tjera diktatoriale po në kohë paqeje.
Diktatura fashiste në Italinë e Musolinit
Në vitin 1926 Musolini rivendosi dënimin me vdekje për krime politike. Për këtë qëllim, ai ngriti “Gjykatën Speciale”. Për periudhën nga viti 1926 deri në vitin 1940, domethënë për periudhën 14-vjeçare para fillimit të luftës, sipas Hamish Mcdonald (“Mussolini and Italian Facsism”) nga ajo gjykatë janë dhënë, a e dini sa?, vetëm 7 dënime me vdekje për krime politike!
Dënimet më të shpeshte që jepte “Gjyqi Special” fashist ishin arresti shtëpiak, apo internimi deri në pesë vjet.
Diktatura naziste në Gjermaninë e Hitlerit
Pas gjykimit të disa personave që akuzoheshin për djegien e Raihshtagut dhe gjetjen e të gjithëve të pafajshëm, me përjashtim të njërit, më 24 prill të vitit 1934, Hitleri vendosi të ngrinte gjyqin special, “Gjyqin e Popullit”, që do të merrej me shpejtësi me krimet politike. Parimi mbi të cilin do të mbështetej Gjyqi i popullit ishte: “E drejtë është ajo për të cilën ka nevojë populli”, e përkthyer shqip do të thotë “Në emër të popullit”.
“Gjyqi i Popullit” në Gjermaninë Hitlerit në vitin 1934 dha 4 vendime me vdekje, në vitin 1935 dha 9 vendime me vdekje, në vitin 1936 dha 10 vendime me vdekje, në vitin 1937 dha 28 vendime me vdekje dhe në vitin 1938 dhe dha 17 vendime me vdekje. Gjithsej, për 5 vjet të kohës së paqes, ai gjyq dha 68 dënime me vdekje për krime politike. Dihet se nazistët përdorën edhe lloje të tjera vrasjesh që nuk kishin nevojë për punë gjyqesh, por, sidoqoftë, shteti ndruhej të jepte zyrtarisht dënime me vdekje.
Diktatura fashiste në Spanjën e Frankos
Në Spanjën fashiste të Frankos, nga viti 1940 deri në vitin 1975, domethënë për 35 vjet, janë ekzekutuar 165 dënime me vdekje.
Diktatura fashiste në Portugalinë e Salazarit
Portugalia e kishte hequr dënimin me vdekje qysh në vitin 1852.
Në vitin 1933, në Portugali u vendos ajo që u quajt diktatura fashite e Salazarit e cila zgjati deri në vitin 1974, pra për 41 vjet. Gjatë gjithë kësaj periudhe nuk është dhënë asnjë dënim me vdekje për asnjë lloj krimi.
Diktatura raciste në Afrikën e Jugut
Regjimi racist i Afrikës së Jugut për bindje të ndryshme nga ato të qeverisë raciste, pra për krime thjesht politike, në një shtet, në atë kohë me rreth 20-30 milionë banorë, në rreth dyzet vjet të sundimit, që nga viti 1948 deri në vitin 1990, kur ai regjim ra, nuk ka vrarë asnjë person. Midis viteve 1961 dhe 1989, janë dënuar me vdekje dhe janë vrarë rreth 134 persona për krimin e rebelimit të armatosur kundër shtetit. Rreth 3500 dënime me vdekja janë dhënë për krimin ordiner të vrasjes, të përdhunimit, të rrëmbimit të personit, të grabitjes së armatosur, por jo për bindje politike të kundërta me ato të regjimit. Kur nuk u dënua me vdekje Mandela dhe bashkëpunëtorët e tij që kishin krijuar një ushtri antiqeveritare dhe kishin kryer sabotime të shumta, nuk mund të dënohej asnjë tjetër.
Diktatura fashiste në Kilin e Pinoçetit
Në Kilin e Pinoçetit, në periudhën 1973-1990, në një shtet me rreth 16 milionë banorë, u ekzekutuan rreth 3200 kundërshtarë të regjimit, por këto ekzekutime u kryen në ditët e para të grushtit të shtetit. Më pas nuk rezultojnë të dënuar me vdekje nga gjyqet e Kilit. Në 10-vjeçarin 1980-1990, në Kili u lejua liria politike.
Të gjitha të dhënat për dënimet me vdekje dhe ekzekutimet në diktaturat që përmendëm mund të verifikohen lehtësisht nëpërmjet internetit.
***
Nga krahasimet që bëmë del se numri i vrasjeve të kryera nga komunistë e Enver Hoxhës në Shqipërinë e quajtur Diktaturë e Proletariatit, ishin pakrahasimisht larg atyre që u kryen në kohën e Zogut dhe atyre që u kryen në vende perëndimore të quajtura diktatura, jo vetëm në shifra relative, por edhe në shifra absolute.
Në të vërtetë, të gjitha shtetet janë në njëfarë mënyre diktatura, sepse nuk ka shtet që të mos diktojë diçka nëpërmjet ligjeve. Por, diktim dhe diktaturë nuk do të thotë që shteti të vrasë ata që nuk janë në një mendje me të, ata që mendojnë ndryshe. Në qoftë se shteti vret ata, ai nuk është më thjesht një shtet diktatorial, por një shtet tiranik, një shtet terrorist, një shtet kriminal. Shteti shqiptar në kohën e komunizmit, i cili vrau sa mundi nga ata që i mendonte si kundërshtarë, nga ata që mendonin ndryshe, ka qenë një shtet i tillë. Për këtë arsye, duke i dhënë përgjigje edhe pyetjes që shtruam në titull të këtij shkrimi, regjimi komunist shqiptar nuk mund të quhet thjesht diktatorial, por tiranik dhe kriminal dhe udhëheqësi i këtij regjimi nuk mund të quhet diktator, por tiran dhe kriminel.
Nju Jork, nëntor, 2014
Sërbizimi i vazhdueshëm i trojeve shqiptare
Shtimin e lartë natyror të popullsisë shqiptare në Ish-Jugosllavi, studiuesit dhe politikanët serbë në vazhdimësi e kanë shikuar nën prizmin e veçorive biologjike, socio-kulturore, psikologjike dhe religjioze të etnisë shqiptare. Me qëndrimet e tyre shoviniste, akademikët dhe politikanët serbë gjithmonë kanë synuar të manipulojnë zhvillimet demografike të shqiptarëve. Në një masë të madhe, për fat të keq, ia kanë arritur këtij qëllimi./
Shkruan: Ismet Azizi/
Lugina e Preshevës veçohet me homogjenitet të lartë etnik, kompaktësi territoriale, vazhdimësi etnike-demografike dhe me trungun etnik shqiptar. Argumentet janë të shumta siç janë ato arkeologjike, linguistike, toponomastike etj. Ky element është më i shprehur në komunën e Preshevës dhe Bujanocit, kurse në komunën e Medvegjës prania e shqiptarëve është zvogëluar, në raport më serbët, kryesisht si rrjedhojë e emigracionit të shqiptarëve dhe vendosjes së kolonëve serb e malazez. Në të tri komunat, deri vonë, janë shënuar tregues të lartë të natalitetit, mortalitetit dhe shtimit natyror, me tendenca të rënies graduale. Serbia, për ndryshimin e përbërjes etnike-demografike në Kosovë dhe viset e tjera etnike shqiptare, përpiloi projekte dhe programe kolonizuese, asimiluese dhe shfarosëse, të cilat çuan në luftërat e armatosura të fundshekullit XX. Luftërat sollën çlirimin përfundimtar të Kosovës nga Serbia, ndërsa konfliktet e armatosura në Maqedoni dhe Luginë të Preshevës ia bënë të njohur faktorit ndërkombëtar gjendjen e rëndë të popullsisë shqiptare.
Gjeografi serb Jovan Cvijiq, në punimet e tij përpiqet të mohojë autoktoninë e popullsisë shqiptare në Luginën e Preshevës duke i paraqitur shqiptarët si të ardhur nga krahinat e Shqipërisë Veriore. Ai i vlerëson shqiptarët si njerëz të vrazhdë, jo tolerantë, gjysmë barbarë dhe plaçkitës e uzurpues të pronave të huaja. Më tej, në mënyrë të hapur, Cvijiq pretendon aplikimin e metodave maltusianiste për të penguar rritjen demografike të popullsisë shqiptare. Shkrimet e Cvijiqit, Garashaninit, Çubrilloviqit etj. mbi shqiptarët në Ballkan, rrjedhimisht edhe në Luginën e Preshevës, shprehin idetë dhe aspiratat hegjemoniste të Serbisë për pushtimin e tokave shqiptare, me qëllim zgjerimin territorial deri në daljet në dete. Këto ide përcillen edhe nga pseudoshkencëtarë të mëvonshëm serb.
Serbia, për ndryshimin e përbërjes etnike-demografike në Kosovë dhe viset e tjera etnike shqiptare, përpiloi projekte dhe programe kolonizuese, asimiluese dhe shfarosëse, të cilat çuan në luftërat e armatosura të fundshekullit XX. Luftërat sollën çlirimin përfundimtar të Kosovës nga Serbia, ndërsa konfliktet e armatosura në Maqedoni dhe Luginë i bënë të njohur faktorit ndërkombëtar gjendjen e rëndë të popullsisë shqiptare.
Deri në regjistrimin e vitit 1921 Lugina banohej kryesisht nga shqiptarët, me gjithë se vërehet një zvogëlim i tyre krahasuar me statistikat e mëhershme të Perandorisë Osmane të realizuara në vitet 1519, 1528 dhe 1570. Edhe në këtë regjistrim popullsia evidentohet sipas përkatësisë fetare dhe gjuhësore. Të dhënat tregojnë se në Preshevë dhe Bujanoc mbizotëron popullsia e besimit mysliman. Turq kishte pak përveç disa familje agallarësh, bejlerësh dhe nëpunësish. Pjesa dërrmuese e popullsisë myslimane ishin shqiptarë. Megjithatë, të dhënat për popullsinë myslimane (17.686 banorë) dhe ortodokse (19.788 banorëve) nuk shprehin të vërtetën mbi strukturës kombëtare të popullsisë.
Metodologjia e deklarimit të popullsisë sipas përkatësisë fetare dhe gjuhësore, por jo sipas përkatësisë kombëtare, në kushtet e analfabetizmit shumë të lartë në mesin e popullsisë shqiptare, lejonte mundësi manipulimi gjatë përpunimit dhe publikimit të rezultateve.
Një arsye tjetër është moszbatimi i regjistrimit në gjithë territorin e Luginës, sidomos në fshatrat kodrinore-malore të Karadakut. Gjatë regjistrimit të vitit 1921, rrethi i Preshevës nuk përfshinte disa fshatra të Karadakut, të cilët ishin të lidhura me rrethin e Gjilanit dhe Kumanovës.
Periudha nga viti 1921, deri në Luftën e Dytë Botërore është me pasoja të rënda demografike, si shpërngulja shqiptarëve, kryesisht në Turqi. Të shpronësuar me pretekstin e zbatimit të reformës agrare dhe nën trysninë e asimilimit fetar, kulturor dhe etnik, shumë shqiptarë u detyruan t’i lëshojnë vatrat e tyre, ku u vendosen kolon serbë. Në këtë mënyrë, shteti jugosllav arriti të ndryshojë pjesërisht përbërjen etnike-demografike të kësaj treve. Reforma agrare ndonëse paraqitej si një aksion për përmirësimin e marrëdhënieve pronësore-juridike dhe social-ekonomike, si dhe të pozitës së popullsisë fshatare, në thelb kishte dhe synonte keqësimin e gjendjes së popullsisë shqiptare, përmes shpronësimit, për t’i detyruar të shpërngulen, ndërsa në tokat e tyre të silleshin kolon serbë me familjet e tyre.
Planet dhe elaboratet serbe për shpërnguljen e shqiptarëve kanë përfshirë edhe Luginën. Në këtë mënyrë regjimi jugosllav ka arritur të ndryshojë strukturën etnike dhe fetare në dëm të popullsisë shqiptare. Këto ndryshime vërehen sidomos në të dhënat e regjistrimit të popullsisë në vitin 1931, kur vërehet rënie e numrit të popullsisë myslimane në Preshevë nga 89,42% në 76,08%; në Bujanoc nga 58,30% në 57,14%. Ndërkohë, pjesëmarrja e popullsisë serbe është rritur në shumicën e vendbanimeve: në Preshevë nga 10,57% në vitin 1921, në 23,67% në vitin 1931; në Bujanoc nga 41,70% në 42,71%.
Një ngjarje shumë e rëndësishëm në kuadër të zhvillimeve demogjeografike në Luginën e Preshevës është vendosja e popullsisë shqiptare të shpërngulur nga Sanxhaku i Nishit. Struktura etnike e popullsisë në Sanxhakun e Nishit ishte e përzier. Shqiptarët përbënin shumicën në kazatë: Toplicë, Kurshumli, Kosanicë, Jabllanicë e Pusta Rekë, por jetonin edhe në territoret e Veternicës, Gërdelicës dhe Masuricës.
Shpërngulja e popullsisë shqiptare nga Sanxhaku i Nishit ndodhi kur Serbia, pas luftërave serbo-osmane, e futi nën kontroll këtë territor, si dhe pas vendimeve të Kongresit të Berlinit për t’i njohur Principatës Serbe sovranitetin mbi territorin e Sanxhakut të Nishit. Në Sanxhakun e Nishit ishin rreth 600 vendbanime shqiptare, nga të cilat, në 370 shqiptarët ishin shumicë. Sipas historianit S. Uka, nga Sanxhaku i Nishit u shpërngulën rreth 200.000 shqiptarë.
Të dhanuna të rëndësishme ofron studiuesi i mardhënieve shqiptaro-britanike Daut Dauti, në librin e tij “Çështja Shqiptare në Diplomacinë Britanike 1877-1880), ku na ofron raportin e kozullit britanik. Raporti është i pajisur me detaje të shumta dhe shifra të cilat paraqesin numrin e popullsisë që kishte jetuar nga rajoni i Nishit e deri te kufiri i sotëm i Kosovës me Serbinë. Sipas tij, gjatë sundimit otoman Nishi kishte 19 000 banorë. Diku rreth 10 000 ishin të krishterë, 8 000 mysliman ( këtu llogariteshin 1500 shqiptarë, turq por edhe ushtarë, 700 hebrej dhe 300 çerkez). Struktura e popullsisë kishte ndryshuar dukshëm me rënien e qytetit nën serbët. Nishi në shtator të viti 1879, kishte 13 000 banorë d.m.th. 6000 banorë më pak se gjatë sundimit otoman. Prej tyre 12 000 ishin serbë (2000 më shumë se sa nën sundimin otoman). Numri i myslimanëve të mbetur ishte 300, i hebrenjëve 700 por nuk kishte mbetur asnji çerkez. Nga 15 xhamitë që ekzistonin tashti kishin mbetur vetë 3 pa u rrënuar.
Mandej Dauti na jep edhe nji raport të nënkosullit otoman Nikollaidesi që përmbante shifra edhe të banorëve shqiptarë të 87 fshatrave të rrethit të Leskofçes (Leskocit) që jetonin në 2445 shtëpi. Numri i banorëve shqiptarë në këto fshatra ishte 16 327, prej tyre ende jetonin në pronat e tyre 1954 veta, kurse ishin shpërngulur 13 862. Të vrarë apo të vdekur nëpër burgjet serbe ishin 511 veta.
Në Urkuipes (Prokuple) ekzistonin 72 fshatra shqiptare me 1785 shtëpi dhe 13 289 banorë. Numri i atyre që ishin shpërngulur arrinte shifrën 12 468 kurse 771 ishin vrarë në luftë me serbët.
Rajoni i Kurshumlisë kishte 68 fshatra shqiptare me 1563 shtëpi dhe 12 734 banorë. Prej tyre 11 924 ishin shpërngulur kurse 810 kishin vdekur në luftë. Këto janë vetëm disa të dhëna të autorit të bazuara në dokumente britanike të cilat dëshmojnë përqindjen e lartë të përbërjes së popullsisë nga shqiptarët në këto troje që kishin rënë nën sundimin serb dhe nga ku u dëbuan shqiptarët të cilët nuk u kompensuan kurrë për pasurinë që e lënë pas.
Popullsia shqiptare e shpërngulur u vendos në Kosovë, Bujanoc, Preshevë, Maqedoni dhe në Turqi. Në Preshevë dhe Bujanoc dhe në fshatrat kodrinore, është vendosur kryesisht popullsia shqiptare e rrethit të Vranjës dhe Masuricës. Popullsia muhaxhirë krijoi lagje të veçanta dhe fshatra të tëra duke i populluar nga muhaxhirë të ardhur nga trevat e Masuricës. Pjesa dërrmuese e muhaxhirëve janë shpërngulur disa vite pas Kongresit të Berlinit, gjegjësisht pas vitit 1882.
Popullsia e vendosur në fshatra ndikoi në varfërimin e mëtejshëm të vendasve. U rrit numri i popullsisë bujqësore dhe i asaj të mbajtur, u rrit copëtimi i mëtejshëm të pronave etj.
Me shpërnguljen e shqiptarëve Serbia synonte të bëjë pastrimin etnik të territorit dhe kolonizimin e tij me serb. Shpërngulja, Serbisë i krijoi një realitet të ri etnike-demografik ne hapësirën nga Nishi deri në Kosovë, të cilin do të tentoj ta shtrije edhe në trevat tjera etnike shqiptare.
Në periudhën 1948-1953 popullsia është shtuar mesatarisht për 1068 banorë në vit, 1953-1961 – me 540 b./vit, 1961-1971 – me 432 b./vit, 1971-1981 – me 348 b./vit, 1981-1991 – me 369 b./vit, 1991-2002 – 1134 b./vit. Gjithsesi, vihet re luhatje në ecurinë e rritjes: nga 6.72% në periudhën 1948-1953, në 3,71% në periudhën 1971-1981, për të arritur në 11,16% në periudhën 1991-2002.
Në komunën e Preshevës është shënuar rritje e vazhdueshme e numrit të popullsisë: nga 246 b./vit në periudhën 1948-1953, deri në 906 b./vit në periudhën 1991-2002. Shkalla e natalitetit në Serbi është 9.3 ‰, ndërsa shkalla e mortalitetit 14.2 ‰, çka do te thotë se shtimi natyrorë është -4.8 ‰. Shkalla e natalitetit në Preshevë është 13.6 ‰, ndërsa e mortalitetit 7.2 ‰, çka do të thotë se shtimi është 6.4 ‰.
Presheva sipas regjistrimit të popullsisë së viti 2002 kishte 40 000 banorë, me 90% e banuar me shqiptar.
Në komunën e Bujanocit ka pasur shtim të popullsisë, por me një luhatje të ndjeshme: nga 393 b./vit në periudhën 1948-1971, në 286 b./vit në periudhën 1971-1991 dhe 422 b./vit në periudhën 1991-2002. mortaliteti 7.8 ‰. Përndryshe Medvegja nga viti 1953 ka shënuar zvogëlim të vazhdueshëm të numrit të popullsisë për 258 banor në vit. Komuna e Medvegjës sipas regjistrimit të popullsisë së viti 2002, kishte 7163 banorë, 26.17% (2816) e tyre ishin shqiptarë. Bujanoci sipas regjistrimit të popullsisë së viti 2002 kishte 31 291 banor dhe 10 000 banor të cilët jetojnë jashtë komunës. Pra 55 % shqiptarë, 34% serb, dhe 9% rom.
Deri në vitin 1981, popullsia e Luginës kishte shtim të lartë natyror, por në zvogëlim të ndjeshëm: nga 22,1‰ në vitin 1961, në 14,4‰ në vitin 1981 dhe 2,5‰ në vitin 2010.
Vlerat e natalitetit, mortalitetit të përgjithshëm dhe të foshnjave, si dhe e shtimit natyror në vitin 2010 janë nën 10‰, që do të thotë se popullsia Luginës, sipas kriterit të lëvizjes natyrore është në përfundim të periudhës së gjatë të transicionit demografik.
Nëse bëjmë një krahasim me trevat serbe në Serbi, atëherë mund të thuhet gjendja është deri diku e lakmueshme. Por, nëse krahasojmë me trendët demografike të trevave tjera shqiptare, sidomos me ato në Kosovë dhe Shqipëri, atëherë gjendja aspak nuk është e lakmueshme, bile është mjaft kritike. Lugina e Preshevës, sidomos treva e Medvegjës, nëse vazhdon një trend i tillë i shpërnguljes dhe rënies së shtimit, rrezikohet të mbetet pa shqiptarë. Andaj është momenti i fundit që të dy qeveritë tona ta trajtojnë dhe ta kthejnë vëmendjen kah këto treva dhe në bisedimet e ardhshme me Serbinë të futet në agjendë të bisedimeve edhe çështja e kthimit dhe përmirësimit të jetës së atyre pak banorëve që kanë mbetur.
- « Previous Page
- 1
- …
- 858
- 859
- 860
- 861
- 862
- …
- 971
- Next Page »