Behar Gjoka/

Ka edhe një Shqipëria letrare, ku ngjizen andrrat dhe zhgjëndrrat, mjeshtria dhe mllefi, një Shqipëri egërshane dhe lozonjare…Një Shqipëri ku duket sikur ka vetëm shkrimtarë, sikur janë mbaruar lexuesit. Ku ka më bukur se një vend me shkrimtarë! A janë shkrimtar apo mbahen si të tillë? Një dilemë hamletiane, që nuk ka fjalë për të dhënë përgjigjen e duhur…

Jemi në klimën e piedestaleve…Po ngrihen piedestalet, madje janë porositur buste dhe shtatore…Shaka pa kripë, do thotë dikush… E vërteta është më e madhe se unë, se ti, se të gjithë ne. Pas ikjes në amshim të Kadaresë, ka një garë, pa tender, në fillim më e heshtur, tani edhe më uluritëse…Kush do jetë i pari…Shqipëria ka halle të tjera, ama gara për garuesit është jetike, e vlen të hysh, ndonëse duhet të jesh pajosur me shpata dhe helmeta, me thika dhe pisqiolla të kohës, për të sharë sa më shumë, në FB, në portale, në telebingo. Sharësi më i madh ka gjasa të jetë në shtegun e duhur për te merita për ta vënë bustin a shtatoren në piedestal…

Beteja është hapur…Shkruan diçka për të rinjtë, zemërohen të vjetrit…Thua ndonjë fjalë për të vjetrit, lëndohen dhe të shpallin armik të rinjtë. Shkruan për poezinë, të emërtojnë armik prozatorët…Shkruan për të vdekurit, të urrejnë gjithë të gjallët, shkrimtarët…

Në fakt me të vdekurit, ndjehesh më mirë, se atje në parajsë, së paku janë mirënjohës, ose me heshtjen e tyre, ke ndjesinë e tillë…Të gjallët edhe nëse shkruan, mendojnë se e ke për detyrë t’i lexosh, të shkruaç, madje t’i lëvdoç…Ka mbetur në shkruash në qiell…

Shkrova disa fjalë për dëshirën time, jo për debat, sepse kushdo në këto punë ka mendjen e tij…Fillim i fillimit, pasi shkruajmë le të lexojmë njëri-tjetrin, e të mos matemi me hijen e mëngjesit…Letërsia atdheu i lirisë, jo i marrëzisë… Në letërsi secili ka andrrën e vetë, le të fluturojë në hemisferat ku e shpie talenti dhe magjia e fjalës…

Asllan Bushati/

Në dy kuvendet e fundit të Vatrës dhe në disa shkrime tek gazeta Dielli e në faqen time në fb, kam insistuar se një nga detyrat kryesore strategjike të së ardhmes së: Vatrës, shoqatave, komunitetit, biznesmenëve etj është mbështetja e talenteve të reja të komunitetit shqiptaro- amerikan për poste publike drejtuese vendore e qendërore. Kur më 8 dhjetor mësova se në Vatër do të vinte për vizitë një kandidat shqiptar nga Miçigani i cili do të garojë për kongresmen, pa hezitim shkova ta takoj. Kandidati quhet Robert Lulgjuraj i lindur në Miçigan nga prindër shqiptarë. Ai shoqërohej nga Shefi i stafit të bordit zgjedhor(amerikan- ekspert fushatash zgjedhore) dhe një bashkkombas po nga Miçigani.

Për figurën, aftësitë, intelektualitetin, e veprimtarinë e Robert Lulgjurës, foli me superlativa shefi i stafit të tij duke na dëshmuar se kemi të bëjmë me një të ri të talentuar e me mundési të shumta për tu zgjedhur kongresmen.

U gëzova shumë, e falenderova për inisiativën e marrë dhe e urova me shpirtë që të ketë sukses. Ai i mirpriti urimet e mija dhe me një ndjenjë të lartë respekti më falenderoi. Në fund në shenjë mbeshtetje i ofrova një çek modest për fushatën e tij. Me këtë rast e ftoj komunitetin shqiptarë në Miçigan të mbështes birin e tij të talentuar me të gjitha mundësitë e mundëshme. E ftoj gjithë komunitetin shqiptar në SHBA ta mbështes talentin Robert Lulgjuraj dhe talentet e shteteve të tjera. Na duhet të mendojmë seriozisht për të ardhmen e komunitetit të këtushëm dhe gjithë shqiptarinë, se pllakat e mëdha të gjeopolitikës po lëvizin me shpejtësi. Ne si komb e kemi humbur shpesh sensin e kohës, por tani nuk na falet ma mos veprimi në kohë.

Thanas L. Gjika/

Lasgushi Poradeci, në poezitë e tij ishte shfaqur si “njeri i shenjtëruar”, kurse në jetën e tij private, sidomos kur kalonte muajt e baharit në vendlindje, në Pogradec, në maj-tetor te shtëpia e vjetër me dy kate, jetonte si një tokësor i zakonshëm. Mirëpo në këtë jetë private ai dukej si një qytetar i dalë kohe, sepse në përgjithësi jetonte në përputhje me rregullat e shoqërisë së lirë austriake, ku ishte edukuar në rininë e tij. Kur vajzat u rritën, ato dhe bashkëshortja Nafie e shoqëronin vetëm në muajt e pushimeve verore të shkollës, qershor-gusht, kurse para qershorit e pas gushtit ai jetonte i vetëm nën kujdesin e ndonjë farefisi a komshiu.
Kur delte për të shëtitur nuk e ndante kurre konkën e tij, kapelën republikë dhe bastunin. Në ditët e ftohta të qershorit e shtator-tetorit, mbante veshur pallton e tij të zezë e të gjatë me xhepa të mëdhenj anash. Mbi kokë mbante kapelën republikë, kurse në duart mbate me njërën bastunin dhe me tjetrën litarkën me të cilën kishte lidhur konkën e tij.

Me kompletin e tij Lasgushi shprehte protestën ndaj luftës që i kishte bërë e i bënte qeveria komuniste modës. Njerëzit, gati të gjithë nuk duhej të mbanin më kapela republikë, vetëm shapka si Lenini, askush nuk duhej të mbanin bastune e konka, se këto i mbanin “borgjezët e fëlliqur”. Vetëm Enver Hoxha filloi të mbante një bastun pasi kapi të 60-tat, për të treguar se u ngjante profesorëve të Liceut Francez të Korçës. Në Tiranë midis atyre që ishin shkolluar jashtë vetëm Dhimitër Shuteriqi mbante beretë, për t’u dukur si intelektual frances.

Në xhepin e djathtë të palltos Lasgushi mbante orën e tavinës, të cilën e kurdiste pa dalë nga shtëpia, në mënyrë që t’i binte zilja 15 minuta para orës 12, kohë kur ai donte të ndodhej në shtëpi për të ngrënë drekën. Mbajtja e asaj ore desh të thoshte se të ardhurat e poetit ishin shumë të pakta, sa që nuk mund të blinte një orë dore, por kalamajtë nuk e kuptonin dhe çuditeshin…
Kur dikush e përshëndeste: “Tungjatjeta zoti Lasgush”, ai ia kthente me respekt përshëndetjen duke e ngritur pak kapelën republikë, njësoj si në vitet e paraluftës Antifashiste. Kur dikush e përshëndeste thjesht: “Mirë mëngjes Lasgush”, ose, “mirë dita Lasgush”, ai e shikonte me sytë zhbirues dhe nuk ia kthente përshëndetjen. Burrat e moshuar ia dinin zakonin dhe e përshëndesnin duke e përdorur fjalën e ndaluar “Zoti”
Kalamajtë e mëhallës nuk i kuptonin “protestat” që shprehte Lasgushi me veshjet dhe përshëndetjet e tij, prandaj ata kishin qejf ta ngacmonin. I kalonin afër dhe i thoshin:

“Mirë mëngjes xha Lasgush”. Kur këta ndodheshin afër, ai u përgjigjej me fjalën fyese:“rrugaç”, kur ishin larg u hidhte bastunin për t’i goditur tek këmbët.
Këtu në Worcester MA jam njohur me dy pogradecarë, Todo Kërxhallin, kushëri i Lasgushit, dhe Andrea Kërthi, lindur e rritur në Pogradec në të njëjtën mëhallë ku jetonte dhe Lasgushi. Unë jam lidhur me ta për të pirë një gotë verë a raki, që i krijon Andrea.
Duke kujtuar momente nga jeta e Pogradecit, Todua filloi të tregonte se një ditë ai me disa shokë kishin vrarë disa arabela, rabecka, si i quanin në Pogradec e Korçë.

“Pasi i kishim vrarë, i kishim rrjepur e i kishim shkuar pesë e nga pesë në disa kleçka të gjata si në hell, gati për t’i pjekur. Duke ecur në rrugë po thërrisnim: “Rabecka, rabecka, blini rabecka taze!”
Na rra rruga nga shpëpia e Lasgushit, njëri nga ne e pa tek porta dhe thirri: “Xha Lasgush blima një nga këto kleçkat të hash drekë me mish zogu!”
Lasgushi i vërviti shkopin dhe ne të gjithë u zhdukëm. Mua m’u kujtua porosia e tim eti: “Kur të takosh rrugës Lasgushin përshëndete me fjalët: “Zoti Lasgush”, se ashtu ka qejf ai. Pas disa minutash u ktheva i vetëm dhe kalova nga shtëpia e Lasgushit. Kur e pashë që ishte ende tek porta, iu afrova dhe i thashë: “Zoti Lasgush a ke qejf të blesh disa nga rabeckat e mia, janë të freskvta, i vrava sot në mëngjes tek pylli”.

“Eja këtu”, më tha dhe zgjati dorën e mori një nga kleçkat e mia e më tha: “Me sa i shet?”
“Me pesë lekë për çdo zog, gjithsej 25 lekë”.
“Mirë, më tha, na pesëdhjetë lekë, po t’i blej me dyfishin e çmimit, po shiko mos gjuash nesër a pasnesër ndonjë thëllëzë.”
“Thëllëzat janë rralluar shumë, po do përpiqem, i thashë dhe u largova…”
“Unë, e mori fjalën Andrea Kërthi, shpëtova mirë një ditë shtatori. Dardha e Lasgushit ishte plot me ato kokrat e vogla të verdha në të kuqe. Më lëshoi goja lëng kur i pashë të varrura mbi avlli. Hipa mbi një gur dhe zgjata kokën. Në oborr pashë Lasgushin të ulur në një karrike. Rrinte me kokën poshtë. Mendova se e kishte zënë gjumi. Zgjata dorën të merrja disa kokra, por një nga tjegullat që mbulonin avllinë lëvizi dhe Lasgushi u gjallërua menjëherë. Më thirri: “Ajde kërko te porta si njeri, të të jap disa kokra, po mos vidh si rrugaç. Hik, se do t’ qëlloj!”

Zbrita nga guri dhe prita disa minuta. Pastaj zgjata kokën. Lasgushi kishte bërë gati llastikat e tij dhe po i mbante gati të më gjuante, sikur të ishte ndonjë nga ne të rinjtë. Gjuajti mbi murin e avllisë, sa për të më trembur. Unë prita disa minuta në heshtje dhe kur mendova se Lasgushi e kishte mbledhur mendjen, se mund të.isha larguar, e zgjata kokën përsëri, mirëpo guri i llastikave të Lasgushit më vërshëlleu mbi kokë.
Ika i trembur se mos merrja ndonjë plagë në kokë. Lasgushi vigjëlonte pa u lodhur”.
Të rinjtë e asaj kohe ishin edukuar me slloganet e partisë, që ta donin e vlerësonin më shumë pronën e përbashkët sesa pronen private. Kurse Lasgushi respektonte ligjin themelor të shoqërisë së lirë perëndimore, vleresonte dhe e mbronte me zell pronën private që i kishte mbetur trashëgim nga prindërit, qoftë dhe një tjegull avllie. Të jepte po t’i kërkoje fruta të kumbllës së vetme, por ama të godiste po të tentoje të vidhje…

Pas ndërrimit të regjimit, fjalën “Zotni” filluam ta përdornim shpesh të gjithë, madje edhe ish komunistët, të cilët e përbuznin aq shumë. Po kështu edhe kapelën republikë, filluan ta mbanin pas vitit 1991 shumë ish-komunistë, ish-sigurimsa dhe fshatarakë, që u dyndën nëpër qytete.Edhe konka filluan të mbanin shqiptarët jo vetëm në shtëpitë private, por dhe në apartamente.
Kurse pronën private, njerëzit që erdhën në pushtet pas viteve 1991-1992, qofshin anëtarë të Partisë Socialiste, ose të Partisë Demokratike, nuk e vlerësuan si duhej. Të gjithë e panë dhe e vlerësuan pronën e përbashkët si pronë të askujt, dhe filluan ta ndanin sipas oreksit të tyre. Mirëpo kur e bënë pronë private pronën e përbashkët, nuk ditën ta menaxhonin dhe filluan të vriteshin me njëri-tjetrin.
Sjelljet, mbajtja e bastunit dhe e konkës, respektimi i pronës private si gjë e shenjtë, e zakone të tjera të Lasgushit u bënë shumë popullore pas ndërrimit të regjimit, por Lasgushi kishte disa vite që ishte larguar nga jeta e nuk mund t’i tallte duke u tundur bastunin e tij…

Artan Nati/

Panairi i librit, ai që lëvizi nga Tirana në New York nën kujdesin e “Vatra”-s, nuk ishte thjesht një festë letrash. Ishte një radiografi emocionale e dy anëve të mëdha të kulturës shqiptare: madhështisë së autorëve tanë dhe mjerimit të sistemit që i vlerëson.

Nga njëra anë, nëpër stendat e panairit në Shqipëri u ndje fryma e jashtëzakonshme e letërsisë shqiptare që po kap standardet botërore. Romane të thella, poezi të guximshme, ese që dialogojnë me idetë më moderne, të gjitha dëshmonin se talenti shqiptar nuk ka as kufij, as komplekse.

Por nga ana tjetër, nën dritat e sallës, dukej hije një realitet më i hidhur: procesi i vlerësimit të librave në Shqipëri vazhdon të jetë i turbullt, shpesh i kapur nga miqësira, interesat dhe qokat. Çmimet që duhej të ishin simbol i meritës shpesh shndërrohen në dekor të marrëdhënieve personale.

Kështu, panairi në Shqipëri nuk tregoi vetëm librat që kemi: tregoi edhe sistemin që na mungon. Letërsia jonë është gati për botën; mbetet të pyesim nëse bota jonë institucionale është gati për letërsinë.

Në vend që të kemi një qarkullim të natyrshëm të librit, ku lexuesi kërkon autorin dhe autori konkuron me talent e jo me tavolinë kafesh, kemi një panoramë satirike ku letërsia është bërë një aktivitet ceremonial, një ritual i butë i qokës. Në Shqipëri motua e funksionimit te shoqërisë është: Më mirë një mik se një çiflik. Në tregun letrar? Me mirë një qokatar se një libër i mirë letrar. Në këtë terren, është krejt e kuptueshme që ne nuk mund të krijojmë dot më shkrimtarë të rangut të Martin Camajt, Gjergj Fishtës, Migjenit apo Ismail Kadaresë. Jo sepse Shqipëria nuk ka talente natyrale, por sepse terreni sot nuk i ushqen, nuk i mbron, nuk i përball me asgjë që mund t’i kthejë në zëra të rëndësishëm. Ashtu si te “Darka e gabuar” e Kadaresë, ku një ftesë përmbys gjithë hierarkinë, edhe sot letërsia shqiptare ecën me të njëjtën logjikë: s’vlen kush shkruan, por kush ulet në tavolinë. Autori i vërtetë mbetet në korridor, ndërsa qokatarët kryesojnë tryezën duke ngritur dolli për libra që askush s’i ka hapur. Letërsia? Një darkë tjetër e gabuar, vetëm se tani ka më shumë selfie dhe shumë më pak letërsi.

Qoka letrare është, në thelb, versioni kulturor i tenderit publik: kush e merr punën nuk varet nga projekti, por nga kafja e fundit.

Këta kolosë të djeshëm ishin të mëdhenj sepse shkruanin në përplasje me kohën e tyre. Fishta godiste psikologjinë kolektive me satirë kirurgjikale, duke e thyer mendësinë provinciale me një forcë që e bën ende të duket i pakalueshëm sot. Migjeni shkruante në zjarrin e revoltës së varfërisë, duke parë realitetin në sy, dhe jo vetëm për ta denoncuar, por për ta çjerrë, për ta shpuar me një estetikë që rrallë ka pasur vend në letërsinë tonë. Camaj ndërtoi një univers të vetin, të pandikuar nga estetika e rreme e kohës, një botë që nuk kërkonte as lavdi dhe as dekorata. Dhe Kadareja sintetizoi mitet, historinë, diktaturën, tragjedinë moderne dhe metaforën universale në një sistem letrar që Shqipëria nuk e ka pasur kurrë më parë dhe ndoshta as më pas. Secili prej tyre pati një konflikt me realitetin që i detyroi të përdornin fjalën si mburojë, si armë, si shenjë shpëtimi. Letërsia e tyre nuk ishte profesion, por mision, shpesh i rrezikshëm, i vështirë dhe i pakompromis.

Në këtë klimë është ironike të kërkosh një Camaj të ri, një Fishtë të ri, një Migjen të ri apo një Kadare tjetër. Këta figura nuk u prodhuan nga sistemet e qokës, por nga presioni i ndërgjegjes, nga konfliktet personale, politike, estetike dhe shpirtërore, nga guximi për t’u përplasur me realitetin e vendit të tyre dhe me defektet e shoqërisë. Ata nuk u bënë të mëdhenj pse u përkrahën; u bënë të mëdhenj sepse i mbijetuan indiferencës, censurës, paragjykimit dhe rrëmujës së epokës së tyre. Ndërsa sot, shkrimtari shqiptar nuk ka kundërshtar real. Ka vetëm mungesë interesi. Dhe mungesa e interesit është më e rrezikshme se censura, sepse të zhduk pa zhurmë.

Letërsia e sotme funksionon si skemë: qokatarët e rritur me ngrohtësinë e partisë në pushtet lidhin krahët me shtëpitë botuese, të cilat lidhen me juritë e çmimeve letrare, të cilat lidhen me autorët, të cilët lidhen me… edhe një faturë tjetër. Si në çdo rreth vicioz, gjithçka lëviz rreth një boshti të vetëm: qokës perfekte, ku sasia e duhur e komplimenteve, favoreve dhe telefonatave mbrëmjeje bën më shumë punë sesa cilësia e dorëshkrimit.

Me ardhjen e komunizmit, letërsia shqiptare prodhoi një brez autorësh që u ngritën në piedestal për bindjet e tyre politike dhe jo për vlerat artistike si Fatmir Gjata, Dhimitër Shuteriqi, Kolë Jakova, Luan Qafzezi apo Llazar Siliqi, të cilët u botuan dhe u nderuan pafund gjatë regjimit, por pas viteve ’90 u zhdukën pothuajse plotësisht nga qarkullimi letrar, sepse veprat e tyre ishin të lidhura ngushtë me propagandën, moralin socialist dhe skematizmin ideologjik që lexuesi i sotëm nuk e përthith më.

Pas 90-s, disa autorë të dalë nga burgjet u ngjitën në piedestal me mitin e viktimës, por koha tregoi se miti qe më i fortë se letërsia. Kasëm Trebeshina u shpall gjenial pa u lexuar, dhe sapo u lexua doli se proza ishte hermetike dhe e çrregullt. Visar Zhiti mbeti peng i të njëjtit toni trishtues, vajtues, që e lodhi lexuesin. Pjetër Arbnori u ngrit si simbol politik, por romanet e tij mbetën më shumë dëshmi sesa letërsi. Ndërsa Fatos Lubonja la pas prozën për polemikën, duke e zbehur zërin letrar. Piedestalet ranë sepse ishin ngritur me emocion, jo me kritere estetike. Duket se ne mallkojmë censurën e vjetër, por nderojmë të privilegjuarit e rinj.

Në letrat shqiptare të tranzicionit, figura si Ben Blushi, që u ngjit në majë të vëmendjes si politikan, u trajtua për vite si “shkrimtar i rëndësishëm” vetëm sepse fama politike i dha volum mediatik, ndërsa Artan Fuga, i ardhur nga akademia dhe debati publik, u trajtua shpesh si autor “i padiskutueshëm” më shumë për shkak të autoritetit publik sesa ndikimit letrar. Në të njëjtën logjikë, përmenden shpesh edhe Preç Zogaj, i cili përfitoi dukshëm nga pozicionet politike dhe mediatike për t’u vendosur në një piedestal kritik që sot nuk përkthehet më në lexim real. Këta autorë nuk janë “të dështuar”, por janë shembull ku kapitali politik dhe mediatik ndikoi më shumë sesa vetë pesha letrare.

Tragjedia shqiptare: Politika na ka dhënë shkrimtarë, por letërsia rrallë na ka dhënë politikanë. Shkrimtarët tanë ndërtojnë mitin për veten, por nuk ndërtojnë botën e lexuesit. Atje ku shteti është i shëndetshëm, letërsia është udhërrëfyesi i tij; ku shteti është i sëmurë, letërsia është robi i tij. Kjo e fundit ndodh në Shqipëri.

Promovimi i librit tek ne nuk është hapje debati, është liturgji. Libri nuk lexohet: shugurohet. Autori nuk prezantohet: adhurohet. Në këtë teatër solemn, kritika është mëkatare, njëlloj si të pyesësh priftin pse predikimi nuk kishte kuptim. Pyetje të tilla nuk bëhen jo se s’kanë përgjigje, por se prishin ceremoninë.

Tek ne, kritika nuk shihet si instrument i arsyes, por si akt armiqësor, si një atentat metafizik ndaj “krijuesit”. Kritiko një libër në promovim dhe je automatikisht: i lig, i frustruar, ose akoma më keq… i sinqertë. Në një kulturë ku vlerat shpesh simulojnë vetveten, sinqeriteti është forma më brutale e dhunës.

Ironia është se ne flasim për letërsi, pra për territorin ku e vërteta, stili dhe ideja duhet të jenë të pacenueshme. E megjithatë, pikërisht aty ku libri del para publikut, ai mbrohet me një imunitet pothuajse teologjik. Kritikë në promovim? Jo, faleminderit, më mirë i bëjmë temjan.

Pyetja e vërtetë nuk është “A është e pamoralshme të kritikojmë autorin në promovim?”, por: A është morale të vazhdojmë ta quajmë këtë proces kulturë? Nëse kritika shihet si herezi, atëherë promovimi nuk është më akt intelektual, është thjesht një ritual ku nderojmë letërsinë pa e lexuar dhe autorin pa e sfiduar.

Deri sa të mësojmë ta duam të vërtetën më shumë se qokën, promovimi i librit do të jetë skena ku të gjithë pëshpëritin lëvdata, ndërsa kritika rri jashtë, e dëbuar, si një e vërtetë që askush nuk ka guximin ta ftojë brenda.

Deri kur të ndryshojë ky mentalitet, deri kur fjala të rifitojë peshë dhe lexuesi të rifitojë kërkesë, deri atëherë do të vazhdojmë të mbetemi një vend ku librat botohen me bollëk por nuk lexohen, ku autorët promovohen por nuk diskutohen, ku talenti ekziston por nuk qarkullon. Dhe këtu qëndron ironia më e madhe: letërsia shqiptare ka gjithçka, përveç leximit. Dhe një komb pa letërsi mbetet një komb pa shpirt.

Letërsia shqiptare është pasqyra e një vendi ku meritokracia është teori abstrakte, ndërsa qoka është metodë shkencore. Dhe derisa kultura të mos financohet nga favoritizmi, por nga lexuesi, letërsia do të vazhdojë të rrotullohet rreth atyre që ulen në tavolinë, jo rreth atyre që shkruajnë. Në fund të fundit, në Shqipëri një gjë është e sigurt: qokat ndërrohen, por sistemi mbetet.

Saimir Kadiu/

Ndoc Martini (17 janar 1880 – 6 dhjetor 1916), nxënës i Kolë Idromenos, ishte një nga piktorët më të talentuar shqiptarë, me një fat jetësor të ngjashëm me atë të Migjenit. Talentin e tij e kanë krahasuar madje me Rafael Santin. Ai vdiq në një moshë shumë të re, në Paris. Vepra që po postohet është “Doktor Prelaj”, e cila i dedikohet Dr. Pjetër Prelajt, të cilin piktori i madh e njohu gjatë qëndrimit në Paris.

Kush ishte Doktor Pjetër Prelaj?

I pesti i vëllezërve Prelaj, Pjetri, në moshën 18-vjeçare u dërgua për të studiuar në Francë, në Fakultetin e Mjekësisë së Parisit, ku u njoh me bashkatdhetarin e tij, piktorin e njohur Ndoc Martini.

Ndoci jetonte në një papafingo në periferi të kryeqytetit francez, të cilën e përdorte edhe si studio.

Në një nga vizitat e shpeshta që Pjetri i bënte bashkëpatriotit të tij, ai i propozoi që t’i bënte një portret me bojëra vaji.

Teksa Ndoc Martini hidhte ngjyrat mbi telajo, nuk mund ta kishte menduar se ai portret — që sot ndodhet në Galerinë Kombëtare të Arteve në Tiranë — do të bëhej një nga kryeveprat e pikturës shqiptare.

Gjatë viteve të studimeve në Paris, Pjetri mori pjesë në luftë, duke kuruar ushtarët francezë të plagosur. Për meritat e tij, para se të kthehej në Shqipëri, ai u dekorua nga shteti francez me medaljen e artë “Légion d’Honneur”.

Pas diplomimit në Mjekësi dhe përfundimit të Luftës së Parë Botërore, Pjetri u kthye në qytetin e tij të lindjes, Shkodër.

Atje, Dr. Pjetri iu përkushtua profesionit të tij si mjek, duke fituar shumë shpejt emër të mirë në gjithë qytetin dhe fshatrat përreth.

Me kalimin e kohës, i kënaqur me punën dhe me kursimet që kishte mbledhur, ai kërkoi ndihmën e arkitektit dhe piktorit të famshëm Kol Idromeno, që t’i hartonte projektin e një shtëpie që do të shërbente si banesë dhe klinikë mjekësore.

Idromeno ia realizoi Dr. Pjetrit projektin, i cili edhe sot njihet në Shkodër si një nga ndërtesat më të bukura të qytetit, ku dallohet qartë dora e mjeshtrit të madh.

Në atë kohë, Idromeno kishte pas vetes një eksperiencë të gjerë projektimi, duke përfshirë: Kafenë e Madhe, Bankën e Shtetit, Vilën e Dr. Shirokës etj.

Sipas kërkesës së Dr. Prelajt, kati i parë i shtëpisë u projektua si hapësirë pune, ku u vendos aparati Röntgen dhe dhomat për vizitat e pacientëve, ndërsa kati i dytë shërbente për banim.

Kjo shtëpi, e cila edhe sot ndodhet në fund të rrugës Gjuhadol, është shpallur Monument Kulture dhe konsiderohet pjesë e thesarit të artë të arkitekturës shqiptare.

Mbarimi i luftës e gjeti Dr. Prelajn të transferuar në rrethin e Kukësit, pasi më parë shteti komunist i kishte sekuestruar aparatin Röntgen dhe gjithë literaturën që ai e kishte blerë me flori në Francë.