Prof. Dr. Diana Kastrati*

*Fjala përshëndetëse në Konferencën e 25-të të FEL

Në emër të Qendrës së Studimeve dhe Publikimeve për Arbëreshët, kam kënaqësinë t’ju uroj mirëseardhjen në këtë tubim studimor. E nderuara zj. Megi Fino, zvMinistre e Punëve të Jashtme dhe Evropës; Shkëlqesia Juaj z. Fabrizio Bucci, Ambasador i Italisë në Shqipëri; Shkëlqesia Juaj  Z. Zlatko Kramarić, Ambasador i Kroacisë në Shqipëri; I vyeri z.Nicholas Ostler, President I FEL; Të nderuar studiues e akademikë të pranishëm në sallë e ju që për arsye të ditura të pandemisë nuk mundët të vinit të kumtonit fizikisht, por që do të jemi bashkë përgjatë këtyre ditëve on line! Ka tri “primizie”, (që ndodhin për herë të parë) të cilat shenjojnë këtë ngjarje të sotme (më lejoni ta quaj kështu): 

• Për herë të parë konferenca e përvitshme e FEL-it, këtij Fondacioni dinjitoz, organizohet në Shqipëri e, përkon me një shifër: të 25-tën e tij;
• Për herë të parë vjen në qendër të vëmendjes të mjediseve akademike e studimore shqiptare, por edhe të qendrave albanologjike në Itali e gjetkë, një argument i tillë: debati mbi gjuhët e rrezikuara, një çështje tejet e rëndësishme jo thjesht për ndjeshmëritë e gjuhëtarëve e të sociolinguistëve. Në këto ditë do të kemi 70 kumtues, 14 nga të cilët nga Shqipëria; 56 nga Europa (Britani, Francë, Itali, Zvicër, Maqedoni, Gjermani, Federata Ruse, Greqi, Turqi, Austri, Suedi, Poloni, Kroaci), Izrael, ShBA, Australi, Malajzi, Pakistan; dhe 6 keynote (lektorë të ftuar), ndër të cilët njëri është për arbërishten. Nga 36 kumtesat në seancat plenare në 3 ditët, 11 janë për arbërishten, kryesisht nga studiues arbëreshë, italianë, apo vende të tjera të Europës – deri për arbëreshët në Kanada. Ka dhe një panel ditën e 4-t nga studiues jashtë zonave arbëreshe: Akademia e Shkencave, QSPA, Universiteti i Elbasanit, Un. Durrësit, Un. “Nënë Tereza” Shkup.
• Kjo çështje mbart peshë kombëtare. Por ajo që na intereson drejtpërdrejtë, është fakti se do të diskutohet për herë të parë në mënyrë absolute për arbërishten dhe statusin e saj si gjuhë në rrezik e shpallur nga UNESCO që nga shekulli i kaluar. Referuar Atlasit të gjuhëve ne rrezik i publikuar nga ky organizëm përcaktohen 4 stade apo seksione: vulnerabël, në rrezik, në situatë kritike, të zhdukura pas 1950. Konkretisht në Itali nga 31 gjuhë të shpallura nga ky Atlas, 5 janë seriozisht në rrezik, kurse 22 në rrezik, ndërmjet të cilave arbërishtja. Pra, stadi i dytë. Mendoj se kumona e alarmit nuk mund të flasë më në mënyrë elokuente se kaq. E këtu vijmë tek “primizia” e tretë, por që në gjykimin tim rezulton më e rëndësishmja: qëndrimi i shtetit shqiptar ndaj këtij tharmi të identitetit tonë kombëtar. Për herë të parë në historinë e shtetit shqiptar, në 2019, miratohet me vendim të Këshillit të Ministrave ngritja e një Qendre studimesh dhe botimesh për Arbëreshët, e para qendër me fokus ekskluziv ndaj këtij universi gjuhësor, kulturor, antropologjik që si rrallëherë në historinë e njerëzimit akoma sot pas thuajse 6 shekujsh shpërnguljeje mban sytë tek shteti amë, veneron identitetin e tij pa mëdyshje, kompromis. Përpos detyrimeve institucionale e shtetërore, më lejoni t’ju them se kjo Qendër që në fillimin e punës më 11 mars 2020, ka ndjerë detyrimin moral sa në nivel personal a kolektiv që ky “tren kalon vetëm një herë” e, përgjegjësia është dyfishuar.

Objekti i punës konsiston në tri drejtime: 

1. studimi i trashëgimisë së shkruar e jomateriale arbëreshe; 
2. botimi i trashëgimisë së shkruar arbëreshe por edhe mbi arbëreshët; 
3. divulgimi i kësaj kulture dhe sensibilizimi në territorin shqiptar. 

Në mënyrë telegrafike, këto tri misione, nga marsi i 2020 kur filloi punën stafi deri më tani, janë sendërtuar në:

1. Krijimin e rrjetit të bashkëpunëtorëve, studiues, akademikë, por edhe të protagonistëve të skenës së përditshme arbëreshe si në nivel politik, po aq edhe në nivel të jetës kulturore e publicistike. Në harkun kohor të 10 muajve janë firmosur 16 Marrëveshje bashkëpunimi me thuajse të gjitha institucionet akademike e kulturore në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni e Veriut dhe ndër Arbëreshët e Italisë; 
2. Janë ngritur dy linja botimi: kolana “Thesaurus” (është pagëzuar me këtë emër nisur nga kuptimi që mbartte në Mesjetën e hershme ku nënkuptohej shkrimi i veprave me karakter enciklopedik jo domosdoshmërisht kronologjik) e cila vjet u përurua me botimin e një dorëshkrimi të emblemës së arbëreshëve, Jeronim De Radës. Linja tjetër e botimit janë vepra të studiuesve arbëreshë e të huaj mbi gjuhën, kulturën, etnografinë, psikologjinë, antropologjinë kulturore. 3 syresh u botuan vjet.
3. Njëkohësisht, doli edhe numri i parë i Revistës studimore të Qendrës, me titullin “Continuum”, 400 faqe, me kontribute të kolegëve të institucionit tonë, e të albanologëve të tjerë të huaj e vendas.

Për këtë vit që po mbyllet janë përgatitur për botim 6 vepra të tjera, saktësisht: 

1. “Fyletia e Arbenore prej kanekate Laoshima”, (1867) Dhimitër Kamarda, botim i zgjeruar kritik përgatitur nga studiuesi prof. Dhori Qirjazi, 430 fq. 

2. “Historia e letërsisë shqipe” (1959) e Giuseppe Schirò Junior, 185 fq.

3. “La figlia maledetta”  (1863) e Francesco Santori, 203 fq. 

4. “Kolonitë shqiptare të Italisë dhe letërsia e tyre” (1908)  Michele Marchianò , 67 fq.

5. “Mbi origjinën, zakonet dhe gjendjen e tanishme të shqiptarëve të Mbretërisë së Napolit” (1807) e Angelo Masci, 61.5 fq.

6. “Studime dialektore arbëreshe; Pjesa I, II, III, IV, të Maximilian Lambertz; Jul Variboba; Jul Variboba (Fund); Të folmet arbëreshe në Itali“, 318 fq.

Në një projekt afatgjatë, synohet drejt hartimi të Fjalorit Enciklopedik të Arbëreshëve, që lips bashkërendimin dhe bashkëpunimin e të gjitha forcave akademike brenda dhe jashtë Shqipërisë.

Njëkohësisht, synohet edhe ndaj një projekti sensibilizimi të popullatës shqiptare brenda territorit tonë mbi trashëgiminë arbëreshe. Ky projekt konsiston në krijimin e Shtëpisë së Arbëreshëve, apo Vatrës së Arbëreshëve në Tiranë, një qendër multifunksionale që do të bëjë të mundur jo thjesht konservimin, por edhe ridimensionimin ndërveprues të Arbëreshëve me vendin amë. Kjo Shtëpi do të strukturohet në tri hapësira: në bibliotekë të hapur e në shërbim të publikut, ku synimi kryesor është ai i shndërrimit të kësaj biblioteke në një vend të frekuentuar nga studiuesit, por edhe nga studentët e drejtimit të Gjuhës dhe letërsisë shqipe për të realizuar tema diplome dhe doktorature me tema mbi Arbëreshët. 

Hapësira e dytë do të shërbejë si Arkiv, ku materialet që do të vijnë nga miqtë tanë përtej detit, do të depozitohen aty në bazë të rregullave të njohura të mirëmbajtjes së dokumenteve e dorëshkrimeve. Më lejoni t’ju them se që tani janë gati një sasi e mirë dokumentacioni të ndryshëm që do të bëhen pjesë e kësaj Shtëpie. 

Hapësira e tretë do të shërbejë për ngritjen e një Muzeu të përhershëm mbi Arbëreshët, e cila do të përmbajë brenda edhe një hapësirë për ekspozita të përkohshme pikture, skulpture apo fotografike, apo edhe librash, me pjesëmarrjen e artistëve e krijuesve arbëreshë e shqiptarë. 

Kjo Konferencë e sotmja vjen në vijim të dy konferencave të tjera të zhvilluara nga QSPA. Kuvendi i parë është zhvilluar në 27-29 Shtator me temë “Gjendja aktuale e studimeve arbëreshe”, me pjesëmarrjen e studiuesve të fushave të ndryshme si gjuhësi, letërsi, etnografi, antropologji kulturore, të akademikëve nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia e Veriut, Italia, Greqia. Ky Kuvend synonte të evidentonte situatën aktuale të studimeve të kryera në shekullin e kaluar e në këtë fillimshekulli në të gjithë trevat shqipfolëse, por edhe nga albanologët e huaj nëpër botë. 

Veprimtaria e dytë akademike u zhvillua më 19 nëntor në bashkëpunim me Institutin e Historisë të Akademisë së Studimeve Albanologjike në Tiranë, me temën “Politikat e shtetit shqiptar ndaj komuniteteve arbëreshe nga krijimi i tij deri më sot”. Edhe në këtë rast, objektivi madhor ishte njohja diakronike dhe sinkronike e strategjive në një shekull shtet shqiptar ndaj universit arbëresh. Pra, nisur nga përfundimet e këtyre dy konferencave, kemi mundësinë të kuptojmë cilat janë përparësitë e punës së Qendrës sonë, jo vetëm në rrafsh studimor, por edhe në atë praktik. Këto të fundit, janë nxjerrë edhe nga hetimi direkt në terren i nevojave parësore të komuniteteve arbëreshe të Italisë së Jugut. 

Konferenca e përbashkët me FEL-in, vjen si kurorëzim i kësaj përpjekjeje të institucionit tonë për hartimin e strategjive të saj të brendshme, hullive në të cilat do të ecë puna për të paktën 5 vitet e ardhshme. E dimë fort mirë që në 1999 Senati italian miratoi Ligjin nr.482 të 15 dhjetorit mbi tutelimin e pakicave gjuhësore historike. Nga ana e Qendrës, identifikimi i problemit të arbërishtes si gjuhë në rrezik është bërë që nga fundi i vitit të kaluar. Por propozimi që na u bë nga ana e FEL-it për ta zhvilluar në Tiranë konferencën e përvitshme të Fondacionit, duke patur si nëntemë të aktivitetit çështjen e arbërishtes si gjuhë në rrezik, erdhi në momentin e duhur për punën tonë. Nga dhjetori i kaluar e deri më sot kanë qenë muaj adrenaline për të përballuar një vëllim pune aspak indiferent. Por, Vizioni i Qendrës parasheh si hap të parë krijimin e një tryeze pune me aktorët që lidhen drejtpërdrejtë me çështjet më prioritare të universit arbëresh: përfaqësuesit e komuniteteve arbëreshe (politikanë e protagonistë të jetës kulturore e akademike), institucionet shtetërore shqiptare gjegjëse të këtyre çështjeve, homologëve italianë.  për të përpunuar strategji të reja të përbashkëta në nivele politike më së pari, të cilat të mund të përkthehen në një kabinë regjie me një skaletë të qartë hapash për t’u ndjekur në terren. 

Shpresëmirë për vijimin e kësaj pune, do ta mbyll me titullin simbolik të revistës së Qendrës, një latinizëm që si gjithë shprehjet e tjera të kësaj gjuhe kanë fituar “qytetarinë” prej shekujsh: Continuum qoftë! (Quid continuum est)

Shkruan Blerim Ciroka

Të kënaqet shpirti kur i shikon futbollistët e përfaqësueseve të futbollit të Shqipërisë dhe Kosovës ose përsonazhe të njohur mediatik të cilët kanë lindur dhe janë rritur në shtete të huaj por gjuhën e Nënës e flasin sic i ka hije, pastër dhe me plot vetëbesim. Padyshim që ky është standardi dhe kështu duhet të veprojmë të gjihtë me fëmijët tonë që po rriten në vende të huaja.

Por ka edhe raste kur je në një ambient publik dhe fëmijët tonë flasin në gjuhë të huaj me ne, prindërit e tyre. Akoma më keq kur i pyet: Si je? Mirë. Sa vjec je? Mirë. Ku e ke shtëpinë? Mirë…  K raste që këto fëmijë e mësojnë edhe ndonjë `faleminderit` apo ndonjë `po`, dhe kjo është gjuha e tyre. Të vjen keq e turp që nuk dinë përgjigje tjetër. Kaq, madje akoma më shumë se kaq do të mësonte cdo i huaj nga gjuha jonë e bukur.

Gjatë verës kjo bëhet edhe më shqetësuese kur grumbodhohemi në vendet tona dhe fëmijët tonë i dëgjon të flasin të gjitha gjuhët e botës, përkatësisht gjuhët e vendeve ku jetojnë por vetëm gjuhëne nënës jo, thua se e bëjnë me marrëveshje inati.

T`i themi kompleks inferioriteti, t`i themi injorancë, t`i themi pakujdesi e prindërve, t`i themi mungesë respekti ndaj vetvetës ndaj asaj që jemi, t`i themi mungesë kohe për tu`a mësuar gjuhën me të cilën jemi krijuar, t`i themi se ne nuk ia dimë vlerën gjuhës tonë, të themi se sot është e veshtirë të mësosh një gjuhë të dytë-kjo është dhe duhet të jetë e para- kur dihet se sa mundësi të jep interneti, televizioni, etj., më thuaj c`farë t`i themi?

Janë po të njëjtët fëmijë, jemi po të njëjtët prindër që e bëjmë Shqiponjën me duar dhe i këndojmë këngët patriotike të bëra hite sa herë që na jepet mundësia për të shfaqur krenarinë tonë të natyrshme me identitetin tonë Kombëtar, që është dicka shumë e mirë. Por a thu që identiteti ynë kombëtar duhet të mbesin vetëm në nivelin folklorik larg realitetit dhe kuptimit të vërtetë? 

Intektualë nga e gjitha bota shpenzojnë vite e vite, pasuri e shumë energji për të mësuar një gjuhë të huaj, sepse një gjuhë më shumë vlen shumë. Universitet e ndryshme hapin katedra të gjuhëve të huaja duke shpenzuar shumë sepse një gjuhë e huaj meriton pasurinë, meriton kohën, meriton energji e sakrifica të tjera.

Po cfarë ndodh nëse ua mëson fmijëve tuaj gjuhen tënde dhe tregohesh i vendosur në këtë mission personal, njerëzor dhe kombëtar? Studimet shkencore kanë vërtetuar se fëmijët që dijnë më shumë senjë gjuhë shkojnë më mirë me mësime, kanë më shumë informacion, kanë më vetëbesim sepse ndjehen mirë më identitetin e tyre kombëtar në këtë rast, intelektualisht janë më aktiv, kanë përqendrim më të fortë, aftësitë për të zgjidhur probleme i kanë më të zhvilluara, kanë komunikim më të mirë, kanë memorie më të fortë, shërohen më shpejt nga sëmundjet e trurit kur ato shfaqen, kanë mundësi për t`i lexuar literaturën e asaj gjuhe në origjinalin e saj, ata që dinë një gjuhë të huaj e kanë shumë më të lehtë të mësojnë edhe një të dytë të huaj, etj.

Ku ka më mirë se ne të komunikojmë me brezin e ri të fëmijëve Shqiptarë, kur do e ku do të takohemi me ata, pavarësisht se kur janë lindur e rritur e ku jetojnë, të gjithë të flasim gjuhën tonë, gjuhën Shqipen, ndërlidhësen me të rëndësishme dhe më të pazëvendësueshme që ekziston. Ku ka më mirë se edhe në familjet ku njëri prind nuk është Shqiptar përsëri fëmijët e asaj familjeje kuptojnë dhe flasin gjuhën e bukur Shqipe, kur në këto familje kur prindi Shqiptar u flet fëmijëve të tij vetëm se Shqip këmbëngul me cdo kusht që fëmijët e tij të flasin Shqip. E pikërisht kjo këmbëngulje herët a vonë do t`i japin rezultatet. 

Ke kënaqësi të madhe kur dëgjon një pjesë të brezit të ri që ka lindur e rritu jashtë vnedit të origjinës se si i flasin dialektet e bukura që ka gjuha Shqipe, kur i shikon ata tek flasin Shqip me plot krenari dhe vetëbesim. Ku ka më mirë se gjyshërit gjyshet flasin e kënaqen kur flasin më nipërit e mbesa që jetojnë jashtë në gjuhën tonë Shqipe. 

Le ta ruajmë këtë gjyhë se është e jona, le ta ruajmë këtë gjuhë se vetëm përfitime kemi nga ajo, le ta ruajmë këtë gjuhë se me gjuhë fillon e mbaron vërtetësia jonë kombëtare. Gjuha është një amanet i madh e i përbashkët që mban gjallë Kombin.

Lezhë me 13 dhjetor 2021

Pjesëmarrës dhe miq të nderuar, të nderuar autoritete kishtare, vendore e shtetërore dhe ju dashamires të jetës kulturore të Kombit tonë. Sot në 109 vjetorin e lindjes, së Mons. Zef Oroshit, si do të ishte ndryshe, veçse një gëzim për të gjithë, kur pas 32 viteve të kalimit të tij në Amshim në qytetin e New Yorkut, nëpërmjet bustit në bronx, përjetësohet në atdheun e tij të dashur, pikërisht në qytetin e Besëlidhjes në Lezhë, kleriku, intelektuali e atdhetari, Mons. Dr. Zef Oroshi. Nuk është lehtë sot të flitet para kësaj përkujtimoreje, kur kemi parasysh jetën dhe veprën e tij që e kaloi përplot trazira shpirtërorë e fizike. Jeta e mundimshme e tij si dhe shumë klerikëve katolike, kishte filluar që nga koha e kthimit të tij si meshtar i ri nga Roma, në vitin 1940, për në Shqipëri, me pas arratisja e detyrueshme në vitin 1952, për në Jugosllavi, për shkak se mortja e zezë e kishte kapluar gjithë Shqipërinë e në veçanti me persekutimet e klerit katolik në mënyrë të pa mëshirëshme. Gjatë qëndrimit në mes refugjatëve në Itali, nga viti 1954-1960, edhe pse tani e kishte lirinë fizike, brengosjen e mbante në zëmër për Shqipërinë e robëruar nga bolshevizmi komunist. Po kështu shqetësimet dhe dhimbja shpirtërore e përcollën jetën e tij edhe gjatë veprimtarisë në mes emigrantëve shqiptare në Amerikë. Gjatë gjithë kësaj periudhe kohore, për t’i mbajtur shqiptarët të bashkuar dhe të mbrojtur nga asimilimi, Oroshi, do zhvillonte aktivite të shumta, fetare, kulturore e atdhetare, në Kishë dhe në tribuna të ndryshme kudoqë shqiptarët bashkoheshin. Edhe pse qe i vëzhguar nga sigurimi i shtetit ateist shqiptar, ai kundër sistemit komunist fliste shpesh me mikun e tij Fan Nolin, dhe shkruante kudo në shtypin e diasporës shqiptare në SHBA dhe Europë.Forca, madhështia dhe serioziteti i fjalës së tij, dituria e gjerë dhe e thellë, bënte që ai të gëzonte gjithnjë respektin dhe admirimin e thellë nga të gjithë shqiptaret, pa dallim besimi e ndarje politike.Një ditë pas vdekjes, më 16 mars, 1989, gazeta “The New York Times” botoi një shkrim për vdekjen e këtij meshtari shqiptar, duke vënë në dukje veprimtarinë e tij fetare dhe kombëtare.Së fundi, Agjencia telegrafike shqiptare, më rastin e vdekjes se tij, ndër të tjera do shprehej me 17 mars 1989: “Mons. Zef Oroshi ishte veprimtar i shquar i çështjes fetare dhe kulturore në komunitetin shqiptar në Amerike”. Ne sot një gjë duhet ta kuptojmë se heronjtë e martirët, nuk kanë nevojë për ne, por ne kemi nevojë për të qenë të frymëzuar nga jeta e vepra e tyre. Për këtë vepër, duhet falënderuar, Kryetari i Bashkisë së Lezhës, dashamirësi e thekshëm i kulturës, z. Pjerin Ndreu, për dhënien e lejes së ndërtimit; prefektin fjalëmirë, Gjokë Jaku; pronarin e Restorantit Milenium, vullnetmirin, Martin Lleshi; biografin e Oroshit, atdhetarin, Tomë Mirjaj nga NewYorku; skulptorin e bustit Sadik Spahia, dhe ata që e mundësuan gjithë këtë vepër: Dy djemtë e vëllezërve të Mons. Oroshit: Gjon e Nikollë Prendi me djemtë e nipat të tyre. Ta gëzojmë këtë vepër më vlera kombëtare.Dom Nikë Ukgjini

PERGATITI FRITZ RADOVANI, 2021

AI ISHTE !E njofta… Ai ishte!E pashë atë ditë tue predikue, me 29 prill 1967, ora 17.00.Ai foli e na ndigjuem se shka do me thanë me kenë Atdhetar në Fé të Krishtit!Ai ishte që tha: “Unë jam Katolik!” E kapën, e lidhën… Ai ishte që shputë i ranë Fëtyrën me ia marrë.Në vargoj e merthyen pse në Kryqin besoi. Ai ishte, e pashë në mes tyne, në karvan të pafund, i pranguem përdore me Don Ndré Zadêjën, At Gjon Shllakun, At Giovani Faustin, At Daniel Dajanin, Don Alfons Trackin, Don Dedë Malaj, Imzot Gjinin e Bonattin, Etnit Mati Prennushi, Çiprian Nika, Bernardin Llupi, e sa e sa Martirëve të rreshtit pafund…Përbindshit ma hovin nuk ia pret asgja, ai veç vret, veç pret e dhunon panumrim.Edhe ndër muret e akullta të kështjellës së “lavdishme” të komunizmit të Burgut të Burrelit, do të shkruhej se, Ai ishte këtu! Me ata hekura të ngjyeme në gjak do të shkruhej Epopeja e Atyne Martirëve të pafajshëm, që bashkë me Ata Atdhetarë, pranguen edhe të Madhin At Pjetër Meshkalla S.J., vetëm pse, Ai ishte Meshtar i betuem dhe i vendosun për “Fé, Atdhé dhe Përparim t’ Atdheut”. Prej melodisë së lehtë të zanit të Tij, ruhen prap këta tinguj: “Vëllazën me të gjithë, pa dallim Feje!” Bashkë me né kjo muzikë do të zbuste qinda e mija zemra djelmësh të rijë, që gjakun kishte fillue me ua turbullue dëshprimi. Asht Ati i madh, Ati i të gjithëve, Myslimanë e të Krishtenë, me Fé e pa Fé, që hapte krahët e u thonte: “Ejani, ejani, djelmët e mij, durim, durim, të lutemi për ta dhe t’i falim!”, e së bashku me të gjithë vazhdonte vuejtjen, dhunën, mjerimin e pakufi, gjithmonë si Feja e pat mësue, tue pritë delen e humbun. E kur tirani, me sy të ngërthyem si mordja, na dukej në atë skëterrë që me plot lakmi shihte rininë shqiptare, kah gjak në vetull vëllau vëllaut po i merrte, si t’ ishte i huej që Atdheun po i shklet; i Madhi At Mëshkalla, veç brofte në kambë e zani si prej një vorrit naltohej deri në qiell: “Na nën dhé e ju mbi dhé, por na jemi ma të fortë se ju!”. Ushtria mbas Tij veç shkonte, ndër shtigje të tjera që frymën ta merrnin, por Trimi ka orën çuet! Ai s’ thehet! Ai printe përpara!Kur bishat vërriten me djegë Ungjillin – vetëm një za aty u pat ndigjue: “Inkuizicion!”, e Ati u tha: “Digjeni, digjeni, po deshët, se as ju nuk keni me ia dalë, ashtu si paraardhësit tuej, që tash 2000 vjet veç djegin Ungjijtë e Fenë e Krishtit nuk kanë muejtë me e shue as me e zhdukë!”. Mizorët tërbohen ma zi kur Burri dy pëllambë i shkurtë, u thotë: “Unë në Zotin besoj, e do të fitoj, ju më dënoni sa të doni, se unë prap se prap do të dal; ju shoshojnë keni me hangër e aty asht fundi juej! Feja e Krishtit nuk maron kurr!”. Profet! Vërtetë, Ai nuk trembët prej territ, se e di se Zotin do të shohë një ditë… Prap në hekura, prap në pranga, i lidhun mbas turmës: Ai ecën, nuk ndalet, nuk trembet, nuk përkulet, mes turmës ecën, e në Veronikën nuk hasë, nuk ka kush Fëtyren t’ ia fshijë. E prapseprap çdo çast Ajo Fëtyrë, më dukej ma e pastër, ma e dlirtë e ma hyjnore se kurrë! E, megjithatë, nuk mungoi edhe një grue, që dhimbjen e nanës harroi e zani i saj humbi në një gropë, si grueja që në dhé hyn pa Prift. Të gjithë si ishim mbërthyem dhambët e kapërdimë ato pak fjalë, që per shumë vjet i ruejtem të ndryme në zemër: “AI ISHTE HERO !”.Vetëm një Burrë, përkarrshi i thinjun, Gurakuqi Trimi, që edhe sot e shoh të zemruem me nofulla të shtërngueme, diçka përshpriti nën mustak e buzën zuni njak kah pa që zvarrë deshtën me e marrë e, gjunjët me gjak me ia bâ, por Ai, si Lajmëtari drejt Qiejve, flutroi e në prehën të Zotit pushoi!. Ushtuen malët e u dridh toka. Kushtrim ndër Bjeshkët e Nêmuna lëshoi si shkrepë vetima: “O BURRA, bre, Fitova !” Në xhips e futën për terr. Golgotë përsëri…Ai ishte që u tha: “Ju Kishat rrenoni, por toka nuk lot, ju prishni Kisha e Xhamija, turp! Në truell të Kastriotit çdo gja po shkatrroni, turp, për ju! Ai Krishtënimin Europës ia mbrojti!” Por Europa, s’kujtohet. S’kujtohet, se e di se mbrohet: ASHT PJETRI, Meshtari, Juzuiti i Madh, Stërnipi i Gjergjit, që Fenë e mbron. Ajo nuk shqimet në SHQIPNI! Në Shqipni asht Pjetri që Krishtin nuk mohon, jo, kurrë, se asht Meshkalla i Madh që e mbron e vedin flijon, për Krishtin veç vdes e, s’e lëshon!Kumbonaret heshtin. Dyert e mëdha mbyllën. Dritaret me gurë “ata” i gjuejnë. Ushtojnë kristalet që thehen, shalldanët që rrëzohen. Metalurgët shkrijnë kumbonë, se tingujt e tyne dëspotëve veshtë ua shurdhojnë dhe s’mund t’i ndigjojnë kah grizhën e ftojnë. Mbas Atit shkojnë! Ai ishte, që Kalvarin vazhdon pa u ndalë.Ai ishte i urtë, i përvujtë, i palodhun, i dashtun, i pakursyem, i patrembun, e gjithmonë buzagaz. At Pjetri i zdathun, i çveshun, i etëshëm mes vëllazënve të uritun, veç lutej: “Fali, o Zot, se s’dijnë se shka bajnë!” Djelmëve buzën e thame me ujë ua lagë, pikë-pikë, buzën e zhuritun ua zbutë, “Bariu i Mirë”, At Pjetri; uratën me ta e thotë e, kur nën Kryq Ai rrëzohët, Ata me vrap e çojnë, e marrin, e Kryqin ia mbajnë, e ndihmojnë, se Ai ishte që ju prinë… Ai ecte me ta n’errësinë, nuk ndahet, nuk ndalet, nuk kthehet, Ata janë Bijt’ e Tij. Ai ishte Ati, që thërriste: “Ecni, ecni, Bijtë e mij, se Drita s’asht larg”! Ai vetë Ju prinë për mos me ra në greminë… Ajo nuk asht aq larg sa kujtojmë, forca, durim, ecni e të mos ndalojmë… Përpara!Ecni! Përpara!Larg shihet një Dritë!E Brezat e ardhëshëm njëditë…Simbolit të Atdhëtarisë, Fesë, Burrnisë, Trimnisë e Fisnikisë Shqiptare që, burrnisht me Kryqin e Krishtit, pa Ju tutë syni gjujzoi Perandorinë ma barbare komuniste per 44 vjetë, t’ asaj Europës plakë e shkretinave t’Azisë; ashtusi Parardhësi i Madh dhe i Pavdekshem Gjergj Kastrioti – Skenderbeu, që me shpatë në dorë mposhti per 25 vjetë, një Perandori Otomane vrastare nder hunj dhe, shkatrrimtare të qytetnimit ma t’ vjeter Ilir.E, Shqiptarët e Vertetë: Nderës e Besës ndaj Atdheut e Flamurit Shqipes që s’ vdes, Tèk I.N.R.I., me shkronjat e Fishtës daltojnë:
“AT PJETËR MËSHKALLA S.J.”

Nga Skënder MULLIQI

Shekulli 20 ishte tragjikë për popujt e ish –Jugosllavisë,e cila u shpërbe me dhunë nga Serbia. Ky shtet ishte mbytur në mitologji të rreme për Kosovën, si paranojë e popullit serb, së ata janë viktima të “mashtrimeve botërore “. Prijetar i këtyre ideve ishte Dobrica Qosiqi, kurse zbatues te këtyre planeve ishin Millosheviqi , Shesheli, Koshutunica ….Kurse sot rrugën e tyre është duke e vazhduar, Aleksandar Vuqiqi.Këto ide ultranacionaliste filluan në fund të viteve të 80-ta, kurse viteve të 90-ta, të shekullit të kaluar sollën luftën më tragjedi njerëzore dhe materjale .Pretendimet territoriale që i kishte Serbia ndaj ish republikave jugosllave solli luftën më të madhe locale pas Luftës së Dytë Botërore. Pamë vrasje ne masë të gjerë të shkallës së gjenocidit ndaj shqiptarëve të Kosovës dhe të myslimanëve të Bosnjës. Serbia bëri spastrime etnike duke u shërbye më “Naqertanien”, të Ilija Garashaninit të vitit të largët 1844, deri të “Memorandumi” i SANU të vitit 1986, ku ideator ishte babai i kombit serb, Dobrica Qosiq.Politika e Memorandumit ishte derivat i paranojës kolektive të politikave të prapambetura të elitave politike në Serbi. Ky shtet bëri shumë dëme por e humbi luftën. Qosiqi ia hapi derën idesë për “Vuajtjet serbe” në Jugosllavi. Ai mori bajrakun si mbrojtës i interesave serbomëdha. Lidhur më këtë temë shoviniste serbe edhe botojë shumë libra, ku pikënisje ishte Kosova.”Çeshtja serbe” ishte product i apetiteve territoriale të Serbisë. Këtë mision shovinist serbomadh e morën si mision ta realizojnë ASH,të Serbisë në krye më Qosiqin. Ideja shoviniste që solli edhe luftën ishte ”Të gjithë serbët në një shtet”. Lufta dhe krimet e bëra nga politikat e tilla fashite bënë që disa nga protagonistët e saj të shkojnë në Hagë, gjykatë kjo e cila u formua për krimet e luftës në ish-Jugosllavi.Serbia shpëtoj lehtë , duke pasur parasysh krimet monstruzore të cilat I bëri Millosheviqi , më paramilitarët e tij në Bosnje dhe në Kosovë.Shumë kriminelë kan mbetur kurrë pa u dënuar nga gjykata e luftës në Hagë. Ky shtet ka merituar të dënohet për gjenocid.Nuk u dënua nga Haga edhe pse padi bën Bosnja dhe Kroacia. Kosova nuk bëri padi së I kishte në pushtet njerëzit që rastësishtë kan hyrë në politikë, dhe u orjentuan të punojnë më shumë për realizimin e interesave përsonale. Serbia humbi luftën në Kosovë, Slloveni dhe në Kroaci . Maqedonia shpëtoj pa luftë, kurse në Bosnje më marrveshjën e Dejtonit e ndal lufta, por nuk u zgjodhën problemet ndëretnike në këtë reupublikë. Serbia arriti të bëhët hisedare atje do të thosha përmës Republika Serpska e cila po kërkon të shkëputet nga BH-ja. Ky shtet sikur fillojë pak sa të demokratizohet më ardhjën në pushtet, të Zoran Gjingjiqit, por i cili shpejt u vra nga nacionalisitet serbomëdhenjë. Tash së fundi më Vuqiqin në pushtet, u lanqua teza tjetër shoviniste për “Botën Serbe” . Është ky emërtim i ri më ide të vjetra për pushtime territoriale ndaj tokave shqiptare .Këtij shteti është duke i dalur në krahë miku tradicional Rusia , të cilat po i kërcënojnë më luftë Malin e Zi , Bosnjën dhe Kosovën .Presidenti i Serbisë, Aleksander Vuqiq, po e konsideron veten si udhëheqës i të gjithë serbëve. Si gjithmonë shteti serb për ti arritur objektivat pushtuese e kan futur në lojën politike edhe Kishën Ortodokse Serbe, e cila i ka lënë moti predikimet fetare për çka është edhe e thirrur. Pikërisht më popët serb në Cetinje dhe e provokojë rënd Malin e Zi. Kisha serbe ishte udhëheqja shpirtërore e luftës në Kosovë, më të cilën logjikë është duke u shërbye edhe tash. Ne veri të Kosovës , Serbia ka vu në shërbim të saj minoritetin serb, dhe strukturat paramilitare dhe kriminale .Shumë nga drejtuesit e këtyre strukturave kriminale që zhvilluan gjithë farë llojësh të kontrabandave, madje paten edhe orjentime radikale jo vetem politike, por ata shkaktuan shumë incidente ,deri të vrasjët e shqiptarëve në veri. Mu për ate edhe Amerika më në fund i shpalli disa nga këta kriminelë përsona non grata. Një Serbi centraliste e pa reformuar do të jetë së pari problem për popullin e vet, pastaj do të jetë problem edhe për fqinjët më të cilët rrethohet. Kosova, shovenizmit serbomadh i ka mbetur si Kartë e vetme , por tashmë është “Kartë e djegur’. Më duket së Vuqiq është duke përdoruar Kosovën edhe për kunsum të mbrendshem politike .Kjo farë ideja për “Botën Serbe”, është ide anticivilizuese dhe antipërendimore, e dihet para së gjithash është ide antishqiptare. Është ide paranojake e rrezikshme për rajon. Vuqiqit po i luhatet pushteti në Serbi, nga opozitari agresiv Gjillas, para zgjedhjeve të pranverës. Nga ky kënd duhet shikuar edhe kërcënimet e Vuqiqit më luftë në veri, i cili ka shumë mundësi të shpallët nga Amerika përson non grata, që opozita më lehtë ta largojnë nga pushteti.