Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

MAHNITJA – BURIM I NJOHJES

by

“Vetëm përmes mahnitjes e mbërrijmë njohjen” – Shën Gregori nga Nisa/

Shkruan: Don Robert Kola/*

Mahnitja syth i misterit /

Mahnitja është sythi i hapur përmes të cilës njeriu përshkohet nga misteri i jetës. Qenësia e njeriut shquhet nga misteri i jetës. Jeta dhe mahnitja janë dy gjinjtë që mbajnë ekzistencën e njeriut. Nga thellësia e mahnitjes, thellohet dhe thellësia e ekzistencës. Jeta e njeriut nuk do të “dergjet për mungesë të së mahnitshmes, por për mungesë të mahnitjes së njeriut.”[1]

Mahnitja është “trajtë thelbësore e njeriut.”[2] Sikur e bukura që është thelbësore për artin, poezia për poetin, kënga për këngëtarin, ngjyra për piktorin, aroma për nuhatjen, drita për shikimin, ashtu dhe mahnitja është trajtë thelbësore e njeriut. Mahnitja ngjiz intuitën që si ag shpërthyes shkrep rrezet e njohjes së kuptimit të fshehtë të krijesës që e takojmë. “Të vësh re praninë e gjërave është veprimi i parë dhe themelor i njeriut që njeh, nga kjo lind kureshtja, lindin pyetjet dhe dëshira për gjurmim. Kjo, ndoshta, në fund të fundit, e shtyn çdo shkencëtar t’i mbajë sytë e hapur dhe të ngulur si një fëmijë në njëmendësinë e gjërave. Ekzistenca e gjërave është objekt i njohjes e jo i paraqitjes. (…) Kjo mahnitje ndaj ekzistencës është kushti për një takim të njëmendtë me gjërat dhe hap mundësinë e njohjes. (…)Të mahniturit nuk ndalet, as në një ndjesi estetike, as nuk ngushtohet në një kureshtje të çastit, por është një proces që ndez dëshirën për të hyrë në raport me botën dhe përcjell (mahnitja) çdo hap dhe çdo hap i kërkimit është si një fillim.”[3] Mahnitja, pra, është “prelud i njohjes”[4] dhe mbahet si: “semen scientiae.”

Mahnitja njeriun e lartëson drejt takimit personal me tjetrin dhe me gjërat që e rrethojnë dhe hap rrugën kah shtigjet e dritës së njohjes personale. “I nxitur nga dëshira për të zbuluar të vërtetën përfundimtare të ekzistencës, njeriu kërkon të përvetësojë njohjet e përgjithshme të cilat bëjnë të mundur të njohurit më të thellë për të arritur njëmendësinë e vetës së tij. Njohjet bazore burojnë nga mahnitjet që shpërthejnë tek ai përmes kundrimit të krijesës: qenia njerëzore është e përshkuar nga mahnitja kur zbulon së është i vendosur në botë, në relacion me të tjerët të ngjashëm me të cilët e ndan të njëjtin fat. Nga këtu nis dhe udhëtimi që do ta bartë drejt zbulimit të horizonteve të njohjes vijimisht të reja. Pa mahnitjen njeriu do mbetej në rrethin e përsëritjes, dhe pak nga pak, do bëhej i pa aftë për një ekzistencë vërtet personale.”[5]

Ajo që e takojmë më së pari për rreth nesh dhe brenda nesh është të qenit. Të hetuarit e pranisë së qenies është hapi i parë i magjepsjes ndaj asaj që është. “Mirëpo çka është një qenie? Nuk duhet shkuar shumë larg: janë këto lule mbi tavolinën time, zhurma atje në rrugë, ajo fytyrë e tendosur dhe e vuajtur e takuar çaste me parë, mendimi që më përfshin, pra, ajo që merr pikërisht qenien për atë që është. Vështirësia për të menduar të qenit, të shpie tek veprim i rrokjes të asaj që është. Asnjë paraqitje nuk mund ta shtrëngojë shpirtin dhe asnjë argument nuk shpie tek ajo dhe i gjithë kuvendimi rreth qenies nuk mund të pretendojë asgjë, pos për të tërhequr mënyrën e ‘shikimit’ dhe ‘takimit’.”[6]

Mahnitja është “intuitë që heton denjësinë e çdo gjëjë.”[7] Ajo përkryen dhe përmbush thelbin e të qenit. “Asnjë takim – me një person apo më ndonjë gjë – që hasim përgjatë jetës sonë, s’është pa një kuptim të fshehtë. Njerëzit me të cilët jetojmë apo i takojmë në çdo çast, shtazët që na ndihmojnë në punën tonë, tokën që e kultivojmë, frytet e natyrës që i vjelim, veglat me të cilat shërbehemi, të gjitha përmbajnë një thelb shpirtëror që ka nevojë për ne për të arritur trajtën e tyre të përkryer, përmbushjen e tyre. Nëse nuk e mbajmë parasysh këtë thelb shpirtëror që përshkon udhëtimin tonë, nëse errësohet relacioni i njëmendtë me qeniet dhe gjërat në jetën e të cilave jemi të thirrur të marrim pjesë, ashtu siç marrin pjesë dhe ato në jetën tonë – të kujtojmë vetëm qëllimet e përcaktuara që i presim, atëherë neve na rrëshqet dore ekzistenca e njëmendtë dhe e përkryer. Kultura me e lartë e shpirtit mbetet krejtësisht e thatë dhe shterpe, po që se nga këto takime të thjeshta, nuk u jepet ajo çka u përket, nëse nuk buron ditë pas dite, një gurgullimë e jetës që e ujit thelbin e shpirtit të tyre; edhe pushteti më i madhërishëm mbetet në thelbin e tij i plogësht, nëse nuk gjendet në besëlidhjen e fshehur të këtyre takimeve – të përvuajtura e me plot dashuri me qeniet që janë larg nesh dhe jashtë nesh, por që janë njëkohësisht aq të afërta me ne.”[8]

Bota e relacionit përbëhet nga tri sfera. “E para, është jeta me natyrën, në të cilën relacioni ndalet në pragun e fjalës. E dyta, është jeta me njerëzit, ku relacioni bëhet fjalë. E treta, është jeta me qenësinë shpirtërore, ku relacioni është i ndërsjellë dhe është krijues i fjalës. Në çdo sferë, në çdo akt të relacionit, përmes çdo gjëje që na rrethon, hedhim një shikim kah ana e Tij e amshuar; në secilën marrim frymën, në secilën ti apelohet në Ti të amshuar, përmes secilës sferë sipas mënyrave të caktuara të tyre. Të gjitha sferat janë të përfshira në të, ai nuk përfshihet në asnjërën. Në secilën shkëlqen ajo prani e vetme. Nga kjo prani ne mund të rrëmbehemi. Mund të rrëmbehemi nga jeta përmes natyrës, botës ‘fizike’, të konsistencës; nga jeta me njerëzit, botës ‘psikike’, të ndjesisë; nga jeta me qenësinë shpirtërore, të botës ‘noetike’, të vlefshmërisë, dhe kështu mund të përshkohet tejdukshmëria dhe kuptimi i tyre.

Secila nga këto sfera mund të bëhet dhe bëhet e rëndësishme, apo të mbesin dhe të pa shndritura, pa marrë parasysh si do t’i quajmë ato, edhe nëse i emërtojmë me emra të shkëlqyer, si kozmos, eros dhe logos. Në të vërtetë, për njeriun kozmosi qëndron, nëse gjithësia bëhet shtëpia e tij, një vatër e shenjtë, ku kryen flitë e kushtimit; për njeriun qëndron erosi, vetëm nëse për të qenia bëhet ikonë e amshimit dhe bashkimi me qeniet e tjera një zbulesë; për njeriun qëndron logosi, vetëm nëse apelon në mister duke vepruar dhe duke e shërbyer shpirtin. Kërkimi i heshtjes që lyp trajta, gjuha dashamirëse e njeriut, shpallja e heshtur e krijesës: të gjitha janë dyer që na udhëheqin kah Prania e fjalës. Mirëpo, kur vjen koha të ndodhë takimi i përsosur, dyert bashkohen në një derë të vetme të jetës reale dhe nuk dihet se nga cila derë ke hyrë brenda.”[9]

Mahnitja shfaq vallen e mistershme të krijesës dhe mban të hapur qenien tonë për të hetuar dhe takuar trajtat rrëmbyese të saj. Misteri që e rrethon krijesën është sa i çuditshëm, po aq dhe i madhërishëm. Prania e qenies e lartëson njeriun të gjurmojë aktin e trajtës së saj, që mbetët një thellësi e pashqyrtueshme dhe e pambarueshme. “Kam në dorë një lule të thjeshtë, diçka tmerrësisht të ndërlikuar: vallen e miliarda miliardësh atomesh (numri i të cilëve kalon numrin e të gjitha qenieve të mundshme që ka ky planet, kalon numrin e kokrrizave të rërës të të gjitha plazheve), atome që dridhen, lëkunden përreth ekuilibrash të paqëndrueshme. Duke e shikuar këtë lule them me vete: a ekziston në gjithësinë tonë diçka e ngjashme me atë që filozofët e lashtësisë quanin ‘forma,’ ose disa tipa ekuilibri që marrin parasysh faktin që objektet të jenë ato që janë, përderisa janë ashtu dhe jo ndryshe. Po asnjëri nga elementet që përbëjnë një atom, asgjë nga ato që dimë nga grimcat elementare, nuk mund të na shpjegojnë përse dhe qysh ekzistojnë këto ekuilibra. Këto të fundit varen nga një shkak që nuk më duket se i përket, në vështrim të ngushtë, gjithësisë sonë fizike.”[10]

Misteri që e rrethon qenien mund të mohohet e të mos përfshihet, por nuk mund të fshehët thelbi i mistershëm që e përshkon qenien. Qenia është e përshkuar me mister. Të thellosh misterin e mahnitjes, do të thotë të njohësh dhe të pranosh aktin e krijimit. “Shoh misterin, kur shoh krijesën.”[11] Prania e misterit të krijesës shfaq trajtat e mahnitshme të saj para nesh. “Duke përdorur fjalën mister, nuk kemi për qellim të veçojmë ndonjë cilësi ezoterike që mund t’i zbulohet vetëm fillestarëve, por misterin përmbajtjesor që e përshkon qenien si të tillë dhe natyrën e saj si krijesë të bërë nga asgjëja përmes krijimit hyjnor, atë që e tejkalon çdo përvetësim njerëzor. Nuk ia dalim misterit vetëm kur arrijmë në kulmin e refleksionit, apo në të hetuarit e ndonjë gjëje të jashtëzakonshme, por në të hetuarit e papritur të asaj që ekziston: qenia, universi, rrjedha e kohës. Këtë e hasim kudo, në një kokrrizë të pluhurit, në një atom apo në hapësirën yjore. Çdo gjë përmban në vete një fshehtësi të madhe: mbase është gjendje e paevitueshme e çdo krijese të jetë e përfshirë në misterin e pambarueshëm. Mund të vazhdojmë të mohojmë misterin, por nuk mund të shmanget as të ikët prej tij.”[12]

Mahnitja akt i shikimit

Mahnitja ndaj misterit të krijesës e tërheq shikimin tonë drejt aktit hyjnor, i cili e shfaq krijesën në dritën e saj të pambarueshme dhe asnjë përfytyrim ndaj krijesës nuk mund të ngrihet saktë pa këtë dritë dhe nuk arrin të përshkojë pamjen e saj magjepse që fal akti i krijimit.

Ajo që shquan mendësinë biblike rreth mahnitjes është pikërisht krijesa. Sipas mendësisë biblike mahnitja: “nuk merret aq me qenien si qenie, por me qenien si krijesë.”[13] E mahnitshmja në kuptimin biblik “është mënyra përmes të cilës gjërat reagojnë ndaj pranisë së Hyjit, s’është një aspekt i fundit i njëmendësisë, apo një veçori që ka kuptim në vetvete. Ajo përfshin diç më të madhe, qëndron në relacion me diçka matanë saj, çka syri nuk mund të shohë kurrë. Nuk mund të thuhet thjesht se e madhërishmja është atje. Nuk bëhet fjalë për një objekt material apo për një cilësi, por për një ndodhi, për një akt të Hyjit. Një bjeshkë nuk mbahet vetëm si një gjë, si një shkëmb i shfaqur natyrshëm dhe i madhërishëm, por është si një dramë. Ajo që është e madhërishme, është akti hyjnor.[14]

Mahnitja, pra, si prag i padukshëm, përshkon aktin e krijimit. “Akti i krijimit përfshin gjithë atë çka mendimi ynë mund t’i përshkruajë çdo akti si i tillë; gjithçka që është e mendueshme falë përvojës sonë përfshihet nën efektet e këtij akti hyjnor dhe s’ka asnjë përfytyrim apo nocion që mund të qëndrojë në lartësinë e tij.”[15]

Mahnitja shquan kuptimin dhe domethënien edhe të simbolit. “Veprimet e mahnitjes janë shenja apo simbole të domethënies se çka ato përmbajnë.”[16] Vatra e mahnitjes është krijesa. “Mahnitja lind nga parabola dhe rilindet përmes profecisë.”[17] Simboli shfaq kuptimin e krijesës, ndërsa profecia përmbushjen e saj.

Mahnitja është edhe një “ndjesi e mprehtë e hapjes ndaj novum.”[18] Qenësia e njeriut del në dritë përmes shikimit dhe përmes kësaj drite të njohjes tejfigurohet të qenët. Mahnitja shquan njohjen që bëhet shikim – prani. “Njohja e një qenie individuale nuk është e shkëputur nga akti i dashurisë përmes të cilës qenia vjen e vendosur në vendin që përbën krijesën të papërsëritshme.”[19] Pra, mahnitja përfshin gjithë realitetin duke e vendosur në aktin e shikimit rrënjësor dhe “i referohet realitetit në tërësi: përfshin jo vetëm çka shohim, por edhe vetë aktin e shikimit tonë.”[20]

Mahnitja hapje ndaj dhuratës

Mahnitja e shquan thellë kuptimin e dhuratës. Përballë një dhurate kërkohet e thuhet jo pa vend: “Merr frymë.” Sa thellë është lakuar në këtë thënie gjithë qëndrimi i duhur sa i përket edhe aktit të mahnitjes së njeriut. “Merr frymë” do të thotë të përmbushësh me parë gjithë brendësinë tënde me dhuratën e frymës – jetës. Dhurata është dhurimi. Ajo s’ka ndonjë qëllim, pos dhurimit.

Një qasje të thellë ndaj mahnitjes si mishërim i dhuratës, e vuri në pah sidomos G. Marcel-i. Rreth saj thotë: “Natyrisht nuk e marr këtu këtë nocion në kuptimin që ka në teologji, por e marr si akt misterioz të pambaruar me të cilën një thelb mishërohet si akt, ashtu siç përvijohet në mendimet e Platonit, ku filozofët modernë priren ta shmangin nga kujdesi i tyre, sa herë që e humbin hirin thelbësor të inteligjencës, që është ai i mahnitjes.”[21]

Sa i thellë del vëzhgimi i G. Marcel-it, sidomos kur flet edhe rreth asaj që mbahet si e mbinatyrshme, por duke harruar hirin që sython përbrenda asaj që është e natyrshme: “Secili prej nesh mund të njohë të krishterë tejet të ‘mbinatyrshëm,’ por, që kanë humbur kuptimin, nuk po themi të natyrshmes, por të hirit që sython dhe fëshfërin përbrenda asaj që është e natyrshme.”[22] Kemi humbur pra, kuptimin e mahnitjes, sepse kemi: “humbur besnikërinë spontane dhe metafizike ndaj botës, në të cilën është e vendosur ekzistenca jonë, apo thënë ndryshe, është thyer lidhja nusërore në mes jetës dhe njeriut.”[23]

Mahnitja është roja e qenësisë së dhuratës. “Nëse themi së dhurata duhet të jetë e privuar nga çdo qëllim, a thua nuk privohet dhurata nga kuptimi i saj? Duhet shkuar matanë qëllimit (siç e hetoi me të drejtë Bergsoni), mbasi dhurata nënkupton pikërisht përhapjen apo thënë me saktë të përhapurit. (…) Ajo çka mundëson që dhurata të jetë e tillë është zemërgjerësia. Zemërgjerësia është dritë që gëzohet për shkak që është dritë.”[24]Dhurata është dritë prej dritës. Në të njëjtën dritë përfshihet dhurata dhe dhurimi. “Veçoria e dritës është shkëlqimi; të më shkëlqejë mua dhe tjetrin, pa dallim në mes meje dhe të tjetrit, mbase ky dallim nuk qëndron: nëse drita është gëzim i të qenit dritë, ajo nuk mund të dëshirojë tjetër, pos që të jetë ajo çka është.”[25]

Mahnitja bën që dhurata të flakërojë në shkëlqimin e dritës së saj. “Relacioni në mes zemërgjerësisë dhe dhuratës është i dyfishtë: nga një anë zemërgjerësia është ajo çka mundëson dhuratën: nuk është shkaku i dhuratës, por është vetë fryma e saj. (…) Dhurata nuk përfitohet: ajo ngallën. Tani kuptohet se përse zemërgjerësia, pos mahnitjes nxit edhe rrëmbimin.”[26]

Dhurata është rrëmbyese, ajo nuk rrëmbehet dhe nuk përmbushet me tjetër gjë, pos me thelbin e asaj që është. Falënderimi dhe mirënjohja është kurorëzimi i dhuratës, që kryhet në fshehtësinë e thellësisë së qenies, duke u puthitur me dhuratën dhe shpërthen magjepsja e cila është tejfigurimi i saj, në vetë thelbin e qenësisë së trajtës rrëmbyese të aktit të dhuratës, ashtu si drita që gëzohet së është dritë.

Shën Tomë Akuini duke kundruar Misterin e Shpirtit të Shenjtë, si Dhuratë sjell një nga përfundimet me të shkëlqyera rreth domethënies së dhuratës: “E quajmë dhuratë, jo pse jepet, por pse është akt që jepet, (quod donum non dicitur ex eo quod actu datur).”[27]

Dhurata jo vetëm që shquhet si dhurim, por ajo “pranohet duke u dhuruar, apo thënë më mirë: dhurimi është mënyra edhe e pranimit.“[28]

Mahnitja është mishërim i dhuratës që e shkëlqen aktin e dhurimit dhe të dhuratës.

Mahnitja – fillim i njohjes

Mahnitja është fillimi i njohjes. Dihet se filozofia mahnitjen e mban për fillimin e njohjes.[29] Ajo fillon me mahnitjen ndaj qenies. Mirëpo, nëse nuk e mban mirëfilli aktin e mahnitjes edhe vëzhgimi i saj ndaj qenies sa vjen e ngryset.[30]

Sikundër që fillimi është premtim i asaj çka përmban mbarimi, fillimi i njohjes përmes mahnitjes qëndron pra, si notat e para të një simfonie, që paralajmërojnë dhe premtojnë përmbushjen dhe përkryerjen e saj vetëm në mbarim, në përsosje. Mahnitja është fillimi i njohjes dhe përkryerja e saj qëndron në njohjen e përsosur. “Fillimi është tërheqja me e bukura dhe kureshtare, në këtë botë. Fëmijëria dhe mëngjeset mbajnë shkëlqimin e gjërave të reja. Ekzistenca është plot ngjyrime. Lindja është gjithmonë një lumturi. Në çdo fillim qëndron një befasi dhe pritje, të cilat, me kohen që kalon, mund të jenë dhe zhgënjyese, por ofrojnë gjithmonë ngrohtësinë dhe gjallërinë. Të njohësh është të hetuarit e shkaqeve. Të kuptosh është të hetuarit e zanafillës. Zanafilla e çdo gjëje është miti më i madh i njerëzve.”[31] Filozofia kërkon njohjen e shkaqeve. Ndërsa, miti kërkon kuptimin e zanafillës.

“Mahnitja dhe magjepsja janë shkëlqimet e para përballë qenësisë së qenies: jo ngulmimi rreth asaj ‘përse diçka është e jo asgjëja’? As krahasimi që nënvizon caqet: ‘si ndodh që disa gjëra janë dhe të tjerat nuk janë’? Është të mahniturit përballë diçkasë e cila nuk përvijohet si diçka ‘prej nga’. Pyetjet ‘përse’ dhe ‘si’ me siguri do vijnë pas, ato bëhen pasi që të mahnitemi së të qenit është dhe se procesi racionalist është i përfshirë dhe tashmë gjendemi në ontologji. Edhe pyetja ‘çka’ do vijë gjithashtu, por nëse ajo përfshihet para se sa të mahnitemi nga të qenit, të qenit do të harrohet shpejt duke u lëshuar vetëm në kërkim të asaj ‘çka’ që e përvijon analizën e asaj çka dhurohet dhe të dhuratës; gjendemi kështu matanë metafizikës, pa qëndruar asnjëherë brenda në ‘meontologjinë’ e mahnitjes së qenies. Mahnitja nuk mbërrihet ndryshe, pos duke u mahnitur ndaj një qenie (një luleje, një fytyre) për çka ato janë; arsyeja dhe dëshira do të përfshihen në fund të çdo mahnitje, por pa e lëshuar asnjëherë mahnitjen ndaj të qenit.”[32]

Me fillimin e shkencës moderne, të pasuar sidomos nga F. Bakon-i, parimi metafizik i finalitetit, mbahej i pa kuptim dhe i pa vlerë, si një virgjër shterpe që i kushtohet Hyjit.[33]Duke analizuar këtë qëndrim në filozofi, që filloj të merr hov me shkencën moderne, E. Gilson-i vuri në pah se shkenca moderne nuk mund të ngrihet mirëfilli, pa “modelin final” që mbërthen pyetjen “përse”, pyetje kjo që përfshin kundrimin dhe metafiziken. Ndërkaq, shkenca moderne, duke përfillur vetëm pyetjen “si”, jo vetëm që mbyllet në botën e gjësendësisë, por pa “modelin final”, as një shkencë nuk qëndron mirëfilli si e tillë.

Problemi i mohimit të finalitetit në filozofi filloi qysh atëherë kur nga Athina, mendësia filozofike aristoteliane, nga rrethanat politike, u zhvendos në Aleksandri. Në Athinë filloi të shmangët vështrimi tradicional i katër shkaqeve të njohura që e shquanin filozofinë e Aristotelit dhe Straton-i (një filozof i asaj kohë) tentonte që të gjitha shkaqet që Aristoteli i përkufizoi në metafizikën e vet, t’i përfshinte në një shkak të vetëm, në atë të: peshësisë. [34] Ky qëndrim ishte si një para prirje drejt përvijimit mekanistik në shkencë, që do ngrihet më vonë nga Galileu, Dekarti dhe Njuntoni. “Shkenca e ka shmangur shkakun final që Aristoteli e përvijonte në ndarjen e njohur të katër llojeve të tyre si: shkakun material, shkakun formal, shkakun veprues dhe i më i rëndësishmi: shkakun final, kuptimi i të cilit nuk nënkupton një proces të mbarimit, jo në kuptimin si një përfundim, por si përsosje të qëllimit dhe të kuptimit. A ka universi ndonjë qëllim dhe ndonjë kuptim? Debati qëndron në mes Aristotelit dhe shkencës.”[35]

Ky debat do të mbërrijë kulmin sidomos me kthesën kopernikane në shkencë, kur ajo nuk e përfill modelin e finalitetit. “Ka vdekur dhe është varrosur bota e finalitetit, një botë statike dhe harmonike të cilën kthesa kopernikane e rrënoi, kur e lëshoi tokën drejt hapësirave të pafund (…) Dija shkencore e liruar nga fantazitë e një zbulese të frymëzuar dhe nga e mbinatyrshmja, përfytyrohet nga shkenca vetëm si një vëzhgim poetik i natyrës dhe njëkohësisht si një proces i natyrshëm natyror, proces i hapur vetëm ndaj prodhimtarisë dhe shpikjes.”[36] Nëse bota dhe krijesa vështrohet vetëm si pushtet, “atëherë jemi krejtësisht të përpirë vetëm nga ethet e arit dhe hyji i vetëm që mund të haset, nuk është tjetër pos një viç i arit. Natyra trajtohet vetëm si një arkë-veglash, një botë që nuk aludon asgjë jashtë saj, pos vetes së saj. Vetëm kur natyra shikohet si mister madhështor, ajo na fton të shikohet edhe matanë asaj.”[37]

Miti dhe shkenca kanë një amzë të përbashkët: natyrën. Dallimi qëndron vetëm në kalimin: “Nga foedera fati në foedera naturae.”[38]

Me R. Dekarti-n, filloi të përvijohet qëndrimi ndaj botës vetëm si koncept i njohjes dhe se ekzistenca e botës së jashtme është e dyshimit. E vërteta e parë mbi të cilën themelohet çdo shkencë nuk është qëndrimi sipas të cilës: “diçka është”, por, sipas atij: “mendoj, pra jam.”

“Toka s’është tjetër pos shtrirje, masë e cila mund të bëhet hesap përmes algjebrës dhe matematikës. Gurët, lulet dhe shtazët, janë vetëm një zmadhim dhe makinë vagëlluese dhe nga trajtat e tyre ndijore, nuk mësohet asgjë. Njeriu s’ka nevojë të mbajë një qëndrim kundrues ndaj natyrës, as të lejojë që arsyeja e tij të marrë përmasat nga njëmendësia e jashtme; i rrëmbyer dhe njëkohësisht i shqetësuar nga varësia e re, ai sforcohet të përvijojë çdo gjë vetëm kah një filozofi efikase, kah matematika dhe praktika. Falë këtyre, duke njohur pushtetin dhe efektin e zjarrit, të ujit, të ajrit, të yjeve të qiellit dhe çdo trupi tjetër që na rrethon, mund të shfrytëzohen në po atë mënyrë sikur i njohim dhe teknikat e ndryshme të zejtarëve tanë dhe duke i shfrytëzuar ato në po atë mënyrë, bëhemi zotërues dhe mëkëmbës të natyrës (…) Nuk është ideja e një zotërimi të natyrës për të cilën mund të qortohet Dekarti, por për arsyen se natyra është e konceptuar, para se gjithash, vetëm si shtrirje e kualifikimit të një burimi të shfrytëzimit dhe jo si një lëndë e burimit të parë të mahnitjes.”[39]

Grushtin vendimtar të vdekjes së një bote të finalitetit e përbën evolucionizmi. “Shumë më tepër se sistemet e Kopernikut a të Njuntonit, transformizmi dhe teoria e evolucionit përbën një revolucion me pasoja vdekjeprurëse për religjionin dhe fenë. Njeriu nuk është i krijuar nga një Hyj, i cili e krijoi atë sipas përngjasimit dhe shëmbëlltyrës së vet, por njeriu vjen nga një proces që nuk i përket as një vullneti të jashtëm, as ndonjë një shkaku, as një qëllimi apo një kuptim minimal të vendosur nga jashtë. I hedhur nga qendra e universit, ai tani zhvishet edhe nga kurora e kurorëzimit të krijimit. Ai është në përngjasimin e atyre majmunëve që është i farefisit të tyre, e jo krijesë i një Hyji dhe assesi si një bir i Tij.

Nëse Darwini ka të drejtë, atëherë në cilin stad të një evolucioni që shtrihet me miliona vite, një shpirt me prejardhje hyjnore, do të kishte mundësi të vendoset në trupin e njerëzve, që ka prejardhje nga shtazët, e ato nga bimët e bimët nga bakteret? Jemi nga primati i shpendëve, i peshqve, i bimëve , i algave, i baktereve i pluhurit. Ku mund të vendoset mëkati origjinal? Nëse majmunët dhe ne, qentë dhe macet, tigrat dhe elefantët, breshkat, algët dhe bakteret, kanë një prejardhje të përbashkët, athua Hyji ka ende ndonjë rol në evolucionin e jetës? A ka ndonjë vend në këtë botë që përvijohet sipas ligjeve të tij? Në çastin kur njeriu e njeh përvujtërinë e zanafillës së tij, ai pushtohet nga krenaria dhe për pikëpamjen teorike të evolucionit, Hyjit nuk i mbetet asnjë vend .”[40]

Shmangia nga metafizika, në fund të fundit, është shmangie nga analogjia që e shquan praninë e Tjetrit. E. Levinas-i vërejti me të drejtë: “Filozofia qysh në fëmijërinë e saj, është e prekur nga tmerri ndaj Tjetrit, i cili mbetët Tjetri, si nga një alergji e pashëruar.”[41]

REFERENCA:

[1] G. K. CHESTERTON, Ortodossia, Brescia 1995, f. 105.
[2] J. HERSCH, Storia della filosofia come stupore, Bruno Mondadori Editori, 2002, f. 1.
[3] M. BERSANELLI – M. GARGANTINI, Solo lo stupore conosce, Bur 2012, f. 65.
[4] A. J. HESCHEL, Dio alla ricerca dell’uomo, Edizioni Borla, Roma 1983, f. 64.
[5] GJONI PALI II, Fides et ratio, nr. 4.
[6] G. LAFONT, Dio il tempo e l’essere, Edizioni Piemme 1992, f. 222.
[7]A. J. HESCHEL, Chi é l’uomo, Rusconi 1976, f. 125.
[8] M. BUBER, Il cammino dell’uomo, Edizioni Qiqajon 1990, f. 61t.
[9] M. BUBER, Il principio dialogico e altri saggi, San Paolo, Milano 1993, f. 132t.
[10] J. GUITTON, Zoti dhe shkenca, Tiranë 2005, f. 80.
[11] R. GUARDINI, L’occhio e la conoscenza religiosa, në Opera Omnia II/1 Morcelliana 2008, f. 540.
[12] A. J. HESCHEL, Dio alla ricerca dell’uomo, Rusconi, Milano 1987, f. 76.
[13] A. J. HESCHEL, Dio alla ricerca dell’uomo, f. 34.
[14]A. J. HESCHEL, Dio alla ricerca dell’uomo, f. 58t.
[15] R. GUARDINI, L’uomo, në Opera Omnia II/1, vep. e cit., f. 252.
[16] A. J. HESCHEL, L’uomo non é solo, f. 51.
[17] P. RICOUER, Storia e veritá, Foggia 1991, f. 103.
[18] P. FLORENSKIJ, Stupore e dialetica, Qudlibet, f. 40.
[19] G. MARCEL, Homo viator, Borla 1980, f. 32.
[20] A. J. HESHEL, L’uomo non e solo, Rusconi, Milano 1987, f. 26.
[21] G. MARCEL, Homo viator, f. 84.
[22] G. MARCEL, Homo viator, f. 187.
[23] G. MARCEL, Homo viator, f. 187.
[24] G. MARCEL, Il mistero dell’Essere, Borla, Roma 1987, f. 293.
[25] G. MARCEL, Il mistero dell’Essere, f. 293.
[26] G. MARCEL, Il mistero dell’Essere, f. 294.
[27] S. TOMASO D’ AQUINO, S. Th. I, q. 38, a 4. Botimi dhe përkthimi në italisht i Etërve dominikanë, ndjek saktë kuptimin që përkon me tërë mendësinë e Shën Tomës, kur tekstin në fjalë e përkthen me këtë saktësim: “Il dono si chiama non perché é dato, ma perché é atto di essere dato.” Shih S. TOMMASO D’AQUINO, La somma teologica, I, q. 38, a 4, Edizioni Studio Domenicano, Bologna. Në filozofi, sidomos duke filluar nga fenomenologjia tek E. Husserl-i, M. Heideger-i, J. Sartr-i, E. Levinas-i, J. L. Morion-i dhe J. Derrida, hasim shkoqitje të ndritura rreth kuptimit të dhuratës. J. L. Morion kësaj teme i kushtoi një studim të veçantë. Shih: J. L. MARION, Dato che. Saggio per una fenomnologia della donazione, Torino 2001, f. 131, n. 180. Si duket është e metë tipike e fenomenologjisë, e cila shqyrton thellë dukurinë, por nuk ndjek aq mirëfilli edhe aktin e të shfaqurit.
[28] G. MARCEL, Homo viator, f. 170.
[29] PLATONE, Teetto, 155d; ARISTOTELE, Metafisica, 12, 982b, 12.
[30] Shih: G. MARCEL, Homo viator, Borla, Roma 1980, f. 84. M. Heideger-i, hetonte se mahnitja nxitet tek njeriu nga: “cytja e zërit të qenësisë.” Rreth saj thotë: “Ndër gjitha qeniet, vetëm njeriu i cytur nga zëri i qenësisë, shquan mahnitjen e mahnitjeve: se qenia është.” M. HEIDEGER, Che cosa è metafisica, në Segnavia, Adelphi, Milano 1994, f. 261. “(…) das Wunder aller Wunde: Dass Seinendes ist.” ID., Was ist Metaphysik?, Klostermann, Frankfurt A. M. 1969, f. 46. Mirëpo, në metafizikën e tij, hetohet edhe një ngrysje ndaj qenësisë që e cilëson kahen e vëzhgimeve metafizike të filozofisë së tij ndaj qenies: “si e hedhur në botë.” Një qëndrim ky që i përket ngjyrimeve gnostike. Rreth këtij argumenti studiuesit e veprës së tij nxjerrin në pah se: “E vërteta e qenësisë mbaron të Heidegger-i, si një ndodhi historike.” Shih: O. PÖGGLELER, Il cammino di pensiero di Martin Heidegger, Napoli 1991, f. 103. E. VÖGELIN, Shkenca, politika dhe metafizika, Tiranë 2000, f. 60-63.
[31] J. D’ORMESSON, Che cosa strana è il mondo, Edizioni Clichy, Firenze 2015, f. 24.
[32] G. LAFONT, Dio il tempo e l’essere, f. 222t.
[33] F. BACONE, De argumentis scientiarum, III, 5., ku veçohet: “causarum finalium inquisitio sterlis est et tamquam virgo Deo consacrata nihil parit.” Cituar sipas E. GILSON, Lo spirito della filosofia medievale, Morcelliana 1988, f. 128. Rreth kësaj çështje faqe të ndritura hasim tek autori i një vepre, sa origjinale, po aq edhe domethënëse për këtë temë. Shih: A. T. TRENDEBELUNG, Logische Untersechungen, 1-2, Berlin 1840; V. MATHIEU, arti. Trendelnebrug, Fridrich Adolf, në: Enciclopedia Filosofica 8 (1979), f. 370-372. Në ditët tonë kjo temë u shqua sidomos nga filozofi i mirënjohur R. Spaemann. Ai nxori në pah se si modeli mekanistik, funksional dhe natyralist i botës është i mangët pa “modelin final.” Shih: R. SPAEMANN, Die Frage Wozu? Geschichte und Wiederentdeckung des teleologischen Denkens, Piper, München-Zürich 1981. Rreth këtij problemi shkroi edhe filozofi i njohur A. N. Whitehead, i cili ndër tjera veçoi: „gjatë epokës mesjetare në Evropë, ishin teologët fajtorët kryesorë që shmangeshin nga finalitetit dogmatik. Gjatë tre shekujve të fundit, ky qëndrim negativ kaloi tek shkencëtarët.” Shih: A. N. WHITEHEAD, Avventure di idee, Milano 1961, f. 189. Mbi tmerrin ndaj metafizikës si “horror metaphisikus,” që shquan filozofinë e Dekarti-it, Hum-it, Kant-it, hasim një paraqitje të veçantë tek filozofi marksist L. Kolakowski. Shih: L. KOLAKOWSKI, Orrore metafisico, Il Mulino, Bologna 2007, f. 24.
[34] Shih: G. DURAND, Verità anagogiche del Cristianesimo, në: Atopon, Psicoantropologia Simbolica e Tradizioni Religiose, anno III (1994), vol. III, f. 13.
[35] J. D’ORMESSON, Il mio canto di speranza, Edizioni Clichy, Firenze 2015, f. 32.
[36] I. PRIGOGINE I. STENGERS, La Nuova Alleanza. Metamorfosi della scienza, Einaudi, Torino 1993, f. 288.
[37] A. J. HESCHEL,Dio alla ricerca dell’uomo, Borla, Roma 1983,f. 54.
[38] I. PRIGOGINE – I. STENGERS, La Nuova Alleanza. Metamorfosi della scienza, f. 280.
[39] F. HADJADJ, La terra strada del cielo. Manuale dell’avventuriero dell’esistenza, Lindau, Torino 2010, f. 22t.
[40] J. D’ORMESSON, Che cosa strana è il mondo, Edizioni Clichy, Firenze 2015, f. 100t.
[41] E. LEVINAS, Scoprire l’esistenza, con Husserl e Heidegger, Raffaello Editore 1998, f. 216.

Dërgoi për publikim, Anton Nikë Berisha, shkrimtar e studiues

29 PRILL 1967 ARRESTOHET 
AT PJETER MESHKALLA S.J.

by

AT PJETER MESHKALLA S.J. –1901 – 1988)  (Grafikë nga F.Radovani)/

Shkruan:Fritz Radovani- Instituti Pedagogjik Shkoder, ora 17.00… Organizohet demaskimi e arrestimi i Klerikut të Madh të Shqipnisë “ateiste”, At Pjeter Meshkalla, figurë e njohun antikomuniste dhe e papersëriteshme në historinë e lavdishme të Klerit Katolik Shqiptar. Ai hyni në Institut, ku të gjithë ishin me ftesa. Në sallë zakonisht hynin të zgjedhunit dhe të “porositurit” që do të flisnin si dhe duertrokitësit e njohun ndër këto mbledhje të Gjenocidit të vertetë.

Mbledhja drejtohej nga një presidium i përbamë nga Luigj Shala, Vat Deda, Arif Gashi dhe Palok Kraja, që mbajti edhe referatin e hymjes. Filluen mbas tij diskutimet e zjarrta kundër Zotit, Fesë, klerit dhe në veçansi kundër jezuitëve, mbasi atij Urdhni i përkiste At Mëshkalla. Dufin ma të madh kundër jezuitëve e shfreu agjenti i njohun i Ramiz Alisë,  Jup Kastrati, i porsazgjedhun “Kryetar i Komisionit të Përzgjedhjes së Leteraturës Fetare (Kishtare)”. Ai foli për rolin reaksionar që kanë luejtë jezuitët në Shqipni tue përfshi këtu krejt klerin katolik, madje edhe ata prej të cilëve kishte vjedhë e përvetësue edhe librat e artikujt që ka kopjue e botue Jupi në emnin e vet. Mbas tij foli mjeku Ramiz Hafizi që u mundue me shpjegue disa “pakjartësi” të Biblës, por At Mëshkalla i tha: “Shko e lexoi mirë, se nuk janë të shkrueme kërkund tek Bibla këto që thue ti!..”. Foli edhe “shoqja” Angjelina Uli e u “duartrokitën” diskutimet e Luçije Gerës, Dedë Kullës, Mandica Jovani etj. Nga salla u ndigjue zani i dy komunistave: Vasil Kafesë dhe Xhemal Dinit, që pyeti At Mëshkallën:“Ti i ke shkrue Kryeministrit për Inkuizicionin, çka ke dashtë me thanë?” – At Mëshkalla, me qetësinë e Tij, iu përgjegj: “Shif fjalorin se ka shumë kuptime, ti merr cilin të duesh!”…Asht kërkue me folë aty edhe mjeku Kolë Pepa dhe mësuesi Mark Temali, të cilët nuk kanë pranue. Xhemal Dini njoftoi: “Që sonte populli do të djegin Ungjillin!” – At Mëshkalla Ju përgjegj: “Digjeni edhe ju që sonte, se ka dymijë vjet që thërrasin shokët tuej me djegë Ungjillin, e Feja e Krishtit veç sa vjen e forcohet! 

Nga rreshtat e parë u çue në kambë xhelati i njohtun i Sigurimit Xhevdet Miloti (që ishte edhe Shef i Seksionit Katolik në Degën e Punve të Mbrendëshme të Shkodrës), e tue u ngërdheshë i vuni prangat. Parase të hynte At Mëshkalla në gjips të Sigurimit që priste tek dera e Institutit, Xheudet krimineli si gjithmonë e shtyni me shqelm… 

Arrestimi u ba per Letren që At Pjeter Meshkalla i ka shkrue kriminelit Mehmet Shehu:

                          Kryetarit të Këshillit të Ministrave 

                                             Mehmet Shehu                         Tiranë

                        Shkëlqesë,

Pardje, me 3-IV-1967, ora 19, pjesa ma e madhe e klerikëve katolikë që gjendët sot në Shkodër, kjemë thirrë në Sallën e Kandit të Kuq të Komitetit Ekzekutiv. Na u komunikue, ndër tjera, se do të denonconim gjithëshka kishim, me përjashtim të teshave personale të domosdoshme të veshjes dhe të fjetjes, pse të tjerat të gjitha ishin të popullit dhe popullit duhët t’i kthehen; dhe se nuk do t’ushtronim asnjë sherbim fetar, as edhe privatisht: Këte e ka vendosë populli. 

Mendova të drejtohem me këte letër Shkëlqesës s’Uej, për me i çfaqë mendimin tim, jo ndryshej, por si njeriu njeriut. Sa për libra të mij, gjana kishtare etj., le të vinë e t’i marrin kur të duen: nuk asht e para herë që unë dal në rrugë të madhe. 

Por unë dëshiroj të çfaq disa mendime në përgjithësi: Dorëshkrimet janë pronë e shenjtë dhe e paprekëshme e Autorit, në mos i dorëzoftë ai vetë e në mos kjofshin kundra Sigurimit të Shtetit. 

Sa për pasuni të tjera, as bujarija e burrnija e popullit, as ligji natural ma elementar nuk e pranon që një gja që asht falun njëherë njaj përsoni o njaj enti të caktuem, të kërkohet rishtas prej dhuruesit si gja e tija. Spekullimet e shpërdorimet goditen. Dhe, e vërteta asht se populli, pothuejse në çdo vend e ka përcjellë priftin e vet (të mirë o të dobtë) me vaj, si përfaqësuesin e fesë së vet. 

Një hije e zezë ka ra mbi popull kur ka pa tue u mbyllë Kishat, tue u rrëzue kumbonaret, e sidomos tue u lejue të viheshin në lojë përsonat dhe gjanat fetare, tue fye kështu thellë ndjenjat kaq të shenjta të besimit.

Po atë efekt kanë ba fushatat e çfrenueme diskredituese antifetare zhvillue me të gjitha mjetet e propagandës. Si përgjegje populli ka mbushë Kishat deri në çastin e mbylljes së tyne. Çë vlerë ka atëherë qendrimi i një pakice të pandërgjegjëshme o të frikësueme me lloj lloj presionesh? 

Sidomos pjesa e friksueme me kërcnime, presione, premtime e pushime nga puna, pëson torturën ma të madhën, sepse e lidhun nga kafshata e bukës, shtërngohet me mohue me gojë atë që beson; dhe kështu fushata që po bahet synon me formue një brezni pa kurajo civile, pa burrëni, opurtuniste, servile, tue prishë karakterin e Shqiptarit në dam t’Atdheut. Njerëzit kane frikë m’u takue, m’u përshëndetë rrugës me miq që janë në sy o të “prekun”. E kush po di se cilët janë! –Flitet shumë për Inkuizicionin e sot 500 vjetëve, dhe jo fort objektivisht. Po për këte të Shek. XX-të? 

Vi tash tek unë. Unë vijën e tanë jetës sime nuk mund e ndryshoj, por do ta vazhdoj derisa të kemë frymë. Pengesa e jashtme e forcës madhore do të bajë në mue vetëm atë efekt që ban guri o dheu që pengon rrjedhën e ujit: Populli më njeh dhe e din mirë si kam shkri jetën për té. 

Unë them se, me këte luftë kundra fesë neve, edhe po diskreditohemi faqe botës, së cilës i kemi dhanë premtime solemne për liritë dhe të drejtat njerëzore në Shqipni. Kur në vj. 1945, në Tiranë, me 8 mars, unë u takova me Juve, Shkëlqesë, se kishem ndigjue prej komunistëve fjalët: “Këte Kishë do ta bajmë kinema”; Ju m’u përgjigjët: “Kjo asht propagandë armiqësore!”.

Me të vërtetë, as anmiku ma i tërbuem i Pushtetit s’ka muejtë me u ba një propagandë ma anmiqësore në 22 vjet, sa i keni ba vetit. 

Nuk më ka shty me Ju shkrue, Shkëlqesë, as urrejtja, as ambicioni, as interesi, por vetëm ndërgjegja, e vërteta dhe e mira. 

Krytarit të Kësh. të Ministrave                                       Me nderime 

          Mehmet Shehu                                                 Pjetër Mëshkalla 

   në Kryeministri – Tiranë                    meshtar katolik i Shoqënisë Jezu. 

             5 Prill 1967.

30 PRILL 1967, ora 08.00. Në Degen e Punve të Mbrendshme Shkoder:

Oficeri pyetës asht Llambi Jegeni, asistues Skënder Myftafaraj. Në kontrollin që u ba në shtëpinë e tij asistoi oficeri kriminel Dhimitër Shkodrani. Arrestimi dhe kontrolli i shtëpisë u ba me urdhën të prokuror Faik Minarollit. 

19 KORRIK 1967. Ditë e nxehtë si ditët e korrikut në Shkodër, që me gojën e popullit thirrëshin “djegagurë”, pra me plasë edhe guri nga nxehtësia. Hapet gjyqi dhe jepet vendimi me 10 vjet heqje lirije, punë të detyrueshme dhe konfiskim të pasunisë…

At Mëshkalla iu afrue mikrofonit, rregulloi koletin e këmishës dhe tha fjalën e fundit: 

“Ju më dënoni sa të doni mbasi mue nuk keni shka më bani. Unë prapseprap do të dal sepse ju, shpejtë keni me mbarue mbasi shoshojnë keni me hanger e aty, asht fundi i juej. Feja e Krishtit nuk mbaron kurr!” (Dosja 4191|1 Arkivi M. M. Tiranë, 1998).

Prof. Arshi Pipa shkruan për At Mëshkallën: “…Por, 25 vjet burg ndër burgjët staliniste, peshojnë ndoshta, edhe ma randë në kandarin e martirizimit, se pushkatimi”.  

SOT, 29 PRILL 2020…

At Pjeter Meshkalla S.J., asht le në vitin 1901. Asht arrestue në vitin 1946. U lirue në 1961.

Mbas 15 vjetve burg, arrestohet heren e dytë në 1967 e lirohet në 1977. Ka ba 25 vjet burg.

28 KORRIK 1988 Populli i Shkodres, pa dallim Feje e percolli në banesen e fundit.

•Populli Shqiptar asht krenar per qendrimin Atdhetar, Burrnor dhe Heroik të Klerit Katolik, që ndoshta, me veprat e Tij, asht kenë model i qindresës së pakthyeshme në krejt Europen Lindore komuniste perballë diktaturës barbare të tiranit Enver Hoxha dhe pasuesit tij anadollak, Ramiz Alia, që ushtruen Gjenocid të vertetë, gjatë gjithë sundimit tyne antinjerzor në Token e Bekueme Shqiptare të Gjergj Kastriotit dhe Nanës Tereze… 

   

What happens if you and daddy die?’

by


Children of doctors and nurses have kept anguished journals, written parents goodbye letters and created detailed plans in case they never see their moms or dads again/
By John Woodrow Cox*/
A month had passed since the first-grader last saw her dad, and her mom hadn’t stopped by in nearly a week, but now, from the kitchen, she heard a tapping on the front window. Tamina Tracy looked over, and when she saw the woman in a blue surgical mask standing outside the Northwest Washington rowhouse, the girl’s hazel eyes widened.
“Mama! My mama is here!” said Tamina, 6, as she hopped into the air and sprinted barefoot toward the door, her pigtails bouncing.
She wasn’t expecting her mother, Leah Lujan, that April Saturday. When her parents, both nurse practitioners, started treating patients with a scary new virus, they’d sent Tamina to live with her cousins. Her dad, Jimmy Tracy, also left their Adams Morgan home, moving into a relative’s empty apartment. Tamina didn’t know he’d developed a fever a few days later or that her parents feared he had the virus until his test came back negative, allowing her mother to visit the day before Easter.
Tamina, an only child, had struggled with the move, at times finding the separation unbearable, so they didn’t tell her Jimmy was sick. She understood it could happen, though. Before schools closed, a classmate explained that everyone who gets infected with the coronavirus dies. Then she overheard her parents talking about how they both expected to catch it, and she thought that meant they would die, too.
No, Leah told her daughter. That wasn’t true. Most people who get sick recover. But Leah didn’t lie, either. Some people, she acknowledged, do not make it.
That terrified Tamina, one of thousands of children across the country who have suddenly confronted the possibility that their parents’ jobs — to care for the ill — could cost them their lives. Already, more than 9,200 health-care workers have tested positive for covid-19, according to the Centers for Disease Control and Prevention. The illness has killed at least 27 of them, the CDC says, but the true number is much higher. National Nurses United found that more than 50 registered nurses, alone, have died.
Some health-care workers have moved away from their families, and many others have isolated in spare bedrooms or basements, trying to explain to their kids that they can no longer hug them because the consequences of even a single touch could be dire.
Most of all, parents have wrestled with how much to divulge, because what their children do and don’t know about the pandemic could consume them. In many cases, it already has: Kids have endured nightmares and recorded their anguish in journals, written parents goodbye letters and created detailed plans of what they’ll do in case they never see their mom or dad again.
Tamina’s anxiety seldom relented. Nearly every time her mother visited, the girl asked the same questions.
“When can I come home?”
“Why can’t daddy be here, too?”
“When is this going to be over?”
This time, though, Tamina was distracted.
“I brought you all kinds of stuff,” Leah said as she opened a shopping bag packed with toys and clothes.(*The Washington Post)

APOLOGJIA E KOMUNISTIT ANTIKOMUNIST ZEF MALA

by

Nga K. P. TRABOINI/

 Fare pak flitet për një figurë që është anatemuar e mallkuar aq shumë në të gjallë të vet, një kalvar i vërtetë i shkaktuar prej “të vetëve”, bashkëidealistët e komunizmit, flitet pak ose aspak për deziluzionet historike me qënë se ne si shoqëri shquhemi për dritëshkurtësi dhe harrim. Është Zef Mala ai i ka sjell Shqipërisë një dem kolosol e të pa riparueshem mbase për një shekull me krijimin e grupit të parë komunist. Por ndoshta është ndër të vetmit pendesëtar të ideologjisë utopike, ndërkohë vrastare, duke thënë se, neve që sollëm farën e komunizmit në Shqipëri kurrë nuk do të na falë populli shqiptar. Problemi është se, përderisa po reabilitohen e lartësohen gjithçfarë soj plehrash në historinë tonë, që i kanë bërë gjëmën këtij vendi duke e përgjakur, pse duhet të lënë pas dore Zef Malen? Ky vend ka një dashuri përverse me varret e pushtuesve dhe tradhtarët e vet që e kanë katandisur si mos më keq të mjerën Shqipëri. Jepini pak lavdi edhe këtij Zefit të vogël dhe erudit ….se të paktën ai e pagoi me vuajtje deri sa edhe vdiq në burg prej shokëve të vet të idealit komunist të cilet u treguan mizorë ndaj atij që e pruri i pari flamën e idealit të tyre mjeran në Shqipëri, pa patur nevoje t’ia delegojnë pejanit Ali Kelmendi që nuk kishte asnjë influencë në Shqipëri vec bridhte si muhaxhir sa në Rusi në Francë ku dhe gjeti vdekjen pas një operacioni në stomak, por mjekët nxorren si shkak tuberkulozin se ishte hjekakeq ndërkohë Zef Mala përballej me dinjitet me gjyqet e qeverisë zogiste që e dënoi me 10 vjet burg. E dënuan dhe italianët në vitin 1939, sepse ishte një antifashist i vendosur, por arratiset nga burgu. Merret me veprimtari antifashiste në Shkodër. E arrestojnë sërish dhe meqë e  konsiderojnë element të rrezikshëm për fashizmin e dërgojnë per vuajtjen e dënimit në ishullin Shën Stefanit nga viti 1940-1943. Megjithese Zef Mala ishte me lëvizjen antifashiste në Pezë, Enver Hoxha gjeti vend e kohë të udhëzonte Nako Spirun më 4 prill 1944 që të ekzekutonte Zef Malën, por ketë veprim e konsideruan të nxituar dhe nuk ja zbatuan urdhërin.  Sa kohë që ishte Tuk Jakova ndër udhëheqësit e  Partisë Komuniste, Zef Mala kishte arritur ti shpëtonte persekutimit, por me rënien e dënimin e Tuk Jakovës, komunistin katolik shkodran nuk kishte më njeri ta merrte në mbrojtje nga urrejtja që kishte Enver Hoxha për të. Por jo vetëm për Zef Malen e Tuk Jakovën që i anatemonte herë pas here në fjalime delirante, por edhe për mbarë katoliçizmin shqiptar ndaj të cilit ushtroi gjenocit të egër, por që nuk konsiderohet i tillë nga pinjollët e monizmit, që kanë zënë vend në Akademi e Institutet shqiptare si historianë. Sikur të kenë edhe ata të njëjten urrejtje si Enver Hoxha ndaj eruditit Zef Mala dhe katolikëve në përgjithësi. Më këtë urrejtje patologjike enveriste është e natyrshme që Zef Mala te denohej. Ne periudhen partneritetit terrorist e dyshes Enver – Koçi Xoxes Zef Mala arrestohet e burgoset si anti sllav. Zhdukja e Koçi Xoxes në rivalitet me Hoxhën,  sikur e lehtësoi pak sa gjendjen e  Zef Malës që e nxorrën nga burgu. E caktojnë drejtor të Arkivës së shtetit kur bëri një punë shkencore plot pasion në mbledhjen e skedimin e materialeve historike sa mund të konsiderohet themelues i Arkives së Shtetit Shqiptar. Por kjo nuk mund të shkonte gjatë sepse urrejtja e hienes Enver Hoxha e ndiqte hap pas hapi. I mbetur pa mbrojtje, për Zef Malen rinisi kalvari i burgjeve të komunizmit që e çuan deri në verbim dhe vdekje në moshën 64 vjeçare, më 31 dhjetor 1979. Dhe e dini me sa vite burg është dënuar në jetën e tij Zef Mala, plot 60 vjet. Të cilat po ti bënte të plota duhet të ishte burgosur që kur ishte 4 vjeç në lagjen “Skanderbeg” të Shkodrës. Në urrejtjen patologjike ndaj tij bashkoheshin pushtuesit, fashistët, komunistët, enveristë, titistët dhe stalinistët. Të gjithë kundër Zef Malës që ishte i pari që përhapi e organizoi celulat e para komuniste në Shqipëri, veprim për të cilën ai me bindje të plotë mallkoi veten. E kam taku e kam fol me të rastësisht në Gjirokastër tek Hotel Sopoti, pa e ditur kush ishte ai plak i vogël me pallto të zezë e me gjyslykë të trashë si xham kavanozi. Kur po regjistrohesha për hotelin, nënpunësi brenda sportelit me pyeti: A e di me kë fole. Jo i thashë. Ke folë me revisionistin Zef Mala. U preva e mendova mos ishte ndonjë rreng spinesh. Gjirokastriti qeshi e me tha se është i mbaruar. Nuk merret njeri me të. Por në të vërtetë nuk shkoi as viti dhe u muar vesh se e kishin arrestuar dhe kishte vdekur në burg i mjeri. Enveri kishte dëshirë të shfrenuar me i pa të vdekur shokët e idealeve komuniste. Ishte pikërisht ai, diktatori, i cili përpiqej ta terratiste emrin e Zef Males duke mos i dhene anjë atribut veç titullimit tipik armik i partise dhe antimarksist i çoroditur. Ndikuar prej kesaj flame, shpesh shtrohet pyetja, Zef Mala apo Qemal Stafa? Për të plotësuar njohurit rreth G.K.SH. (Grupi komunist i Shkodrës) po shtojmë se ka një keqkuptim mbi rolin e Qemal Stafës në grupin komunist të Shkodrës. Qemali ka qenë një çunak gjimnazi kur Zef Mala kishte kishte nisur të përhapte idetë komuniste në Shqipëri. Zef Mala e ka afru në G.K.SH. gjimnazistin Qemal Stafa në vitin 1937, kur Qemali ishte 17 vjeç. Por propoganda enveriste meqë donte ta ulte figurën e Zef Malës. Ndërkohe që shkrimtari Petro Marko e vlerësonte Zef Malen si “mikun im i dashur Zef Mala, njeri shumë i kulturuar, sistemi pra nxirrte njoftime mashtruese sikur grupin e drejtonte Qemali dhe furrtari i pa shkollë Vasil Shanto. Zef Mala ishte intelektual, njohës i shumë gjuhëve, kishte bërë dy vite universitet në degën e filozofisë në Austri, botues revistash e gazetash, ndër më të njohurit e kohës së vet, botues i broshurës së parë komuniste në Shqipëri “Buletini jeshil” në 2 numura. Në fund të fjalës, kur Zef Mala hartonte programe dhe shkruante artikuj e analiza për kontraditat në shoqërinë shqiptare, Qema Stafa sajonte hartime shkollore. Dhe mediokrrit e komunizmit, një thënie të një shkrimtari të madh gjerman, F. Shiler, të rekomanduar nga mësuesi Skënder Luarasi si temë hartimi, ende ja atribuojnë Qemal Stafës. Kësaj i thonë kodra mbas bregut. Prandaj jepini Zefit çfarë i takon Zefit dhe Qemalit çfarë i takon Qemalit. Le ti fryjnë e shfryjnë sa të duan megafonët e ndryshkur të politikës, të dyve kusurin ua ka dhënë historia. Mësimin dhe pësimin. Aq me tepër kur Zef Mala me dinjitet ka pohuar atë që të tjerët as nuk kanë patur guximin ta mendojnë. Po cili ka qenë konkluzoni i jetës së Zef Malës? E thotë vetë ai si testament historik që ja vlenë ta kujtojmë e të mos e harrojmë: “Ne, që kontribuam në përhapjen e kësaj kolere të zezë, e cila lindi zi, lot, gjak dhe helm brenda zemrave të njerëzve e u solli shumë vuajtje, jemi ata që duhet të gjunjëzohemi dhe me zemër të hapur të kërkojnë falje”. Askush me shumë e më mirë se Zef Mala, me idealet e rreme e pësimet e disfatat që pati në jetë,  nuk e kuptoi çfarë në të vërtetë ishte thelbi i komunizmit:  kolerë, zi, lot, gjak, helm në zëmrat e njerëzve e popujve që hoqën kalvarin e dhimbjeve pa mëshirë e pa cak.

Njeriu Faik me përkushtim Shqipërinë moderne

by

Moikom Zeqo e Fotaq Andrea, Tiranë, 2012/

Letër Moikom Zeqos/

Nga Fotaq Andrea/

I dashur Moikom,

Siç të vura në dijeni para ca ditësh, kam dërguar në shtyp së bashku me Bejtullah Destanin librin «Albania dhe Vjena », korrespondencë e përbërë nga 145 letra të Faik Konicës dhe të diplomatit austriak Julius Zwiedinek, një vepër e plotë, përqëndrur rreth revistës « Albania ». Me këtë rast po të nis këtu bashkëngjitur Studimin hyrës “Rrugëtimi i gjatë i Albania-s”, një historik për revistën koniciane që nga fillimet e veta më 1896 e deri përtej vitit 1909, kur Konica bëri një përpjekje të re në Amerikë (më 1911) për të rishfaqur revistën e tij “Albania” edhe në kontinentin e ri, para se t’i hynte “Trumbetës së Krujës”. 

“Albania dhe Vjena” është një libër me plot të papritura, ku shfaqen mjaft episode e personazhe historikë, por sidomos puna dhe lufta këmbëngulëse e Konicës për të kapërcyer pengesat e vështirësitë, madje edhe vetë kufizimet e « censurat » që synonin ta formatonin « Albania-n » brenda një kuadri të ngushtë gjuhësor e historiko-kulturor. Konica synonte lart, larg, për një Shqipëri autonome e të pavarur, deri madje edhe për një Shqipëri moderne, me të ardhme europiane, duke e bërë Albania-n një kryevepër rilindase me përmasë enciklopedike, e mbi të gjitha një kurdhër farkëtuese për dhjetra e qindra patriotë shqiptarë.  

Deri me sot, letrat e Konicës për Ministrinë e Punëve të Jashtme të Austro-Hungarisë – për aq sa janë botuar në  numër të kufizuar -, janë konsideruar gabimisht si të drejtuara për Ministrin Golushovski, i cili mbante, në fakt, titullin e lartë « kont », ndërkohë që në libër vërtetohet për herë të parë se ato i drejtohen diplomatit Julius Roman Zwiedinek von Südenhorst që mbante një titull më të ulët, atë të « baronit ». Ky diplomat austriak ka një karrierë tepër interesante që pasqyrohet në Hyrjen e librit. 

Libri, i ndërtuar në tri pjesë dhe mjaft i kompletuar, përmban veç letërkëmbimit, edhe shkrime të revistës “Albania” e dokumente të reja, gjithnjë  me tematikë marrëdhëniet e Shqipërisë me Austro-Hungarinë, aleaten e jashtme më të ngushtë të Shqipërisë së kohës. Vetë Konica ka bërë historikun e këtyre marrëdhënieve që nga koha e Kastriotit të Madh kur Shtëpia e Habsburgëve furnizonte me armë principatën e Arbërit, më pas lidhjet e Mërkur Buas po me Habsburgët, lidhjet e Gjergj  Bastës po ashtu, e deri te qëndrimi pozitiv i Austro-Hungarisë në Kongresin e Berlinit në favor të Shqipërisë, te austrofilia e De Radës dhe e Naim Frashërit, etj. Kohët e fundit, Anila Omari në studimin e vet kushtuar “Çetës së Profetëve” të Bogdanit nxjerr në pah me shumë interes e meritë edhe bashkëpunimin e ngushtë të Pjetër Bogdanit me Perandorinë austriake kur vetë peshkopi patriot Bogdani priti në Prizren me rreth 6 mijë malësorë shqiptarë të armatosur gjeneralin austriak Piccolomini gjatë luftës së koalicionit të krishterë në vitet 1683-1689. Janë tërë këto fakte e të dhëna historike që flasin dukshëm për marrëdhënie të ngushta shqiptaro-austriake, të cilat do të konkretizoheshin esencialisht gjatë periudhës para dhe pas shpalljes së pavarësisë, sidomos gjatë vetë shpalljes së pavarësisë kur Austro-Hungaria do të “përzgjidhte” e mbështeste si favoritin e vet Ismail Qemalin për Aktin e Madh të shpalljes së Pavarësisë së vendit. 

“Kush e ngriti flamurin e Shqipërisë?”- pyet Nelo Dizdari në intervistë Faik Konicën në nëntor 1937. Dhe Konica që përgjigjet : “Fizikërisht, pa fjalë Ismail Qemali. Ky është një fakt historik. Po vini re që thashë fizikërisht. Se moralishtështë tjatër punë. Moralisht, flamurin e ngriti Kryeduka Franz Ferdinandi, trashëgimtari fatzi i fronit të Habsburgëve. Kjo mund t’u duket fjal’ e çuditshme shumëve në Shqipëri… Kryeduka, i cili kur u plak tepër Franz-Josefi, frymësonte tërë politikën e Monarqisë Austro-Hungare, ish i mendjes se një Shqipëri e lirë ish nevoj’ e domosdoshme për ballancën e fuqisë në Europë të Jug-Lindjes, edhe shkeli këmbë të fortë që Shqipëria të mos ndahet në mes të Serbisë e të Greqisë.” 

Në fakt, edhe më herët, në nëntor 1919, Konica i ka njohur Plakut të Vlorës meritën e padiskutueshme të ngritjes së flamurit të pavarësisë: “Çdo njeri ka orën e tij, një orë që i kapërxen të gjitha të tjerat nga bukuria e nga forca, edhe është si maja më e lartë e një jete. Padyshim, më 28 të Vjeshtës së Tretë 1912, kur dora thonjë-mbrehur e tij ngriti në Vlorë flamurin e vjetër të Skënder-beut, katërqint vjet të harruar, çasti i math për Shqipërinë ka qenë edhe më i bukuri në jetë të turbulluar t’Ismail Qemalit”.

Edhe pse Konica ia njeh Austrisë tërë këto merita historike, si një faktor i jashtëm që luajti rol parësor në pavarësinë e Shqipërisë, nuk mund të mos vëmë në dukje nga ana tjetër se që herët, Konica e kishte vënë në njëfarë mënyre para përgjegjësisë  kancelarinë austriake për t’ia thënë açik një të vërtetë të lakuriqtë  në lojën e saj të interesave politike e gjeostrategjike lidhur me çështjen shqiptare. Kështu, në një letër drejtuar konsullit austriak Ippen në Shkodër në korrik 1904, Faiku, i papërmbajtur, në mbrojtje të interesave të Shqipërisë, lëshon një nga ata kërcuj të vërtete të fuqishme që nuk ka si të mos lënë gjurmë edhe në vetë kancelarinë austriake: “Qeveria juaj pretendon se do që t’i ndihmojë shqiptarët për të dalë nga gjendja e tyre e mjerueshme. Bukur fort në teori. Por në fakt, çfarë ndodh? Diplomatikisht, ju nuk keni bërë asgjë që t’i njihet kombit shqiptar liria më e vogël. Financiarisht, edhe më pak”. 

Duke ndjekur rrjedhën e ngjarjeve zhvilluar në libër, një pyetje del vetiu: pse Austro-Hungaria mbështeti e “përzgjodhi” Ismail Qemalin për shpalljen e pavarësisë, kur ajo mbante prej kohësh rezerva të mëdha ndaj tij, madje edhe e kundërshtonte në lojën politike dyfishe që ky zhvillonte sidomos me Italinë e Greqinë? Pse nuk zgjodhi, ta zëmë, Faik Konicën, epiqendrën e bashkimit dhe kontakteve me patriotët shqiptarë, me të cilin Perandoria dualiste u lidh ngushtë që më 1897 dhe që e mbante afër aktivisht, ndërkohë që Ismail Qemali u shfaq në skenën politike shqiptare e ndërkombëtare tre vjet më vonë, më 1900, dhe pa ato lidhje me faktorin e brendshëm që gëzonte Konica falë Albania-s së tij ? Ja si shkruan konkretisht Faik Konica në librin e tij “Letra Vjenës” për takimin e parë që ai pati me Ismail Qemalin në gusht 1900, duke u bërë njëkohësisht edhe pika më e hershme e kontaktit të Vjenës me Plakun e Vlorës: “Më në fund, tek shkëmbyem me hollësi pikëpamjet tona me qëllim që të shmangej çdo mosmarrëveshje e mundshme, dhe tek pamë se ato nuk ishin në kontradiktë për asnjë çështje kapitale, Ismail bej më bëri të ditur synimin e tij për t’u përfshirë në mënyrë aktive në lëvizjen shqiptare”  (nënvizimi im F.A.).

 Po edhe më tej, mund të shtrohet pyetja: A nuk ishte faktikisht Austro-Hungaria që mbështeti e i dha rol parësor Faik Konicës në Kongresin e Triestes, mars 1913, duke e njohur si kryetar de facto të Kongresit, deri edhe ministër gjatë kohës së princ Vidit? 

Sigurisht, përgjigjet për pyetjet e mësipërme mund të ishin këtu nga më të ndryshmet, po të mbahen parasysh sidomos mosha, urtësia dhe përvoja e Plakut të Vlorës në punët e shtetit, prestigji, roli dhe njohja e tij kombëtare e ndërkombëtare tek mbante lidhje aktive me shumë kancelari europiane për gati një dhjetëvjeçar.  Madje shkohet gjer aty sa të thuhet se Austro-Hungaria u detyrua të bashkëpunonte me Plakun e Vlorës për shpalljen e pavarësisë pasi dështoi në përpjekjen e vet me Syrja bej Vlorën dhe ngaqë  “bejlerët e tjerë nuk e njihnin politikën më mirë se Ismail Qemali, madje as që donin të dinin për shtetin shqiptar”. Bukur. Po pse atëherë Faik Konica u la mënjanë në ato koniunktura të veçanta? Kur dihet që “Albania” e tij është edhe kudhër e vërtetë kalitjeje politike e Rilindjes për qëndrime sa më parimore e të palëkundura në interes të Shqipërisë etnike me katër vilajetet e veta, që predikonte vazhdimisht Faik Konica, madje edhe e kishte shfaqur e konkretizuar këtë platformë madhore që herët me hartën e tij të vitit 1902 të Shqipërisë etnike. 

Fakti është se Konica u la mënjanë – si rastësisht – edhe më parë, në Kongresin e Manastirit të vitit 1908 për unifikimin e gjuhës shqipe, kur vetë idenë e këtij Kongresi, e për më tepër me pjesëmarrje albanologësh ndërkombëtarë, ai e kishte shprehur që herët, publikisht, në maj 1898, te “Albania” e tij. Nga ana tjetër, edhe më pas, në dhjetëvjeçarin e dytë të viteve 1920, do të ndodhnin sërish e sërish “lëniet mënjanë” të Faikut në ngjarje të mëdha politike e diplomatike për fatet e Shqipërisë, kur vetë vëllai i tij Mehmeti do të ndodhej tashmë i përfshirë edhe në Konferencën e Ambasadorëve në Londër etj. E të mendosh këtu fjalët e gjeniut pararendës Apoliner për “shqiptarin më erudit të Europës” siç e ka cilësuar ai Konicën, apo profecinë e tij në janar 1906 te shkrimi “Kartmonedha e një diplomati të lashtë” ku shprehet tekstualisht për shqiptarin Faik Konica: “Nëse Shqipëria do të ishte shtet, ky padyshim do të qe kryeministri i saj”! 

Me një fjalë, e në mënyrë të sigurt, askush, as edhe vetë interlokutorët e tij austriakë nuk mundej assesi t’ia mohonin Konicës vlerat e larta intelektuale e eruditive, mendjen kreative e intuitive, forcën parashikuese e argumentuese, energjinë e personalitetit të tij të fuqishëm patriotik e rilindës, ndjeshmërinë e skajshme për çështje sidomos të politikës, së brendshme e së jashtme, por gjithnjë intrazigjent për të mos lëshuar as edhe një pëllëmbë të dheut stërgjyshor shqiptar. Po pse atëherë u la mënjanë, si me dashje? 

Mund të thuhet se në kulmin e Aktit të madh të shpalljes së pavarësisë ai ishte larg, në Amerikë. Por ja që erdhi mirë e bukur më 1913 në Kongresin eTriestes! Dhe u vu edhe në krye të Komisionit shqiptar për miratimin e kandidaturës së Princ Wied për drejtimin e shtetit të ri të principatës shqiptare. Po mund të thuhet, nga ana tjetër, se, pas vitesh të tëra bashkëpunimi të ngushtë me austriakët, ai mbase u kishte shkelur atyre në kallo, për të mos pranuar politikën dhe diplomacinë e tyre cilësuar lojë dyfishe në disa fronte me fuqitë e mëdha të kohës, atë lojë të rrezikshme që do të çonte deri edhe në luftën e parë botërore. Po ashtu, për të mos pranuar as politikën e tyre duke zvarritur pafund e pa zgjidhje çështjen e autonomisë e të pavarësisë shqiptare, në pritje të agonisë dhe vdekjes të sëmurit të Bosforit.  (Si edhe më vonë, më 1915, për të mos pranuar marrjen nëpër këmbë të interesave të Shqipërisë me letrën e hapur që i dërgoi prof. Hans Delbrück.) Për mendimin tim, Konica dhe austriakët u njohën aq shumë e aq nga afër, sa nisën t’i mbanin rezerva njëri-tjetrit, Konicë shqiptari tek s’pranonte të formatohej si donin austriakët, këta, tek s’pranonin njeriun Faik, polemistin e thekur, intelektualin dhe shqiptarin e pavarur. Por, në fund të fundit, vetë Konicës i mjaftonin dija dhe mëmëdhesia e vet, i mjaftonin… dhe i tepronin.  Përkushtimim i  tij ishte Shqipëria, dhe revista “Albania” – e financuar nga austriakët si nevojë e kohës –, e plotësoi më së miri detyrën e vet të shenjtë të zgjimit kombëtar. Jo, nuk ishte Konica që iu shit austriakëve, ishin ata që e gjetën, që e piketuan të parët forcën e mendjes dhe të patriotizmit të tij (siç del kronologjkisht edhe nga dokumentet e kohës), ishin ata që kishin në radhë të parë nevojë për të. Sepse, në fund të fundit, ata fare mirë mund të shkëputeshin prej tij në çdo çast gjatë 15 vjetëve të tëra bashkëpunimi! Por ja që nuk e bënë! Dhe nuk e bënë sepse kishin interes e nevojë për të.  

Në fakt, edhe sot e kësaj dite kërkohen – gjoja nën petkun e realitetit dhe të objektivitet shkencor, por me shumë dashaligësi e denigrim –, dritë-hijet, të metat, dobësitë, njollat, deri edhe morale, të figurës apo karakterit të Faik Konicës. Bashkohësit e tij e dinin fare mirë se po të kruheshe me të, ai s’të falte, të sikteriste me artin më mjeshtëror të fuqisë së fjalës dhe logjikës bombastike, të jepte ujë në bisht të lugës me logjikë të rreptë, deri në demaskim e asgjësim. Kërkojnë, më kot, sot, të ndajnë e të nxijnë artificilisht Njeriun Faik nga Vepra e tij poliedrike e patriotike, kërkojnë tek ai njeriun kontradiktor, konfliktual, pragmatist, spontan! Kur në fakt Njeriu Konicë është Një, vepra e tij është Një, origjinal Ai, origjinale Vepra e tij, që përjashtojnë çdo prizmikë “bardhë e zi”, “mirë a keq”, “me virtute a vese”, “me dritë a me hije”, me etiketime të tilla të ulta si “beu dembel a  beu qejfli”, e ç’nuk tjetër! Kërkohet me një fjalë një censurim i Konicës nëpërmjet një banalizimi të figurës së tij në emër gjoja të një moraliteti të lartë, sikur dikush të kish në dorë fatet e tij, të mbante në dorë peshoren e drejtësisë dhe të gjykimit për të. Por një figurë llagar, njeriu pa njolla e mëkate as që ekziston. Ai mund të jetë vetëm një, Mbinjeriu… “I tillë është veç Krishti, – Krishti Perëndi është vetëm Një, s’ka tjetër!” më thoshte një ditë, me qetësinë dhe urtësinë e tij karakteristike, Sherif Delvina, kur i parashtroja merakun tim për të studiuar Konicën dhe Veprën e tij përtej “njollave e akuzave”  dhe brenda relativitetit të gjërave. “Për të gjykuar mirë një njeri që ka pjesë në histori, thotë vetë Konica, duhet t’a gjykojmë jo mbas mendimeve të kohës së sotme, po mbas kohës ku ay vetë u rrit, u suall e roiti. (Albania, nr.2, 1902).

E në këtë drejtim, është shprehur po aq qartë edhe prof. Hasan Kaleshi, që zbuloi i pari Letrat e Konicës për Vjenën dhe që mbrojti fuqishëm figurën e tij klasiko-moderne.  “… I kemi ndarë njerëzit e të kaluarës sonë, shkruan ai që më 1976, në “të bardhë” dhe “të zinj”, në “patriotë” e “tradhtarë”, i mbështesim mendimet tona në disa “autoritete” e jo në gjurmimet e vërteta shkencore, në studimin e materialeve arkivale, në analizën e kushteve objektive politike në të cilat ka jetuar dhe vepruar ky apo ai, në realitetin politik në të cilat ka jetuar dhe vepruar asaj kohe, në shqyrtimin e kushteve subjektive në të cilat ka jetuar ky apo ai.” 

Kuptohet qartë cilët ka parasysh këtu prof. Kaleshi kur përmend “autoritetet” e shprehura për figurën e Konicës,  që nga bashkëkohësit e bashkëpunëtorët e tij të ngushtë, që nuk e kanë njohur atë në thelbin e vet si njeri i lirë e i pavarur, njeri i kontrasteve të fuqishme me tipre gjeniu, deri te pseudo-studiuesit e sotëm, opinionbërësit, “shpirtëzinjtë e xhixhillimët” siç shprehej vetë Konica, duke dashur ta gjykojnë këtë nga episode ekzotike të jetës së tij komplekse e të komplikuar. E ç’krim na qenka, për shembull, se ai ka pasur një a dy “miqesha”, të cilat i ka dashur me shpirt, nga ato që u ka kënduar me zjarr të ëmbël dashurie Lasgush Poradeci; apo se ka pasur fëmijë, – duan të thonë “të jashtëligjshëm” –, Henrikun, birin e tij regjistruar en bonne et due forme (sipas rregullave zyrtare) në akte bashkiake dhe të pranuar me fakte dokumentare; apo se na paska simpatizuar Greta Garbon apo ka “lajkatuar” Ann Corion-ë; se ka demaskuar publikisht lojën progreke të Ismail Qemalit; se na paska “spiunuar” Nolin (por në ç’rrethana, si e qysh, kur vetë Statuti i “Vatrës” ndalonte në fund të fundit çdo prirje të majtë, çdo lidhje me BS-në e çdo propagandë të kuqe); se na qenka sherrosur keq me Gaspër Jakovën, Shahin Kolonjën, Gurakuqin, etj. etj. për çështje personale, idesh e pikëpamjesh, kur ai vetë e pranon temperamentin e tij me të gjitha tiparet e shqiptarit klasik, gjer edhe rrëmbyes e nevrastenik, por po aq fisnik: që të ftonte, i fyer, në duel, sipas të gjitha rregullave të kohës! Nga kjo pikëpamje, as që çuditemi kur mësojmë, p.sh., nga shtypi i huaj i kohës për incidente gjatë Kongresit të Triestes, me përplasje të ashpra midis përkrahësve pro-austriakë dhe përkrahësve arbëreshë pro-italianë, me akuza e kundër-akuza të ndërsjella si të shitur te Austria, një palë apo te Italia, pala tjetër, dhe se kryetari Konica, i fyer rëndë personalisht, fton në duel me pistoletë Nikolin Ivanajn, të cilin ai vetë e kishte shpëtuar më 1908  nga burgu në “çështjen Aladro Kastrioti”! 

Në përfundim, i dashur Moikom, po sjell këtu fjalët e tua në mesazhin e fundit që më dërgove para dy ditësh kur më thoje për Konicën à la Faikio : “Konica  është një tejkalues i kohës, ndërkohë që kombi tij është përherë i vonuar në Histori, për fat të keq edhe në kulturë”.

Duke të përshëndetur e uruar mbarësi, shëndet, mendje e penë të mprehtë, po të dërgoj, i dashur Moikom, edhe një enluminurë të shekullit XIV nga “takimi” i Cezarit me Pompeun para kalasë së Durrahiumit tonë, një miniaturë në pergamen e me sfond të artë nxjerrë nga dorëshkrimi i Jean de Thuin që ruhet në Bibliotekën bashkiake të Ruenit dhe në fondin Gallica të Bibliotekës Kombëtare të numerizuar të Francës. Do vijë një ditë – ëndërroj e besoj me shpirt -, kur çdo qytet i Shqipërisë do ketë në hyrje të vet permendore me figura madhore të  Historisë së tij, të pasur e të lashtë, me rrënjë të thella në historinë europiane e botërore. Po të dërgoj gjithashtu nga koleksioni im edhe portretin e Faik Konicës, realizuar mjeshtërisht nga Lazar Taçi, nën porosinë time të drejtpërdrejtë.

Të përqafoj

FotaqStrasbourg, 20 prill 2020.