Përsëri me David Gjeçaj, prifti katolik nga Thethi, që punoi 30 vjet në Radio Vatikani (seksioni shqip), i cili ka lënë pas diamante për kurorë. Ja një ese e mrekullueshme e shkruar jo në shqipen zyrtare, por në gegnisht. Megjithatë kushdo mund të gjejë aty ujin kristal të fjalëve, si në Thethin e tij të mrekullueshëm…
Përsiatje nga Xhevair Lleshi/
Atë republikë kisha, fillikate, siç më shprehej zemërndrydhëse nji za prej qielli. Ma tha edhe nji herë tjetër që t’i pastronim kokën se do të vinin vizitorë nga hapsina. Ç’me pastrue! E kishin pastrue ushtarë e oficerë, punëtorë e fshatarë, të rinj e pleq, po veç sa me e përkëdhelë: e kanë ndërru pastaj – nji kostum dopiopetë ceremonial, kravata e kuqe, thile e kuqe prej mëndafshi që të turbullonte… një palë këpucë të reja pa veshë kurrë nji herë, e ç’me kujtue tjetër… Republika ime e vogël, e vogël, e pastër, e pastër, si me hy në nji skenë ku luhet tragjedi… E vrej: ulet te karriga e vetme dhe sheh veten n’pasqyrë… ku ku, thashë paska ranë në dashni me vedin kjo zojë e plakun po me zemerek të ri dhe më erdhi me qeshë… ishte marre! Po unë shifsha krejt ndryshe, veshun ashtu tan’ zhele prej doku kinez… e hoqa sytë ka skena. Zdralja ime hallemadhe si thotë poeti, pothuaj e ngrehun përmi male, e bukur si ka kenë motit… e them dhe s’di në më kuptojnë krenat… Në atë kohë spektatori donte me e ditë në ishte e bukur republika jeme se mos nga syni e hajshin dreqnit! Pse me e mohue, e kam dashtë me loçkë të zemrës vendin tem dhe e due pa masë. E pse me e mshef? Republikën e kuqe, rrobën e hidhun të marrë hue, s’e simpatizoj, ashtu me goje plot edhe pse herë-herë po m’falënderon… anipse e dijsha se po turbullohej fort edhe nga fjalët e mia… Kisha kureshtje me ditë për intimitetet e republikës seme… Të brendshmet, ia pashë, të kuqe, tutlue me parfum, nji cen s’i dallojshe… M’lëndon kjo pamje, se republika asht’ femën… Asgjë të shkoklueme, as hidh e prit andej e këndej… Pastaj me dorën me gunga shkruan me fjalë florini, kështu me m’u duk… Ishte thjesht për mue. Po unë dijsha me i lexue ndryshe fjalët e saj: parullat i ktheja në lutje, horrjen në frikë, fërkimin e gishtave kërkesë të fshehun. Mos më prek… A ishte vërtet kjo? E marume asht’ e mjera, e lanme krejt… uf!… Tash po i them: mos u shih ma n’pasqyrë, po lun mendsh krejet… E kadalë tu ia prekë telat e zemres… Kush e di se mos shkrute ndonji fjalë ma hapun për ndonji send, nevojë a hall. Pasha Zotin e madh do ta shpërblej… Kjo m’vrau… s’kërkojsha kurrgjë nga republika eme e vorfën e me halle të pa përshkrueme, po veç një vështrim e aq zemra jeme bahej zog. Erdhe? më thoshte buzagaz me dhambët çataj e të krimbun nga pangranësia, por edhe, dreq o punë, edhe gjoksin drras’ e me synin zjarrm. Donte me u çue e me m’dhanë dorën e unë s’e lajshe. I qeshsha dhe unë me nji gaz që atë e ka habitë… Prita ma vonë mos e bante ma, mos më jepte shenj qysh atëherë kur i lajsha sytë me ujë burimi nga Alpet e nga Tomori, nga Korça e Prishtina, nga Arta e Durrsi e Shkodra loce dhe më tkurrej zemra nga gjaku… vuente e shkreta jeme… ishte sëmundë nga të pangranët… Përherë e lusja për diçka, edhe pare me i dhanë i jepja, edhe bukën teme, po asaj të mjerës kurrgja s’i hynte në sy… S’ka lanë asnji borxh republika e vendit tem (!), e kuqja flakëruese që shihet në pasqyrë, e dashnuar me veten, mos më keq… Ishte për t’u dashtë! Ia kam rujtë atë nur për nji kohë, por menjëherë u ba krejt ndryshe, nuk i hyjshin në sy hollësina të tilla. Po më frikësonte se mos vijshin dorë mbi skeletin e saj të marum, i futa në nji bohçë gjithë ç’kisha, dhe ia kam ngarkue me nji dorë në ajër… E kisha nji të dashtun aq të bukur e aq… e shikojsha kaiherë, e shikojsha e thojsha se shkojshim bashkë… e kur mora vesh se ishte po ajo, republika e vendit tem që lufton me perënditë dhe me superfuqitë. Sido – sido më pëlqen fort kjo sfidë, më këputet pastaj shpirti se çfarë desha. O Zot i madh, seç ndiej këtu mrena, kam qeshë e jam mahitë me veten… Në ndjesina të mshefta nuk u futa dot kurrë… Po republikën e vogël, të kuqen sa një gogël, që e donte aq shumë veten, nuk e dhashë… e kam respektue, ishte andrra e madhe… për çdo shqiptar! Dhe andrrat si andrrat ma!
1977
Nga Kaltrina HOTI/Ne flasim me njëri tjetrin. Kuvendojmë nëpër ndeja, shoqata, organizata, kuvende, ministri, qeveri… Ne flasim dhe me hijen tonë, që ecë përpara apo e kemi lënë pas. Kur them pas flasim atë që nuk e mendojmë, atë që krijon ndarje, dhe hija si e tillë është hidhëruar. Mënyra është se a e kemi veshur fjalën, a e kemi matur, a e kemi peshuar, a e kemi ajrosur që ajo të thithet, të kënaq tjetrin, një grup, një komunitet, një komb dhe më gjerë. Po për fund që të ketë shije, a e kemi kripur ashtu si ato plisat, se fjala pa shije të pështirosë. Dua të them së fjala që ka aromë shpërndahet shpejt, të ëmbëlson shpirtin dhe të buzëqesh në sy. E ç’duhet të bëjmë që të jetë e tillë?! E kaluara ka ikur, e sotmja ngutet, por që të mos na ikë e nesërmja sot ta lidhim fjalën e shpirtit që të peshojë nesër. E kaluara i mbetet për gjykim historisë, e sotmja është në tryezë, e nesërmja trokit në muret e së ardhmes. Ne që flasim gjuhën e moçme që e folën dhe perëndit, dhe pas gjithë sfidave arriti të mbijetoj, të shkruhet dhe të lexohet, ne për hir të së kaluarës që duhet vetëm ta marrim si mësim, ku fjala matej me fisnikëri, bujari e dinjitet duhet të kemi qëllimin e përbashkët, të kemi një ide para se të flasim. Ne që kemi një histori duhet të marrim forcë nga e kaluara, urtësi dhe maturi për të nesërmen. Ne që kemi kulturë të përbashkët, të lashtë e të stërlashtë, duhet të mos gjykojmë të kaluarën por të shtrojmë tryezën e përbashkët ku të kuvendojmë për bashkim resursesh njerëzore, intelektuale dhe ekonomike që ende janë në duar të huaja. Fjala jonë para se të dal nga ne duhet të matet me idenë, jo të pëshpëritet por jehona të marr malet, të futet nëpër kulla e Kështjella të rrënuara, që të zgjojë çdo gjak arbri, të trokas në çdo port me besë, për të sjellë liri, liri për të gjithë, që çdo filiz të rritet me buzëqeshje, në paq e liri. Po e gjithë kjo varet nga ndërtimi i identitetit tonë. Fjala jonë është e ardhmja jonë, e ardhmja është pa kufij. E neve ç’na duhet kufijtë që janë më gurë nga gjaku jonë dhe dora e huaj. Ne vetëm duke ushqyer një fjalë nga dita në ditë mund të bëhemi dritë e së ardhmes. Kujdes fjala bashkon, fjala ëmbëlson, fjala me aromë është shëndeti ynë. Fjala është fuqia me të cilin kemi ndërtuar identitetin personal, identiteti kombëtar fjalën pa peshë nuk ta falë. Ne vetë nuk jemi ndarë që të mos themi çdo ditë posa të zgjohemi “Mirëmëngjesi Bashkimi Kombëtar”.
